SİNİR SİSTEMİ

Doç.Dr.Şerife TÜTÜNCÜ
Ders Öğrenme Hedefleri;

• Sinir sisteminin yapısını ve fonksiyonunu

açıklayabilir,

• Sinir sistemini oluşturan organları ve görevlerini

açıklayabilir,

• Sinir sistemindeki bariyerleri ve fonksiyonlarını

açıklayabilir,

• açıklayabilir.
 SİNİR SİSTEMİ vücudun en karmaşık sistemidir ve vücut
ağırlığına göre oranı % 2’dir.

 Sinir sistemi vücudun elektrokimyasal iletişim ağıdır.

 Sistemin başlıca fonksiyonları;

* Duyuları algılama
* Birleştirme, bütünleme
* Hareket sağlama

3
 SİNİR SİSTEMİNİN
1- DUYULARI GÖREVLERİ:
ALGILAMA
• İçten gelen uyarıları
algılar, örnek: midenin
doymasını algılaması

• Dıştan gelen uyarıları

algılar, örnek: ele düşen
yağmur damlasının
hissedilmesi
2- BİRLEŞTİRME,
BÜTÜNLEME; algılanan
duyuların işlenmesi
sürecidir
• Bilgiyi çözümler(analiz
eder)
• Bazı bilgileri depolar
• Uygun yanıt/tepki için
karar verir
• Varsayımda bulunabilir,
örnek: “bulutların
durumuna göre birazdan
yağmur yağacak”
3-HAREKETİ SAĞLAMA; kasların kasılıp-gevşemesi ve
salgı bezlerinin salgı yapması gibi.
• Algılanan duyuya göre bilgi yorumlanarak emir verilir,
örnek: “yağmurdan kaçmak için içeriye/kuru yere gir”
gibi.
 MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ PERİFER SİNİR
SİSTEMİ
• Beyin (Cerebrum)
• Gangliyonlar
• Beyincik (Cerebellum)
• Perifer sinirler
• Beyin kökü (Caudex)
• Perifer sinir sonlanmaları
• Omurilik (M. spinalis)

7
Merkezi Sinir Sistemi

8
9
 Merkezi sinir sistemi yumuşak; kolay zarar
görebilecek bir dokudur.

 Yeterli biçimde korunmaya, beslenmeye gereksinimi

vardır.

 Korunması kafatası (kranium) ve omurga (kolumna

vertebralis) gibi kemik örtüler ile sağlanır.

 Ayrıca kemiğin iç tarafında meninges olarak adlandırılan

fibröz bağ dokudan oluşan zarlar ile sarılır.
* Duramater
* Arachnoidea
* Piamater 10
 Duramater;
Histolojik yapı;

• Kalın ve dayanıklı bir zardır.

• Değişik yönlerdeki kollagen ipliklerden oluşur.

• Arada elastik ipliklere, fibrositlere, sinirlere, kan ve lenf

damarlarına rastlanır.

• Duramater, altındaki araknoid membrandan kavum

subdurale ile ayrılır.
11
Beyin durası;
• Kafatası kemiklerine sıkıca yapışıktır.
• Kemiğin periostu ile dura mater sıkıca bağlanarak
2 tabakalı bir yapı oluştururlar.
• Epidural aralık bulunmaz.
• Damarlar dura materi delip periosta girer.

Spinal dura;
• Kemik ile dura mater arasında epidural aralık
vardır.
• Epidural aralıktaki yağdan zengin gevşek bağ
dokusu içinde çok sayıda vena bulunur.
12
13
 14
Meningsler
 Araknoidea;
• Damarsız, ince ağ şeklinde
bağ dokusudur.

• Beyni saran pia mater ile

araknoid membran
arasında bir aralık
bulunmaktadır
(kavum subaraknoidale).

• Araknoid membranın pia

matere bakan yüzünde 2
membranı birbirine
bağlayan ve subaraknoidal
aralığı bölmelendiren
trabekülalar vardır. 15
 Subaraknoidal aralıkta Araknoid villus
serebrospinal sıvı (likör
serebrospinalis) bulunur.

