TİP-2 DİYABET

TANIM

 Tip II Diyabetes Mellitus, uzun süreli insülin direnci üzerine eklenen ilerleyici beta hücre
yetmezliği sonucunda gelişir
 Azalmış beta hücre fonksiyonu primer bozukluk gibi görünse de, patogenezde insülin
rezistans› önemli rol oynamaktadır.
AYIRICI TANI
KRİTERLERİ
• T1DM; Genellikle mutlak
insülin eksikliğine yol açan
ß hücre yıkımı vardır.

• T2DM; İnsülin direnci, görece

insülin yetmezliği, İnsülin direnci
zemininde ilerleyici insülin salınım
defekti,
 Tip-2 de hiperglisemi iki bozukluğa bağlı olarak gelişir:

1- Karaciğer ve kas dokusunda oluşan insülin direnci,

2- Pankreasta insülin üretiminin gittikçe azalması.

 Tip 2 DM’si olan hastalarda en s›k ölüm nedeni kardiyovasküler hastalıklardır (%40 iskemik kalp
hastalığı, %15 diğer kalp hastalıkları)
 Görülme Sıklığı

• Uluslararası Diyabet Federasyonu (2019), dünya çapında 463 milyon yetişkinin (20-79 yaş)
diyabetten etkilendiğini ve bu sayının 6.6 milyonunun Türkiye’de yaşadığını ve bu sayının
2045 yılı itibarı ile 10.4 milyonu bulacağını tahmin etmektedir
 Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) tarafından diyabet prevalansı hakkında yayımlanan
güncel veriler, Türkiye’de 20-79 yaş aralığında yaklaşık 7 milyon diyabet hastası olduğunu
ve bu rakamın toplam yetişkin nüfusun yaklaşık %15’ine denk geldiğini göstermektedir.
 Diyabet bir halk sağlığı sorunudur. Tip 2 Diyabet %80 Oranında Önlenebilir Bir
Hastalıktır.
 Veriler; Türkiye’de 2025 te her 2 kişiden birinin diyabet hastası olacağını
gösteriyor.
 RİSK FAKTÖRLERİ

Beden Yağ
Fiziksel Beslenme Sigara ve Alkol Psikososyal
Artmış BMI Hipertansiyon Kitlesinin
İnaktivite Faktörleri kullanımı faktörler
Dağılımı

Düşük sosyal Zayıf mental

Depresyon, Artmış stres,
destek, yapı
 RİSK FAKTÖRLERİ

• Genetik ve çevresel faktörler riski artırmaktadır.

• Yeni diyabet gelişiminde anlamlı etken olarak tespit edilen risk faktorleri her iki cins icin
abdominal obezite ve yaş olmuştur.

Sadece erkekler icin hipertansiyon ve HDL-kolesterol

düşüklüğü de anlamlı bulunmuştur.

-Satman İ, TU RDEP Calışma G r u b u . TURDEP-II Calışması ilk sonuclar, 32.TEMH

Kongresi, 13-17 Ekim 2010, Antalya
- Tü rkiye Diyabet Ö nleme ve Kontrol Programı Eylem Planı (2011-2014). Ankara
2011.
Pre-diyabet Tedavisi

 Yaşam Tarzı Değişiklikleri

 Kalori alımının azaltılması,
 Yağ alımının azaltılması,
 Fiziksel aktivitenin artırılması,
 Ulaşılabilir hedefler saptanır.
 İzlem: 3 ay içinde gerektiğinde yaşam tarzı değişikliğine yönelik eğitimin tekrarı
Egzersiz

• 35 yaştan önce ortaya çıkmış

• Komplikasyon göstermiyor

TİP II • İskemik kalp hastalığı,

• Hipertansiyon,

DM;
• Hiperlipoproteinemi yoksa
 Şiddeti gittikçe artan
egzersiz eğitim programları
önerilebilir.
Diyabette egzersizin kullanım amaçları

