‫دوره آموزشی کلید فوالد‬

‫شرکت فوالد خراسان‬

‫مدرس ‪ :‬مهدی گلمکانی‬

 ‫تاریخچه کلید فوالد‬
‫این کتاب یکی از مراجع بی نظیر در شناسایی و تهیه فوالدها است‬ ‫‪‬‬

‫که توسط ‪ c.w.wegst‬جمع آوری و تدوین شده است و در سال‬

‫‪ 1951‬منتشر شد‪.‬‬
‫در ابتدا این کتاب به سه زبان آلمانی ‪ ،‬انگلیسی و فرانسه منتشر‬ ‫‪‬‬

‫شده وبه شدت مورد استقبال محافل علمی ‪ ،‬صنعتی و فنی قرار‬
‫گرفت‪.‬‬
‫در مقایسه با استانداردها و کتابهای مشابه ‪ ،‬جامعیت ‪ ،‬سادگی و‬ ‫‪‬‬

‫کاربردی بودن آن باعث محبوبیت گسترده آن شده است‪.‬‬

 ‫معرفی کتاب کلید فوالد‬

‫انتشارات ‪Verlag Stahlschlüssel Wegst GmbH‬‬

‫در طول سالهای متمادی بارها این کتاب را بازنگری و اطالعات‬
‫مفیدی را به آن اضافه کرده است و هم اکنون این کتاب را با سه روش‬
‫زیر در اختیار کارشناسان و متخصصین قرار می دهد‪.‬‬
 ‫ن سخه ک اغذیک تاب‪1-‬‬

‫این کتاب از سوی انتشارات فوق هر ‪ 3‬سال یکبار بازنگری و تجدید‬

‫چاپ می شود‪ .‬آخرین چاپ این کتاب در سال ‪ 2016‬منتشر شده است‬
‫‪ ( .‬چاپ ‪) 24‬‬
‫‪ -2‬نرم افزار کلید فوالد‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
on line ‫ خدمات‬-3
Wwwww.stahlschluessel.de 

:Email 

info@stahlschluessel.de 
 ‫در سالهای گذشته و به همت اساتید ایرانی چاپ سالهای‬ ‫‪‬‬

‫‪1986‬و‪1998‬و ‪ 2004‬و ‪ ( 2010‬ویرایش ‪ ) 22‬این کتاب به‬

‫فارسی ترجمه شده و نه تنها برای مهندسین متالورژی ‪ ،‬بلکه برای‬
‫کلیه صنعتگران در رشته های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫و هم اکنون جدیدترین چاپ این کتاب ( چاپ بیست و سوم این کتاب که‬
‫‪.‬در سال ‪ 2013‬منتشر شده ) درکشور ترجمه و در دسترس می باشد‬
‫استقبال از کتاب کلید فوالد به حدی زیاد بود که به سرعت کتابهای‬ ‫‪‬‬

‫مشابه ای نیز برای سایر فلزات تدوین شد ‪ ،‬مانند ‪:‬‬

‫‪ -1‬کتاب کلید آلومینیم‬ ‫‪‬‬

‫‪ -2‬کتاب کلید مس‬ ‫‪‬‬

‫‪ -3‬کتاب کلید چدن‬ ‫‪‬‬

‫‪ -4‬کتاب فلزات رنگی‬ ‫‪‬‬

 ‫دورهای آموزشی کلید فوالد‬

‫‪ -1‬آشنایی و نحوه کار با کتاب کلید فوالد و استانداردهای موجود‬ ‫‪‬‬

‫در آن ( برای کارشناسان و دانشجویان متالورژی )‬

‫‪ -2‬آشنایی با مفاهیم متالورژی و خواص مکانیکی فوالدها ( این‬ ‫‪‬‬

‫دوره ها برای کارشناسان و متخصصین غیر متالورژ بوده و زمینه‬

‫ای برای آشنایی آنها با رشته متالورژی است )‬

‫به واسطه مصرف گسترده تجهیزات و قطعات فوالدی در صنایع مختلف ‪ ،‬شناسایی فوالدها و آشنایی با‬ ‫‪‬‬

‫خواص مکانیکی آنها ‪ ،‬از نیازهای مهم بخش های فنی و مهندسی است‪.‬‬
 ‫نگاهی به تاریخچه فلزات در جهان‬
‫‪ -1‬دوران ماقبل فلزات ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫( انسانهای اولیه در این دوران بیشتر از سنگ و چوب به عنوان ابزار شکار استفاده می‬ ‫‪‬‬

‫کردند‪) .‬‬

‫‪-2‬عصر فلزات ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫الف ‪ -‬دوران مس‬ ‫‪‬‬

