‫طرح معماری‪ 3‬کارشناسی ارشدمعماری‬

‫موضوع‪ :‬طراحی مجتمع مسکونی در قزوین‬

‫دانشجویان‪ :‬مطهره حیدری مقدم‪،‬نسترن باغانی‪ ،‬امید صفایی‬

‫استاد‪ :‬دکتر آقاربیع‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ق‪#‬ل‪#‬م‪#‬ر‪#‬و‬

‫مفهوم قلمرو تنها موضوعی فضایی نیست‪ ،‬بلکه یک پدیده اجتماعی نیز هست‪ .‬در حقیقت قلمرو را میتوان موقعیت و مکان یک اجتماع در فضا دانست‬
‫( ‪)Lawson, 2001‬‬
‫فضاها شامل طیف گسترده ای از انواع فضاهای عمومی تا خصوصی می با شند‪ .‬به عبارت دیگر هر فعالیت و رفتار‪ ،‬حریم و قلمرو خاص خود را دارا اسـت‬
‫و متقابالً هر فضـا نیز دارای حریم و حرمت خود می باشد‪ .‬چرمایف و الکساندر در یک تقسیم بندی‪ ،‬شش دسته قلمرو را از عمومی تا خصوصی ارائه كرده‬
‫اند؛ كه شامل فضاهای عمومی شهری‪ ،‬فضاهای نیمه عمومی شهری‪ ،‬فضاهای عمومی خاص یک گروه‪ ،‬فضاهای خصوصی خاص یک گروه‪ ،‬فضاهای‬
‫خصوصی یک خانواده و فضاهای خصوصی افراد می شود (چرمایف و الکساندر ‪)1395‬‬
‫در مجموع با توجه به آنچه گفته شــد چهار نوع قلمرو را در یک فضــای مســکونی میتوان در نظرگرفت‪:‬‬

‫‪ -1‬قلمرو خصوصی (‪ ) privet‬كه شامل فضای درونی خانه و فضای باز و نیمه باز مختص به آن میباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬قلمرو نیمه خصوصی (‪ )semi-privet‬كه شامل محدوده چندین واحد مسکونی یا یک بلوك مسکونی میباشد‪.‬‬

‫‪ -3‬قلمرو نیمه عمومی (‪ )semi-public‬كه قلمرو چندین بلوك مسکونی را به هم پیوند میدهد‪.‬‬

‫‪-4‬قلمرو عمومی (‪ ) public‬شامل كل یک مجموعه مسکونی میباشد‪.‬‬

 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ق‪#‬ل‪#‬م‪#‬ر‪#‬و‬

‫از نظر الدنبرگ ‪ ،‬كیفیات اصلی قلمرو فضاهای عمومی عبارت است از‪:‬‬
‫‪ -‬خنثی بودن‪ ،‬كه افراد بتوانند هر موقعی كه بخواهند به فضا آمد و شد كنند‪.‬‬
‫‪ -‬دعوت كننده و قابل دسترس بودن بدون آنکه عضویت خاص و یا دارا بودن ضوابط رسمی خاص را برای استفاده كننده بطلبد‪.‬‬
‫‪ -‬باز بودن در طول ساعات اداری و خارج از آن‬
‫‪ -‬وجود حال و هوای بازی و تفریح در فضا‬
‫‪ -‬تأمین آسایش و حمایت افراد از نظر روانی‬
‫‪ -‬امکان ایجاد فضای خاص سیاسی بین مردم به شکل پایدار و باشکوه‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫به طور کلی در طراحی مجموعه های مسکونی سه مقیاس عمده مطرح میگردد‪.‬‬
‫نخست در مقیاس پیوند بیرونی مجموعه های مسکونی با محیط مجاور‪ ،‬در این مقیاس مهم ترین مسایل ایجاد تداوم وپیوند کالبدی‪ -‬اجتماعی مجموعه ها با‬
‫محیط اطراف و ایجاد هویت وشناسه محلی است‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬در مقیاس روابط درونی مجموعه ها‪ ،‬در این مقیاس ایجاد تعادل میان خلوت و تعامل اجتماعی‪ ،‬چگونگی برقراری امنیت‪ ،‬جهت یابی و تنطیم دسترسی‬
‫از مسائل مهم طراحی است‪.‬‬
‫سوم‪ ،‬مقیاس واحد های مسکونی در این مقیاس روابط و نسبت فضاهای درونی مسکن با فرهنگ و سکونت ساکنان مورد نظر طراحی است(عینی فر‬
‫‪.)1379‬‬
‫م‪#‬ؤ‪#‬ل‪#‬ف‪#‬ه‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ک‪#‬ا‪#‬ل‪#‬ب‪#‬د‪#‬ی‪ #‬ر‪#‬و‪#‬ا‪#‬ن‪#‬ش‪#‬ن‪#‬ا‪#‬س‪#‬ی‪ #‬م‪#‬ح‪#‬ی‪#‬ط‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫تجربه خطوط طبیعی دربرابر سطوح صاف و مستقیم و ارتباط با بافت و رنگ‬ ‫حجم و سطح‬ ‫ن‪#‬م‪#‬ا‬
‫ا‪#‬ر‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ن‪ #‬ن‪#‬م‪#‬ا‬
‫طبیعی هرچه بیشتر باعث کاهش استرس میشود(‪)1‬‬

‫تمام رنگهای تیره افسرده کننده هستند و تمام رنگهای روشن زندگی را آسان تر و روشن تر ودوستانه تر‬ ‫تزئینات وجزئیات‬
‫میکنند‪ .‬مصالح نما باید دارای جنسی از طبیعت مانند آجر و چوب و سنگ باشد(‪)2‬‬ ‫رنگ‬
‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬‬
‫طرح خوانا یعنی اجزای طرح به درستی سازماندهی شود و به جهت گیری عناصر توجه کافی شده‬ ‫ورودی‬ ‫ا‪#‬‬
‫ن‪#‬م‪#‬ا‬
‫باشد(جهت یابی ورودی )(‪)3‬‬
‫تعدیل تعداد و تنوع بخشی به فرم بازشوها و خارج کردن آنها از یکسانی صورت گیرد(‪)3‬‬ ‫بازشوها‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫م‪#‬ؤ‪#‬ل‪#‬ف‪#‬ه‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ک‪#‬ا‪#‬ل‪#‬ب‪#‬د‪#‬ی‪ #‬ر‪#‬و‪#‬ا‪#‬ن‪#‬ش‪#‬ن‪#‬ا‪#‬س‪#‬ی‪ #‬م‪#‬ح‪#‬ی‪#‬ط‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫تقسیم مجموعه ها به گروه ها و دسته های تشخیص دادنی کوچکتر‪ ،‬موجب احساس تراکم کمتری‬ ‫اندازه اجتماع‬
‫درمقایسه با میزان واقعی آن میشود (‪)4‬‬ ‫وهمسایگی‬ ‫پ‪#‬ی‪#‬ک‪#‬ر‪#‬ه‪ #‬ب‪#‬ن‪#‬د‪#‬ی‪ #‬ت‪#‬و‪#‬د‪#‬ه‬
‫ویژگی های کالبدی مانند فاصله میان خانه ها‪ ،‬حیاط های جلویی و تنوع سبک خانه ها‪ ،‬درمقایسه با تنوع‬
‫بصری‪ ،‬تأثیر بیشتری بر تراکم ادراک شده دارد؛ اما باید به یاد داشت که تکرار نماهای مشابه‪ ،‬احساس‬ ‫تنوع‬
‫یکنواختی بصری به وجود میآورد و تنوع در طراحی بلوک ها موجب ادراک کمتر تراکم میشود (‪)5‬‬ ‫بصری‬
‫فرم ساختمان باید واحدهای مسکونی را از یکدیگر قابل تشخیص سازد؛ و طراحی متنوع ورودی ها با ایجاد‬
‫هویتی واحد برای هر واحد مسکونی راهنمای ساكنین و مراجعین باشد‪.‬‬
‫الف‪ -‬الگوی منفرد و پراكنده‬
‫متشکل از آپارتمان های مستقل یا نقطه ای میباشند‪ .‬در طرح چیدمان آنها‪ ،‬بلوكهای مسکونی كه غالبا ً بلندمرتبه هستند به‬
‫طور مجزا از یکدیگر در سایت مجموعه به صورت هندسی و یا نامنظم پراكنده شده اند‪ .‬در این نوع طرحها‪ ،‬كیفیت محیط‬
‫بیرونی كامالً متفاوت از طرح های فضای باز میانی است‪ .‬چیدمان مجزای بلوك ها امکان نورگیری و تهویه طبیعی را‬
‫برای آنها میسر میسازد و میتوان از نحوه قرارگیری بلوكها برای تعریف فضاهای خصوصی و عمومی جذاب استفاده‬
‫نمود‪.‬‬
‫اهداف اینگونه طراحی توسط معماران به این ترتیب ارائه شده است (بیدلف‪1392): ،‬‬
‫‪ -‬فضاهای باز بدون محدودیت در اطراف ساختمان ایجاد شود‪.‬‬
‫‪ -‬نوعی محیط مسکونی ایجاد كند كه تهویه مناسب و نور را برای خانه ها فراهم آورد‪.‬‬
‫‪ -‬افراد را از آنچه كه به عنوان محدودیت های محیطهای خیابانی كسلكننده تصور میشود‪،‬رها سازد‪.‬‬
‫‪ -‬تأمین فضای الزم برای پاركینگ كه افزایش روز افزون ماشین را در خود جای دهد‪.‬‬
‫‪ -‬فنّاوری و تکنولوژیهای جدید ساختمانسازی به كار برده شود‪.‬‬
‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ب‪-‬بلوكهای محیطی با فضای باز مشترك‬

‫در این گونه‪ ،‬حیاط نیمه خصو صی در مركز بلوك ها گنجانده می شوند كه درآنجا فعالیت های جمعی‬
‫نظیر درختكاری و تعامل ســاكنان و بازی كودكان صــورت میگیرد‬

‫پ‪ -‬بلوكهای محیطی با حیاطهای خصوصی و فضای باز مشترك‬

‫در این گونه‪ ،‬آپارتمانهای طبقه همکف در بلوكهای محیطی میتوانند در بخش پشــتی خود حیاط های‬
‫خصوصی داشته باشند و ساكنان كه در طبقات دیگر زندگی میكنند میتوانند به فضای عمومی دسترسی داشته‬
‫باشند (‪Biddulph, 2007).‬‬

