SİNİR SİSTEMİ

PROF. DR. MİNE UYANIK

 Sinir Sisteminin Genel Planı

• Ana bölümler
• Anatomi
• Anatomik olarak insan sinir sistemi kompleks iki alt bölümden
oluşmaktadır.
• Merkezi Sinir Sistemi (MSS)
• MSS beyin ve spinal kordu içerir, kemik ihtiva eder, koruyucu
tabaka ile sarılmış (meninksler) ve sıvı dolu boşlukları vardır.
• Periferik Sinir Sistemi(PSS)
• PSS, kranial ve spinal sinirlerden oluşur .

• Merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sisteminin yapısı,

merkezi sinir sistemi ve onun kemik koruyucuları arasındaki
ilişkiyi göstermektedir.
 Fizyoloji
• Fonksiyonel olarak, sinir sistemi iki sisteme bölünmüştür.
• Somatik Sinir Sistemi
• Bu vücut duvarı yapılarından(kaslar, deri, ve mukoz membranlar)
inerve olur.
• Otonomik (visseral) Sinir Sistemi(OSS)
• OSS, merkezi ve periferik sistem kısımlarını içerir. Bu düz
kasların ve iç organ(vissera) bezleri ve kan damarlarının
aktivitelerini kontrol eder ve beyne duyu bilgisi olarak döner.
• Yapısal Unitler ve Tüm Organizasyon
• Sinir sisteminin merkezi kısmı beyin ve onun uzantısı spinal
korddan oluşur.
• Beyin tabakalı yapıya sahiptir, kaba bakış açısından
incelendiğinde serebrum, beyin sapı ve serebellum olarak
ayrılabilmektedir.
• Sinir sisteminin en öndeki kısmı (cerebrum, veya önbeyin) en
filogenetik olarak gelişmiş kısmıdır ve en kompleks fonksiyonlardan
sorumludur (ör. kognisyon). Daha alt kısımda, beyin sapı, medulla
ve spinal kord da az gelişmiş, fakat önemli fonksiyonlara hizmet
eder.
• Serebrum (ön beyin) telencephalon ve diencephalonu içerir;
telencephalon cerebral korteksi (beynin en gelişmiş kısmıdır, bazen
"gri cevher“ olarak isimlendirilir), subkortical beyaz cevher, ve
serebral hemisferlerin içinde derinde gri kütleler olan basal
ganglionları içerir.
• Beyaz cevher myelinli lifler içerir, en yeni kısımdır ve nöronal hücre
yapıları veya sinapsları yoktur.
• Diencephalonun en büyük parçaları thalamus ve
hypothalamus’dur.
• Beyin sapı orta beyin (mesencephalon), pons, ve medulla
oblongata’dan oluşur.
• Serebellum vermis ve iki lateral lobu içerir. Beyin, ventriküllerle
oyuk boşluklar sistemine sahiptir, spinal cord daralan santral kanal
olarak isimlendirilir büyük oranda yetişkin olunduğunda yok olur. Bu
boşluklar serebrospinal sıvı ile dolmuştur. (CSS)
 Periferik Sinir Sistemi

• PSS spinal sinirler, kranial sinirler ve onların

ganglionlarından oluşur (MSS dışında sinir
hücre grupları). Sinirler bilgiyi MSS’den
ileten(efferent) ve MSS’e taşıyan (afferent)
sinir lifleri içerir. Genelde, efferent lifler motor
fonksiyonları , örneğin kasların kontraksiyonu
veya bezlerin sekresyonundan sorumlu;
afferent lifler genellikle duyu uyaranını deri,
mukoz membranlar ve daha derin yapılardan
taşır.
 Nöroanatomide kullanılan terimler
• Düzlemler (koronal, horizontal, transvers) ve yönler(rostral, kaudal, vs.) beyin ve
spinal kordu tanımlamakta kullanılırlar.

• Ventral, anterior: Ön(karın) taraf

• Dorsal, posterior: Arka taraf
• Superior, cranial: Üst tarafda(skull)
• Inferior: Daha alt taraf
• Caudal: en alt pozisyon(kuyruk)
• Rostral: Ön tarafta (burun ucunda)
• Medial: Ortaya yakın
• Median: Ortadaorta düzlem(midsagittal)
• Lateral : Yan taraflar(ortadan yanlara)
• Ipsilateral : Aynı taraf
• Contralateral: Karşı taraf
• Bilateral: Her iki taraf
 BEYNİN ZARLARI
• Meninks primitiva: Bağ dokusu(embriyonel
hayatın erken devrelerinde) ile sarılı
• Kısa süre sonra 2 tabakaya ayrılıyor:
1. Ektomeninks
2. Endomeninks
BEYİN VE MEDULLA SPİNALİSİN
ZARLARI
• Meninx (3 ayrı zar) Dıştan içe doğru:
• Dura mater veya pachymeninx : damar ve
sinirden zengin
• Arachnoid mater veya leptomeninx :damar
yok ve az myelinsiz sinir
• Pia mater veya leptomeninx: damar yok
ve az myelinsiz sinir
 Beynin Zarları ve boşlukları
• BEYİN ZARLARI (MENİNKSLER): Beyin ve omurilik
“Meninks” denilen üç tabakalı bir beyin zarıyla
sarılmıştır. En dıştaki tabakaya “Duramater”,
ortadakine “Araknoid”, en içtekine de “Pia mater”
denir,
• Pia mater,beyin ve omuriliği en ince girintilerine kadar
örer.
• Araknoid ise girintilerin üstünden atlamaktadır.
Araknoid ile pia mater arasında bir boşluk bulunur. Bu
boşluğa “Subaraknoid aralık” denir.
• Dura mater ile araknoid arasında bir boşluk bulunur.
Bu boşluğa da “Subdural aralık” denir. Dura mater ile
kafa iskeletini oluşturan kemikler arasında kalan
boşluğa da “Epidural aralık” adı verilir.
 BEYİN ZARLARI

