Anatomija, fiziologija i

patologija mozga

Prof. dr Živorad Maličević

Farmaceutski fakultet
Novi Sad
Anatomija
Mozak

Jedan organ, u lobanjskoj šupljini

Jedan od dva o rgana CNS
– Mozak i kičmena moždina
– Čine ga svi neuroni , aksoni i dendriti
Korelacija i integracija nervnih informacija
Registracija senzornih informacija
Donošenje odluka, emocije, memorija,
ponašanje prema drugima
Mozak zaštita
 Meningealne opne
– (nastavljaju se sa kičmeno moždinskim opnama)
– Dura mater-tvrda moždanica (spolja)
• Gust, jak vezivni omotač
• (Dva sloja skoro srasla)
– Arachnoid mater-paučinasta moždanica (srednja)
• Nežno vezivno tkivo, nepropusna membrana
• Odvojena od dure subduralnim prostorom
• Odvojena od pia sa subarachnoidalnim prostorom
– Pia mater – nežna opna (unutrašnja)
• Vaskularna membrana pokrivena sloj mezotelijuma
• Neposredno na nervnom tkivu prati žlebove, useke i vijuge mozga
 CSF i komore
 Mozak i KM se kupaju u
serbrospinalnom fluidu
(CSF)
 Nutricija i zaštita
– Čista prozračna tečnost ,
– Proteini, glukoza, mlečna kiselina,
anijoni i katijoni
 4 CSF-ispunjava komore
(ventrikule ) mozga
– 2 lateralne
– III komora
• između lateralnih komora
– IV komora
• Između moždanog stabla i malog
mozga (cerebellum)
Moždane komore

Ispunjene cerebrospinalnom tečnošću

(likvor)
Obložene ependimalnim ćelijama
Međusobno spojene
Nastavljaju se sa centralnim kanalom
kičmene moždine
Lateralne ventrikule– locirane u cerebralnim
hemisferama Lateralne komore
krov = corpus callosum
pod = thalamus
bočna strana = telo n. caudatus
Treća komor – nalazi se u diencefalonu sa lateralnim
ventrikulama spojena interventricularnim otvorom
3. komora
pod = infundibulum i optic chiasmbočna
strana = thalamus i hypothalamus
Četvrta komora – nalazi se u zadnjem mozgu
Spojena sa centralnim kanalom kičmene moždine
 •Cerebral aqueduct – spaja 3. i 4. komoru
4. komora
krov = cerebellum
pod = pons i medulla
 Sistemska funkcija ventrikula
Stvaranje cerebrospinalne tečnosti (CST)
1) obezbeđuje nutritivne materije nervnom tkivu
2) podupirač mozga (podržava ga sa arahnoideom)
3) zaštita mozga
Cerebrospinalna tečnost (CST)
Obezbeđuje “tečni jastuk” za mozak i kičmenu
moždinu
Mozak “pluta” u CST
Stvara se u horoidnim pleksusima moždanih
komora
Choroid plexus
Mozak

 Siva masa
– Tela neurona
 Bela masa
– Aksoni
• lipidni mijelinski
omotači aksona daju
belu boju
Mozak podela

 Konvencionalna podela na 3 dela

– Prosencephalon (forebrain)-prednji mozak
• Diencephalon
– Thalamus
– Hypothalamus
• Telencephalon (cerebrum)
– Mesencephalon (midbrain) * srednji mozak
– Rhombencephalon (hindbrain)-zadnji mozak
• Medulla oblongata *
• Pons *
• Cerebellum

* Medulla + pons + midbrain = moždano stablo (brainstem)

Rhombenecephalon

Zadnji mozak (Hindbrain)

Moždano stablo – mesencephalon (srednji
mozak), pons, medulla oblongata
 Produžena moždina (Medulla
oblongata)- struktura
 Konusnog oblika
 Spaja most (pons) sa kičmenom moždinom (KM)
 Srednjia pukotina fissure sa bilateralnim zadebljanjima
(pyramide)
 Inferiorni cerebellar peduncles (kraci malog mozga) spajaju
cerebellum sa maslinastim jedrima (nn. olivaris)
 Sadrži ushodne i nishodne nervne puteve koji spajaju mozak i
KM
 Piramidno ukrštanje
– Ukrštanje nervnih puteva između piramida baš na mestu spajanja sa KM
– Kontralateralna senzorna/motorna funkcija
Produžena moždina - funkcija
 Nucleus gracilis i nucleus cuneatus
– Primaju senzorna vlakna iz ushodnih nervnih puteva i prosleđuju u
kontralateralnu stranu talamusa i korteksa
 Kardiovaskularni centar
– Regulacija rada srca i krvnog pritiska
 Respiratorni centar
– Regulacija baznog ritma disanja
 Jedra kranijalnih živaca
– VIII - vestibulocochlear nerve – sluh i ravnoteža
– IX - glossopharyngeal nerve - gutanje, salivation
– X - vagus nerve – grudni i abdominalni organi
– XI - accessory nerve – pokretanje glave i ramena
– XII - hypoglossal nerve – pokreti jezika
Pons - struktura