‫ت‪ -‬الگوی متمرکز‬

‫این گونه از مجتمع های مسکونی به صورت بلوك متمركز یا بلوك مستقل میباشد‪ .‬در طراحی آن بلوك‬
‫مسکونی در قسمتی از زمین متمركز شده است و مابقی سایت‪ ،‬به فضای باز اختصاص یافته است این گونه‬
‫بیشتر در برجهای مسکونی رایج است‪)Biddulph, 2007(.‬‬
‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ث‪ -‬الگوی خطی یا نواری یا ردیفی‬

‫ساده ترین نحوه چیدمان بلوكها در طرحهای مسکونی است‪.‬‬
‫چیدمان بلوكهای خطی در اوایل قرن بیستم مطرح شد و هنوز هم عمومیت دارد‪ .‬این چیدمان كه به طور ویژه در‬
‫بخش هایی از اروپا مرسوم بوده است‪ ،‬این حقیقت را منعکس میكند كه جهت گیری فضای زندگی به سمت نور‬
‫خورشید اولویت باالیی دارد‪.‬‬
‫طراحی الگوی خطی‪ ،‬معموالً تحت تأثیر كشیدگی شکل زمین و یا عامل مؤثر دیگری‪ ،‬مانند قرارگیری در كنار‬
‫یک بلوار و یا ضوابط شهرسازی منطقه مورد نظر است‪ .‬در این گونه‪ ،‬پشت آپارتمان ها رو به بخش جلویی‬
‫آپارتمان دیگر است یا آپارتمانها در سراسر خیابان یا مسیرپیاده رو رو به همدیگر هستند (‪)Biddulph, 20070‬‬

‫ج‪ -‬الگوی ترکیبی‬

‫اَبر بلوكها در مجموعه های مسکونی‪ ،‬معموالً تركیبی از دو یا سه نوع از‬

‫الگوهای محیطی‪،‬‬
‫منفرد و خطی است‪ .‬در این گونه‪ ،‬طراحان اغلب بلوكهای پیرامونی را شکل‬
‫میدهند كه سایر‬
‫بلوكها را احاطه كرده یا از آنها محافظت نماید اینگونه طراحی اجازه میدهد تا‬
‫محیط ایمن و ساكتتری در میان مجموعه تحقق یابد (‪Biddul).‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫منابع فضایی ناکافی‪ ،‬در زمینه تراکم فضایی و نیز حجم فضایی کنترل را بر محیط کاهش میدهد‬
‫فاصله و ارتفاع‬
‫که باعث استرس میشود‪)6(.‬‬
‫ساختمان ها‬
‫استفاده از ساختمان هاي با ارتفاع متوسط و عقب نشيني در طبقات بااليي اين ساختمان ها‪ ،‬در‬
‫عين حال که محصوريت فضايي جهت استفاده خانواده ها فراهم مي گردد‪ ،‬ديواره هاي اين‬
‫ساختمان ها سبب محبوث شدن فضايي نمي گردد (صدوقيان زاده‪).34، 1376 ،‬‬
‫عناصر طراحی‪ ،‬چون منظره های طبیعی رؤیت پذیر از پنجره و عناصر نمایشی متنوع ازقبیل‬ ‫دید از درون خانه‬ ‫ت‪#‬ر‪#‬ا‪#‬ک‪#‬م‬
‫آکواریوم‪ ،‬آب روان و غیره به وجود آید(‪)7‬‬
‫چشم انداز و عمق و بازبودن پیرامون سایت و میزان دید بر استرس تأثیر‬ ‫اشراف‬
‫میگذارد(‪)6‬‬
‫سازماندهی‬
‫فضاهای بسیار مبهم نیز میتوانند استرس ایجاد کنند؛ زیرا افراد قادر نیستند دالیل ضرورت وجود‬ ‫فضاهای عمومی‬
‫فضاها را ادراک نمایند (‪)8‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫سکونت در ساختمان های بد نگهداری شده و کثیف و آلوده میتواند عامل فشار روانی بر ساکنانشان‬ ‫محیط زیست‬
‫باشد‬

‫• قرارگرفتن در محیط طراحی شده با عناصر طبیعی در بهبود استرس و کاهش خستگی ذهنی‬ ‫فضای سبز‬
‫• مؤثراست‬ ‫طبیعت گرایی‬
‫چشمه ها محل برداشت آب هزاران سال است که از مراکز مهم تجمع افراد بوده اند و مرکزيت خود را براي تعامل‬
‫هاي اجتماعي به اثبات رسانده اند‪.‬‬
‫گیاهان مي دهند و عناصر فضا را به هم نزديک مي کنند‪ .‬گياهان مي توانند مكان و کارکرد آن را تعريف کنند؛ مي‬ ‫•‬
‫توانند تعيين جهت کنند يا هويت بخشند و تفكيک يا محصور کنند‪ .‬مي توان نمونه هايي از گياهان را انتخاب کرد که‬
‫حال و هوا و سيماي متفاوتي پديد مي آورند‪ .‬استفاده ازگياهان محل يا منطقه نشان مي دهد که ما در چه نقطه اي از‬
‫کشور هستيم و تنوع زيستي بيشتري نيز فراهم مي آورد‪ .‬بنابراين فضا را ميتوان به وسيله درختان‪ ،‬گلها و آب‬
‫منظرسازي کرد‪ .‬آب نماها‪ ،‬مي توانند مرکز فعاليت کودکان و بزرگترها باشند (پاکزاد‪ ،‬ج ‪)284 : 1386، 2‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫م‪#‬ؤ‪#‬ل‪#‬ف‪#‬ه‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ک‪#‬ا‪#‬ل‪#‬ب‪#‬د‪#‬ی‪ #‬ر‪#‬و‪#‬ا‪#‬ن‪#‬ش‪#‬ن‪#‬ا‪#‬س‪#‬ی‪ #‬م‪#‬ح‪#‬ی‪#‬ط‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫کنترل پذیری و تنوع در چیدمان مبلمان و خدمات مدنظر است‬ ‫تنوع امکانات‬
‫خدماتی‬ ‫انسجام‬
‫سکونت در مسکن های دور از امکانات و تسهیالت جنبی الزم‪ ،‬عامل فشار روانی است و در‬ ‫موقعیت امکانات‬
‫طرف مقابل وجود امکانات الزم در محله سبب میشود ساکنان سطح بیشتری از آسودگی روانی‬ ‫خدماتی‬
‫را تجربه کنند‬
‫ایجاد سلسله مراتب در فضاهای گوناگون امکان فعالیت در سطح های مختلف از فضاهای كوچک تا‬ ‫سلسله مراتب فضایی‬
‫فضاهای بزرگ را میدهد‪ .‬وجود این سلسله مراتب امکان شناخت بهتر افراد از ناحیه مسکونی خود‬
‫را فراهم می آورد و به مرور فضاهای نیمه خصوصی و نیمه عمومی به بخشی از سکونتگاه های‬
‫مسکونی تبدیل میشود (نوذری‪1381 ،‬؛ نیومن‪).1387 ،‬‬

‫افراد برای پرداختن به فعالیت ها به طور مطلوب به‬ ‫حریم خصوصی‬ ‫محرمیت‬ ‫فضای‬
‫درجاتی از خلوت و حریم خصوصی نیاز دارند ‪.‬‬ ‫باز و‬
‫نیمه‬
‫نزدیکی بیش ازحد افراد به هم باعث اختالالت‬
‫باز‬
‫روانی میشود‬
‫ایمنی و کیفیت ترافیک در مناطق مسکونی‪ ،‬بر‬ ‫امکان نظارت‬
‫سالمت روانی و تندرستی افراد مؤثر شناخته شده‬
‫است‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫تاثیر کاربری ها در سرزندگی مجموعه مسکونی‪:‬‬

‫برخی از کاربري ها‪ ،‬بدون تكيه بر جريان عبور پياده نمي توانند ادامه حيات دهند‪ .‬ساختار بلوك هاي نفوذپذير دسترسي آسان پياده ها را ترغيب مي کنند؛‬
‫اما براي تأکيد و تمرکز خاص بر روي جريان عبور پياده ما نياز به جاذبه هاي اضافه داريم (بنتلي و ديگران‪). 80 :1386 ،‬‬
‫کاربري ها مي توانند داراي ماهيت سرد يا گرم باشند‪ .‬کاربري مسكوني ماهيتي دوگانه داشته و بستگي به نحوه ترکيب شدن با ساير کاربري ها دارد‪ .‬استقرار‬
‫کاربري هاي خدماتي و اوقات فراغت نيز باعث تداوم و تعدد حضور شهروندان درفضاي مجتمع مي شود‪ .‬کاربري هايي هم چون تريا‪ ،‬رستوران و خدماتي‬
‫همانند دسترسي مناسب به وسايل نقليه عمومي و تلفن همگاني و ‪ ...‬عالوه بر اين متنوع نمودن فعاليت هاي درون عرصه مجموعه مسكوني نيز به سرزندگي‬
‫مجموعه کمک شاياني مي نمايد (پاکزاد‪ ، 1386 ،‬ج ‪)284 : 2‬‬
‫تاثیر نحوه دسترسی در سرزندگی مجموعه مسکونی‪:‬‬
‫معیار شبكه هاي دسترسي و ارتباطي را مي توان در قالب موضوعات مختلف نظير ارتباط مكاني شبكه با کاربري ها و فعاليت ها و نيز مسائل ترافيكي تجزيه و‬
‫تحليل کرد‪ .‬اثرات تغيير تراکم جمعيتي و ساختماني و شبكه ارتباطي و دسترسي در نتيجه ساخت مجتمع سكوني را مي توان درحجم ترافيک‪ ،‬نقاط گره ترافيكي و‬
‫سرانه هاي شبكه هاي ارتباطي بررسي کرد‪ .‬رابطه شبكه با کاربري ها و فعاليت ها نيز مي تواند از موضوعات اساسي اين معيار باشد‪ .‬نوع کاربري در اطراف‬
‫راه ها و خيابان ها‪ ،‬ضوابط دسترسي براي طيف مختلف نظير‪ ،‬ترافيک موتوري و غير موتوري‪ ،‬مشخصات هندسي راه ها‪ ،‬مقررات پارکينگ‪ ،‬بارگيري و‬
‫باراندازي از جمله موارد هستند (عزيزي‪ ،‬ش ‪ 4‬و‪).41-40، 5‬خصوصيات يک مكان خوب چنين است‪:‬‬
‫‪ -‬با روح متنوع و امن براي گردش و داراي تنوع وسيعي از استفاده ها در روز و شب‪.‬‬
‫‪ -‬مناسب براي راه رفتن‪ ،‬ماندن براي مدتي‪ ،‬راحت‪ ،‬محفوظ در برابر اقليم‪ ،‬وجود صندلي ها‪ ،‬پله ها‪ ،‬کافه‬
‫ها‪ ،‬نماهاي خوشايند‪ ،‬تداوم حرکت پياده و عدم وجود موانع حرکتي‪.‬‬
‫‪ -‬مناسب براي تعامالت اجتماعي و فرهنگي‪ ،‬وجود فضا براي فعاليتهاي فرهنگي و مشارکت‬
‫‪ -‬مناسب براي صحبت کردن‪ ،‬تماشا کردن و تجربه کسب نمودن‪ ،‬سر و صداي کم‪ ،‬مناظر زيبا و جزئيات خوب (‪.)gehl، 180 :1987‬‬
 ‫سلسله مراتب فضایی‬