 Araknoid membran bazı

yerlerde durayı parmak
şeklinde delerek, dura
içindeki venöz sinuslara
açılır, son kısmı biraz
genişler, üzeri yassı
hücrelerle örtülü bu
uzantılara araknoid villus
denir.

 Bu villuslar, subaraknoidal
aralıktaki serebrospinal
sıvının aralıklı olarak venöz
sinuslara tek yönlü akmasını 16
sağlayan oluşumlardır.
Pia mater;

 Beyin içine giren arterler

beraberlerinde pia materi de içeriye
sürüklerler, böylece prekapiller
arteriole kadar olan damarlar
çevresinde pia mater yer alır.

 Damarlar ile pia mater arasındaki

aralığa Virchow-Robin boşluğu ya
da perivasküler aralık denir. Bu
aralık kaybolana kadar giderek
daralır.

 Damarlar çevresinde, damar ile

sinir dokusunu ayırıcı protoplazmik
astrositlerin oluşturduğu membrana
limitans glia perivaskülaris
bulunmaktadır.
17
 LikörSEREBROSPİNALİS
LİKÖR Serebrospinalis
• MSS’nin biyolojik korunmasından sorumludur.

• MSS’de lenf drenajı görevini yapar.

• Sodyum ve potasyumdan zengin, glikoz yönünden fakir

bir sıvıdır.

• Beyin ventriküllerinde pleksüs koroyideyüs tarafından

salgılanır.

• Ventrikülleri terk ettikten sonra, subaraknoidal boşluğa

geçer.
18
• Beyin ile omuriliğin etrafını sarar.
 Kan Beyin Bariyeri
• Antibiyotikler, kimyasal ve bakteriyel toksik
maddelerin kandan sinir dokusuna geçişini
engelleyen işlevsel engeldir.

• Beyin dokusunun, dış yüzünde ya da intraserebral

damarlar çevresinde protoplazmik astrositler
tarafından oluşturulur.

• Bariyerin yapısına:
* Kapillar endoteli,
* Bazal membran,
* Astrositlerin uzantıları, katılır. 19
Membrana limitans gliae perivascularis:

• Virchow Robin boşluklarını sınırlandıran

protoplazmik astrositlerin damarlar çevresinde
oluşturduğu membrandır.

Membrana limitans gliae superficialis:

• Protoplazmik astrositlerin beyin dokusunun dış

yüzünde oluşturduğu membrandır.

20
21
• Merkezi sinir sistemi organlarının iç kısımlarında
birbirleriyle ilişkili boşluklar vardır.
Bu boşluklar:
* Ventrikulus lateralis’ler
* Ventrikulus tersiyus
* Akvaduktus serebri (Sylvii)
* Ventrikulus kuartus
* Kanalis sentralis

• Bu boşlukların duvarı, ependim hücreleri ile döşelidir.

22
 Ependim hücreleri;
• Tek katlı kübik ya da
prizmatik şekillidirler.

• Hücrelerin serbest
yüzeylerinde kinosilyumlar
ve mikrovilluslar bulunur.

• Sitoplazmaları
mitokondriyonlardan
zengindir.

• Serebrospinal sıvıdan
madde rezorbe ederek
sıvının temiz tutulmasını
sağlarlar. 23
 Pleksus koroyideyüs;
• Pleksus koroyideyüs
piamater lamelleri Tela
koroyideya, halinde beyin,
beyincik ve soğanilik
dokusuna girer, bu
organların ventrikuluslarına
sarkar.
• Pleksusların üzerini tek katlı
kübik epitel hücreleri örter.
• Pleksuslar arteriyel damar
yumağından zengindir.
• Epitellerin yüzeyinde
mikrovillus ve yer yer de
kinosilyumlar bulunur. 24
• Merkezi sinir sistemine ait organlar 2 ana madde
içerirler;

