REKABENTUK PEMASANGAN

ELEKTRIK
Oleh:

RAIS BIN MA’AT

Institut Latihan dan Pembangunan
Infrastruktur Ikram (ITiDi)

Jun2002 ITiDi 1
 CIRI-CIRI PEPASANGAN
• Kos effective
• Selamat digunakan
• Mengikut peraturan
• Praktikal, mesra pengguna
• Mudah & murah disenggara
• Nilai estetik

Jun2002 ITiDi 2
 PERATURAN BERKAITAN
• IEE ke 16
• Akta Bekalan Elektrik 1990
• Peraturan-Peraturan Elektrik 1994
• Factories and Machinery Act 1967
• British Code of Practice
• British Standard/Malaysian Standard
• Illumination Engineering Society (IES)

Jun2002 ITiDi 3
 LANGKAH-LANGKAH
• Kira Jumlah Beban Tersambung (TCL) dan
Kehendak Maksima (MD) pepasangan
• Tentukan bilangan dan kedudukan beban
elektrik seperti lampu-lampu, kipas, soket
outlet 13A dan sebagainya
• Tentukan lokasi suis, DB, SSB, MSB,
Pencawang, dsb.
• Tentukan jenis & kadaran arus (current
rating) alat perlindungan/pemutus litar yang
hendak digunakan

Jun2002 ITiDi 4
 LANGKAH-LANGKAH
• Pilih jenis kabel, saiz dan bilangan untuk
setiap bahagian pemasangan serta jenis
pendawaian
• Tentukan beban (lampu) dan suis yang
mengawalnya
• Sediakan lukisan-lukisan elektrik (site
plan, rajah skema & rajah susunatur)
• Sediakan anggaran kos projek

Jun2002 ITiDi 5
 ANGGARAN BEBAN
• Lampu-lampu
• Kipas-kipas (siling/dinding/pelawas)
• Soket alir keluar (13A & 15A)
• Alat hawa dingin
• Motor elektrik
• Pengasing (Isolator)
• Mesen-mesen

Jun2002 ITiDi 6
 BEBAN-BEBAN KECIL
Loceng Abaikan

Jam elektrik Abaikan

Mata lampu (tanpa lampu tersedia) 100 W

18W flourescent 25 W

36W flourescent 50 W

60W filament 60 W

100W filament 100 W

Emergency light/KELUAR sign 20 W

Jun2002 ITiDi 7
 BEBAN-BEBAN KECIL
Kipas siling/dinding 90 W
Mata kipas siling 100 W
Soket alir keluar 13A 250 W (domestik)
300 W (industri)
Soket alir keluar 15A 500 W
Mata alat hawa dingin 1.2 kW (1.5h.p), 1.5 kW (2h.p),
1.9kW (2.5h.p), 2.3kW (3h.p)
Isolator 30A 2.3 kW
Isolator 60A 3.7 kW
Lain-lain Ikut arus kadaran

Jun2002 ITiDi 8
 BEBAN LAMPU DISCHARGE
Untuk anggaraan beban lampu discharge
kadaran wattnya hendaklah didharab
dengan faktur 1.8 untuk mengambil kira
faktur kuasa lampu, kehilangan didalam
cok atau ballast dan kesan harmonic

Jun2002 ITiDi 9
 BEBAN-BEBAN BESAR
• Untuk beban besar nilai kuasa
sebenarnya (kW/kVA), voltan bekalan,
faktur kuasa dan kecekapannya
hendaklah diketahui terlebih dahulu dan
tidak boleh menganggarnya begitu
sahaja

Jun2002 ITiDi 10
 TCL
Total Connected Load (TCL) ialah
jumlah beban anggaran (kW)
dengan andaian kesemua beban-
beban elektrik didalam sesuatu
pemasangan elektrik digunakan
secara maksima dan serentak

Jun2002 ITiDi 11
FAKTUR KEPELBAGAIAN (DF)
• Ialah satu angka atau peratus yang
menggambarkan kuasa tertinggi dari
TCL yang digunakan serentak pada
satu-satu masa tertentu
• Contohnya 100 buah lampu 100W yang
dipasang hanya 80 buah sahaja di ON
kan serentak pada satu-satu masa. Oleh
itu DF adalah 80% atau 0.8

Jun2002 ITiDi 12
 KEHENDAK MAKSIMA (MD)
MD ialah Beban Maksima (kW) yang
diperlukan oleh sesuatu pepasangan
tanpa mengira bila ianya akan berlaku.
MD lazimnya adalah beban penuh dan
mungkin jugak lebih dari itu. Ia
lazimnya kurang atau paling tinggi sama
dengan TCL.

