Rzeki

przez
Są naturalnymi ciekami wody, która spływa pod wpływem siły grawitacyjnej w wyżłobionych
erozję korytach, okresowo zalewające dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę
stanowi ciek o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².

odbywa
Badaniem rzek zajmuje się dział hydrologii – potamologia. Badanie jakości wód w rzekach
się w układzie trzystopniowym i obejmuje: sieć krajową, sieci regionalne oraz sieci
lokalne. Sieć krajową rzek obejmuje: sieć reperową, sieć podstawową oraz sieć graniczną.

Rzekę w przekroju dzielimy na:

 właściwą toń wodną ("wodę płynącą" ),

 łożysko,

 środowisko wody płynącej w przestworach podłoża ,

charakterystyka
Wszystkie te strefy pozostają w ścisłych związkach. Z biegiem rzeki zmienia się
koryta rzecznego, prędkość prądu. Zmienia się również struktura biocenozy.
Powstaje poziomy podział cieku wzdłuż jego biegu.
 Klasyfikacja rzek
małe
Ze względu na długość i wielkość dorzecza: rzeki -
(dł. 100-200 km, dorzecze 100-10 000 km²),
- rzeki średnie (dł. 200-500 km, dorzecze 10 000-
100 000 km²),
- rzeki duże (dł. 500-2500 km, dorzecze 0,1-1 mln
km²),
- rzeki wielkie (dł. powyżej 2500 km, dorzecze
ponad 1 mln km²).
Ze względu na ciągłość zasilania:
stałe – prowadzące wodę przez cały rok, zasilane
wodami podziemnymi i wodami ze spływu
powierzchniowego, pochodzącego z deszczów i
roztopów;
 okresowe – prowadzące wodę okresowo
(regularnie) w porze wilgotnej i są zasilane przede
wszystkim spływem powierzchniowym; związane z
obszarami, gdzie występują pory roku sucha i
deszczowa;
 sporadycznie wysychające – zasilane podobnie
jak rzeki stałe wodami podziemnymi i spływem
powierzchniowym. Zanikają sporadycznie w czasie
długotrwałej suszy;
 efemeryczne – inaczej nazywane epizodyczne,
prowadzące wodę rzadko i nieregularnie;
występujące głównie na obszarach suchych, gdzie
opady są niewielkie, a woda w korycie płynie rzadko
i bardzo krótko.
Budowa rzek
zdarza
Początek rzeki może mieć formę źródła lub obszaru źródliskowego, choć nierzadko
się, że rzeka powstaje z połączenia kilku mniejszych potoków lub wypływa z
jeziora, lodowca lub bagna. Zasilana jest wodami z opadów atmosferycznych, a także
przez wody podziemne. Rzeka stała uchodzi do innej rzeki, jeziora lub morza. Rzeki
uchodzące do zbiornika wodnego nazywa się rzekami głównymi, pozostałe to ich
dopływy. Rzeka główna wraz z dopływami tworzy system rzeczny, a obszar, z którego
zbiera wody powierzchniowe stanowi jej dorzecze. Linię oddzielającą dwa sąsiednie
dorzecza nazywamy działem wodnym.

wyróżnia
Bieg rzeki dzieli się zazwyczaj na trzy odcinki: górny, środkowy i dolny, które
odmienny udział erozji i akumulacji. Ujście rzeki może mieć charakter
lejkowaty (estuarium) bądź delty.
Dorzecze
systemu
Dorzecze – zlewnia danej rzeki, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do
określonej rzeki. Granicą dorzecza jest dział wodny.

Terytorium Polski należy do dorzeczy:

 Wisły,
 Odry,
 Niemna,
 Łaby,
 Dniestru,
 Dunaju,
oraz mniejszych rzek wpadających do Bałtyku, takich jak: Pregoła, Wkra (Uecker / Ucker),
Parsęta i inne.
Reżim rzeki
podstawie
Każda rzeka na świecie wyróżnia się charakterystycznym reżimem rzecznym, czyli ustalonym na
wieloletnich obserwacji rytmem wahań przepływów rzeki, związanym z rodzajem zasilania,
zlodzeniem.

