AGRUPAMENTOS,

EN ESPAZOS E TEMPOS COMPARTIDOS, ONDE

INTERACCIONAMOS E APRENDEMOS XUNTOS
Ambientes de aprendizaxe

Mª MONTSERRAT CASTRO RODRÍGUEZ

 INTERDEPENDENCIA DE
VARIBLES

AGRUPAMENT
OS

Temp Espaz Interacció Metodoloxí

a
o o n cooperativa
1.
AGRUPAMENTOS
 A BASE DO NOSO SISTEMA EDUCATIVO, É O AGRUPAMENTO
EN AULAS DE ESTUDANTES DO MESMO ENTORNO
SOCIOCULTURAL, DA
MESMA IDADE....
A veces, este criterio necesita introducir outros que eviten desigualdades...

 A convivencia nunha mesma área educativa de dous centros (os do mesmo barrio van ao mesmo celexio). Resulta imprescindible que haxa criterios que impidan que un centro
centralice a unha maioría de alumnado en situación de vulnerabilidade. As entidades políticas e ambos centros deben velar por introducir criterios que impidan a aparición de
guetos. Por exemplo, introducir criterios de situacións contextuais: reparto porcentual equitativo de colectivos vulnerables en cada centro... Os dous terán alumnado con NEAE,
inmigrantes, procedentes de etnias, etc. LOGO PARA NON ROMPER A COHESIÓN SOCIAL, realizar actividades conxuntas entre centros para compartir experiencias.

 A distribución do alumnado por aulas. Con frecuencia, úsase o criterio de apelidos, por aparente neutralidade. Dependendo do contexto sociocultural, este criterio empregado
arbitrariamente, pode contribuir á configuración de guetos. En certos barrios, en algunhas aldeas, a veces, hai algo grao de parentesco e consangueneidade... É importante
introducir outros criterios de calidade como: representatividade de xénero, de procedencia social, de alumnado que flexibiliza, de estudantes con NEAE; hai centros que optan
tamén pola diversidade etaria (aulas multinivel); outros a través dos agrupamentos flexibles , van configurando distintas "aulas" que varían dende a heteroxenidade a maiores
graos de homoxeneidade en canto a características educativas específicas. IMPORTANTE: se hai alumnado con dificultades para as interaccións e relacións persoais, débense
introducir cambios paulatinos, para non xerar estrés...

 As aulas multinivel supoñen unha oportunidade para normalizar a diversidade persoal, así como para que alumnado con capacidades diferentes conecte con persoas con
condicións diferentes e moi próximas ás del, aínda que de idades distintas.
 ALGUNHAS SUXESTIÓNS PARA COLECTIVOS QUE PODEN TER
DIFICULTADES NOS AGRUPAMENTOS
MEDIDAS DIDÁCTICAS E ORGANIZATIVAS
-É importante organizar ben o espazo:
canto máis amplo mellor; a organización por rincóns ou ámbitos de aprendizaxe pode aliviar a presión ambiental; é útil ter separadores de espazos, é
Satúranse importante que haxa algún espazo na aula para que o alumnado que o necesite, poida "desconectar" (sofá, puff, )
cando hai
moita xentes -Constitución dos equipos. Imprescindible combinar distintas modalidades de traballo individual, en parella e en pequeño equipo. Combinarase a elección
e pode libre coa inducida por parte do profesorado, co obxectivo de compensar posibles desigualdades. É importante iniciar o traballo en parella ou de equipo,
provocar partindo das afinidades persoais, para ir evolucionando cara as non tan afins.
situacións de
violencia ou
pérdida de -Control dos tempos de permanencia "xuntos". Hai alumnado que ten baixa intensidade de traballo con iguais, implica que hai deseñar actividades en
control do parellas ou en grupo que teñan tempos reducido de traballo conxunto, ou ben a posibilidade de deseñar tarefas que vaian combinando o traballo individual
propio co de cambio de compañeiros/as para a súa realización.
alumnado na
aula. -Diversificación e duración das actividades. É necesario buscar un equilibrio entre o tempo de permanencia e a tipoloxía e o desenvolvemento dunha tarefa
Hai estudantes que non poden cambiar con moita frecuencia de actividades, pero tampouco poden permanecer longos tempos acompañados... Por tanto,
modalidade de traballo por tarefas que integren distintas actividades que combinen traballo individual con colectivo, pode ser unha boa solución. Por exemp
estamos facendo un proxecto que o fío condutor son os animais, e buscamos información, pois combinamos o uso de fontes de búsqueda de información q
esixa traballo en equipo/parella, por exemplo usando as TIC, mirando unhas fotografías ou facendo unha entrevista, con outras nas que se poidan realizar
individualmente, revisar un libro, unha enciclopedia.
-Tempos de "respiro"/descanso controlados. É importante alterna actividades guiadas, con actividades libres, momentos de elección por parte do alumnado
cómo facelas, coas estruturadas polo profesorado. É interesante introducir estratexias de "relaxación" ou "respiro", de desconexión coa materia que están
dando ou do grupo. (Suxírovos ver a propsta de )
-Titoría entre iguais ou un referente de aula. Para certo alumnado, é importante contar con un referente de aula. É dicir, contar con unha persoa, un espazo
un obxecto... Que saibamos que cando está excitado ou saturado, lle transmita sensacións de tranquilidade, paz, etc.
2.
ESPAZOS
POR LEI, HAN DE SER ACCESIBLES E INCLUSIVOS... ISTO SIGNIFICA: QUE LLES FACILITE O ACCESO AO COÑECEMENTO, POR TANTO, QUE
SE POIDAN MOVER A NIVEL FÍSICO, PERO TAMÉN A NIVEL SOCIAL, QUE LLES PERMITA SOCIALIZARSE, AO MESMO TEMPO QUE FACER USO DE
CALQUERA TIPO DE RECURSO QUE ESTEA EN CALQUERALUGAR DO COLEXIO PARA MELLORAR A SÚA COMPETENCIA ACADÉMICA...