‫با بررسي تجربه گذشتگان در شهرهاي قديمي ايران سه نوع فضا مشخص‬
‫مي شود ‪: -‬فضاي خصوصي شامل حياط و عناصر در برگيرنده آن ‪-‬‬
‫فضاي نيمه عمومي ‪-‬نيمه خصوصي به صورت يک بن بست اختصاصي‬
‫با يک هشتي که به چند خانه راه دارد ‪. -‬فضاي عمومي به صورت گذر و‬
‫ميدان در شهرهاي ايراني ‪-‬اسالمي به علت غلبه جهان بيني اسالمي‬
‫محرميت افراد در فضاهاي خصوصي و نيمه خصوصي از اهميت ويژه‬
‫اي برخوردار است به واقع محرميت به عنوان حق شخصي افراد بوده‬
‫است و القاکننده مفاهيمي چون عرصه‪ ،‬حريم‪ ،‬قلمرو و حوزه نفوذ مي‬
‫باشد ‪.‬درشرايط مطلوب‪ ،‬شبكه اي از سلسله مراتب محرميت‪ ،‬فضاي‬
‫شهري را در بر مي گيرد‪ .‬اين سلسله مراتب از واحدهاي مسكوني به‬
‫عنوان محرم ترين و خصوصي ترين فضا شروع و به عمومي ترين‬
‫فضاي مرکزي شهر ختم مي شود‬

‫حوزه بندى فضاهاى عمومى یا جمعى در یک مجتمع مسکونى (یزدانفر و حسینی و زرودی‪،‬‬
‫‪)1392‬‬
 ‫حریم خصوصی‬

‫حفظ حريم هاي مشخص نگرشي پويا در معماري فضاهاي مسكوني ايراني خودنمايي کرده و مساله محرميت عالوه بر نگرش ايدئولوک قالب امنيت و‬
‫حقوقي نيز پيدا کرده و در دو زاويه اقليمي و فرهنگي قابل تامل است در سكونتگاههاي ايراني تفكيک فضاهاي خصوصي و عمومي تجلي کالبدي روابط بين‬
‫ريز فضاها بوده است شكل ارتباط بين بخش عمومي و خصوصي خانه و مفاهيمي چون حريم خصوصي و کنترل فضا بسته به الگوهاي رفتاري و فرهنگي‬
‫جامعه و تعريف خانواده در آن دارد خانواده در فرهنگ ايراني حريمي مقدس است که بايد از دسترسي دوربماندبا توجه به تعاريف محرم و نامحرم ميتوان‬
‫افراد را به دسته اي براي ورود به فضاي خصوصي و دسته اي را جدا از فضاي خصوصي قرار داد و براين اساس فضا ها را در خانه تقسيم و برنامه ريزي‬
‫کرددر فضاي بين بلوک ها هم همچين چيزي وجود دارد و ساکنين هر بلوک مسكوني و در مقياس کلي يک مجتع مسكوني دو دسته محرم و نامحرم تقسيم‬
‫شده و در اين صورت فضا ها در اين شكل هم بايد تقسيم شود‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫م‪#‬ؤ‪#‬ل‪#‬ف‪#‬ه‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ک‪#‬ا‪#‬ل‪#‬ب‪#‬د‪#‬ی‪ #‬ر‪#‬و‪#‬ا‪#‬ن‪#‬ش‪#‬ن‪#‬ا‪#‬س‪#‬ی‪ #‬م‪#‬ح‪#‬ی‪#‬ط‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫مطالعات بسیاری اثر نور طبیعی را بر سالمت روانی‪ ،‬ازجمله کاهش افسردگی و کاهش‬
‫سطح عصبانیت تأیید میکند‪.‬‬
‫نور فضاها‬
‫نور مي تواند در درك محيط تأثيرگذار باشد‪ ،‬مي تواند محيط را روحاني‪ ،‬دعوت کننده‪ ،‬گرم‪،‬‬
‫صميمي‪ ،‬دلباز يا گاهي مهيج نمايد (‪ ، 1379: 26-24‬عسگري )‬

‫رنگ های مختلف بر خلق وخو و رفتار تأثیر میگذارند‪ .‬بعضی از رنگها فعالیت را تشویق‬
‫میکنند؛ درحالیکه بعضی دیگر باعث انفعال میشوند‪ .‬به کارگیری صحیح رنگها در بخش های‬ ‫ویژگی فیزیکی‬ ‫واحد‬
‫مختلف مراکز مسکونی عاملی بسیار مهم در روند بهبود سالمت افراد به شمار میآید‪ .‬طراح با‬ ‫رنگ فضا‬ ‫واحدها‬ ‫مسکونی‬
‫ایجاد محیطی مناسب و مطبوع با استفاده از رنگ ها به طور مستقیم و غیرمستقیم بر وضعیت‬
‫روحی و روانی و همچنین جسمی افراد تأثیر میگذارد و سرعت روند بهبود آنان را تغییر میدهد‬

‫به تناسبات فضا به عنوان یکی از مؤلفه های کنترل پذیری بر فضا نگریسته میشود و رعایت آن‬ ‫تناسبات فضا‬
‫کننده خلوت دانسته میشود‬
‫ٔ‬ ‫تأمین‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫تاثیر نورپردازی در سرزندگی مجموعه مسکونی‪:‬‬

‫روشنایی مطلوب با ايجاد وضوح ديد براي ساکنين در ساعات شب موجب راحتي و آسايش تردد گرديده و ايمني ساعات شبانه را افزايش مي دهد‪ .‬نقش‬
‫ديگر روشنايي و نورپردازي در معابر‪ ،‬جهت يابي و تشخيص موقعيت مي باشد‪ .‬امنيت هدف ديگر نورپردازي معابر است‪ .‬نور مي تواند در درك محيط‬
‫تأثيرگذار باشد‪ ،‬مي تواند محيط را روحاني‪ ،‬دعوت کننده‪ ،‬گرم‪ ،‬صميمي‪ ،‬دلباز يا گاهي مهيج نمايد‪ .‬انعطاف بيش از حد نور مصنوعي به رقابت با نور‬
‫روز برخاسته و مي تواند شب را نيز از تنوع بصري فوق العاده اي سرشار نماید‪ ، 1379: 26-24( .‬عسگري )‬

‫نورهای محوطه در تمامی مجموعه باید تشخیص شمارهها و نام مجموعه‪ ،‬ورودی اصلی‪ ،‬مسیرهای پیاده و عالئم مربوطه‪ ،‬و شماره و ورودی اصلی هر‬
‫واحد مسکونی را امکانپذیر سازد‪ .‬نوع نورهایی كه در محوطه یک مجموعه مسکونی طراحی میشود‪ ،‬به خوانایی فضا‪ ،‬هویت دادن به نقاط مختلف‬
‫مجموعه و جهتیابی در ساعات شب كمک میكند )عینیفر‪).1379 ،‬‬
‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫بررسی تأثیر شاخص های معماری بر رضایتمندی ساکنان مجتمع های مسکونی‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫فضا های مسکونی در شرایط بحران‬

‫فضاهاي باز در شرايط بحراني ميتوانند عملكردهاي متعددي چون استقرار مراکز سيار درماني‪،‬جمع آوري کمک ها‪ ،‬کنترل و مديريت بحران و‬
‫نيز اسكان موقت زلزله زدگان و مواردي ازايندست داشته باشندتحقيقات مسكن نشان دادهاند مردمي که در مناطق مسكوني نزديک به فضاهاي‬
‫باز و وسيع زندگي ميكنند‪ ،‬به سبب وجود ديدهاي باز‪ ،‬محيط زندگيشان را کم تراکم تر به شمار ميآورند‪.‬فضاهاي وسييع بيين سياختمان ها‪،‬‬
‫موجب ايجاد خلوت بيشتر ميشود‪ .‬فاصله بين ساختمان ها و ارتفاع آنها بر ادراک تراکم تأثير ميگذارد و بستگي به نحوة تظاهر آن داردجهت‬
‫جلوگيري از ريزش آوار ناشي از تخريب ساختمان روي محوطه‪ ،‬بايد فاصله مناسب بين آنهارعايت گردد ‪.‬همچنين فاصلة مناسب بين بلوکها‪،‬‬
‫عامل مؤثري در امنيت معابر بين آنها بوده و ازفضاي باز ايجاد شده ميتوان جهت اسكان موقت و عمليات امداد و نجات استفاده نمود‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ط‪#‬ر‪#‬ا‪#‬ح‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ت‪#‬ف‪#‬ر‪#‬ی‪#‬ح‪#‬ی‪ #،#‬ف‪#‬ر‪#‬ا‪#‬غ‪#‬ت‪#‬ی‪ #،#‬س‪#‬ر‪#‬ز‪#‬ن‪#‬د‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬و‪#‬ن‪#‬ش‪#‬ا‪#‬ط‪ #‬م‪#‬ح‪#‬ی‪#‬ط‪#‬ی‬

‫دو عامل جذابيت و رضايت را به عنوان ملزومات اوليه سرزندگي يک فضاي شهري باید درنظر گرفت‪( .‬خستو و همكار‪(71، 1389 ،‬‬