Zasilanie rzeki może być:

opadowe (wielkość i suma opadów)
roztopowe (wody z topniejące pokrywy śnieżnej lub lodowców)
gruntowe (źródła wód zgromadzonych pod ziemią)
Sposoby te decydują o przepływie rzeki, czyli ilości wody przepływającej przez przekrój koryta w
jednostce czasu – m3/s. Z przepływem związany jest stan wody, czyli poziom wody w rzece

Czynniki kształtujące reżim:

Klimat
Budowa geologiczna
Rzeźba terenu
Pokrywa roślinna
Rodzaje reżimów
Proste Złożone
Deszczowy (typowy dla większości rzek świata, wahania
stanów wody są związane z rocznym rytmem opadów) Reżim śnieżno – deszczowy – dwa okresy
wysokich przepływów: wiosenny(topnienie
- równikowy (Kongo,Amazonka) śniegów) i letni(letnie opady), typowy dla
większości rzek Polski i Europy Środkowej
- podrównikowy (Niger)

- zwrotnikowy (Australia, Sahara)

- monsunowy (Południowa i Wschodnia Azja; Ganges, Rzeki płynące przez różne strefy klimatyczne.
Huang-He, Jangcy, Mekong, Irawadi)

- śródziemnomorski (Basen Morza Śródziemnego; Ebro,

Tyber, Salso)

- oceaniczny (Sekwana, Loara, Tamiza)

lodowcowy – rzeki zasilane przez wody z topniejących

lodowców, przepływy występują latem, typowy dla małych
rzek – np. Rodan

śnieżny – rzeki zasilane wodami z topniejących śniegów

i pokrywy lodowej, wiosną najwyższe stany, latem obniżenie
poziomu wody, typowy dla obszarów:Syberii, Kanady
i Alaski, np. Mackenzi, Jukon, Lena, Kołyma
Zlewisko
uchodzących
Jest to obszar składający się z dorzeczy wszystkich wszystkich rzek
do jednego morza lub oceanu.

kontynentów,
Zlewisko Oceanu Atlantyckiego jest największe i zajmuje 51% powierzchni
Oceanu Indyjskiego 15,3%, a Spokojnego 11,5%.

które
Około 21,6% powierzchni kontynentów stanowią obszary bezodpływowe,
wysychają lub uchodzą do bezodpływowego jeziora.
 Zlewisko (dodatkowe, dla
Olimpijczyków )
 Ocean Atlantycki:
Mackenzie (Liard), Churchill (Beaver), Nelson (Saskatchewan), Churchill, Rzeka Świętego
Wawrzyńca, Hudson, Missisipi (Missouri, Arkansas, Canadian River, Red River, Ohio, Tennessee),
Colorado, Rio Grande (Rio Bravo del Norte) (Pecos), Magdalena, Orinoko, Amazonka (Xingu,
Tapajós, Madeira, Juruá, Ucayali, Marañón, Putumayo, Japurá, Rio Negro), Tocantins (Araguaia),
Sao Francisco, Urugwaj, Parana (Paragwaj, Salado), Oranje (Vaal), Kuanza, Kongo (Kasai, Uele),
Niger (Benue), Gambia, Wolta, Senegal, Nil (Nil Biały, Nil Błękitny), Don, Dniepr (Prypeć),
Dniestr, Dunaj (Inn, Wag, Drawa, Sawa, Cisa, Marusza, Morawa, Aluta, Seret), Marica, Pad
(Adyga), Tyber, Arno, Rodan (Durance, Isère, Saona), Ebro, Gwadalkiwir, Gwadiana, Tag, Duero,
Garonna (Dordogne, Tarn), Loara, Sekwana (Oise, Marna), Tamiza, Severn, Skalda, Moza, Ren
(Mozela, Men, Neckar, Aare), Ems, Wezera, Łaba (Soława, Hawela, Wełtawa), Odra (Noteć,
Warta), Wisła (Bug, Narew), Niemen, Dźwina, Newa, Kemi, Torne, Lule, Göta, Glomma, Dwina,
Ob (Irtysz, Toboł), Jenisej (Angara, Dolna Tunguzka), Lena, Indy girka
Zlewiska
Czerwona,
Ocean Spokojny: Mekong, Rzeka
Jangcy, Huang He, Amur (Sungari,
Obszary bezodpływowe:
Ussuri), Jukon, Fraser, Kolumbia (Snake), Morze Kaspijskie: Wołga, Ural, Kura
Kolorado, Rio Grande de Santiago, Balsas (rzeka) (Araks)
Jezioro Aralskie: Syr-daria, Amu-daria
Morze Martwe: Jordan
Helmand, Tarym, Okawango