1. Substansiya grizeya
* Sinir hücreleri

* Gliya hücreleri (protoplazmik astrositler ve

oligodendrositler) ve uzantıları

* Kan kapillar ağı

2. Substansiya alba
* Miyelinli sinir teli demetleri

* Gliya hücreleri (protoplazmik astrositler dışındakiler)

ve uzantıları
25
 Gri (Boz) Madde Ak (Beyaz) Madde
Beyinde ve beyincikte dışta, omurilikte ise Beyinde ve beyincikte içte, omurilikte ise
içtedir (korteks) dıştadır (medulla)

Gri renktedir Beyaz renktedir

Parankim yapısındadır Lifsi yapıdadır

Miyelinsiz lifler çoktur Miyelinli lifler çoktur

Nöron (+) Nöron (-)

Nörogliya (+) Nörogliya (+)

Kapiller (+) Kapiller (+)

Lenfatik kapiller (-) Lenfatik kapiller (-)

 Beyin iki yarım küreden meydana gelmiştir, üzeri gyrus ve
sulcuslarla kaplıdır.

 Sağ yarım küre vücudun sol, sol yarım küre de vücudun sağ
27
tarafını yönetir.
 Her yarım küre dört ana
loba ayrılmıştır: frontal,
parietal, temporal ve
oksipital olmak üzere.

 Her lobun farklı işlevleri

vardır Bir erişkinin beyni
ortalama 1300-1400
gramdır.
• İki ana katmandan oluşur;
* Substansiya grizeya (boz madde)
* Substansiya alba (ak madde)

Substansiya grizeya; 4 hücre tabakası vardır.

• Tabakalar beyin yüzeyine paraleldir.

• Tabaka kalınlıkları, hücre sayıları hemisferin değişik

kısımlarında farklılık gösterir.

Substansiya alba (Fibröz astrositler, oligodentrositler, mikrogliya

hücreleri ve miyelinli sinir telleri)
29
• Hücre katmanları dıştan içe doğru:
1. Stratum molekülere - küçük ve seyrek hücreli katman

2. Stratum granülare externum (insanlarda belirgin,

hayvanlarda belirgin değil)

3. Stratum piramidale eksternum - küçük piramit

hücreleri

4. Stratum piramidale internum - büyük piramit hücreleri

5. Stratum granulare internum (hayvanlarda belirgin

değil)

6. Stratum polimorfikum - değişik şekilli hücreler

30
 Beyin yarı kürelerinden her biri vücudun zıt tarafını
kontrol eder.

 İnsanların % 90-95’inde sol beyin baskındır.

 Beynin sol yarısı, sağ elin kontrolü, konuşma ve yazma

dili, bilimsel ve sayısal yetenek, düşünme, mantık ve
çözümleme gibi motor alanlara sahiptir.

 Beynin sağ yarısı ise sol elin kontrolü, görme ve hayal,

müzik ve sanat yeteneği, yüzlerin ve üç boyutlu şekillerin
tanınması gibi özelliklere sahip motor alanlar bulunur.

31
 Beyin Hemisferleri

Ak Madde Ak Madde

SAA
Korteks
S
G
Korteks

SAA: Kavum subaraknoidale

G: Girus
32
S: Sulkus
 Beyin
Kavum
Subaraknoidale
Boz
madde

Ak madde
33
34
Beyin

35
 Hipokampus (Cornu ammonis)
• Bu bölgedeki sinir hücrelerinin sitoplazmalarında Negri
Cisimcikleri’nin görülmesiyle kuduz hastalığının kesin
tanısı konulur.

• Dıştan içe doğru;

* Moleküler katman
* Piramit hücreleri katmanı
* Oriens katmanı - polimorf hücreler
* Alveus katmanı - piramit hücrelerin aksonları
* Ependim katmanı- ventrikülüs lateralislerin içini döşer.
36
 BEYİNCİK
• Yaygın girinti çıkıntı tablosu
ile sagital kesitlerde ağaç
dallanmasını andırır. Arbor
Vite denilen görüntüye neden Boz Madde
olur.

• Dallanma, serebellumun
denge fonksiyonunun
düzenlenmesi ve beden
davranışlarında eşgüdümün Ak Madde
sağlanması gibi işlevlerin
yerine getirilmesini sağlar.
37
 Beyincik -Substansiya griseya
Stratum gangliyozum

1. Str.molekülare Stratum molekülare

2.Str.gangliyozum

3. Str. granulozum

Stratum granulozum

38
39
40
41
 Moleküler tabaka;

 Geniş yer kaplayan en dış tabakadır.