Smešten ispred malog mozga

Ispod srednjeg mozga
Iznad medule oblongate
Veliki broj nervnih vlakana spaja
cerebelarne hemisfere
– (pons - Latin - most)
Pons - funkcija

 Spaja cerebelarne hemisfere

 Jedra kranijalnih nerava
– V - trigeminal nerve – senzorijum lica i glave,
mastication
– VI - abducens nerve – abdukcija oka
– VII - facial nerve – mimična muskulatura (ekspresija
lica)
 Respiratorni centri
– Pneumotaksični i apneustični centri
Cerebellum - struktura

 Leži pozadi u zadnjoj lobanjskoj jami

 Odvojen od cerebrum sa šatorom maloga mozga
(tentorium cerebelli)
– Šatorasti izgled duplikature dure
 Pozadi ponsa i medule
 2 hemisfere
– Po sredini spojene crvom (vermis)
 Povezan kracima malog mozga
– sa srednjim mozgom cerebellar peduncles superior
– sa ponsom cerebellar peduncles medialis
– sa medulom oblongatom cerebellar peduncles inferior
 CNS: Cerebellum Folium(sing.)/
folia (pl.)

Sulci

Cerebellar Peduncles
Cerebellum - funkcija

Nesvesno kretanje skeletnih mišića

Propriocepcija
– Upoređuje nameravanu poziciju sa aktuelnom
pozicijom mišića, tetiva i zglobova
Ravnoteža, stav tela
Koordinacija motorne aktivnosti
Mesencephalon

Srednji mozak Midbrain

 Mibrain - struktura

 Proteže se od ponsa do donjeg dela diencefalona

 Cerebral aqueduct prolazi kroz srednjimozak
– Spaja 3. komoru iznad i 4. komoru ispod
 Cerebralni kraci
– Parni snopovi nervnih vlakana spajau ga sa cerebelumom
 Tectum (krov)
– Posteriorni (zadnji) deo - 4 brežuljka
– Kontrola refleksne aktivnosti glave i vrata na vidne i slušne
stimuluse
 Substantia nigra (crna supstanca)
– Kontrola podsvesne mišićne aktivnosti
Midbrain - funkcija

 Red nucleus (crveno jedro)

– Koordinacija mišićne aktivnosti između bazalnih ganglija
i malog mozga
 Jedra kranijalni nerava
– III – n. oculomotorius – pokreti očne jabučice, kontrola
širine zenice i akomodacije sočiva
– IV – n. trochlearis – pokreti očne jabučice
 Medial lemniscus (nervni trakt-put)
– Proteže se kroz medulu, pons i srednji mozak noseći
senzorne informacije finog dodira, pritiska, vibracija i
propriocepcije od KM do talamusa
Retikularna formacija

 Mala polja sive mase razbacana između vlakana

bele mase u moždanom stablu
 Senzorna i motorna funkcija
– prima ulazne signale iz viših motornih centara za
regulaciju mišićnog tonusa i priprema korteks za
ulazne signale
 Retikularni aktivirajući sistem
– Održava svesnost i budno stanje
– Stimulišu ga senzorni signali iz oka, uha i kože koji
bude cerebralni korteks
Prosencephalon

Prednji mozak Forebrain

Thalamus - struktura

 3cm ovalnog oblika

 Parna ovalna masa
sive materije
 Formira lateralni zid
3. komore
 Levi i desni deo
spojeni su
intermedijernim
Ventralna donja strana mozga i položaj diencefalona (međumozga)
Thalamus - function