Mahanedi,
Ocean Indyjski: Limpopo, Zambezi, Tygrys, Eufrat, Indus, Narbada, Kriszna, Godawari,
Ganges (Dżamna, Ghaghra), Brahmaputra, Irawadi, Murray (Darling, Murrumbidgee)
 Mały słowniczek
linia nurtu – linia ciągła łącząca miejsca najgłębsze (największa prędkość wody) w cieku.
(km
długość rzeki – (kilometrowanie rzeki) – określa się wzdłuż linii nurtu rozpoczynając od ujścia
0) w górę rzeki aż do źródeł. Wyjątek stanowią duże rzeki żeglowne. Kilometrowanie tych
rzek rozpoczyna się od początku żeglowności rzeki (km 0) i prowadzi się je w dwu kierunkach:
do ujścia rzeki i do źródeł. W Polsce w ten sposób kilometruje się tylko dwie rzeki: Wisłę i Odrę.

Rozwinięcie
rozwinięcie rzeki – jest to stosunek długości rzeki do linii prostej łączącej źródło z ujściem.
jest małe, gdy rzeka prawie prostolinijną drogą zmierza do ujścia.

małą
krętość rzeki – jest to stosunek długości rzeki do długości jej doliny. Rzeki prostolinijne mają
krętość, rzeki meandrujące dużą.

większą
koryto – jest to najniższa część dna doliny wyżłobiona przez rzekę, którą płynie woda przez
część roku. Wyróżnia się również koryto tzw. małej wody, jest to ta część koryta, którą
woda płynie stale.

taras zalewowy – jest to część doliny zalewana podczas wysokich stanów wód.
łożysko rzeki – jest to koryto łącznie z tarasami zalewowymi.
 Sieć rzeczna
budową
Tworzą ją wszystkie rzeki płynące w danym obszarze. Gęstość sieci rzecznej uwarunkowana jest klimatem,
geologiczną i ukształtowaniem powierzchni. Analizując sieć rzeczną bada się jej gęstość, czyli
stosunek sumy długości wszystkich cieków wodnych przypadających na jednostkę powierzchni, oraz jej
układ

Uwzględniając ciągłość zasilania rozróżnia się rzeki:

stale płynące (permanentne), prowadzące wodę przez cały rok; występują na obszarach, gdzie opad jest
większy od parowania, są zasilane wodami podziemnymi i wodami ze spływu powierzchniowego
pochodzącego z deszczów i roztopów

sporadycznie wysychające zasilane są przez wody podziemne i spływ powierzchniowy, zanikają

sporadycznie w czasie długotrwałej suszy, a wysychanie wody w korycie jest związane z obniżeniem
zwierciadła wody podziemnej i brakiem spływu powierzchniowego

okresowe (periodyczne), okresowo, ale regularnie prowadzą wodę w porze wilgotnej; zasilane są spływem
powierzchniowym, częściowo także płytkami wodami podziemnymi

epizodyczne nieregularnie prowadzące wodę przez krótki czas; występują w strefie suchej, przykładem są
doliny pustynne – wadi (uedy)

Wyróżniamy również w zależności od długości i wielkości dorzecza rzeki:

małe o długości 100-200 km, dorzecze 1000-10 000 km2

średnie o długości 200-500 km, dorzecze 10 000-100 000km2

duże o długości 500-2500 km, dorzecze 0,1-1 mln km2

wielkie o długości powyżej 2500km, dorzecze ponad 1 mln km2

 Rodzaje sieci
W zależności od środowiska geograficznego, głównie od rzeźby terenu, budowy geologicznej a także
od stadium rozwoju sieci rzecznej, rozwinęły się różne układy tej sieci.

Bieszczadach.
Układ pierzasty – powstaje w długich wąskich dolinach. Jest to jednocześnie sieć symetryczna. Występuje w

ilość
Układ asymetryczny – to taka sieć, w której lewa i prawa część dorzecza posiada różną powierzchnię i różną
cieków. Symetria, bądź asymetria zależą od budowy geologicznej, rzeźby terenu, wielkości zasilania w
wodę i od rozwoju sieci rzecznej. Np. asymetria dorzeczy Wisły i Odry (przewaga prawej części dorzecza)
jest spowodowana rozwojem rzeźby polodowcowej i rozwojem sieci rzecznej w holocenie.

sieć
Układ widlasty – jest charakterystyczny dla jednostronnych zrębów o asymetrycznych stokach. Jest to więc
asymetryczna.