 Kilo kaybı için diyete ek

 Kaybedilen kilonun korunmasına yardımcı
 Abdominal yağ kaybı ve dağılımını
değiştirici
 Glisemik kontrol üzerine olumlu etkili
 Diyabette hipertansiyon kontrolüne destek
 Dislipidemi yönetimini olumlu etkiler.
 Genel sağlık ve psikolojik iyilik halinin
gelişmesine katkı sağlar.
Egzersiz

• Metabolik
Egzersiz • Hormonal
değişimlere neden olur
Diyabetin hastada egzersiz verirken

 Verilen egzersizin kontraendikasyon olup olmadığı

değerlendirilmeli,
 Hiperglisemi kontrol altında olmalı,
 Sekonder problemler minimize edilmeli,
 Metabolik duruma göre kişiye özel egzersiz verilmelidir.
Diyabetik hastada;

Fiziksel aktivite ya da egzersiz

planlanırken;
• hastanın yaşı,
• egzersizin tipi ve şiddeti,
• hastalığın metabolik kontrolü,
• kas-iskelet sistemi uygunluk düzeyi,
• kardiyo-pulmoner uygunluk düzeyi dikkate
alınmalıdır.
Kan şekeri ve kilo kontrolünün sağlanabilmesi için
 Egzersiz:
 Orta Şiddette (Maxkh’nın
%50-60’ı),
 Uzun Süreli (Ort. 45 Dk)
 Düzenli
Egzersiz öncesi,

Glisemik Kontrol Nörolojik Ve

Durumu Ve Hba1c Lokomotor Sistem Daha önceki
Düzeyi, Muayenesi, aktivite düzeyi

Fundoskopik Kardiyovasküler
Tetkik, İnceleme (Efor
Testi)
 DİKKAT!
Diyabet hastası;
 35 yaşından büyükse
 25 yaşından büyük ve 10 yıldan uzun süredir tip 2 diyabeti varsa
 15 yıldan uzun süreli tip 1 diyabeti varsa
 Koroner arter hastalığı riski varsa
 Periferik damar hastalığı, mikrovasküler hastalık veya otonom nöropatisi var ise

Efor testi yanı sıra; nörolojik ve kas-iskelet sistemi muayenesi, ayak muayenesi
ve fundus incelemesi de yapılmalıdır.
TİP II DM’DE UYGUN
FİZİKSEL
AKTİVİTE/EGZERSİZ
 ≥ 150 dk/hafta, orta yoğunlukta aerobik aktivite
(maksimum kalp hızı %50-70)
 ≥ 3 gün/hafta, gün aşırı yapılmalı, üst üste iki
gün egzersiz yapmadan geçirilmemeli
 ≥ 2 gün/hafta resistans eğitimi (kontraendikasyon
yoksa)*
 Sedanter zaman azaltılmalı = 90 dk dan fazla
oturulmamalı
 Haftada üç ya da beş kez yapılmalı, 48 saatten
fazla ara verilmemelidir.
 Egzersiz Nasıl Olmalı?

 Hafif şiddetten orta şiddette

 Aerobik ve/veya direnç eğitimi uygulanmalı.
 Seans süresi 15-60dk
 Yaklaşık 5’er dk. süreli ısınma ve soğuma
periyodu olmalı.
 Başlangıç süresi 15 dakika
 Zamanla bu süre artırılmalı.

Kişinin durumuna göre en uygun egzesiz; Tempolu yürüme

 Egzersizin Yoğunluğu

Karnoven Formülü Geleneksel Pratik Yöntem

• “Hedef Kalp Hızı = ((Maksimal • 220 - Yaş x yoğunluk (%)

Kalp Hızı - İstirahat Kalp Hızı) × formülü kullanılır.
%Yoğunluk) + İstirahat Kalp
Hızı”

Önceleri düşük yoğunlukla egzersiz verebilmek hastanın özelliklerine göre submaksimal kalp hızının
%50 yada %60 ında bir düzey ile başlanır.
Egzersizin Yoğunluğu

