GÖKTÜRKLER

Göktürkler Ve Kökenleri
Göktürkler, 542'ye kadar Altay
Dağları'nın güney eteklerinde yaşamışlardır.
Çin kaynakları, ittifakla Göktürklerin
Hunlardan geldiğini ifade etmektedir.
Göktürkler, "Aşina" adını taşıyan ve kelime
anlamı olarak kurt neslini ifade eden bir Hun
ailesine mensupturlar. Kurt, Oğuz Kağan
Destanı'nda yol gösterici olarak ifade
edilmektedir. Göktürk Kağanlığı 552-745 yılları
arasında varlığını sürdürdü. 
​
İlk Göktürk Kağanlığı
(552-587)
Göktürk Kağanlığ (552–581), 6. yüzyılın
ortasında, Asya'nın doğusunda Çin devletini
n, batısında Sasani-İran devletinin
sınırladığı İç Asya bozkırlarında,
doğuda Avarlar, batıda Eftalit/Ak Hunlar ile
yapıla mücadeler ortaya çıktı. İlk Kağanları
doğu kanadını yöneten Bumin Kağan, batı
kanadını yöneten kardeşi İstemi Yabgu'dur.
Bu Orhun yazıtlarında geçmektedir.
İlk Göktürk
Kağanlığı (552-587)
İli derleyen anlamında "İliğ Kağan" diye de
adlandırılan Bumin Kağan (Aşina Tumen)'in
ölümünden sonra, yerine oğlu İssik Kağan
 (Aşina Kolo, 552-553) geçtiyse de iktidarı fazla
sürmedi. Bir yıl sonra Mukan Kağan (Aşina
Yandou ya da "İrkin", 553-572) Moğol soylu 
Kitanları yenerek hükümdarlık tahtına oturdu.
Kendisi için çok büyük bir Yuğ (matem) töreni
düzenlendi, bu törene çeşitli devletlerden ileri
gelenler katıldı. Mukan Kağan zamanında
devlet muazzam genişliğe ulaşmıştı.
Birinci Doğu Göktürk Kağanlığı
(582-630)
Göktürk Kağanlığı'nın bölünmesinden sonra
ortaya çıkan Doğu Göktürk Kağanlığı, Türk
tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kültürel ve
sosyal açıdan Hun dönemine göre daha hızlı
gelişen Türk toplulukları, fethettikleri geniş
topraklara yayılmış ve daha sonra kurulacak
Türk devletlerinin temellerini atmıştır. Doğu
Göktürk Kağanlığı'nın yıkılmasından sonra
ortaya çıkan Türk devletleri, Türklerin varlığını
ve kültürünü Avrupa'ya yaymıştır. Birinci
Göktürk Kağanlığı'nın bölünmesine ve Çin
baskısına rağmen Doğu Göktürk Kağanlığı
ayakta kalmaya çalışmıştır.
Batı Göktürk Kağanlığı
Doğuda bunlar olup biterken batıdaki sınırlarını 
Kırım'a kadar genişleten İstemi Yabgu öldü.
Yerine oğlu Tardu Kağan geçti. Tardu, 603 yılına
kadar hükümdarlığını sürdürdü.Doğuda Ta-
po'nun ölümü üzerine tahta çıkan To-lo-pien (ya
da sonraki adıyla Apa Kağan) toyda / kurultayda
 yapılan kengeş'te (müzakere) onaylanmadı.
Yerine Ta-po'nun yeğeni Şa-po-lio / İşbara Kağan
 ilan edildi.
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı
(682-744)
681 yılında Asena (ya da Aşina) ailesinden 
Kutluk Kağan, Çin'in kuzeyine yerleşmiş Türk
boylarını yeniden toparlamayı başardı. Çin, 
Kitan ve Dokuz Oğuzlar (Uygurlar)
ile yapılan savaşlar sonucunda Ötüken'de
Göktürk Kağanlığı yeniden güçlendi. Kutluk, ili
(devleti/ulusu) yeniden derlediği için İlteriş
 adını aldı. 692'de ölen İlteriş'in yerine kardeşi 
Kapgan kağan oldu.
Göktürklerde Devlet
Teşkilatı
Devleti "Kağan" unvanlı hükümdar yönetirdi.
Kağan'da bilgelik, alplık ve erdemlilik özellikleri
aranırdı. İl denilen ülkeyi bilgili, kahraman, özü sözü
doğru, erdemli devlet başkanı yönetirdi. Kağan'ın
vazifeleri arasında savaş gücüyle devleti kurma ve
düzene koyma, yeni alınan yerlere iskân, töre yani
kanunları düzenlemek, halkı doyurup giydirmek
vardı.Ülke geniş bölge teşkilatı gereğince Doğu ve
Batı olmak üzere ikili devlet sistemine göre idâre
edilirdi.Hükümdarlık hakkı tanrıdandı. Tanrı'nın
hükümdar olmasını istediği kişilere “kut” verdiğine
inanılırdı.
Göktürklerde Ordu
Göktürk ordusu, devletin daimi savunma gücüydü ve
paralı değildi. Ordunun  çoğunluğunu süvariler
 oluştururdu. Yaya birlikler savaştan ziyade yardım
kollarında görev alırdı. Eski Türk ordusunda en
büyük kuvvet 10 bin kişilik askerî birlik idi. Bu birliğe
"tümen" adı verilirdi. Bütün yerleşik kavimlerde
görülen, hareketsiz kütle muharebesi usulüne göre
yetiştirilmiş, ağır teçhizatlı orduların (piyade) aksine,
hafif silahlı ve oynak süvarilerden kurulu Türk
ordularının uyguladığı strateji süratli, ani ve şaşırtıcı
hücumlara dayanan, dağınık muharebe sistemiydi.
Göktürk Ekonomisi
Göktürk Kağanlığı'nın devlet ekonomisi
devletlerarası ticarete dayanmıştır. Bunun yanında
yenik ve Göktürklere bağlı ülkelerden alınan vergiler,
armağanlar ile İpek Yolu'ndan elde edilen gelir,
ganimetler, yağmalar, askerî yardımlar, savaşlarda
alınan tutsaklar için ödenen kurtuluş fidyeleri ile
savaş tazminatları devlet ekonomisini oluşturan
öğeler arasında yer almıştır. Göktürk Kağanlığı ülke
içerisinde kendi toplumundan, gücü oranında ve
uğraş alanına göre vergi toplamıştır.