ORIENTACIÓNS PARA OS DESEÑOS DE ESPAZOS

 A INVESTIGACIÓN INDICA QUE O ESPAZO INFLÚE
NA EVOLUCIÓN ESCOLAR...
• Así, Bustos (2006:138) señala que el modo en el que el docente organiza su aula
es importante por variadas razones:
a. O aspecto físico e espacial está en relación coa conduta que o/a docente considera apropiada
e agarda
b. Inflúe no rendimento e na cantidade de tempo adicado a realizar tarefas porque o foco de
atención visual y
auditivo.
c. Inflúe na maneira en que escolares e docentes participan en las actividades didácticas, na aparición de
líderes e nos grupos de aprendizaxe e nas formas de comunicación.
d. Oportunidades do alumnado de establecer contacto e entablar amizades.
e. Axuda aos estudantes a sentirse máis seguros, por exemplo, poden
f. Facilita a circulación e as interacciones na aula, orienta o traballo e a conduta dos estudantes,
facilita as transicións entre unha actividad didáctica e outra.
NO ESPAZO DE AULA CONCORREN MOITOS
ESPAZOS
Extraescolares: cales e como son os
espazos
nos que convive fóra do colexio?.
Inclusivos/exclusivos?. A escola pública
debe ser compensadora de
desigualdades sociais. Debe ensinarlle ao
alumnado espazos, que, ao mellor, nunca
lle serán accesibles dende o seu contexto
sociocultural e económico.
Propios do alumnado. O alumnado,
individual e colectivamente, debe
identificar espazos que lle serven para
relaxarse, para dixerir información,
etc.
Do alumnado. Os espazos, poden estar
identificados coa aprendizaxe de
certos contidos, a adquisición de
obxectivos e competencias.
Da aula. O espazo soe vir dado, pero os
mobles e a introdución de elementos,
pode facer que un lugar sexa máis
adecuado para un mellor rendemento
académico.
Profesorado necesita de espazos
propios, onde poida realizar as súas
xestións, preparar material, etc
A familia pode estar presente físicamente
cando participa en algunha actividade
ou simbolicamente, se traemos obxectos,
imaxes, lembranzas do entorno familiar.
Centro. A escola ten distintos espazos que
todos eles deben contribuir ao
desenvolvemento persoal. Dende o patio
de xogo, de ocio, de ubicación do centro,
ata as dependencias que deben estar ao
servizo de un proxecto educativo. Os
espazos do centro deben achegar distintas
oportunidades para aprender. A
biblioteca pode ser un espazo de
documentación, de ocio ou promotor de
proxectos educativos que impliquen a
todo o centro.
Cada proposta didáctica necesita de
certos espazos para realizar algunhas
actividades. Por exemplo, se traballo
moito dende a manipulación de distintos
obxectos, substancias (experimentación
que fixemos na clase, etc)
EXEMPLOS