MD = TCL x DF
Jun2002 ITiDi 13
Jun2002 ITiDi 14
 MENENTUKAN MD
Dalam rekabentuk MD lazimnya tidak dapat
ditentukan dengan tepat. Nilai MD hanyalah satu
nilai anggaraan sahaja berdasarkan jadual atau
pengalaman atau data-data tertentu. Namun bagi
perekabentuk yang berpengalaman mereka boleh
menentukan nilai MD yang lebih baik dan realistik
walaupun tidak seratus peratus tepat. Nilai MD
pula boleh berubah apabila pola penggunaan
berubah. Nilai MD penting untuk menentukan
kadaran pemutus litar utama

Jun2002 ITiDi 15
 PERTAMBAHAN BEBAN
Setelah MD dapat dianggarkan ia
hendaklah ditambah 10% hingga 15%
lagi untuk mengambil kira pertambahan
beban dimasa akan datang. Jika
anggaran MD terlalu rendah mungkin
pemutus litar tidak dapat menahan arus
beban penuh, sebaliknya jika anggaraan
MD terlalu tinggi pemasangan menjadi
oversize, membazir dan tidak perlu
Jun2002 ITiDi 16
 BEBAN ALAT HAWA DINGIN
Jika pehak mekanikal lambat atau belum
dapat menganggarkan beban alat hawa
dingin mereka, formula berikut boleh
digunakan, tetapi hanya untuk
ketinggian siling standard 9 kaki:
kW = 0.044615 x luas lantai (m²)
Beban sebenarnya hendaklah diperolehi
dari pehak mekanikal
Jun2002 ITiDi 17
 ESSENTIAL & NON-
ESSENTIAL LOADS
• Essential Loads – Loads that need supply at
all times especially during normal supply
failure such as corridor lights, computers,
servers, PABX, security system, life support
equipment, operation room, etc.
• Non-Essential Loads – Less important loads
that do not require supply during normal supply
failure such as normal office lightings, office
air cond system, etc

Jun2002 ITiDi 18
 SUPPLY FOR ESSENTIAL
LOADS
Normally essential loads get immediate
supply from UPS system
(Uninterruptable Power Supply) for a
short duration and will be taken over by
standby generator set after that.
Different busbar shall be used to supply
these loads and change over contactor
shall be used
Jun2002 ITiDi 19
 MENGIRA ARUS
Gunakan formula:
P (kW) = Vph x Iph x Cos θ (satu fasa)
dan untuk tiga fasa:
P (kW)= √3 x Vline x Iline x Cos θ

Jun2002 ITiDi 20
 KEDUDUKAN LAMPU
• Bilangan lampu ditentukan menggunakan
Lumen Method atau cara lain yang sesuai.
• Kedudukan dan susunan lampu hendaklah
sesuai dengan pencahayaan samarata dan tidak
bertindih dengan peralatan lain seperti grill
air-cond, kipas siling dsb.
• Kedudukan suis hendaklah ditempat senang di
akses dan tidak terlindung / terhalang.

Jun2002 ITiDi 21
 KEDUDUKAN MATA KUASA
• Didalam satu bilik mata kuasa hendaklah
dari fasa yang sama, jika dua mata kuasa
dari fasa yang berlainan jaraknya
hendaklah tidak kurang dari 2 meter.
• Jarak dari pili air dan dapor hendaklah
tidak kurang dari 2 meter.
• Tidak dibenarkan dipasang didalam bilik
mandi kecuali untuk shaver unit.

Jun2002 ITiDi 22
 KEDUDUKAN MATA KUASA
• Soket outlet 13A yang TIDAK dipasang
didinding hendaklah menggunakan
underfloor ducting/conduit/casing atau
apa-apa cara yang sesuai dan diluluskan
• Cara ini diperlukan untuk bilik
komputer, makmal, woksyop,
supermarket dan sebagainya

Jun2002 ITiDi 23
 SOKET BILIK KOMPUTER
Bilik komputer selalunya memerlukan
bilangan soket 13A yang banyak, oleh itu
lebih baik dikhaskan satu DB untuknya.
Penggunaan RCCB 30mA mungkin
menimbulkan masaalah disebabkan arus
bocor yang tinggi, oleh itu RCCB 100mA
boleh digunakan.