Układ kratowy – występuje:

ow górach o budowie rusztowej, gdzie rzeki wykorzystują w swym biegu na przemian subsekwentne odcinki
dolin, równoległe do grzbietów oraz krótkie przełomowe odcinki między grzbietami (np. w Bieszczadach,
w Górach Świętokrzyskich)

ow obrębie drumlinów
ona obszarze objętym zlodowaceniem w związku z wykorzystaniem przez rzeki odcinków pradolin, np.
łamany bieg Warty i Odry.

Rodzaje sieci c.d.
Układ dendryczny – czyli drzewiasty posiada silnie rozwiniętą sieć rzeczną w górnym biegu w obrębie gór, a słabiej
rozwiniętą w dolnym biegu w obrębie pogórzy lub kotlin. W górnym biegu jest to sieć cieków insekwentnych.

morskich.
Układ równoległy – cieki spływają równolegle względem siebie, tworzy się na stożkach sandrowych i wybrzeżach
Mają je rzeki odwadniające sandr kurpiowski oraz cieki na obszarze Żuław Wiślanych, gdzie pomiędzy
Nogatem a Wisłą leniwie toczy swe wody szereg krótkich rzek.

Układ wachlarzowy – tworzy się najczęściej na stożkach napływowych u podnóży gór.

Układ pierścieniowy – cieki spływają w różnych kierunkach z obrzeży wzniesienia.
Układ osiowy:
o tranzytowy – do głównego cieku spływają krótkie prostopadłe dopływy

o rozbieżny – prostopadłe cieki spływają z obu stron do co najmniej dwóch cieków głównych płynących w
odmiennych kierunkach.

Zagłębienia
Układ koncentryczny – inaczej zbieżny, dośrodkowy, tworzy się w obrębie zagłębień bezodpływowych i kotlin.
te mogą mieć genezę, np.:

o zagłębienia w obrębie wygasłych stożków wulkanicznych

o zagłębienia polodowcowe

o zagłębienie w kotlinach erozyjnych, deflacyjnych lub tektonicznych

rzeki
Układ decentryczny – inaczej rozbieżny, odśrodkowy tworzy się na izolowanych wzniesieniach. Układ ten mają
biorące początek na wzniesieniach Łódzkich.
Rzeki Polski
Rzeki Polski to zbiór rzek płynących przez teren Polski, który, biorąc pod uwagę uwarunkowania
hydrograficzne, leży w zlewisku trzech mórz:

Morza Bałtyckiego – 99,7%:

dorzecze Wisły – 55,7%;

dorzecze Odry – 33,9%;

rzeki pobrzeża bałtyckiego – 9,3%;

dorzecze Niemna – 0,8%;

Morza Czarnego:
dorzecze Dunaju (Orawa)

dorzecze Dniestru;

 Morza Północnego:
dorzecze Łaby (Izera, Orlica).
Cechy rzek Polski
Występuje asymetryczność dopływów Wisły i Odry. Ich lewe dorzecza są
krótsze i mniej obfite w wodę w stosunku do dopływów prawych – Wisła –
27:73, Odra – 30:70. Jest to związane z nachyleniem powierzchni w kierunku
północno-zachodnim oraz z rozwojem rzeźby terenu w trzeciorzędzie i
czwartorzędzie. Ujście Wisły i Odry ma charakter deltowy, delta Odry ma
charakter delty wstecznej. Rzeki w Polsce w zimie zamarzają. Na zachodzie
Polski na około miesiąc, w centrum i na wschodzie na około 3 miesiące.
Występuje zjawisko późniejszego zanikania pokrywy lodowej na północy niż
na południu co sprzyja powstawaniu powodzi zatorowych. Występuje
zmienność stanu wód w rzekach. Najmniejsza amplituda wahań stanów wody
mają rzeki pojezierzy, a największe większe rzeki górskie np. Dunajec 9-10 m.
Gęstość sieci rzecznej w Polsce jest dość znaczna, lecz nieregularna. O znacznej
gęstości w Karpatach i Sudetach (duże opady na słabo przepuszczalne podłoże
o urozmaiconej rzeźbie), czterokrotnie rzadsza na wyżynach (znaczne
przechodzenie wody w podłoże oraz głęboko zalegające wody gruntowe). Na
terenach nizinnych gęsta sieć rzek występuje w okolicach o słabo
przepuszczalnym podłożu.
Najdłuższe rzeki świata
Najdłuższe
rzeki w
Polsce