• Escuelas Suecas Vitta

http://www.abc.es/familia-educacion/20140130/abci-
vittra-escuela-suecia-201311111102.html
• Ritaharju School https://www.youtube.com/watch?v=cv_OqRHoP9E
• Kirkkojärvi School http://vamoscreciendo.com/2014/11/02/las-escuelas-
del-futuro-kirkkojarvi-school/?lang=en
• Green School (Indonesia) https://www.ted.com/talks/john_hardy_my_green_s
chool_dream
• Escolas Waldorfhttps://www.youtube.com/watch?v=f4Cd3n6Knvw
• Exemplos de aulas accesibles
• Accesibilidade nos centro educativos
• Xogos para o alumnado con cadeiras de rodas
• Mesas para persoas en cadeiras de rodas, deseño de
espazos
 PROBLEMAS QUE PODEN
XURDIR
Despístase Se un estudante que ten dificultades de concentración debe realizar unha
tarefa que esixa máis atención, é importante situalo en un lugar confortable
e acolledor, no que non haxa estímulos... En moitas ocasións, é
recomendable que sexa sempre o mesmo.
Excítase, altérase Evitar sitios masificados de xente, obxectos, cores moi estimulantes,
ruidosos... Incluso fóra da clase.
Non pode Conscientes das limitacións espaciais, é importante que o alumnado poida
acceder a acceder a calquera lugar da clase, mesmo aínda se desprace en cadeira
determinados de rodas ou con apoios.
lugares
3. HORARIOS
 Extraescolares: é importante coñecer os tempos fóra do horario escolar. Cando chega ao
colexio?, Cando se vai para a casa?, Canto tempo pasa coa súa familia?,

Da aula. A organización horaria da aula soe distribuirse en sesións de duración homoxénea (40, 50 ou 60 minutos) en
relación a materias. É importante pensar: todas as metodoloxías, tarefas, actividades necesitan os mesmos tempos?... A

NO TEMPO
organización do horario debe estar en relación ás características do alumnado, da tipoloxía de contidos a traballar e DA
METODOLOXÍA...
Centro. Cando dende a equipa directiva (fundamentalmente a xefatura de estudos), deseña o horario debería pensar tamén no
exposto para a aula... Tamén no reparto dos tempos da persoa que exerce a titoría e os especialistas, etc

DE AULA Propios do alumnado. O alumnado, individual e colectivamente, necesita relaxarse porque pasa moito tempo con moita xente ao longo
do día, para dixerir información, etc. Os espazos propios non son só os de ocio, senón que durante cada sesión desenvolta é

CONCORREN
importante xestionar tempos propios.

Profesorado necesita de tempos propios, onde poida realizar as súas xestións, preparar material,
etc

MOITOS Cada proposta didáctica necesita tempos adecuados para realizar algunhas actividades. Por exemplo, non é o mesmo traballar
as

TEMPOS
matemáticas manipulando ca repetindo mecanicamente unha división...

Do alumnado. Os tempos estarán identificados coa aprendizaxe da tipoloxía de contidos, a adquisición de obxectivos e
competencias,
do tipo de metodoloxía, etc.

A familia, especialmente nos primeiros cursos, a presenza temporal das familias, presencial ou simbolicamente pode ser moi
positiva
para xerar un mabiente familiar e cálido.
O(s) estilo(s) de aprendizaxe de
cada estudante tamén ten(ñen) un
rol importante nos
tempos de cada estudante...
Coñecéndoo(s) serán máis doado
coñecer as metodoloxías
adaptadas, a
tipoloxía de actividades, a tipoloxía
de materiais a empregar e tamén o
tipo de interaccións que debemos
promover.
 3. A
INTERACCIÓN
•O modelo de organización en agrupamentos, significa que un número de
estudantes conviven nun espazo, case sempre pechado, evidentemente
interacciona co resto de compañeiros e compañeiras, interacciona co
profesorado, cos materiais que o rodean. Por tanto, unha das características
importantes do noso sistema educativo, é de aprender dende a infancia con
iguais... A aprendizaxe nestes entornos está en relación directa coa
convivencia. Consecuentemente, é natural e adaptado as características
contexutuais individuais e colectivas do alumnado aprender na escola á
marxe dos seus compañeiros e compañeiras?.
 • Todo alumnado de aprender a coñecerse e coñecer ao resto sen prexuízos nin