Jun2002 ITiDi 24
 LOKASI MSB, SSB, DB
• MSB hendaklah dekat dengan pusat
beban (load centre) untuk mengelakkan
susut voltan yang melebehi 4%.
• SSB hendaklah digunakan jika
sekumpulan beban berada agak jauh
dari pusat beban untuk mejimatkan
kabel dan memudahkan kawalan dan
senggaraan.

Jun2002 ITiDi 25
DISTRIBUTION BOARD (DB)
• Jika bilangan lampu dan soket 13A
banyak eloklah DB yang berasingan
digunakan untuk memudahkan kerja-
kerja senggaraan.
• Penggunaan RCCB tiga fasa tidak
digalakkan disebabkan gangguan kepada
fasa-fasa lain jika berlaku tripping.
Gunakan tiga RCCB satu fasa untuk DB
tiga fasa.

Jun2002 ITiDi 26
PERINGKAT AGIHAN BEKALAN
• Bekalan dari TNB/Alatubah/Janakuasa
• Ke Papan Suis Utama (PSU/MSB)
• Ke Papan Suis Kecil (PSK/SSB)
• Ke DB atau beban besar
• Ke beban-beban melalui alat kawalan
atau pensuisan

Jun2002 ITiDi 27
 JENIS-JENIS PSU
• Tiada kompartmen
• Sebahagian sahaja berkompartmen
• Sepenuhnya berkompartmen
• Wall mounted
• Pedestal (floor mounted), front access
• Cubicle (front & back access)
• Cubicle (front access only)

Jun2002 ITiDi 28
 CUBICLE SWITCHBOARD

Jun2002 ITiDi 29
 PEDESTAL
SWITCHBOARD

Jun2002 ITiDi 30
 WALL
MOUNTED
SWITCHBOARD

Jun2002 ITiDi 31
 PEMILIHAN KABEL
• Jenis-Jenis Kabel:
– PVC, PVC/PVC, PVC/SWA/PVC
– PILC (Paper Insulated Lead Covered)
– PILCDSTAS (… Double Steel Tape &
Amoured)
– XLPE (Cross Link Polyethylene)
– XLPE/SWA/PVC
– MICC (Mineral Insulated Copper Cable)
– FRC (Fire Rated cable)

Jun2002 ITiDi 32
 JENIS-JENIS PENDAWAIAN
• Permukaan (surface)
• Terbenam (consealed)
• Pembuluh permukaan (surface conduit)
• Pembuluh terbenam (consealed conduit)
• Sesalur (trunking)
• Ducting
• Dulang (tray)
• Riser/duct/trench
• Busduct/Ladder

Jun2002 ITiDi 33
 PENDAWAIAN
PERMUKAAN

Jun2002 ITiDi 34
 PENDAWAIAN
TERBENAM

Jun2002 ITiDi 35
 PENDAWAIAN
KONDUIT

Jun2002 ITiDi 36
 PENDAWAIAN TRUNKING DAN TRAY

Jun2002 ITiDi 37
 SAIZ KABEL
Kabel hendaklah cukup saiznya supaya:
– Boleh menanggung arus beban penuh
dan arus pusuan (inrush current)
– Keupayaan membawa arusnya
melebehi dari keupayaan membawa
arus pemutus litar yang mengawalnya
– Susut voltan tidak melebihi 4%

Jun2002 ITiDi 38
 KABEL LITAR AKHIR
Litar Fius/MCB Kabel (mm²) Luas Lantai
Lampu & 5A/6A 1.5 -
kipas
Litar gelang 30/32A 2.5 100m²
(soket 13A)
Litar radial 30/32A 4.0 50m²
soket 13A
Radial soket 20A 2.5 20m²
13A

Jun2002 ITiDi 39
 SAIZ KABEL PERLINDUNGAN
Saiz kabel fasa (S) Saiz kabel perlindungan

Kurang dari 16mm² S

16mm² - 35mm² 16mm²

Melebihi 35mm² Separuh dari S

Lebih dari 70mm²

pita tembaga 6mm x 25mm

Jun2002 ITiDi 40
 KABEL PENGIKAT
• Kabel Pengikat (Bonding Conductor)
hendaklah sama saiz dengan kabel
perlindungan tetapi minima 4.0mm².
• Ia digunakan untuk menyambungan
bahagian-bahagian logam berkonduktif
dengan terminal bumi sepunya (common
earthing terminal) untuk mengujudkan
voltan samaupaya.