 Glavno relejno jedro za sve senzorne signale koji

ulaze u korteks izuzimajući čulo mirisa
– Medial geniculate nuclei - sluh
– Lateral geniculate nuclei - vid
– Ventral posterior nuclei - ukus, dodir, pritisak,
vibracija, toplo/hladno, bol
 Emocije i memorija (pamćenje)
– Anterior nuclei
 Centralne sinapse somatskog motornog sistema
– Ventral lateral nuclei et ventral anterior nuclei
Unutrašnja kapsula (capsula interna) širi se lepezasto nagore u vidu zrakaste krune
(corona radiata), a naniže se sužava u moždane krakove (crura cerebri) Najveći deo
korone radiate čine aksoni talamokortikalnih projekcionih puteva (radiati thalamica).
Hypothalamus - struktura

 Mali region ispod talamusa

 Formira krov i deo lateralnog zida 3. komore
 4 regiona
– Mamilarni – posteriorni susedni srednjem mozgu
– Tuberalni – srednji deo
– Supraoptički – iznad optičke hijazme (ukrštanja očnog
živca) transportuje hormone iz tela neurona u zadnji
deo hipofize
– Preoptični – napred od supraoptičnog regiona
Hypothalamus - funkcija

 Glavni i najviši regulator homeostaze

 Kontrola i integracija aktivnosti autonomnog
nervnog sistema
– Tonus glatke muskulature, srčani mišić, sekrecija ....
brzina rada srca, peristaltika, mokrenje...
– Emocije od spokoja do besa i agresije
– Regulacija telesne temperature
– Centri gladi i sitost- regulacija apetita i jedenja
– Centar žeđi
– Pomaže u održavanju budnosti i obrascu spavanja
Cerebrum - struktura

 Najveći deo mozga

 2-4mm debela siva masa na površini cortex
cerebri
 Cerebralna bela masa je ispod
 2 hemisfere
– deli ih falx cerebri - duploikatura dure mater
– Spojene belom masom žuljevitog tela - corpus callosum
 Girusi (vijuge) i sulci (useci)
– Pojavljuju se u toku razvoja kada siva masa raste
mnogo brže nego bela masa ispod
 Cerebrum - struktura

 4 režnja (lobusa)
– Frontalni, parietalni,
temporalni, okcipitalni
– Nazivi prema kostima
ispod kojih se nalaze
– Razdvojeni dubokim
usecuma koji se nazivaju
fisurama
Cerebrum - funkcija

 Frontalni režanj
– Razmišljanje, planiranje, deo govora i kretanja, reševanje
problema, emocije, socijalizacija i personalizacija (više
eksekutivne funkcije)
 Parietalni režanj
– Percepcija draži (pritisak, dodir, temperatura, bol)
– Kretanje
– Ukršteni putevi levodesno, desno-levo!
 Okcipitalni režanj
– Vid
 Temporalni režanj
– Sluh, govor i neki aspekti memorije
Cerebrum – functionalne zone

 Primarna motorna area (gyrus precentralis)

– Motorne funkcije voljne
 Primarna somatosenzorna area (gyrus postcentralis)
– Senzorijum
 Brocaina area
– govor
 Wernickeova area
– razumevanje govora
 Asocijacione areje
– Senzorna i motorna zona interpretacija i integracija pristiglih
senzacija
Cerebrum – functionalne zone
Homunculi

“If a body grew in proportion to the

amount of cortex dedicated to
sensation and movement…”

 Sensory homunculus

 Motor homunculus
Cerebrum - funkcija
 Basal ganglia
– Skup jedara u beloj masi
mozga uključen u kontrolu
nevoljne mišićne aktivnosti
(stav tela...)
– Spajaju cerebralni korteks sa
moždanim stablom i KM
Cerebrum - funkcija

 Limbički sistem čine povezani

delovi telencefalona, diencefalona i
tegmentuma moždanog stabla.
 Položaj:
– U središtu cerebralnih hemisfera
– unutar diencefalona
 Kao funkcionalnu celinu
objedinjava:
– Septalna jedra, gyrus cingulus i
hippocamus
– Deo amigdalnih jedara
– Hypothalamus
 Forniks i drugi nervni putevi
povezuju limbički sistem
 Cerebrum - funkcija