 Başlangıç Kalp Hızı= 220-yaş x %50-60

 Düzenli egzersizle fiziksel kapasite arttıktan sonra maksimum hedef kalp hızına doğru
ilerlenir.
 Hedef Kalp Hızı =220-yaş x %75-80
 Egzersizin Şiddeti

Düşük şiddet (%50- Ağırlık kontrolü

60 )- Yeni (%60-70) - Çalışma Aerobik (%70-80) - Anaerobik (%80-90)
Maksimal (%90-100)
başlayanlar için ortamı zor değildir, Kalbi güçlendirir, - Dayanıklılığı
- Sportif performansı
uygundur, kalp fazla yağ yakılır, fazla miktarda yağ düzenler, uzun süreli
artırır
fonksiyonlarını toparlanması yakılır çalışmak zordur
destekler kolaydır,
 Diyabette Egzersizin Amacı
 Fiziksel uygunluğu artırmak
 Kişi için uygun doz / frekans / süre/ tipteki egzersizin;
 fiziksel kapasiteyi,
 dayanıklılığı,
 esnekliği,
 kuvvetlendirmeyi sağlayacak şekilde planlanması gerekir.
TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

 Egzersiz programına başlamadan önce, egzersizin olası yan etkileri ve kontrendikasyonları

araştırılmalı
 Kardiyovasküler hastalık riski yüksek ve sedanter yaşam süren hastalarda, egzersize
başlamadan önce eforlu EKG yapılmalıdır (Sınıf D, ortak görüşe dayalı kanıt).
 Kişisel gereksinimler, sınırlamalar ve kişisel performansa göre egzersiz, bireye özgü
olmalıdır (Sınıf D, ortak görüşe dayalı kanıt).
TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

12 haftalık düzenli aerobik eğitim ile Tip II DM’da, fiziksel uygunluk artar,
santral yağ oranı azalır.
 Ancak;
 hiperglisemi kontrol altında olmalı,
 sekonder problemler minimize edilmeli,
 metabolik duruma göre kişiye özel egzersiz verilmelidir.
 Aşırı yorgunluk yaratacak aktivitelerden kaçınmalıdır.
 Hastanın çok iyi bir fiziksel performansı yoksa egzersiz de %50-60’ı aşan bir yoğunluk
seçilmemelidir,
 Egzersiz eğitimi, glisemik kontrole etkisi uzun süreli değil.
 TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

Egzersiz eğitimine ara verildiğinde;

• Glikoz toleransı hızla ( 1 haftada) egzersiz öncesi düzeye döner.

• O2 tüketimine ilişkin değişimler daha uzun zaman alır.
• Kişiye özel yapılandırılmış ve düzenli yapılan egzersizle zamanla fitnes
düzeyi artar, lipit profili düzelir, hipertansiyon geriler.
• Egzersiz durduğunda hızla bu etkiler geriler.
• Trainingin sürdürülmesi halinde endürans gelişmeye devam eder,
• Aterosklerotik süreç yavaşlar.
TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

 Egzersiz programı; haftada en az 3 gün

olmalı ve egzersizler arasında 2 günden
fazla boşluk olmamalıdır (Tip 1
diyabetliler için: Sınıf C, Düzey 3 kanıt; tip
2 diyabetliler için: Sınıf B, Düzey 2 kanıt ).
 Diyabetli bireylerin ayrıca bir
kontrendikasyon durumu yoksa haftada 3
gün hafif rezistans egzersizleri yapmaları
önerilmelidir (Sınıf D, Düzey 2 kanıt).
TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

 Prediyabetli ve Tip II diyabetlilerin, kilo vermeye yönelik olarak planlanan kalori

kısıtlaması ile birlikte haftada toplam en az 150 dakika orta şiddette aerobik fiziksel
aktivite (örneğin, tempolu yürüme) programı uygulamaları gereklidir [Sınıf B, Düzey 2
kanıt ].
 Egzersiz sırasında hastanın kalp hızını izlemesi ve maksimal kalp hızının (Maksimal kalp
hızı = 220 - yaş) %60-75’i düzeyine çıkarılması gerekir.
 İstirahat kalp hızına göre egzersiz kalp hızı bireysel olarak ayarlanabilir (Sınıf D, ortak
görüşe dayalı kanıt).
 Egzersiz öncesinde ve sonrasında ısınma ve soğuma egzersizleri ihmal edilmemelidir
(Sınıf D, ortak görüşe dayalı kanıt).
TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