Jun2002 ITiDi 41
 SAIZ KABEL-KABEL LAIN
Ib
In = ------------------------
Ca + Cg + Ci
Dimana : Ib = arus beban
Ca = faktur suhu ambient
Cg = faktur kumpulan
Ci = faktur penebat haba

Jun2002 ITiDi 42
 SUSUT VOLTAN

Vd = mV x I x L
1000
Vd - jumlah susut voltan (tak melebihi 4%)
mV - susut voltan kabel (milivolt/A/m)
I - arus beban (A)
L - panjang kabel (meter)

Jun2002 ITiDi 43
 CARA CEPAT

mV = 1000 x Vd
AxL
Dimana nilai Vd maksima
ditetapkan dahulu

Jun2002 ITiDi 44
 CONTOH
Satu beban 18kW, 415V, p.f 0.85 berada
90 meter dari MSB. Tentukan saiz kabel
jenis PVC multicore tanpa perisai yang
sesuai digunakan.

I = 18,000/1.732x415x0.85 = 30A
Dari jadual 4D1A, IEE 16, column 5 (3
atau 4 kabel tertutup dlm. konduit atau
trunking) saiz kabel yang sesuai ialah
6mm²
Jun2002 ITiDi 45
 CONTOH
• Keupayaan membawa arus kabel 6mm²
ialah 36A, oleh itu ia mampu membawa arus
tadi (30A)
• Tetapi nilai susut voltannya ialah 6.4
milivolt/ampiar/meter (JADUAL 4D1B,
column 6)
• Jumlah susut voltan Vd= 0.0064V x 30A x
90m = 17.28V (melebihi 4% atau 16.6V), oleh
itu kabel 6mm² tidak boleh digunakan

Jun2002 ITiDi 46
 CONTOH
• Oleh itu pilih saiz 10mm² atau 16mm², tetapi cara
ini lambat dan membuang masa
• Oleh itu gunakan cara cepat:
• mV = 1000 x (susut voltan maksima 16V) = 5.9mV
30A x 90m
Dari JADUAL 4D1B, column no 6, reference
method 3 or 4, nilai mV yang diperolehi tadi berada
diantara 6.4mV(6mm²) dan 3.8mV(10mm²) dan saiz
yang boleh dipilih ialah 10mm² sebab susut
voltannya kurang dari 5.9mV. Lebih besar saiz
kabel maka lebih kuranglah susut voltannya
Jun2002 ITiDi 47
 SAIZ KONDUIT
• Saiz konduit G.I atau PVC adalah terhad
kepada maksima 32mm dan hanya boleh diisi
dengan kabel sebanyak 40% sahaja
• Jadual 12A memberikan faktur kabel untuk
konduit tiada bengkok kurang dari 3 meter
• Jadual 12B memberikan faktur kabel untuk
konduit untuk digunakan dengan Jadual 12A
• Jadual 12C memberikan faktur kabel untuk
konduit melebehi 3 meter

Jun2002 ITiDi 48
 SAIZ KONDUIT
• Gunakan appendix 12 IEE
• Jadual 12A
• Jadual 12B
• Jadual 12C
• Jadual 12E
• Jadual 12F

Jun2002 ITiDi 49
 SAIZ-SAIZ KONDUIT
STANDARD

• 16mm²
• 20mm²
• 25mm²
• 32mm²

Jun2002 ITiDi 50
Jun2002 ITiDi 51
Jun2002 ITiDi 52
 CONTOH
Tentukan saiz konduit untuk memuatkan 9
bilangan kabel PVC 1.5mm² stranded,
anggapkan konduit terdapat satu bengkokan
(one bend)
Dari Jadual 12A, kabel 1.5mm² PVC
fakturnya ialah 31, jumlah fakturnya
ialah 9 x 31= 279, rujuk table 12D kita
dapati angka yang paling hampir ialah
294, oleh itu saiz konduit yang paling
sesuai ialah 20mm
Jun2002 ITiDi 53
 SAIZ-SAIZ TRUNKING
(mm x mm)
• 50 x 37.5 50 x 50
• 75 x 50 75 x 75
• 100 x 50 100 x 75 100 x 100
• 150 x 50 150 x 75 150 x 75
• 150 x 100 150 x 150