‫سرزندگی اقتصادي‬
‫توسط سطوح اشتغال‪ ،‬درآمد خالص و استانداردهاي زندگي مردم در يک منطقه تحت بررسي‪ ،‬شمار ساليانه گردشگران‪ ،‬عملكرد خرده‬
‫فروشي ها‪ ،‬ارزش زمين و دارائي مورد ارزيابي قرار مي گيرد‪ .‬سرزندگي اجتماعي ‪ :‬به وسيله سطوح فعاليت ها و تعامالت اجتماعي به‬
‫عالوه ماهيت ارتباطات اجتماعي سنجيده مي شود‪ .‬يک شهر سرزنده و زيست پذير به لحاظ اجتماعي مي تواند به واسطه سطوح پايين‬
‫محروميت‪ ،‬پيوستگي اجتماعي قوي‪ ،‬ارتباطات خوب و پويايي ميان الیه هاي اجتماعي‪ ،‬روحيه جمعي و غرور مدني‪ ،‬دامنه وسيعي از‬
‫شيوه هاي زندگي‪ ،‬روابط موزون و يک جامعه شهري باطراوات توصيف گردد‪.‬‬

‫سرزندگي و زيست پذيري محيطي‬

‫دو جنبه را در بر مي گيرد‪ .‬اول پايداري اکولوژيكي که در رابطه با متغيرهايي نظير آلودگي هوا و صوت‪ ،‬دفع مواد زائد و‬ ‫انواع سرزندگی و زیست پذیری‬
‫فاضالب‪ ،‬انبوهي ترافيک و فضاهاي سبز قرار دارد و جنبه دوم‪ ،‬طراحي است که متغيرهايي مانند خوانايي‪ ،‬حس مكان‪ ،‬تمايز معمارانه‪،‬‬
‫اتصال و ارتباط بخش هاي مختلف شهر‪ ،‬کيفيت روشنايي و اين که محيط شهري تا چه حد دوستانه‪ ،‬امن و به‬
‫لحاظ روانشناسي نزديک شدني است را در بر مي گيرد‪.‬‬

‫سرزندگي و زيست پذيري فرهنگي‬

‫دربرگيرنده بقا‪ ،‬احترام و تجليل از شهر و مردمانش‪ ،‬هويت‪ ،‬خاطرات‪ ،‬سنت‪ ،‬جشن هاي اجتماعي‪ ،‬توليد‪ ،‬توزيع و مصرف‬
‫محصوالت دست بشر و نشانه هايي که بيانگر ماهيت متمايز شهر مي باشد است‪.‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ت‪#‬ا‪#‬ث‪#‬ی‪#‬ر‪ #‬ا‪#‬ت‪#‬و‪#‬م‪#‬ب‪#‬ی‪#‬ل‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬س‪#‬ر‪#‬ز‪#‬ن‪#‬د‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫در بيشتر ساعات شبانه روز ميادين‪ ،‬کوچه ها‪ ،‬خيابان ها و ‪ ...‬مملو از حرکت مداوم اتومبيل است و انواع ناامن‪#‬ي و آلودگ‪#‬ي از جمله آلودگي هاي زيست محيطي‪ ،‬ص‪#‬وتي و بص‪#‬ري‬
‫را به دنبال دارد‪ .‬چنين مسائلي کانون هاي سرزنده و سرشار از پويايي رفتاري‪ ،‬اجتماعي و فرهنگي ما را به فضاهايي بي روح ‪ ،‬مرده و ناامن تبديل ساخته است‪ .‬از سوي ديگر از‬
‫ديدگاه رفتارشناسي شهري‪ ،‬شهروندان را نيز دچار مشكالتي از جمله گس‪#‬يختگي در رواب‪#‬ط اجتماع‪#‬ي‪ ،‬نداشت‪#‬ن ح‪#‬س تعل‪#‬ق ب‪#‬ه محيط‪ ،‬س‪#‬ردي و دلمردگ‪#‬ي در رفتاره‪#‬ا و رواب‪#‬ط اجتماع‪#‬ي‬
‫کرده اس ت‪ .‬يك ي از الزامات امنيت ي‪ ،‬محافظ‪#‬ت در برابر رف‪#‬ت و آم‪#‬د خودروه‪#‬ا اس ت‪ .‬عدم محافظ ت موج ب محدوديت در ايجاد فعاليت هاي انتخاب ي در فضاهاي باز م ي شود (آ ن‬
‫توماس‪ ،‬ش ‪(25‬‬

‫ت‪#‬ا‪#‬ث‪#‬ی‪#‬ر‪ #‬ط‪#‬ر‪#‬ا‪#‬ح‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬س‪#‬ر‪#‬ز‪#‬ن‪#‬د‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫یکی از ملزومات و احتياجات طراحي يک فضاي شهري‪ ،‬ايجاد جذابيت و خلق يک محيط جذاب مي باشد‪ .‬کاميلو سيته در کتاب خود تحت عنوان "ساخت شهر براساس مباني‬
‫هنري"‪ ،‬ارتباط ميان کيفيت معماري‪ ،‬تجربه جاذبه و عملكرد شهر را بررسي نموده است‪ .‬هم چنين گوردن کالن در کتاب "منظر شهر" بيان مي کند که چگونه بيان خصوصيات‬
‫بصري محيط‪ ،‬به افزايش و ارتقاي حس مكان در يک فضاي شهري کمک مي نمايد ‪(Jan,Gehl,) 1987, 183‬‬

‫ر‪#‬ا‪#‬ه‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ر‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬ج‪#‬ه‪#‬ت‪ #‬ا‪#‬ی‪#‬ج‪#‬ا‪#‬د‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬س‪#‬ر‪#‬ز‪#‬ن‪#‬د‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫‪ -‬با روح متنوع و امن براي گردش و داراي تنوع وسيعي از استفاده ها در روز و شب‪.‬‬
‫‪ -‬مناسب براي راه رفتن‪ ،‬ماندن براي مدتي‪ ،‬راحت‪ ،‬محفوظ در برابر اقليم‪ ،‬وجود صندلي ها‪ ،‬پله ها‪ ،‬کافه ها‪ ،‬نماهاي خوشايند‪،‬‬
‫تداوم حرکت پياده و عدم وجود موانع حرکتي‪.‬‬
‫خصوصيات يک مكان خوب چنين است‪:‬‬
‫‪ -‬مناسب براي تعامالت اجتماعي و فرهنگي‪ ،‬وجود فضا براي فعاليتهاي فرهنگي و مشارکت‬
‫‪ -‬مناسب براي صحبت کردن‪ ،‬تماشا کردن و تجربه کسب نمودن‪ ،‬سر و صداي کم‪ ،‬مناظر زيبا و جزئيات خوب (‪:1987‬‬
‫‪.)gehl، 180‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ر‪#‬ا‪#‬ه‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ر‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬ج‪#‬ه‪#‬ت‪ #‬ا‪#‬ی‪#‬ج‪#‬ا‪#‬د‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬س‪#‬ر‪#‬ز‪#‬ن‪#‬د‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫به عقيده بنتلي و ديگران مكان هاي مطلوب واجد خصوصيات زير هستند ‪:‬‬
‫• نفوذپذيري‬
‫طراحي نقشه کلي راه ها و بلوك هاي ساختمانی فقط مكان هايي که براي مردم قابل دسترسي باشند‪ ،‬به آنان حق انتخاب مي دهند‪ .‬از آنجا که نفوذپذيري يک عامل اساسي در‬
‫دستيابي به مطلوبيت است‪ ،‬بايد در اولين مراحل طراحي مورد توجه قرار گيرد‪.‬‬
‫• گوناگوني (تنوع)‬
‫استقرار انواع کاربري ها روي موضع طراحي؛ مكان هايي با دسترسي آسان زماني مفيد واقع مي شوند که به حق انتخاب و جريان اعمال تجربه ها سمت و سو بدهند‪ .‬بدين روال‪،‬‬
‫گوناگوني به ويژه گوناگوني استفاده دومين کيفيت کليدي محسوب مي گردد‪.‬‬
‫• خوانايي‬
‫طراحي محدوده ساختمان ها و محصوريت هاي فضاهاي عمومي؛ در عمل‪ ،‬بخشي از درجات حق انتخابي که به وسيله يک مكان عرضه مي گردد با ميزان خوانايي آن ارتباط پيدا‬
‫مي کند‪ .‬يعني مردم تا چه حد مي توانند به فهم و يا درك آن مكان نائل شوند‪.‬‬
‫• غناي حسي‬
‫توسعه طراحي به منظور ارتقاي تجربيات حسي يا افزايش قدرت انتخاب گزينه هاي حسي‪ ،‬بايد تصميمات به نوعي اتخاذ شود که تجربيات حسي استفاده کنندگان را‪ ،‬آن هم به‬
‫نوعي که موجبات لذت آنان را فراهم نمايد ارتقاء بخشد‪ .‬اين کيفيت را غناي حسي مي ناميم‪.‬‬
‫• انعطاف پذيري‬
‫طراحي تزئينات فضايي و ساختماني و مكان هاي بيروني؛ ترکيب مكان هايي که بتوانند براي منظورهاي مختلف استفاده شوند‪ ،‬در مقايسه با مكان هايي که فقط براي يک استفاده‬
‫طراحي شده اند‪ ،‬به افراد حق انتخاب هاي بيشتري مي دهند‪ .‬محيط هايي که واجد چنين شرايطي باشند‪ ،‬کيفيتي را عرضه مي کنند که "انعطاف پذيري" خوانده مي شود‪.‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ر‪#‬ا‪#‬ه‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ر‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬ج‪#‬ه‪#‬ت‪ #‬ا‪#‬ی‪#‬ج‪#‬ا‪#‬د‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬س‪#‬ر‪#‬ز‪#‬ن‪#‬د‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫• تناسبات بصري‬
‫طراحي سيماي بيروني؛ همين که يک مكان بتواند به وسيله کيفيات ظاهري خويش مفاهيمي را به مردم منتقل کند که آنها را با حق انتخاب هايشان آشنا کند‪ ،‬آن مكان داراي تناسبات‬
‫بصري است‪ .‬براي اين که بتواند با سطوح و نوع گزينه هايي که قبا ًل براي مكان مربوطه طراحي شده است‪ ،‬رابطه برقرار کرد‪ ،‬بدواً کليد رمزهايي جهت درك بصري در محيط‬
‫برجا نهاد‪.‬‬
‫• رنگ تعلق‬
‫زمينه سازي طراحانه براي اين که مردم به زدن نشان خويش بر مكان هايي که کار و زندگي مي کنند‪ ،‬تشويق شوند؛ اين امر بسيار مهم است که شرايطي فراهم گردد تا استفاده‬
‫کنندگان بتوانند به مكان هاي خود رنگ تعلق بدهند (بنتلي و همكاران‪(8، 1386 ،‬‬