QUE OCORRE •
estereotipos: Autocoñecemento, Empatía e Respecto

Na escola aprendemos as normas sociais e a súa valoración (Conciencia social)

SE TEÑO UNHA • Na aula aprendemos a convivir xogando e traballando

PERSOA CON • A aula é un espazo de gran relevancia para aprender sobre o enrequicemento

DIVERSIDADE
que proporciona a diversidade

• A cooperación como base do progreso social e persoal. O éxito dunha sociedade

FUNCIONAL NA non está so en vivir un ben, senón que a sociedade acade altas cotas de benestar.

•
AULA?.... •
Todos e todas aprendemos: o que ensina aprende e o que aprende ensina.

A tolerancia, baséase no coñecemento.

ALGÚNS • Todo isto aportará: estabilidade, aprender a dar respostas complexas as

PRINCIPIOS situacións

BÁSICOS
SE NA ESCOLA
APRENDEMOS.... Unha persoa non é so
a
Todos e todas
temos “discapacidades
Se nós asumimos que
TODOS e TODAS
Para todo isto é
fundamental
súa discapacidade ou necesidades” e das temos potencialidades traballar na aula
“potencialidade e necesidades, dende unha
s” acabaremos perspectiva da
NORMALIZANDO e EDUCACIÓN
entendendo que cada EMOCIONAL, que pasa
persoa ten as súas, pero por un traballo conxunto
que ningúnha son entre todos e todas,
peores nin mellores... APRENDIZAXE
COOPERATIV
A.
ESTRATEXIAS DE AULA

• Favorecer as dinámicas positivas e naturais das relacións

• Tarefas básicas compartidas entre alumnado con e sen diversidade (funcional) ou trastornos
• Buscar actividades onde o alumnado poida compartir relacións de coñecemento en contextos relaxados
• A convivencia baseada no coñecemento mútuo: Xogos de rol, xogos de convivencia, introducimos no día a
día persoas que teñen diversidade funcional e realizan actividades do máis diverso (traballando, en relacións
sociais, en situacións de ocio, de reivindicación polos dereitos da cidadanía en xeral ou de colectivos que se
atopan en situación de vulnerabilidade, etc).
• Se o noso traballo na aula é gradual, ten como eixe transversal aprender a convivir na diversidade, non é
necesario ir poñéndolle nome a todas as diferencias, a todas as formas de actuación que percibimos...
Trátase de coñecer cómo somos, logo se é necesario, ir afondando por qué nós e os demais actúan de
determinadas maneiras...
• Así é posible que evitemos os seguintes debates.... NUNHA SOCIEDADE XUSTA E EQUITATIVA NON
seria necesario isto:…Pañuelo azul para persoas autistas, porque se somos RESPONSABLES, so
sairán á rúa quen verdadeiramente o necesita (CONFIANZA), porque coñecemos cáles son as súas
características e as súas necesidades....
4. TENDO EN CONTA AS
CARACTERÍSTICAS DO SISTEMA
EDUCATIVO E DA ESCOLA....
APRENDIZAXE COOPERATIVA
UNHA DAS METODOLOXÍAS QUE XORDE COMO NECESIDADE
INHERENTE AO PROPIO SISTEMA É A APRENDIXAXE EN COMUNIDADE

APRENDIZAXE COOPERATIVA
VISIBILIZADE ESTE VÍDEO DE
FERNANDO PALOMINO (11
MINUTOS)
ESTRATEXIAS DO TRABALLO COOPERATIVO
(BASES TEÓRICO- PRÁCTICAS)
EXEMPLOS... • Webs con exemplos de aprendizaxe cooperativo