Jun2002 ITiDi 54
 PAPAN AGIHAN
• Kabel masuk
• Pengasing/Suis Utama Berfius/MCB
• RCCB
• Palang bas hidup
• Fius/MCB
• Terminal Neutral
• Terminal bumi
• Numbering & Labelling

Jun2002 ITiDi 55
 PAPAN AGIHAN SATU FASA
Jun2002 ITiDi 56
Jun2002 ITiDi 57
Jun2002 ITiDi 58
 PAPAN
AGIHAN
TIGA
FASA

Jun2002 ITiDi 59
Jun2002 ITiDi 60
 TYPICAL
MAIN
SWITCH
BOARD

Jun2002 ITiDi 61
 ONE INCOMING WITH GENSET
Jun2002 ITiDi 62
 TWO INCOMING WITH GENSET

Jun2002 ITiDi 63
 TYPICAL MAIN SWITCHBOARD WITH GENSET
Jun2002 ITiDi 64
 BUSBAR SYSTEM
• Single busbar system
• Sectionalised single busbar system
• Sectionilised ring busbar system
• Duplicate busbar system

Jun2002 ITiDi 65
 KADARAN ARUS BUSBAR
Saiz Busbar (mm x mm) Kadaran Arus (A)
6.3 x 40 400
6.3 x 50 500
6.3 x 63 600
6.3 x 70 700
6.3 x 80 800
6.3 x 90 900
6.3 x 100 1000
2 x 6.3 x 63 1200
2 x 6.3 x 80 1600
Jun2002 ITiDi 66
 MINIMUM CLEARANCE INDOOR
BUSBAR OPEN OR ENCLOSED
Voltage (kV) Min clearance to Min clearance to Min Min
Between Phase earth in air earth in air ClearanceBetween ClearanceBetween
phase in air phase in air
Open (in) Enclosed (in) Open (in) Enclosed (in)

0.44 0.75 5/8 1.0 0.75

0.66 1.0 0.75 1.25 1.0
2.2 1.5 1.5 1.5 1.5
3.3 2.0 2.0 2.0 2.0
6.6 2.5 2.5 3.5 3.5
11 3.0 3.0 5.0 5.0
22 5.5 5.5 9.5 9.5
33
Jun2002
8.75 8.75
ITiDi
14 1467
 MINIMUM CLEARANCE OUTDOOR
BUSBAR OPEN TYPE

Voltage (kV) Min clearance to Min clearance

Between Phase earth in air (in) bet. phase in air
6.6 6 8

11 7 11

22 9 17

33 13 23

Jun2002 ITiDi 68
MINIMUM CLEARANCE BETWEEN BUSBAR
IMMERSED IN COMPOUND OR OIL

Voltage (kV) Min clearance to Min clearance

Between Phase earth (in) bet. phase (in)
0.66 0.5 0.75
3.3 0.5 0.75
6.6 0.75 1.0
11 1.0 1.5
22 1.75 2.5
33 2.5 3.5
Jun2002 ITiDi 69
 MELTING POINT OF COPPER

• Melting point of copper is at 1,084 degrees

C

Jun2002 ITiDi 70
 COPPER VS ALUMINIUM
CU AL

Weight for equal conductivity 1.0 0.5

Conductivity for equal areas 1.0 0.61
Tensile strength (hard drawn) 1.0 0.4
Hardness (hard drawn) 1.0 0.44
Modulus of elasticity 1.0 0.55
Co-efficient of thermal expansion 1.0 1.39
Melting point 1.0 0.61
Jun2002 ITiDi 71
 SISTEM PERLINDUNGAN
• Overcurrent (O/C)/Litar pintas
• Overload
• Earth Leakage (arus bocor kebumi)
• Earth Fault (rosak ke bumi)
• Lightning
• Surge

Jun2002 ITiDi 72
 ALAT PERLINDUNGAN
• Fius (fius suis, suis fius)
• MCB (miniature c.b)
• MCCB (moulded case c.b)
• ACB (air circuit breaker)
• RCCB (residual current c.b)
• Current Transformer (C.T)
• Relay
• SPD (surge protection device)
Jun2002 ITiDi 73
 PEMILIHAN ALAT
PERLINDUNGAN
• Arus kadaran (current rating)
• kA rating
• Harga
• Mudah disenggara
• Trend terkini
• Praktikaliti/Kesesuaian
• Technical performance
Jun2002 ITiDi 74
 FAKTUR FIUS
• Ialah arus minima yang akan meleburkan
elemen fius dibahagikan dengan arus
kadaran fius.
• Fius dawai -2
• Fius katrij - 1.5
• Fius HRC - 1.25 ke 1.5