‫در بيان رابطه حداقل يک فرد با ديگران مطرح مي شود‪.‬‬ ‫•‬

‫فرد در هر شرايطي براي رسيدن به ميزان مطلوب آن تالش مي کند‪.‬‬ ‫•‬ ‫خ‪#‬ل‪#‬و‪#‬ت‬
‫در لحظه و مكان و بر اساس معيار هاي شخصي‪ ،‬نياز ها و شرايط موجود تعريف مي شود‪.‬‬ ‫•‬
‫موضوعي است نسبي و وابسته به تعداد زيادي متغير است‪.‬‬ ‫•‬ ‫معناو مفهوم خلوت‪( ،‬مأخذ ‪ :‬امینی و همکار‪(1393 ،‬‬
‫داراي ثبات کمتري است‪.‬‬ ‫•‬
‫حرمت و قداست ندارد‪.‬‬ ‫•‬
‫سلسله مراتب و درون گرايي الزاما ً سازوکارهاي ايجادکننده آن نيستند‪.‬‬ ‫•‬
‫ايجادکننده تنهايي است‪.‬‬ ‫•‬
‫تحت تأثير الگوهاي شخصي و محيطي است‪.‬‬ ‫•‬
‫با مفاهيمي چون تنهايي‪ ،‬انزوا وگوشه نشيني قرابت معنايي دارد‪.‬‬ ‫•‬
‫خصوصيتي فضايي دارد‪.‬‬ ‫•‬
‫بعدي فيزيكي و مادي دارد‪.‬‬ ‫•‬
‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ا‪#‬ی‪#‬ج‪#‬ا‪#‬د‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬ه‪#‬و‪#‬ی‪#‬ت‪#‬‬

 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ع‪#‬و‪#‬ا‪#‬م‪#‬ل‪ #‬م‪#‬و‪#‬ث‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬ش‪#‬ک‪#‬ل‪ #‬گ‪#‬ی‪#‬ر‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬و‪#‬ی‪#‬ت‪ #‬م‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ن‪ #‬و‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬م‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ن‬

‫ویژ گی های فیزیکی‪:‬‬

‫از نظر فريتز استيل‪ ،‬مهمترين عوامل کالبدي مؤثر در ادراك و حس مكان‪ ،‬اندازه مكان‪ ،‬درجه محصوريت‪ ،‬تضاد‪ ،‬مقياس‪ ،‬تناسب‪،‬‬
‫مقياس انساني‪ ،‬فاصله‪ ،‬بافت‪ ،‬رنگ‪ ،‬بو‪ ،‬صدا و تنوع بصري است (‪).1981‬‬
‫از نظر سالواسن‪ ،‬حس مكان از تعامل سه عنصر موقعيت‪ ،‬منظر و درهم تنيدگي فردي به وجود مي آيد که هر کدام از آنها به تنهايي‬
‫براي خلق حس مكان کافي نيست‪ .‬عوامل مختلفي چون بي حوصلگي‪ ،‬يكنواختي ساختمان ها و ظهور عصر ديجيتالي‪ ،‬تهديدي براي‬
‫حس مكان به حساب مي آيند (‪).2002‬‬
‫و اجزاي مشترك تشكيل دهنده‬
‫‪ ‬‬
‫هويت مكان و حس مكان عبارتند‬
‫دستیابی به هویت مکان در طول زمان‪:‬‬
‫از‬
‫هویت مكان‪ ،‬هويتي است که ارائه کننده تمايز بين مكان ها و بيانگر معاني و تصاوير ذهني مشترك افراد و حس مكان‪ ،‬بيان کننده‬
‫رابطه ي بين انسان و مكان که امكان درك مكان و ارتباط با آن را به وجود مي آورد‪ ،‬میباشد (کاشی و همکاران‪.)۵۱ ،۱۳۹۲ ،‬‬
‫‪ ‬‬
‫حس تعلق و مالکیت‪:‬‬
‫تعلق به مكان ‪ :‬تعلق مكاني به معناي تعلق و دلبستگي داشتن به يک مكان خاص است که به صورت يک ارتباط احساسي مثبت نسبت‬
‫به يک محيط خاص تعريف مي شود‪.‬‬
‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ع‪#‬و‪#‬ا‪#‬م‪#‬ل‪ #‬م‪#‬و‪#‬ث‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬ش‪#‬ک‪#‬ل‪ #‬گ‪#‬ی‪#‬ر‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬و‪#‬ی‪#‬ت‪ #‬م‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ن‪ #‬و‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬م‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ن‬
‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫د‪#‬س‪#‬ت‪#‬ی‪#‬ا‪#‬ب‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ه‪ #‬ه‪#‬و‪#‬ی‪#‬ت‪ #‬م‪#‬ک‪#‬ا‪#‬ن‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬ط‪#‬و‪#‬ل‪ #‬ز‪#‬م‪#‬ا‪#‬ن‬

‫دستیابی به هویت مکان در طول زمان‪:‬‬

‫هویت مكان‪ ،‬هويتي است که ارائه کننده تمايز بين‬
‫مكان ها و بيانگر معاني و تصاوير ذهني مشترك‬
‫افراد و حس مكان‪ ،‬بيان کننده رابطه ي بين انسان و‬
‫مكان که امكان درك مكان و ارتباط با آن را به‬
‫وجود مي آورد‪ ،‬میباشد (کاشی و همکاران‪،‬‬
‫‪.)۵۱ ،۱۳۹۲‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ح‪#‬س‪ #‬ت‪#‬ع‪#‬ل‪#‬ق‬

‫حس تعلق و مالکیت‪:‬‬

‫تعلق به مكان ‪ :‬تعلق مكاني به معناي تعلق و دلبستگي داشتن به يک مكان خاص است که به صورت يک ارتباط احساسي مثبت نسبت به يک محيط‬
‫خاص تعريف مي شود‪.‬‬
‫عوامل تأثیرگذار در شکل گیری احساس تعلق را میتوان در دو دسته تعلق اجتماعی و تعلق كالبدی به مکان تقسیم بندی نمود‪.‬‬

‫تعلق اجتماعی‪ :‬اینگونه از تعلق كه عمدتا ً بر پایه تعامالت و كنش های اجتماعی در محیط صورت میگیرد‪ ،‬بر اساس نظریه محیط اجتماعی شکل گرفته‬
‫و محیط از این منظر گونه ای از تعلق‪ ،‬تركیبی از عناصر اجتماعی را دارا میباشد كه فرد در آن به جستجوی تعلق خاطر خود میپردازد (كاشانی جو‪،‬‬
‫‪).1389‬‬

‫تعلق کالبدی به مکان ‪ :‬این نوع از تعلق برگرفته از عناصر و اجزای كالبدی مکان به عنوان بخشی از فرایند شناخت و هویت انسانی است‪ .‬ریجر و‬
‫الوراكاس در مطالعات خود به نقش مهم و اساسی تعلق كالبدی اشاره و از آن به عنوان ریشه داری یاد نمودند كه بر این اساس‪ ،‬فرد محیط را به همراه‬
‫عناصر كالبدی آن در شکل دهی معنای تعلق‪ ،‬به خاطر میسپارد (‪)Riger & 1981, Lavrakas‬‬
‫پروشانسکی بر ضرورت توجه به عناصر كالبدی در محیط انسانی و نقش آن در شکلگیری و تداوم هویت فردی انسان اشاره نموده است‪ .‬وی با تأكید بر‬
‫نقش حس تعلق كالبدی در محیط به عنوان بخشی از هویت مکانی‪ ،‬آن را جزئی از هویت فردی و نهایتا ً هویت اجتماعی افراد در محیطهای مختلف تبیین‬
‫میكند )جوان فروزنده و مطلبی‪). 1390 ،‬‬
‫نقطه مشترك سطوح مختلف احساس تعلق در هر دو بعد اجتماعی و كالبدی آن مشخصه احساسی و عاطفی بودن آن نسبت به مکان میباشد )جوان فروزنده و‬
‫مطلبی‪).1390 ،‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ا‪#‬ی‪#‬ج‪#‬ا‪#‬د‪ #‬ت‪#‬ع‪#‬ا‪#‬م‪#‬ل‪ #‬ا‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ا‪#‬ع‪#‬ی‪ #‬و‪#‬ت‪#‬ق‪#‬و‪#‬ی‪#‬ت‪ #‬ر‪#‬و‪#‬ح‪#‬ی‪#‬ه‪ #‬م‪#‬ش‪#‬ا‪#‬ر‪#‬ک‪#‬ت‪ #‬ج‪#‬م‪#‬ع‪#‬ی‬

‫م‪#‬ع‪#‬م‪#‬ا‪#‬ر‪#‬ی‪ #‬و‪ #‬ت‪#‬ع‪#‬ا‪#‬م‪#‬ال‪##‬ت‪ #‬ا‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ا‪#‬ع‪#‬ی‬

‫به منظور بهبود سطح و کيفيت تعامالت اجتماعي در طراحي مجتمع مسكوني‪ ،‬طراحي‬
‫با تمرکز بر عوامل زير پيشنهاد مي گردد ‪:‬‬
‫• توسعه فضاهاي مناسب براي نشستن با تمرکز بر فراهم بودن سايه مناسب و يا‬
‫امكان آفتاب گيري براي سالمندان‪.‬‬
‫• تسهيل نمودن انجام پياده روي از طريق طراحي مناسب مسيرهاي بين ساختماني‪.‬‬
‫• ايجاد و توسعه فضاهاي نيمه باز مشترك در طبقات مجموعه مسكوني مانند بالكن‬
‫هاي اجتماعي‪.‬‬
‫• ايجاد فضاهاي خوش منظره از قبيل فضاي سبز مشترك‪ ،‬درياچه‪ ،‬آبشارهاي‬
‫مصنوعي‪.‬‬