 Hücreleri seyrektir.

 Az sayıdaki sinir hücreleri yıldız biçimlidir.

 Derindeki hücrelerin aksonları Purkinje hücrelerinin

etrafını sepet gibi sarar.

42
 Purkinje hücre tabakası
(Ganglioner katman)
 Armut biçimli, büyük,
Purkinje nöronlarının
bulunduğu tabakadır.

 Dendritleri dallanma
gösterir ve Stratum
molekülareyi kaplar.

 Aksonları miyelinlidir ve
albaya uzanır.

43
 Granüler tabaka;
 Albaya komşu en iç tabakadır. Çok fazla sinir
hücresi bulunur.

Küçük olanlar:
* Sinir sisteminin en küçük hücreleridir,
* Koyu boyalı çekirdekleri nedeniyle görünümü
lenfosite benzer.
Büyük olanlar (Golgi hücreleri):
* Dendritleri: Üst katmanlara yayılır,
* Aksonları: Önce yüzeye yönlenirler, dallanır,
44
yüzeye paralel uzanır ters dönerler.
Beyincik

45
46
 Beyincik- Substansiya alba

 Miyelinli sinir
tellerinden oluşur.

 Merkezi
nukleuslara
rastlanır.

47
 BEYİN KÖKÜ (Caudex)
• Beyin ve beyinciğin üzerine oturduğu temeldir,
• Esasını ak madde oluşturur,
• Üzerinde çeşitli nukleuslar bulunur,
Nukleus= Ak madde içindeki boz madde odaklarıdır.

• Beyin kökünün çeşitli bölgelerine yerleşirler;

* Subkorteks - beyin gangliyonları - Korpus sitriyatum, Talamus

* Ventrikuluslar çevresi - nukleus supraoptikus, nukleus

paraventrikularis ve nukleus infundibularis

* Medulla oblongata - idare yönlendirme ve refleks organı 48

 Subkorteks
• Buradaki
nukleuslara beyin
gangliyonları denir.

• Korpus striyatum
(beyin kökünün
bazalinde)

• Talamus
(III. ventrikülüsün
yan duvarında)
49
 Ventrikuluslar çevresi

• III. ventrikülüsün tabanında

Hipotalamus’ta;
* Nukleus supraoptikus

* Nukleus paraventrikülaris (Nörosekresyon odakları)

* Nukleus infundibularis (Cinsel olgunluğun başlamasında

etkilidir)

50
 Medulla oblongata (Soğanilik)
• IV. Ventrikülüsün alt
ve üst bölümünde
toplanır.

• Solunum, dolaşım ve
sindirim organlarının
işlevleri için önemli
nukleuslar içerir.

• İdare, yönlendirme ve
refleks organıdır.

51
 OMURİLİK (Medulla Spinalis)
Kornu dorsalis Septum dorsale

Subst. alba
Pars intermediya

Kornu ventralis
Subst. grizea
Fissura ventralis
52
 Arachnoidea Kornu dorsale Septum dorsale

Boz madde
Epidural boşluk
Akmadde

Omurlar

Boz madde

Kanalis sentralis Epidural boşluk

Kornu ventrale
Fissura ventralis

53
 Kanalis sentralis
Kanalis • Nörogliaların uzantıları kanalis
sentralis
sentralis çevresinde yoğunlaşarak
jelatinöz bir madde oluşturur
(substansiya jelatinoza sentralis).