Jun2002 ITiDi 75
 KADARAN FIUS SUIS
• 100A
• 160A
• 250A
• 300A
• 400A
• 600A

Jun2002 ITiDi 76
 KADARAN MCB
• 6A
• 10A
• 15A
• 20A
• 32A

Jun2002 ITiDi 77
 KADARAN MCCB
• 30A 300A
• 60A 400A
• 100A500A
• 125A600A
• 150A800A
• 200A1000A
• 250A1200A

Jun2002 ITiDi 78
 KADARAN ACB
• 600A 3000A
• 800A 3500A
• 1000A 4500A
• 1250A 6300A
• 1600A
• 2000A
• 2500A

Jun2002 ITiDi 79
 BUS TIE/BUS COUPLER
• Jika sesuatu pemasangan itu mendapat dua
atau lebih punca bekalan TNB kedua-dua
nya boleh dihubungkan menggunakan bus
tie/bus coupler dan hendaklah dari jenis
empat kutub. Sistem ini hendaklah dipasang
dengan castle key untuk mengelakkan
kedua-dua bekalan dari bertembung tanpa
synchronising dibuat terlebih dahulu

Jun2002 ITiDi 80
 CHANGE OVER CONTACTOR
Jika sesuatu pemasangan perlu
mempunyai janakuasa tunggusedia
bekalannya hendaklah disambungkan
kepada MSB menggunakan change over
contactor (C.O.C) untuk operasi secara
otomatik dan hendaklah dari jenis empat
kutub

Jun2002 ITiDi 81
 DISKRIMINASI
Menentukan tahap arus atau arus &
masa disetiap bahagian litar supaya jika
berlaku gangguan bekalan akan
melibatkan hanya bahagian yang kecil
dan tidak melibatkan bahagian-bahagian
lain yang tidak berkaitan.

Jun2002 ITiDi 82
 DISKRIMINASI

Jun2002 ITiDi 83
 DISKRIMINASI

FAULT

Jun2002 ITiDi 84
 DISKRIMINASI
ARUS & MASA

Jun2002 ITiDi 85
 PERLINDUNGAN LITAR
AKHIR
• Untuk perlindungan arus lebih/ beban
lebih - menggunakan fius berkadaran
5A, 10A, 15A, 20A,30A, 63A atau MCB
berkadaran 6A, 10A, 15A, 20A, 32A, 60A
• Untuk perlindungan bocor ke bumi –
menggunakan RCCB berkepekaan 30mA
atau 100mA

Jun2002 ITiDi 86
 PERLINDUNGAN LITAR AKHIR
Fius/MCB Kabel Had Kuasa
5/6A 1.5mm² 10 mata lampu/kipas, TCL maksima 1000/1200W
15A 2.5mm² 1 bil s/s/o 13A
20A 2.5mm² 2 bil s/s/o 13A
30A (ring) 2.5mm² 10/Tiada had tetapi dalam ruang 100m persegi
30A (radial) 4.0mm² 6 bil s/s/o 13A
15A 2.5mm² 1 bil cooker unit < 3kW
15A 4.0mm² 1 bil s/o 15A
15A 4.0mm² 1 bil 1.5kW water heater
15A 4.0mm² 1 bil 1.5h.p penghawa dingin
30A 6.0mm² 1 bil 2.5h.p penghawa dingin
30A 6.0mm² 1 bil 3.0h.p penghawa dingin

Jun2002 ITiDi 87
 TINGKAT
BAWAH

Jun2002 ITiDi 88
 TINGKAT
SATU

Jun2002 ITiDi 89
 TINGKAT
DUA

Jun2002 ITiDi 90
Jun2002 ITiDi 91
Jun2002 ITiDi 92
 KIRAAN BEBAN
Item Qty TCL DF MD (kW)
1x40W(F) 3 3x50W 100% 0.15
2x40W (F) 14 14x50W 100% 0.7
Exhaust fan 6 6x90W 100% 0.54
Soket 13A 9 9x250W 80% 1.8
Air cond 1hp 1 1x1.2kW 100% 1.2
Air cond 2hp 2 2x1.5kW 100% 3.0
Air cond 2.5hp 2 2x1.9kW 100% 3.8
JUMLAH 11.18kW
Jun2002 ITiDi 93
 KIRAAN BEBAN