 Tip 2 diyabetli kişilerde, egzersiz (aerobik, direnç eğitimi veya her ikisi) programlarını
içeren meta-analizlerde, vücut ağırlığı değişikliklerinden bağımsız olarak HbA1c
değerlerinde %0,7 azalma / 8 mmol / mol kadar azalma olduğu bildirilmektedir.
 Öte yandan; egzersizin; kan lipidleri ve insülin duyarlılığı üzerine etkileri, akut etkiler olup
72 saat, kan basıncını azaltıcı etkisi ise ancak 12 saat sürmektedir.
 HDL-C de egzersizle oluşan artma geçicidir.
 Bu nedenle fizik aktivitenin düzenli olarak haftanın çoğu günlerinde yapılması
önerilmektedir.
TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

 Sistolik ve diyastolik kan basıncını azaltıcı, endotel fonksiyonlarını düzeltici ve trombozu

önleyici etkileri ise yeterli yoğunlukta, uzun süre düzenli egzersiz yapmayı
gerektirmektedir.
 Yüksek riskli bireylerde ise ağır fiziksel egzersiz öncesinde tarama testleri önerilmelidir.
TİP II DM’DA EGZERSİZİN YARARLARI

 Özetle;
 Tip 2 diyabetlilerde; aerobik (yürüyüş gibi) ve resistif egzersiz (ağırlık kaldırma gibi)
birlikte uygulandığında (uzun süreli prospektif kohort çalışmalarda), daha yüksek fiziksel
aktivite düzeylerinde, uzun dönem morbidite ve mortalitenin azaldığı ve insülin
duyarlılığında artış olduğu genel kabul görmektedir.
OLASI RİSKLER

 Egzersiz tipi ve şiddeti, hastalığın şiddeti, akut yada kronik safhada

oluşu, eşlik eden başka bir hastalık varlığı egzersizin yükünün
artmasına ya da daha fazla algılanmasına neden olur.
 Bu nedenle, kişiye aktivite önerilirken, egzersiz test bulguları, iklim,
çevre koşulları, entellektüel talepleri, besin alımı, emosyonel
durumu göz önüne alınmalıdır.
 Aşırı sıcak ve nemli ortamlarda egzersiz yapılmamalıdır, egzersiz
sırasında, uygun sıvı replasmanı yapılmalıdır.
OLASI RİSKLER

Periferik nöropatisi varsa;

 duyusu az olan bölgelerin yaralanmaya açık olduğu
hastaya öğretilmeli,
iyi bir deri bakımı yapmayı öğrenmesi sağlanmalıdır,
iyi kalite, ayağı destekleyen, tabanı şok emici özellikte
olan uygun bir ayakkabı seçilmelidir.
 OLASI RİSKLER
 Egzersizin hangi saatte yapılacağı, komplikasyonları önlemek için
önemlidir.
 Günün hangi saatinde yapılacak egzersizin daha uygun olacağı
konusunda bir görüş birliği yoktur.
 Egzersizin çok aç karına veya yemekten hemen sonra yapılması
sakıncalıdır.
 Hastanın koşulları belirleyici olmakla beraber,
 akşam yemeğinden 1 saat sonra yapılacak egzersiz, ertesi sabah
ki açlık kan glukoz düzeyini düşürmede etkili olacağı için
özellikle tip 2 diyabetli hastalarda yararlı olabilir.
 Sabah erken saatte, aç ya da yemekten hemen sonra yapılmamalıdır.
 Önerilen akşam yemeğinden 1-2 saat sonra yapılmasıdır.
OLASI RİSKLER