•Dorsal kornuların uç kısmını da

substansiya jelatinoza dorsalis
sarar.
•Serebrospinal sıvı içerir.
•Kanalis sentralisin lumeni
ependim hücreleriyle döşelidir.
Ependim
54
Hücreleri
 Omurilik-Substansiya Grisea
• Nöronlar, nöron uzantıları, glial hücreler ve kan damarları
bulunur.
• Nöronlar multipolar olup, değişik büyüklüktedir.
* Somatomotorik hücreler, uzun aksonludur, aksonlar ak
maddeye ya da ön spinal kökler içine geçer,
* Otonom sinir hücreleri
a) Sempatik sinir hücreleri: Torakolumbal bölgede
kornu lateralede,
b) Parasempatik sinir hücreleri: Omuriliğin her
bölümünde, en yoğun sakral bölgede pars
intermediyada,
* Kolumnar hücreler: Kornu dorsalede bulunur,
* Refleks hücreleri (Golgi tipi hücreler): Aksonları kısadır, boz
55
maddeden dışarıya çıkmaz. (Kornu dorsale)
56
 Omurilik, omurgayı oluşturan omurlar içerisinde bulunan
kanal boyunca uzanan sinir dokusudur.

 Vücut ile beyin arasında iletişimi sağlar. Organlardan

beyne, beyinden organlara giden sinirler, omurilikte
çapraz yaparak giderler (refleks yayı).

 Omurilikte yer alan bağlantı sinirleri, kol ve bacakların

duyu ve motor sinirleri arasında refleks yayı oluştururlar;
hem somatik (duyulara ve kaslara ait) hem de visseral
(organlara ait) spinal refleks hareketlerini gerçekleştirirler.

57
 Somatik spinal refleksler kas ve derideki duyu
reseptörlerinden gelen uyaranlara tepkidir

 Vücudun çeşitli kısımlarından gelen uyarıları beyne, beynin

verdiği emirleri de kaslara ve salgı bezlerine iletir.

58
 Refleksin merkezi omuriliktir.

 Bazı refleksler bireyin özel eğitimiyle kazanılır, örnek:

otomobil kullanmak, patenle kaymak, örgü örmek,
dans etmek vb. Bu hareketler öğrenilene kadar beyin
tarafından denetlenir.

 Hareketler öğrenildikten sonra beyin devreden

çıkarak omurilik devreye girer.

 Bu tür hareketlerde hata yapılırsa beyin tekrar

devreye girer ve hata düzeltilir

59
Omurilik-somatomotorik hücreler

60
 Ak Madde (Substansia alba)

 Miyelinli ve miyelinsiz sinir telleri,

 Glia hücreleri,

 Kan damarları,

 Pia materin içe doğru uzantılarından oluşur.

61
 PERİFER SİNİR SİSTEMİ

• Perifer sinirler

• Gangliyonlar

• Perifer sinir sonlanmaları

62
 Perifer Sinirler
• Makroskopik oluşumlardır.

• Sinir telleri bir araya gelerek

demet oluştururlar.

• Hücreler ve demetler
arasında bağ dokusu bulunur.

* Endonöyriyum
* Perinöyriyum
* Epinöyriyum
63
Miyelinli aksonlar

64
 Gangliyonlar
Serebro-spinal gangliyonlar;
* Serebral ve spinal sinirler üzerinde bulunurlar

Otonom gangliyonlar;
* Sempatik sistem gangliyonları
a) Paravertebral gangliyonlar
b) Prevertebral gangliyonlar

* Parasempatik sistem gangliyonları

(İntramural gangliyonlar)
65
Dorsal kök gangliyonu

66
Dorsal kök gangliyonu

67
68
69
70
Parasempatik Sistem Gangliyonları
(İntramural Gangliyonlar)

71
İntramural gangliyon

72
 Perifer sinir sonlanmaları
• Eferent (somatomotorik) sinir sonları
* İskelet kası telleri üzerinde oluşurlar
* Motor plak

• Aferent (sensibl) sinir sonları

* Kas mekiklerinde ve tendo mekiklerinde
sonlanma,
* Bağdokuda yerleşen sonlanmalar
* Endoepitelyal sonlanma
73
 Bağdokuda yerleşen sonlanmalar

• Merkel hücreleri • Vater-pacini tipi lamelli

cisimcikler
• Krause cisimcikleri
• Golgi-Mazzoni
• Grandry cisimcikleri
• Ruffini
• Meissner cisimcikleri
• Genital cisimcikler

74
Krause Cisimcikleri

75
Motor plak

76
Meisner

77
Vater - Pacini

78
79