Jumlah MD = 11.18kW

Arus beban penuh (I):

I = 11,180W ÷ 240V = 46.58A

Jun2002 ITiDi 94
 BILANGAN HALA PAPAN AGIHAN
No Kadaran Beban Kabel
Litar Fius/MCB (mm²)
1 6A 7nos 2x40W(F) + 3nos 1x40W(F) 1.5
2 6A 7nos 2x40W(F) 1.5
3 6A 6 nos exhaust fan 1.5
4 6A spare
5 6A spare
6 32A(ring cct.) 5nos 13A s/s/o 2.5
7 32A(ring cct.) 4nos 13A s/s/o 2.5
8 32A spare
9 32A spare
10 20A 1no 1.0hp air cond point 4.0
11 20A 1no 2.0hp air cond point 4.0
12 20A 1no 2.0hp air cond point 4.0
13 32A 1no 2.5hp air cond point 6.0
14 32A 2no 2.5hp air cond point 6.0
15 32A spare
16 32A spare

Jun2002 ITiDi 95
 AGIHAN
BEBAN
SEIMBANG
ANTARA
FASA

Jun2002 ITiDi 96
Jun2002 ITiDi 97
PERLINDUNGAN SUB MAIN
• Menggunakan Fius Suis (F/S) atau
MCCB dengan geganti ELR dan
alatubah arus Z
• Menggunakan ACB jika beban sub main
adalah besar
• Menggunakan Oil Dash Pot relay
• E/F relay jenis IDMT

Jun2002 ITiDi 98
 OIL
DASH
POT
RELAY

Jun2002 ITiDi 99
 EARTH
LEAKAGE
RELAY

Jun2002 ITiDi 100

 IDMT
RELAY

Jun2002 ITiDi 101

 IDMT
RELAY

Jun2002 ITiDi 102

 EARTH
FAULT
RELAY

Jun2002 ITiDi 103

 PERLINDUNGAN SOLID
EARTHING
• Perlindungan earth leakage/earth fault
tanpa menggunakan geganti , ELCB atau
RCCB
• Hanya menggunakan fius atau MCB
• Sistem pembumian mestilah baik
• Rintangan elektrod bumi mestilah
serendah mungkin
• Untuk saiz pemasangan yang kecil
Jun2002 ITiDi 104
 RCCB/ELCB
• 13A, 2 kutub, 10mA untuk alat
permainan kanak-kanak.
• 40A/43A, 2 kutub, 30mA untuk litar
soket alir keluar 13A secara individu
atau berkumpulan.
• 60A/63A, 2 kutub, 100mA untuk DB satu
fasa lampu, kipas dan soket alir keluar.
• 60A/63A, 4 kutub, 300mA.

Jun2002 ITiDi 105

 RCCB

Jun2002 ITiDi 106

 PERLINDUNGAN KILAT
• Bangunan melebihi 2 tingkat atau
• Bangunan ditempat tinggi atau
• Bangunan dikawasan lapang seperti
sawah padi
• Air finial, horizontal conductor, down
conductor, inspection point, earth
chamber, earth electrode. Copper tape,
Aluminium tape or G.I wire.

Jun2002 ITiDi 107

 ARUS/VOLTAN PUSUAN
• Apabila berlaku arus/voltan pusuan
(current/voltage surge) peralatan mudah
rosak
• Surge suppressor
• Lightning arrester
• Surge diverter

Jun2002 ITiDi 108

 LUKISAN ELEKTRIK
• Standard symbol
• Schematic diagram
• Workshop drawing
• Wiring diagram
• Layout diagram
• Key plan/Site plan

Jun2002 ITiDi 109

 KOD WARNA
• Merah untuk fasa merah atau wayer
hidup
• Kuning untuk fasa kuning
• Biru untuk fasa biru
• Hitam untuk neutral (tiga fasa)
• Coklat untuk wayer hidup (satu fasa)
• Biru untuk wayer neutral (satu fasa)
• Hijau / hijau berjalur kuning untuk bumi
Jun2002 ITiDi 110
KETINGGIAN PERALATAN
Peralatan tergantung di siling 240cm (8ka)
Peralatan terlekat di dinding 205cm (6ka 9in)
Suis lampu/kipas 145cm (4ka 9in)
Soket alir keluar 145cm (4ka 9in)
Soket alir keluar 30cm (1ka)
Papan agihan 205cm (6ka 9in)