‫فضاهاي سبز‪ ،‬حس مكان اجتماعي را القاء مي کنند‪ .‬به آدمي اجازه مي دهد که از ديگران بياموزد‪ ،‬فرصتي پديد مي آورد که ارزش هاي فردي و اجتماعي خود را بروز‬ ‫•‬
‫دهد‪ ،‬رشد معنوي خود را ارتقاء بخشد‪ .‬به طور کلي فضاي سبز به استفاده کنندگانش اين امكان را مي دهد که احساس آزادي و استقالل کنند‪ ،‬به طوري که در فضاي خانه و‬
‫محيط کار چنين چيزي امكان ندارد‪ .‬فضاهاي سبز‪ ،‬محيط طبيعي را به داخل محيط شهري مي برند و فضاهاي خشن و بافت مصنوعي شهر ساخته شده را به محيطي آرام‬
‫بخش ونشاط آور تبديل مي کنند و با رنگ هاي چشم نواز و هواي پاکيزه‪ ،‬روح آدمي را براي مقابله با دشواري هاي زندگي شهري آماده مي کند‪ .‬فضاهاي سبز‪ ،‬بين اعضاي‬
‫اجتماع و محيط طبيعي پيرامون رابطه مستحكمي برقرار مي کنند‪ ،‬به اين ترتيب شهر را قابل سكونت تر و تحمل پذيرتر مي کند‪ .‬اين امر براي اجتماعي که مي خواهد پايدار‬
‫باشد اساسي است‪).p, 2010, al et Salehifard .5( .‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ا‪#‬ی‪#‬ج‪#‬ا‪#‬د‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬ا‪#‬م‪#‬ن‪#‬ی‪#‬ت‬

‫نیومن معتقد است امنيت سايت را از طريق ايجاد سلسله مراتب در فضا مي توان ايجاد نمود‪ ،‬به گونه اي که فضاهاي عمومي‪ ،‬نيمه عمومي‪ ،‬نيمه خصوصي و خصوصي مشخص‬
‫شده و معين گردد چه کسي مجاز است در کدام فضا باشد‪ .‬تقسيمات فرعي در صورتي که فضاهاي تعريف شده مناسبي در خصوص راه هاي دسترسي و خدمات جانبي و ورودي ها‬
‫ايجاد کند‪ ،‬بازدارنده طبيعي خوبي در مقابل اعمال خلاف مي گردند‪ .‬عملكرد مناسب اين مكانيسم‪ ،‬موجب افزايش احساس مسئوليت و مراقبت ساکنين از محيط زندگيشان مي شود ‪.‬‬
‫نظارت زماني مي تواند به شكل مطلوب انجام پذيرد که محل تحت نظارت فعاليت و مسئوليت افراد شناخته شود‪ .‬در بهترين حالت يعني زماني که ساکنان منطقه تحت نظارت را در‬
‫مالكيت خويش احساس کنند‪ ،‬محافظت به طور کامل صورت مي پذيرد‪ .‬در شرايطي که محيط فاقد فضاي تقسيم شده باشد‪ ،‬بايد تعداد راههاي دسترسي محدود باشد تا به لحاظ امنيتي‪،‬‬
‫جمعيت بسياري از آنها عبور کند و امكان نظارت کافي وجود داشته باشد‪ .‬اين راه ها بايد به نحوي طراحي گردند که قبل از عبور قابل رويت باشند (طالبي‪).1376:54 ،‬‬

‫الف) تعريف محلي فضا باعث مي شود که سطوح کالبدي تحت نظر ساکنان قرار گرفته و اين گونه به نظر بيايد که در مالكيت افراد‬
‫است‪ ،‬تحقق اين هدف با تقسيمات فرعي محيط مسكوني به قسمت هاي کوچكتر امكان پذير خواهد بود‪ .‬اين شرايط‪ ،‬ساکنان مجاور هر‬
‫فضا را قادر خواهد ساخت تا با روش ها و مقررات مخصوص به خود‪ ،‬امنيت مطلوب را به وجود آورند‪.‬‬
‫ب) وجود نظارت طبيعي از داخل ساختمان بر فضاهاي داخلي و خارجي ساختمان‪ ،‬اين روش‪ ،‬فرد متجاوز از آن جا که خود را در‬
‫معرض ديده شدن مي بيند‪ ،‬از نوعي بازدارندگي ناخودآگاه برخوردار است‪.‬‬
‫ج)شكل و ويژگي هاي کالبدي ساختمان بايد به نحوي باشد تا شرايط پنهان کاري و انجان دادن کارهاي خالف را ايجاد نكند‪ .‬عدم ايجاد‬ ‫‪ ‬‬
‫فضاهاي تاريک و بدون ديد و نيز فضاهاي کنج و دنج‪ ،‬مانع از ايجاد فرصت براي انجام بزه مي نمايد‪.‬‬ ‫چهار اصل زير در ايجاد فضاهاي‬
‫د) ساختمان در مجاورت فضاهايي استقرار يابد که خود بازدارنده اعمال خالف اند‪ .‬به عبارت ديگر‪ ،‬محل استقرار ساختمان باعث‬ ‫امن موثر هستند‬
‫تشديد ناامني نگردد‪ .‬اين مورد شامل سازگاري کاربري هاي مجاور با مجموعه مسكوني مي باشد که هر چه کاربري هاي اطراف‬
‫سازگارتر باشد‪ ،‬امنيت بيشتري را مي توان متصور شد‪ .‬با توجه به رشد جمعيت و افزايش نياز به مجموعه هاي مسكوني در شهرها‪،‬‬
‫روشن کردن الگوها و خط مشي هايي براي رسيدن به اهداف برنامه ريزي شده‪ ،‬ضروري به نظر مي رسد که در اين بين ايجاد حس‬
‫امنيت به عنوان يكي از عوامل انساني‪ -‬محيطي نقش مهمي را در رضايت مندي و آسايش افراد در زندگي شان ايفا خواهد نمود (‪- 22‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫ا‪#‬ی‪#‬ج‪#‬ا‪#‬د‪ #‬ح‪#‬س‪ #‬ا‪#‬م‪#‬ن‪#‬ی‪#‬ت‬

‫بنابراین با رعايت موارد ذيل در طراحي مجتمع هاي مسكوني مي توان گامي موثر در ايجاد حس امنيت در مجتمع هاي مسكوني برداشت‬
‫‪:‬‬
‫• همجواري ورودي و فضاهاي ديگر در داخل تصرف هاي مسكوني بايد به نحوي صورت گيرد که ديد بيگانه از در ورودي به‬
‫فضاهاي داخلي تصرف محدود گرديده و اشراف آنان به اين فضاها به حداقل تقليل يابد‪.‬‬
‫• همجواري تصرف ها در ساختمان بايد به نحوي صورت گيرد که مساله اشراف و ديد از تصرف هاي ديگر به تصرف هاي‬
‫مسكوني‪ ،‬از طريق بازشوهاي پنجره يا درهاي ورودي به حداقل تقليل يابد‪.‬‬
‫• افزايش قابليت رويت پذيري بصري فضاي شهري به گونه اي که ساکنين بتوانند اماکن عمومي را تحت نظر خود داشته باشند‪.‬‬
‫• برقراري تناسب ميان تراکم جمعيتي و مجموعه هاي مسكوني‪ ،‬نه تراکم پايين و نه تراکم باالي جمعيتي تنها تراکم متوسط جمعيتي مي‬
‫تواند مناسب فضاهاي امن باشد‪.‬‬
‫• ايجاد کاربري هاي متنوع و متجانس در مجموعه هاي مسكوني که بتواند در طول شبانه روز فعال باشند ‪.‬‬
‫• تعريف مرزهاي روشن بين فضاهاي عمومي و خصوصي که مالكيت يک فضا را تعريف مي کند و به وسيله آن بتوان سلسله مراتب‬
‫فضايي را در مجموعه هاي مسكوني پشتيباني کرد‪.‬‬
‫• افزايش روابط اجتماعي بين همسايگان و تقويت حس همبستگي ميان افراد و ساکنين مجموعه هاي مسكوني‪.‬‬
‫زاویه دید و نظارت طبیعی بر‬ ‫• ايجاد فضاهاي شهري و اجتماعي متعدد براي گردهمايي و افزايش تعامالت ساکنين مجموعه هاي مسكوني نظير پارك هاي محلي‪،‬‬
‫فضای باز‬ ‫فضاهاي تفريحي و بازي کودکان‪.‬‬
‫• در تقسيمات سطوح طرح هاي خانه سازي‪ ،‬اگر تأسيسات رفاهي مورد استفاده اهالي‪ ،‬درون فضاهاي تعريف شده قرار گيرد‪ ،‬اين‬
‫فضاها به عنوان فضاي قابل دفاع عملكرد بهتري خواهند داشت (رضايي مقدم و همكاران‪).1391،14 ،‬‬
 ‫‪ ‬ساماندهی حركتها‪ ،‬تفکیک و تنظیم حركت سواره و پیاده با هدف كاهش خطر برخورد با وسایل نقلیه‪ ،‬پیوستگی مسیرهای پیاده‪ ،‬تأمین روشنایی‪،‬‬
‫هموار بودن پیادهروها‪ ،‬تأمین حركت بدون مانع‪ ،‬ایمنی و دسترسی آسان برای افراد‪ ،‬رعایت بهداشت محیط‪ ،‬تأمین زمینههای الزم برای حفظ حقوق‬
‫فردی و اجتماعی افراد‪ ،‬و تضمین امنیت جانی ساكنان و ایجاد امنیت روانی‪.‬‬
‫‪ ‬شناخت محل‪ ،‬به گونه ای كه به تشخیص و درك موقعیت فرد در محیط منجر شود‪ ،‬از دیگر ویژگیهای تأمین حركت مستقل در فضاهای باز است‪.‬‬
‫این امر نیازمند سامان یافتگی حركتها و روابط بصری در محیط است‪.‬‬
‫‪ ‬وجود سلسله مراتب در دسترسی فضاهای باز مسکونی و پیوستگی فیزیکی بین عناصر و اجزای فضا‪ ،‬به طوری كه افراد به تدریج از فضاهای‬
‫خصوصیتر وارد فضاهای عمومی شوند‪ ،‬موجب ایجاد امنیت در محیط میشود )نوذری‪).1386 ،‬‬
‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫و‪#‬ی‪#‬ژ‪#‬گ‪#‬ی‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪#‬ی‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬م‪#‬و‪#‬ع‪#‬ه‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫بر اساس مباحث مطرح شده و طبق نظر کارشناسي صاحبنظران‪ ،‬مولفه هايي که‬
‫جهت بررسي در طراحي مجتمع مسكوني انتخاب گرديد در دو بخش ساختار‬
‫عملكردي و معنايي طبقه بندي گرديد‪.‬‬