 İnsülin kullananlar, hızlı emilime yol açacağı

için egzersizde aktif olan bölgeye insülin
yapmamalıdır.
OLASI RİSKLER

 Egzersiz sırasında kan glikozunda hızlı artma olması, insülin

yetersizliği ve ketozis gelişmesine neden olabilir.
 Egzersize bağlı hipoglisemi gelişebileceğinden ve kısa süreli bile
olsa ağır aktivite hipoglisemiye neden olabileceğinden asla yanlız
egzersiz yapılmamalıdır.
 Şok yada diabetik koma konusunda eğitilmelidir.
 Ağır aktivite yapacağı için önceden insülini azalttı ise yerine ilave
besin almalıdır.
OLASI RİSKLER

 TİP II DM’da egzersiz eğitimi uzun süreli glisemik kontrolü

sağlayamayıp, egzersiz eğitime ara verildiğinde glikoz toleransı
hızla ( 1 haftada) eğitim öncesi düzeye dönmektedir.
 Bu hastalarda, O2 tüketimine ilişkin değişimler, glikoz tolerans
gelişimine göre daha uzun zaman almaktadır.
 Yeniden programa başlarken yeni koşullara göre tekrar planlama
yapılmalıdır.
OLASI RİSKLER

 Kan glikoz seviyesi 60 mg/dl altında, 300 mg/dl üzerinde ise yada
ketozis varsa hiç egzersiz yapmamalıdır.
 Kan glikozu 250-300 mg/dl ise ağır aktivite ve uzun süreli egzersiz
yapmamalıdır.
 Ağır aktivite kandaki şeker seviyesinde dalgalanmalara neden olur
ve ketozis riski artar.
 İzometrik egzersiz intraoküler kanama yapabilir.
OLASI RİSKLER

Aktif egzersiz kontraendikasyonları;

 Hipoglisemi ve Hiperglisemi (< 80 mg/dl, > 250 mg/dl),
 ketonemi,
 nöropati sonucu duyu kaybı,
 otonom noröpati,
 kontrolsüz KVH ve/veya hipertansiyon,
 proliferatif retinopati,
 ayak ülserleri,
 hipoglisemiyi algılayamama,
 nefropati
 Hiperglisemi >250mm/dl
DİKKAT!
Ketosis varsa yoğun aktiviteden kaçınılmalıdır

Diyabet Komplikasyonları olan Hastalar için Fiziksel

Aktivite Retinopati Proliferatif diabetik retinopati • Yoğun aerobik egzersiz yada resistif egzersiz
yada şiddetli proliferatif olmayan diyabetik retinopati kontraendike olabilir.
varsa,

Periferal Nöropati

• Nöropatili tüm hastalar, uygun ayakkabı kullanmaya

Ağrı duyusunun azalması ve ağrı eşiğinin yükselmesi
özen göstermelidir, her gün ayaklarını kontrol
nedeniyle ekstremitlerde yaralanma riski artar etmelidir.

Otonomik Nöropati Fiziksel aktivite üriner protein

atımını akut olarak artırır Yoğun egzersizin, diyabetik • Egzersizi kısıtlamak gerekmez
böbrek hastalığının progresyon hızını artırdığına
ilişkin kanıt yoktur.
Sonuç olarak;

 Tip II Diyabette uygun fiziksel aktivite/egzersiz, fiziksel uygunluk parametrelerine katkı

sağlayarak;
 diyabeti ötelemeyi,
 komplikasyonsuz kalabilmeyi,
 olası komplikasyonlar ve risk faktörleri ile baş edebilmeyi sağlamakta,
 iyilik halini ve yaşam kalitesini artırmaktadır.
 Risk yaratmaması, kullanılan ilaçlarla etkileşiminde sorun oluşmaması için egzersizlerin
başlangıçta supervise edilmesi önemlidir.
Öneri;

 Birlikte yapılan aerobik egzersizler tercih edilmelidir.