• Dıştan içe doğru;

• -Dura mater ( pachymeninx )
• -Arachnoidea mater
• -Pia mater
•  
• -Arachnoidea mater ve pia materin her ikisine birden
leptomeninx denir.
• -Dura mater ve arachnoidea mater arasında subdural aralık
bulunur ve bu aralıkta BOS bulunmaz.
• -Arachnoidea mater ve pia mater arasında subarachnoidea
aralık bulunur ve bu aralıkta BOS bulunur
 Ektomeninks
• Periostal duramater
MSS organlarının bulundukları boşlukları saran
kemiklerin periostunu meydana getirir.
• Meningeal duramater
Beyin ve omuriliği sarar.
Bu iki tabaka arasında epidural aralık vardır.
Epidural aralık M.spinalisde mevcut, fakat
beyinde yoktur.
M.Spinalisde bu aralıkda ven pleksusları
mevcuttur.
Beyinde bu venler belirli yerlerde toplanarak
sinusları meydana getirir.
 Dura Mater

• -Endosteal ve meningeal olmak üzere iki

katmanlıdır.
• Endosteal tabaka craniumun iç yüzündeki periostu
oluşturur.
• Meningeal tabaka ise beyin dokusunun üzerini
örter.
• Bu iki tabaka birbirine yapışık pozisyon alır ancak
belirli yerlerde bu iki tabaka arasında açıklıklar
vardır.Bu açıklıkların olduğu yerlerde beyin venöz
kanını drene eden sinüsler oluşuyor(dural venöz
sinüsler).Beynin venöz kanını ve BOS’u drene
eden bir sistem.
• Duramaterin iki tabakası beyinde birbirine
yapışarak duramater ensefali adı verilen tek bir
zar meydana getirir.
• Duramater beynin yerinde sarsılmadan
durmasını sağlamak için beynin muhtelif
parçaları arasına sokulan uzantılar verir. Bunlar:
• Falks serebri
• Tentorium serebelli(beyin ile beyincik arasındaki
uzantı)
• Falks serebelli
• Dura mater kanlanma ve sinir bakımından oldukça
zengindir.
• Dura materin kanlanmasında esas arter
a.meningea media’dır.Bu arterin yırtılması
durumunda duranın üstünde epidural aralıkta
hematom birikimine neden olur.
• Oksipital arter,oftalmik arter,vertebral arter de dura
materin kanlanmasından sorumludur.
• -Yassı kemiklerin lamelleri arasında diploik venler
görülür.Diploik venlerin bağlayıcısı durumunda
emisser venler vardır ve bu venler venöz sinüslere
drene olur.
• Dura materin sinirlenmesi; a.meningea
media’nın geçtiği delikten geçen
n.mandibularis’in n.spinosus’u, n.maxillaris’in
r.meningeus dalı supratemporial alanın
innervasyonundan sorumludur.
• Beyinciğin olduğu alandan ilk 3 spinal sinir ve
n.vagus’un meningeal dalı sorumludur.
• Temporial cerebelli’nin innervasyonundan
oftalmik sinirin meningeal dalı sorumludur.
• -A.meningea media, a.maxillaris’in dalıdır.
 
 Dura Mater’in Uzantıları

• Dura mater stabil kalmak için uzantılar verir.

-Falx cerebri
-Her iki beyin hemisferlerinin arasında fissura
longitudinalis cerebri adı verilen yarık var.
• Dura mater bu aralıktan içeriye doğru falx cerebri
adı verilen bir fibröz uzantı yapar. Ön tarafta crista
gali, arka tarafta protuberentia occipitalis
interna’ya tutunur.
-Diaphragma sella
• -Duramater’in hipofiz bezinin üzerinden verdiği
uzantıdır.Diaphragma sella hipofiz bezinin
infindubulum kısmıyla delinmiştir.
• Tentorium cerebelli
-Oksipital loblar ile serebellar hemisfer
arasındadır. Arkada oksipital kemik ile
paryetal kemiğe tutunur.

-Falx cerebelli
• -Beyincik hemisferleri arasında tentorium
cerebelli uzantısıdır.