‫ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫فعالیتهایی كه در فضاهای باز مسکونی انجام میشود عبارتند از (‪Gehl, 1987):‬‬

‫‪ -1‬فعالیتهای الزم و ضروری؛ شامل تمامی فعالیتهای روزمره مانند رفتن به‬
‫مدرسه یا محل كار‪ ،‬خریدهای روزانه و‪ ...‬كه اكثر آنها با پیادهروی همراه است‪.‬‬
‫‪ -2‬فعالیتهای انتخابی و اختیاری؛ كه در صورت تمایل اشخاص و تأمین شرایط‬
‫مناسب زمانی و مکانی به آنها پرداخته میشود‪ ،‬مانند صحبت كردن‪ ،‬پیادهروی‪،‬‬
‫هواخوری‪ ،‬نشستن‪ ،‬بازی كردن لذت بردن‪ .‬این فعالیتها وابسته به شرایط فیزیکی‬
‫محیط هستند‪.‬‬
‫‪ -3‬فعالیتهای اجتماعی؛ كه انجام دادن آنها وابسته به حضور دیگران در فضای‬
‫عمومی است و شامل سالم و احوالپرسی‪ ،‬بحث و گفتگو‪ ،‬فعالیتها و بازی های‬
‫جمعی یا گوش دادن به صحبتهای دیگران است‪ .‬نقش محیط فیزیکی در‬
‫شکلگیری این فعالیتها تأثیر بسزایی دارد‪.‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫خستهكنن‬ ‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬ا‪ #‬و‪ #‬ع‪#‬ن‪#‬ا‪#‬ص‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪#‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬
‫مسیر اص‬
‫آن بروند‬ ‫پیاده رو ها‬
‫و مرور‬ ‫در مجموعه ها‪ ،‬نقشه مناسب محوطه‪ ،‬عالمت گذاری ها و نامگذاری های درست‪ ،‬جهت یابی را تسهیل میكنند‪.‬‬
‫برای به وجود آوردن خوانایی بیشتر‪ ،‬احساس ورود‪ ،‬جهت یابی و سلسله مراتب دسترسی در مجموعه ها‪ ،‬باید تمهیداتی در زمینه برنامه ریزی محوطه‪،‬‬
‫طراحی منظر‪ ،‬فرم واحدهای مسکونی‪ ،‬قرارگیری بناهای عمومی محلی‪ ،‬جزئیات ساختمانی و نورپردازی محوطه انجام پذیرد (عینی فر‪). 1379 ،‬الزم است‬
‫شعاع حركت و حیطه طبیعی تحرك گروه های مختلف سنی بررسی شود و طراحی جزئیات فضای باز مسکونی متناسب با توانایی های جسمی حركتی و رفتاری‬
‫آنان طراحی شود(نوذری‪).1386 ،‬‬
‫ورودی قوی با نشانه ای روشن بین محدوده مجموعه ها و محیط اطراف تمایز ایجاد میكند؛ در عین حال به عنوان یک مانع نمادین در مقابل افراد‪ ،‬ناخواسته‬
‫به حفظ امنیت مجموعه كمک میكند‪ .‬قابل رؤیت بودن و سادگی مسیرهای دسترسی پیاده با تلفیقی از فرم ساختمانی‪ ،‬طراحی منظر و عالمت گذاری های ساده‬
‫و خوانا كه مراجعه كنندگان را برای پیدا كردن واحدهای مسکونی به جهت های اصلی هدایت كند‪ ،‬از اهمیت ویژهای برخوردار است‪ .‬باید از ایجاد مسیرهای‬
‫پیاده با نقاط تصمیم گیری گنگ اجتناب كرد‪ ،‬مگر اینکه عالئم جهتدهنده روشنی مسیرها را معرفی كنند‪.‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬ا‪ #‬و‪ #‬ع‪#‬ن‪#‬ا‪#‬ص‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪#‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫مسیر های سواره‬

‫طراحی برای دسترسی سواره‪ ،‬توقفگاه و انبار با مکان یابی مناسب و دارای نمای ساختمانی دلپذیر و با سطح باالیی از ایمنی و امنیت از مهمترین مسائل‬
‫طراحی مسکن با تراكم نسبی باال است‪ .‬طراحی نامناسب محوطه و دسترسی پیچیده و مبهم در كارآیی مجموعهها اثر میگذارد‪.‬‬
‫در جاهایی كه دسترسی سواره و پاركینگ در سطح زمین است‪ ،‬طراحی دقیق مسیرهای عبور ماشین و انتخاب درست مصالح ساختمانی برای اجتناب‬
‫از ایجاد سطوح وسیع اشغال شده به وسیله ماشین اهمیت بیشتری پیدا میكند‪ .‬طراحی سطوح توقف ماشین و استفاده از اختالف مصالح و رنگ‪،‬‬
‫شخصیت الزم را به مسیرهای پیاده میدهد؛ و همچنین مسیرهای اولیه و ثانویه را از هم تفکیک كرده و مکان های با استفاده مشترك پیاده و سواره را‬
‫مشخص میسازد‪ .‬استفاده از مسیرهای مشترك سواره و پیاده در مجموعه هایی موفق است كه تعداد واحدهای مسکونی محدود باشد‪ ،‬خوانایی كافی در‬
‫مسیرها وجود داشته باشد‪ ،‬ترافیک عبوری وجود نداشته باشد‪ ،‬و سرعت سواره محدود شده باشد‪ .‬توقفگاه های زیرزمینی امکانات بیشتری را در زمینه‬
‫به حداقل رساندن اثرات منفی رفت و آمد اتومبیل‪ ،‬باال بردن كارایی محوطه و انعطاف در طراحی به وجود میآورند؛ ولی در مقابل ارتفاع بلندتر‬
‫ساختمان‬
‫تهویه مشکل تر و مخارج ایمنی و امنیت مجموعه ها از نکات منفی آن است‪ .‬دسترسی مناسب بین توقفگاه زیرزمینی و واحدهای مسکونی بستگی‬
‫زیادی به رابطه عمودی بین محل توقف‪ ،‬واحدهای مسکونی و مکان قرارگیری پله ها دارد‪ .‬در نظر گرفتن عوامل جمعیتی و اجتماعی‪ -‬اقتصادی برای‬
‫تعیین سرانه پاركینگ در گونه های مختلف مجموعه های مسکونی اهمیت دارد‪ .‬توجه به رفت و آمد و چگونگی توقف ماشین در مجموعه ها بحث‬
‫طوالنی را در طراحی مسکن با تراكم متوسط و باال در میان طراحان‪ ،‬پیمانکاران‪ ،‬شهرداریها و ساكنین محالت شهرهای دنیا داشته است و مطالعات‬
‫زیادی در سالهای اخیر برای بهبود این استانداردها انجام شده است(عینی فر‪).1379 ،‬‬
‫رفت و آمد در فضاهای جمعی خوب عمدتا ً با قدم زدن‪ ،‬دوچرخه سواری و محدودیت ورود وسائل نقلیه ممکن میشود‪ .‬توزیع رفت و آمدها‪ ،‬به كیفیت‬
‫فضاهای عمومی بستگی دارد‪ .‬اگر رفت و آمد وسائل نقلیه غالب شود‪ ،‬فضاهای عمومی دیگر برای مردم هیجان آور و سرزنده نخواهد بود‪.‬‬
‫شرایط خوب برای قدم زدن و زندگی پیاده‪ ،‬همراه با امکاناتی برای درنگ‪ ،‬توقف و كسب تجربه‪ ،‬كلید فضاهای باز عمومی سرزنده و جذاب است‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬ا‪ #‬و‪ #‬ع‪#‬ن‪#‬ا‪#‬ص‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪#‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫فضای بازی کودکان‬

‫بزرگترین بخش های بازی های انفرادی و گروهی كودكان باید در فضاهای باز مسکونی و در بیرون خانه صورت گیرد‪ ،‬زیرا این فضاها اولین مکان‬
‫برخورد مستقل كودك با جهان خارج از خانه است (بهروزفر‪)1380 ،‬‬
‫محیط خارجی به طور طبیعی تجربیات حسی را ایجاد میكند‪ ،‬كودكان محیط پیرامون خود را با جزئیات درك میكنند‪ .‬رنگ ها‪ ،‬بافت ها‪ ،‬شکل ها و در‬
‫نهایت طرح زمین بازی كودك را برای ایجادارتباط با محیط و فراگیری بیشتر ترغیب میكند‬
‫برنامه ریزی و طراحی زمین بازی بسیار مهم و حساس است‪ .‬زمین بازی باید برای انجام دادن فعالیت های متنوعی آماده و تجهیز شود و نیازهای‬
‫كودكان و نوجوانان را برآورده سازد‪.‬سطوح اصلی زمین های بازی باید شامل فضاهای زیر باشد‪:‬‬
‫‪ -‬فضایی برای استقرار تابها‪ ،‬سرسرهها‪ ،‬تاب بچه و دیگر وسایل‬
‫‪ -‬فضایی برای دویدن و جست وخیز كردن‪ ،‬و بازیهای غیررسمی‬
‫‪ -‬محوطه ها و میدان هایی برای بازیهای والیبال‪ ،‬هندبال و تنیس و فوتبال‬
‫‪ -‬فضایی برای بازیهای آرام همچون بازیهای فکری و سرگرمی‬
‫‪ -‬تاب یا حوض و فواره برای كودكان كم سن و سال تر‬
‫‪ -‬فضای نشستن برای والدین به منظور مشاهده و نظارت كودكان و نیز برای نشستن كودكان درهنگام استراحت‬
‫چنین سطحی باید محصور و مجزا از سطوح مجاور باشد‪ ،‬تا مانع از گم شدن كودكان شود و همچنینیک حائل صوتی برای واحدهای مسکونی مجاور‬
‫فراهم آورد‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬ا‪ #‬و‪ #‬ع‪#‬ن‪#‬ا‪#‬ص‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪#‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫فضای بازی کودکان‬