Limbički sistem
 Kontrola raspoloženja i stava
 Kontroliše apetit i ciklus spavanja
 Integracija, skladištenje i
presabiranje eksplicitne memorije
 Upravljanje osećanjima i emocijama
 Memoriše emocije visokog naboja
 Najniži prag za generisanje epi
napada u mozgu (hipokampus)
– Epi napadi iz temporalnog režnja
mogu izazvati epizode
nekontrolisanog nasilja, ako se
prošire na amigdala.
Krvotok mozga (arterije)
Krvotok mozga i KM
Visok zahtev za kiseonikom
Arterije unutrašnja karotidnai kičmena
Vene izvode krv u unutrašnju jugularnu venu
Venska cirkulacija

 Mreža dubokih i
površinskih vena mozga
sakuplja krv i sprovodi u
unutrašnju jugularnu venu
drain into…
 Venski sinusi dreniraju
svu krv iz mozga
– nema mišićnih ćelija, nema
valvula
 Kanali između dure i
unutrašnjeg periostalnog
sloja lobanje
 Ultimativno dreniranje u
unutrašnju jugularnu venu
 Krvno-moždana barijera

 Endotelne ćelije spojene tesnim vezama (tight

junction)
 Astrociti sa produžetcima obavijaju krvne sudove
 Liposolubilne materije prolaze barijeru
 Voda i joni prolaze kroz kanale
 Velike polarizovanei molekuli aktivnim
transportom
 Transport je selektivan
Krvno-
moždana
barijera

Veliki proteini

Fe

Transferin

Na

Na/K kanali

Glukoza nosači

Glukoza
Glukoza u transpor
Krvno-moždana barijera
 glutamatergička sinapsa astrocit kapilar

glukoza
Vm
piruvat
laktat laktat
glutamin B
glutamat
Na+ glutamin
glukoza glukoza
glutamat A

K+
OH-/HCO3-
G glikoliza
Na+ Ca2+ Na+
metabotropni jonotropni
ATP
glutamatni receptori G Na+/K+
PGK
ATPaza
ADP

K+
Pathologija CNS
Pathologija CNS
 Vaskularna
– Infarkti, krvarenja (haemorrhage -‘stroke’), aneurizme
 Infectivna
– Virusni i bakterijski meningitis/encephalitis, abscesses
 Traumatska
– Cerebral kontuzija, hypoksične povred mozga, syringomyelia
 Degenerativena oboljenja
– Alzheimer’s dementia
– Hutingtonova khorea
– parkinsonovo oboljenje
 Metabolička
– Vitaminske deficiejencije, alkoholizam, CO trovanje
 Developmental
– Hydrocephalus (think Homer Simpson), anencephaly
Arterio-venske malformacije
(AVM)
 Velike, abnormalne vaskularne
malformacije
 Uključuju arterijske i venske sudove
koji često komuniciraju kao klupčad
 Mogu napraviti kompresiju mozga sa
neurološkim znacima
 Visok rizik od krvarenja
 Lečenje
– Hirurško
– Radioterapija (SRS)
Pathologija CNS- neoplazme

 Primarne neoplazme važne najčešće kod mladih

ljudi
 Oko 10% smrti usled karcinoma u dobi između
15-35 godina
 Poreklom iz raznih tkiva
– Metastaze (najčešće)
– Meningealno - meningiomi
– Neuroepitelialno - gliomi
– Non-neuroeithelial - limfomi, pituitarni adenomi
Povrede CNS
– Traumatske povrede
– Potres mozga je lakši, ali sa mogućim posledicama
– Kontuzije – značajna destrukcija moždanog tkiva
Oboljenja CNS
Cerebrovaskularni akcident (stroke)
– Hemorrhagic
– Ischemic
– Blokira se ili prekida protok krvi kroz regione mozga
Stroke: CT Scan
Degenerativna oboljenja
– Alzheimer’s disease
– Progresivno degeneratino oboljenje izaziva demenciju
Oboljenja i oštećenja CNS

Oštećenja kičmene moždine

– Paralysis – gubitak motornih funkcija
– Parasthesia – gubitak senzibiliteta
– Paraplegia – povreda KM između T1 i L2
• Paraliza donjih ekstremiteta
– Quadriplegia – povreda KM u vratnom
cervikalnom regionu
• Paraliza kompletna ispod oštećenja
MRI: Oštećenja kičmene moždine
Kongenitalne malformacije
– Hydrocephalus
– Neural tube defects
• Anencephaly – cerebrum i cerebellum nedostaju
• Spina bifida – nedostatak vertebral lamina
Cerebral palsy – voljna muskulatura se slabo
kontroliše
– Rezultat oštećenja motornog cortex-a
Hydrocephalus
Anencephaly
Spina bifida