 Hipoglisemi riski göz önünde bulundurularak, insülin kullananlar dağa tırmanma, su altı
dalışı, motosiklet gibi tek başına yapılacak tehlikeli aktivitelerden sakınmalıdır.
Sonuç olarak;
 Uygun fiziksel egzersizin belirlenmesi ve sorunsuz uygulanmasında deneyimli bir
fizyoterapistin katkısı büyüktür.
 Hastalıklarda egzersiz uzmanı olan fizyoterapistlerin aldıkları eğitim gereği,
 uygun egzersizin belirlenmesi,
 uygulanması,
 doz-cevap ilişkilerinin takibi,
 kardiyovasküler sistemin,
 kas-iskelet sisteminin,
 nöro-muskuler sistemin egzersiz sırasındaki uyumu yada sorun varsa ilgili
gereksinimlerin tesbiti gibi ilave yararları olacak,
 diğer risk faktörlerinin kontrolü de sağlanacaktır.
makale
 Erdoğan G. Koloğlu endokrinoloji temel ve klinik. 2. Baskı. Ankara: MN Medikal ve Nobel Tıp Kitap Saray›, 2005
 TÜRKDİAB Diyabet Tanı ve Tedavi Rehberi 2017
 Geiss LS, et al. Diabetes in America. 2nd ed. 1995: 233-57
 International Diabetes Federation (IDF). Diabetes Atlas 9th edition 2019. Erişim adresi:
http://www.idf.org/diabetesatlas.
Deshpande AD et al. Physical activity and Diabetes: Opportunities for prevention through policy.
Physical Therapy. 2008, Volume 88 (11): 1425-1435.
Van Dam RM. The epidemiology of lifestyle and risk for type 2 diabetes. Eur J Epidemiol.
2003;18:1115–1125.
-Satman İ, TURDEP Calışma Grubu. TURDEP-II Calışması ilk sonuclar, 32.TEMH Kongresi, 13-17
Ekim 2010, Antalya
Tü rkiye Diyabet Ö nleme ve Kontrol Programı Eylem Planı (2011-2014). Ankara 2011.
Nagi D, Gallen II. ABCD position statement on physical activity and exercise in diabetes. Poistion statement. Practical
Diabetes Int 2010;27(4):158-63
 www.turkdiab.org/i/2013/DİYABETREHBERİ2013
 http://guidelines.diabetes.ca/CDACPG/ media/documents/patient-resources/diabetes and-physical-
activity-your-exerciseprescription-june2014-pdf.pdf
 Sigal RJ, Kenny GP, Boulé NG, et al. Effects of aerobic exercise training, resistance exercise, or both on
glycemic control in type 2 diabetes: a randomized trial. Ann Intern Med 2007;147:357-69
 Moy CS, Songer TJ, LaPorte RE, et al. Insulindependent diabetes mellitus, physical activity, and death.
Am J Epidemiol 1993;137:74- 81.
 Snowling NJ, Hopkins WG. Effects of different modes of exercise training on glucose control and risk
factors for complications in type 2 diabetic patients: a meta-analysis. Diabetes Care 2006;29:2518-27.
 Castaneda C, Layne JE, Munoz-Orians L, et al. A randomized controlled trial of resistance exercise
training to improve glycemic control in older adults with type 2 diabetes. Diabetes Care 2002;25:2335-
41.
 http://www.turkendokrin.org/files/pdf/diabetes_klvz2011_web.pdf
 Dunstan DW, Daly RM, Owen N, et al. Highintensity resistance training improves
glycemic control in older patients with type 2 diabetes. Diabetes Care 2002;25:1729-36
 Umpierre D, Ribeiro PA, Kramer CK, et al. Physical activity advice only or structured
exercise training and association with HbA1c levels in type 2 diabetes: a systematic review
and meta-analysis. JAMA 2011;305:1790-9.
 www.turkdiab.org/i/2013/DİYABETREHBERİ2013
 Sağlık Bakanlığı Yayın No: 945. Ankara: Koza Basım Yayın Ltd. Şti; 2014.
beslenme.gov.tr/ content/files/diyabet/DiyabetliBireylerIcinEgitimciRehberi.pdf ISBN:
978-975-590-498-6.