‫در یک مجموعه‪ ،‬زمین ها و سطوح گوناگون بازی‪ ،‬باید برای به حداقل رسانیدن مزاحمت های ناشی از انتقال سروصدا به واحدهای آپارتمانی به شکل‬
‫مناسبی مکان یابی شوند‪ .‬موقعیت ورودی های فضای بازی باید با در نظر گرفتن سیركوالسیون مناسب تعیین شود‪ .‬حریم اطراف سطوح بازی باید‬
‫محصورباشند و به طور مناسب پوشش داده شوند‪ .‬زمین های بازی با استفاده از درختان و درختچه ها میتوانند از محیط اطراف جدا شوند‪.‬‬
‫زمین بازی باید در جایی واقع شود كه تا حد ممکن در طول روز نور و آفتاب بیشتری دریافت كند و در‬
‫فواصل نزدیک به ساختمان های مسکونی قرار گیرد‪ .‬در حالت ایده آل‪ ،‬هیچ كودكی برای استفاده از زمین‬
‫بازی نباید نیاز به عبور از خیابانی داشته باشد‪.‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬ا‪ #‬و‪ #‬ع‪#‬ن‪#‬ا‪#‬ص‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪#‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫فضای سبز‬

‫مهمترین اثرات فضای سبز كاركردهای زیست محیطی آنهاست كه عبارتند از‪ :‬كاهش آلودگی هوا‪ ،‬كاهش آلودگی صدا‪ ،‬تولید اكسیژن و جذب دی‬
‫اكسید كربن‪ ،‬كنترل تشعشعات و بازتاب نور‪ ،‬كنترل باد‪ ،‬زیبایی آفرینی‪ ،‬ایجاد سایه و چشم انداز و تلطیف هوا (نوذری‪)1383 ،‬‬

‫یکی از اهدف مهم در طراحی فضای سبز‪ ،‬آفرینش كیفیتی است كه بین تجربه و احساس انسان و المان های بزرگ اطراف ما‪ ،‬پلی تعبیه‬
‫نماید‪ .‬به این منظور درختان تأثیر منحصر به فردی دارند‪ ،‬زیرا وقتی كه از فاصله ای دیده میشوند المان های نسبتا ً بزرگی هستند؛ در حالی‬
‫كه از نزدیک مالحظه شوند به سیستمی تركیبی از شاخه ها و تركه ها و برگ ها و شکوفه ها تجزیه میشوند‪ .‬این كیفیت از درخت یک‬
‫عامل تبدیل مقیاس عالی ساخته است كه ضمن اینکه با انسان هم مقیاس است‪ ،‬در عین حال با ساختمان های بزرگ نیز هماهنگ و متناسب‬
‫است‪ .‬یکی از اصلی ترین ارزش های درختان این است كه برای ساختمان ایجاد مقیاس میكنند (رستم خانی‪)1390 ،‬‬

‫گیاهان به عنوان ابزار طراحی و فضاسازی میتوانند مورد استفاده قرار گیرند‪ .‬با توجه به شکل و حجم انفرادی و انبوه هر گونه‪ ،‬و تركیب حجم‬
‫ها و شکل های گونه ها‪ ،‬گیاه میتواند به عنوان یک فرم معماری مؤثر فضا را بسازد‪ .‬درختان گسترنده و سایه دار میتوانند حالت سقف و‬
‫سایه بان را داشته باشند‪ .‬برای ایجاد فضاهای مسقف سبز میتوان از گیاهان رونده و به كمک نگهدارنده ها و داربست ها استفاده كرد‪ .‬در هر‬
‫دو حالت‪ ،‬فضاهای معماری سبز دلپذیری از حجم ها و سایه های فرم داده شده به وجود میآیند كه بسته به شکل‪ ،‬اندازه و مورد استفاده؛‬
‫آالچیق‪ ،‬داربست‪ ،‬طاق‪ ،‬سردر و غیره نامیده میشود‪.‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬ا‪ #‬و‪ #‬ع‪#‬ن‪#‬ا‪#‬ص‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪#‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫فضای سبز‬

‫بوته ها و درختچه های حصاری‪ ،‬سطح را مانند دیوارهای یک فضای مشخص تعریف و فضا را محدود میكنند‪ .‬از پوشش گیاهی میتوان به عنوان‬
‫یک مانع استفاده كرد و جدایی فضاهای عملکردی با حفظ ارتباط بصری را ایجاد نمود‪ .‬فضای ساده را میتوان با بدنه ای از درختان تقسیم كرد و در‬
‫آن فضاهای محصور به وجود آورد‪ .‬چنانچه محصوركننده ها از طبیعتی مربع شکل و یا دایره وار پیروی كنند‪ ،‬یک حجم ساكن را به وجود می آورند‬
‫و تصور ذهنی ساكن و آرامی را ایجاد می نمایند‬
‫در صورتی كه محصوركننده های گیاهی‪ ،‬یک حجم طولی را القا نمایند به گونه ای كه در جهت مشخص حركت میكند و دو انتهای آن به مکان های‬
‫مشخصی ختم میشود‪ ،‬این حصارها تصوری از حركت به سمت هدف مشخص را ایجاد مینماید (رستم خانی‪)1391 ،‬‬

‫ایجاد فضای دارای حركت (راست‪ )،‬ایجاد فضای ساكن (چپ) (رستمخانی‪)1391 ،‬‬
 ‫اصول کلی طراحی مجموعه های مسکونی‪ ،‬استانداردها‬

‫ا‪#‬ج‪#‬ز‪#‬ا‪ #‬و‪ #‬ع‪#‬ن‪#‬ا‪#‬ص‪#‬ر‪ #‬د‪#‬ر‪#‬ف‪#‬ض‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬ب‪#‬ا‪#‬ز‪ #‬د‪#‬ر‪ #‬م‪#‬ج‪#‬ت‪#‬م‪#‬ع‪ #‬ه‪#‬ا‪#‬ی‪ #‬م‪#‬س‪#‬ک‪#‬و‪#‬ن‪#‬ی‬

‫نیمکت هایی كه در وسط فضاها قرار داده میشوند در طرحهای معماری جالب به نظر میرسند‪ ،‬اما از‬ ‫مبلمان شهری‬
‫نظر استفاده كنندگان نسبت به آنهایی كه محفوظ تر هستند‪ ،‬كمتر دعوت كننده اند‪ .‬محبوبترین جاها‬
‫برای نشستن‪ ،‬لبه فضاهای باز است‪ ،‬جایی كه افراد از پشت محافظت میشوند‪ .‬دیدی مناسب دارند و‬
‫از آب و هوای محلی مطلوبی نیز برخوردارند (گل‪).1387 ،‬‬

‫نشستن در فضای باز مسکونی‬

‫)(‪https://www.mhgpa.com‬‬
‫محل های نشستن‬
‫عمل نشستن تحت تأثیر دو عامل است‪ :‬اقلیم و فضا‪ .‬به اختصار باید گفت‪ ،‬عمل نشستن فقط جایی شکل میگیرد كه شرایط محیطی‬
‫بیرون‪ ،‬مطلوب و مناسب باشد‪ .‬نیمکت هایی كه دید بهتری به فعالیت های اطراف خود دارند بیشتر از نیمکت هایی كه دید كمتری به‬
‫اطراف دارند یا اصالً دید به اطراف ندارند‪ ،‬مورد استفاده قرار میگیرند (نوذری‪)1387. ،‬‬
‫محل های نشستنی كه در كنار نماها و جداره ها و مرزهای فضایی قرار دارند ترجیح داده میشوند و مردم تمایل دارند توسط‬
‫جزئیات محیط مصنوع مورد حفاظت قرار گیرند‬

‫جهت گیری و دید نقش بسیار مهمی در انتخاب محل نشستن دارند‪ .‬هنگامی كه مردم نشستن در محیط عمومی را برمی گزینند‪،‬‬
‫میخواهند از امکاناتی كه مکان به آنها عرضه میكند‪ ،‬لذت ببرند؛ مکانی خاص‪ ،‬فضا‪ ،‬هوا‪ ،‬دید به هرآنچه در جریان است و‬
‫ترجیحا ً همه ی اینها به صورت همزمان‬
 :‫ع‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫م‬

‫ منتظر‬،‫ الهام اغنائي مهدي‬/‫• نقش محرميت در معماري اسالمي _ ايراني‬

‫ اميراحمد‬،‫ مهدي خاک زند‬/‫ به رويكرد ميان طبيعت و معماري‬1394
‫اجمالي‬/‫الحجه‬
‫• نگاهي‬
1386 /‫احمدي‬
‫ ايمان ميرشجاعيان‬،‫ شقايق فرياد‬/‫درونگرايي در معماري خانه هاي سنتي ايران‬ ‫• مفهوم‬
1393/‫• حسيني‬
1393/‫ تورج روشنايي بدر‬،‫ نازلي سروران مهرام‬/‫جايگاه حريم خصوصي در طراحي معماري فضاهاي مسكوني‬

،‫ محمد تاجي‬،‫ محيا قوچاني‬/‫• اولويت بندي شاخص هاي طراحي فضاي مابين مجتكع هاي مسكوني براساس اصول پدافند غير عامل‬
1393/‫مريم تبيانيان‬
1-Ulrich RS. Evidence Based Environmental Design for Improving Medical Outcomes. In: Conference of Healing by Design:
Building for Healthcare in the 21st Century. Montreal, Canada; 2000. p. 49–59.
2. Montazerolzohur A, Shahedi B. Tabi’at dar memari fazahaye darmani: ta’asir ohit bar darman [Nature in the architecture of the
therapeutic spaces: the effect of the environment on treatment]. In: National Conference on Architecture and Urban Landscape
[Internet]. Mashhad, Iran: Mehrazshahr International Institute for Architectural and Urban Studies; 2014. [Persian]
https://www.civilica.com/Paper-ARCHCONF01-ARCHCONF01_356.html
3. Evans GW, McCoy JM. When buildings don’t work: The role of architecture in human health. Journal of Environmental
Psychology. 1998;18(1):85–94. doi: 10.1006/jevp.1998.0089
4. Purdhimi Sh. Shahr, Maskan va Majmoue-ha [City, Housing and Complexes]. Tehran: Arjmand Publication; 2018. [Persian]
5. Chuang TC-L. Understanding residential density: the relationship between policy, measurement, and perception [Thesis for
M.C.P]. [Massachusetts, USA]: Massachusetts Institute of Technology; 2001.
6. Glass DC, Singer JE. Urban Stress: Experiments on Noise and Social Stressors. New York: Academic Press;1972.
7. Bechtel R. Enclosing Behavior. Stroudsburg, PA: Dowden, Hutchinson & Ross; 1976.
8. Evans GW, Lepore SJ, Allen KM. Cross-cultural differences in tolerance for crowding: Fact or fiction? Journal of Personality and
Social Psychology. 2000;79(2):204–10. doi: 10.1037/0022-3514.79.2.204