 
-Dura mater sadece beyini örtmez.Aynı zamanda
omuriliğide örter.Dura materin endosteal tabakası
omuriliğe doğru devam eder.Endosteal tabaka ile
vertebralar arasında bir boşluk vardır(epidural
aralık).Epidural aralıkta gevşek bağ ve yağ
dokusu,pleksus venosus bulunur.Alta inen zarın
kalınlaşmasıyla Lig.denticulatum oluşur.
• -Conus medullaris L1 vertebrasının alt kenarı
seviyesine kadar uzanır.Dura materin kendisi
daha aşağıya doğru uzanarak S2 vertebra
seviyesine kadar iner ve S2 seviyesinden sonra
coccyx’in tepesine yapışır,Lig.coccygeus adı
verilen ligamenti oluşturur.

-Arachnoidea mater L2 seviyesine kadar iniyor.

 Endomeninks
• Araknoid ve piamateri içerir.
Araknoid mater: ince, şeffaf bir tabakadır.
Beynin tüm sulkuslarına girmez:
Superior sagital sulkus, lateral sulkusa
girer.
Diğerlerini atladığı için subaraknoid
aralıkta genişlemeler olur. Bunlara
sisterna denir.
 Subdural aralık

• -Dura mater ile arachnoidea arasındadır.

• -BOS bulunmaz
• -Subdural aralık beynin venöz drenajını
sağlayan venlerin geçtiği yer.Subdural
kanamalar venöz orijinlidir.
 
 Arachnoidea Mater

• -Sulkuslara girmeden, gyrus’ların üzerinden beyini sarar.

• -Villi arachnoidea ve granulationes arachnoidea, arachnoidea
materin dural sinüs içerisine olan uzantılarıdır. Subdural
aralıktan BOS’u tek yönlü olarak sinüslere aktarırlar.
• -Sinüs sagittalis superior’un oluşturduğu çıkmazlar 
lakünalar
• -Kafa derisini (s.c.a.l.p) kaldırdığımızda kraniyum ( kemik yapı
) görülür.Scalp’ın 4 numaralı tabakası kanlanma bakımından
oldukca zengindir.Y ırtıklar 4 numaralı tabakaya geldiği
takdirde buradaki venler venöz drenajı içeriye doğru taşıyarak
diploik venlere taşır. Diploik venlerden de yine bağlayıcı
venlerle dural venöz sinüslere taşınıyor. Bu şekilde enfekte
etme söz konusu. Bu venlerin içinde kapakcık yok.Retrograd
akımla geriye doğru drenaj söz konusu.
 Pia Mater

-İki tabakası vardır.

-Sulkusların içine, derinlere girerek beyini en
içten sarar.
• -İki pia katlantısı bir araya gelerek
ventriküllerin içerisine sokuluyor ve
ventriküllerin duvarını döşeyen ependim
dokusuyla birlikte thela choroidea’yı
oluşturur.
• Thela choroidea daha sonra plexus
choroideus’u oluşturur.
• Plexus choroideus BOS salınımını yapar.
 Subarachnoidea boşluk
-İçinde arterler,venler ve BOS bulunur.
-Genişlemeler göstererek cisternaları
oluştururlar.
 Confluens sinuum’a açılanlar
•        Sinus sagittalis superior
•      Sinus rectus
•       Sinus occipitalis
 Klinik Bilgi
• Beyin ve medulla spinalisi saran zarların
inflamasyonuna menenjit denir. Bu durum
genellikle yüksek ateş, meninx
irritasyonuna bağlı baş ağrısı ve ense
sertliğine yol açar. Lumbar ponksiyon ile
alınan beyin-omurilik sıvısını laboratuvar
incelemesi, hastalığın tanısı ve
etyolojisinin tespiti için önemlidir.
 Sisternalar

• Sisterna magna(sisterna serebella

medullaris)
• Sisterna interpedinkularis
• Sisterna kiasmatis
• Sisterna fossa lateralis serebri
• Sisterna pontis(ponsun ventral yüzü)
• Sisterna ambiens
• Sisterna korporis kallosi
 Piamater

• Beyni sıkıca sarar.

• Damar ve sinirlerden zengindir.
• Piamaterin altında sinir dokusunu bağ
dokusundan ayıran ve izolatör vazifesi
gören ince bir tabaka vardır.
• Glia hücrelerinin uzantısından meydana
gelen bu tabakaya membrana limitans glia
denir.
• Subdural aralık: dura ile araknoid mater
arasındadır.
• Subaraknoid aralık: araknoid ile piamater
arasındadır. Beyin omurilik sıvısı(BOS)
bulunur.
• Beynin sinusları: Özelliği:
Kapakları yoktur.
Esneme kabiliyeti yoktur.
Duramaterin birbirine yapışmış 2 yaprağı
arasında yer alırlar.
 Beynin Sinusları
• Sinus sagitalis superior(tek)
• Sinus sagitalis inferior(tek)
• Sinus transversus
• Sinus oksipitalis(tek; foramen magnumdan
başlar)
• Sinus cavernosus -intercavernozus anterior
-intercavernozus posterior
• Sinus rectus(tek)
• Sinus petrozus superior
• Sinus petrozus inferior
• Sinus sphenoparietalis