Jun2002 ITiDi 111

BILL OF QUANTITIES (B.Q)
• Untuk memudahkan membuat anggaran
dan menyemak perubahan serta
penambahan/pengurangan kuantiti
• Memudahkan pemborong membuat
sebutharga kerja
• Mengelakkan keraguan daripada
perkara yang kurang jelas

Jun2002 ITiDi 112

 B.Q

Jun2002 ITiDi 113

 POWER FACTOR CAPACITOR
BANK
Power Factor Capacitor Bank perlu
dipasang untuk mempastikan faktur
kuasa pemasangan tidak rendah
daripada 0.85 kerana jika rendah
daripada itu pehak TNB akan
mengenakan denda kepada pengguna
yang terlibat

Jun2002 ITiDi 114

 TARIFF ELEKTRIK
• Caj kemasukan bekalan
• Sumbangan perkhidmatan
• Cagaran
• kWh (unit) digunakan
• kW permintaan maksima (tarif C1)
• Caj faktur kuasa rendah dari 0.85

Jun2002 ITiDi 115

 SOALAN
Berdasarkan lukisan yang diberikan
dapatkan TCL dan MD sertakan lakarkan
rajah skema SSB bangunan tersebut
lengkap dengan saiz kabel, saiz busbar,
kadaran arus pemutus litar incoming dan
outgoing serta, nisbah c.t dan julat (range)
alat-alat pengukuran

Jun2002 ITiDi 116

 SENARAI BEBAN SSB
Lokasi/Beban MD MCCB
1. Ground floor 19kW 63A
2. First floor 25kW 63A
3. Second floor 13kW 63A
4. Third floor 13kW 63A
5. Air cond central unit 50kW 200A
6. Water pump 5kW 63A
7. Fire fighting pump 5kW 63A
8. Compound lighting 4kW 63A
Jun2002 ITiDi 117
 SENARAI BEBAN UNTUK MSB
Bangunan/Beban MD Jarak
1. Blok pentadbiran 120kW 90m
2. Bangunan akan datang 120kW 130m
3. Bengkel 100kW 210m
4. Dewan akan datang 150kW 120m
5. Kantin 8kW 180m
6. Surau 4kW 230m
7. Pam air 5kW 70m
8. Lampu kawasan 4kW 90m

Jun2002 ITiDi 118

 MCCB & SAIZ KABEL
Beban Arus MCCB Kabel V.Drop
1. 120kW 196A 250A 120mm² o.k
2. 120kW 196A 250A 120mm² o.k
3. 100kW 164A 200A 70mm² 95mm²
4. 150kW 246A 300A 150mm² o.k
5. 8kW 14A 63A 16mm² o.k
6. 4kW 6.5A 30A 10mm² o.k
7. 5kW 8A 30A 10mm² o.k
8. 3kW 5A 30A 10mm² o.k
Jun2002 ITiDi 119
 KADARAN ACB & BUSBAR

• Jumlah MD = 510kW
• I = 835A
• Kadaran ACB = 1250A
• Saiz busbar : 4 x 2 x 6.3mm x 63mm

Jun2002 ITiDi 120

Jun2002 ITiDi 121
 QUESTION
• A 4 core PVC/SWA/PVC copper cable is to be
installed from SSB A to a 3 phas 415V motor
with a full load current of 102A and a p.f of
0.75lagging, along with two similar fixed to a
perforated cable tray, where sheaths would be
touching. Circuit is to be protected by a BS
HRC fuse. Cable is 100m, ambient temp. 30 deg
C, voltage drop from MSB up to SSB A is 9V.
• Determine the normal rating of the fuse, size of
cable if total voltage drop from MSB to load is
not to exceed 4%
Jun2002 ITiDi 122
Jun2002 ITiDi 123
Jun2002 ITiDi 124
Jun2002 ITiDi 125
Jun2002 ITiDi 126
Jun2002 ITiDi 127
Jun2002 ITiDi 128
Jun2002 ITiDi 129
Jun2002 ITiDi 130
Jun2002 ITiDi 131
Jun2002 ITiDi 132