‫ب ‪ -‬دوران مفرغ‬ ‫‪‬‬

‫پ – دوران آهن‬ ‫‪‬‬

 ‫مکان‬ ‫رویداد‬ ‫تاریخ‬
‫خاور‬ ‫اولین قطعات فلزی از جنس مس طبیعی با کارمکانیکی‬ ‫س ا لق بلاز میالد ‪9000‬‬
‫نزدیک‬ ‫‪.‬شکل داده شد‬
‫اردن‬ ‫‪.‬اولین مجسمه ها با ابعاد واقعی از گچ ساخته شد‬ ‫س ا لق بلاز میالد ‪6500‬‬
‫خاور‬ ‫‪.‬ذوب مس از طریق گداختن با آتش تولید شد‬ ‫س ا لق بلاز ‪3000-5000‬‬
‫نزدیک‬ ‫میالد‬
‫خاور‬ ‫س ا لق بلاز ‪ 1500-3000‬شروع دوران مفرغ ‪ ،‬تولید اولین آلیاژ از مخلوط مس و‬
‫نزدیک‬ ‫قلع‬ ‫میالد‬
‫خاور‬ ‫س ا لق بلاز ‪ 2500- 3000‬ریخته گری قطعات کوچک با موم های ذوب شونده‬
‫نزدیک‬ ‫میالد‬
‫خاور‬ ‫تولید قطعات کوچکی از طال و نقره و آلیاژهای آنها‬ ‫س ا لق بلاز میالد ‪2500‬‬
‫نزدیک‬
‫مصر‬ ‫ساخت مجسمه مسی از ‪Phroah peip 1‬‬ ‫س ا لق بلاز ‪2200-2400‬‬
‫میالد‬
‫خاور دور‬ ‫شروع دوران مفرغ در خاور دور‬ ‫س ا لق بلاز میالد ‪2000‬‬
‫خاور‬ ‫شروع عصر آهن ( با شکل دهی مکانیکی )‬ ‫س ا لق بلاز میالد ‪1500‬‬
‫نزدیک‬
‫مکان‬ ‫رویداد‬ ‫تاریخ‬

‫اروپا‬ ‫تولید چدن در اروپا‬ ‫میالدی‪1200-1450‬‬

‫اولین تصویر از کار بروی فلز بدست یک متخصص رسم آلمان‬ ‫میالدی‪1123‬‬
‫‪.‬شد‬
‫ژاپن‬ ‫ساخت مجسمه بزرگ بودا با روش ریخته گری‬ ‫میالدی‪1252‬‬
‫چین‬ ‫ریخته گری ناقوس بزرگ در پکن‬ ‫میالدی‪1400‬‬
‫فرانسه‬ ‫شروع ریخته گری در ماسه‬ ‫میالدی‪1600‬‬
‫انگلستان‬ ‫ذوب چدن با سوخت ذغال سنگ‬ ‫میالدی‪1709‬‬
‫سوئیس‬ ‫ماشین کاری لوله توپ‬ ‫میالدی‪1715‬‬
‫روسیه‬ ‫ریخته گری یک ناقوس بزرگ در روسیه‬ ‫میالدی‪1735‬‬
‫انگلستان‬ ‫تولید فوالد ریخته گری به دست ‪Benjamin‬‬ ‫میالدی‪1740‬‬
‫‪hunstman‬‬
‫انگلستان‬ ‫استفاده از چدن به عنوان مصالح ساختمانی‬ ‫میالدی‪1779‬‬
‫فرانسه‬ ‫تولید فلز روی‬ ‫میالدی‪1826‬‬
‫روسیه‪-‬‬ ‫پوشش فلز مس به کمک جریان الکتریسیته‬ ‫میالدی‪1838‬‬
‫انگلستان‬
 ‫اهمیت فلز آهن در زندگی انسان‬

‫مقایسه آمار جهانی تولید چند کاالی مختلف ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪1/623/000/000‬‬ ‫تولید فوالد در سال ‪: 2015‬‬ ‫‪‬‬

‫تن‬
‫تن‬ ‫‪729/000/000‬‬ ‫تولید گندم در سال ‪: 2014‬‬ ‫‪‬‬

‫‪740/000/000‬‬ ‫تولید برنج در سال ‪: 2016‬‬ ‫‪‬‬

‫تن‬
 ‫آهن چیست؟‬
‫‪ ‬عنصر ‪ 26‬جدول تناوبی ومهمترین فلز در زندگی بشر امروز‬
‫‪ ‬آهن یک فلز آلوتروپیک ( چند شکلی ) است و تحوالت اساسی زیر‬
‫در آن مشاهده می گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬تا دمای ‪ 711‬درجه سانتيگراد آهن ‪ ( α‬فریت )‬
‫‪ -2‬تا دمای ‪912‬درجه سانتیگراد آهن‪ ( β‬فریت بتا )‬
‫‪ -3‬تا دمای ‪ 1394‬درجه سانتیگراد آهن ‪ ( γ‬آستنیت )‬
‫‪ -4‬تا دمای ‪ 1536‬درجه سانتیگراد آهن ‪ ( δ‬فریت دلتا )‬
‫برخی از مشخصات فلز آهن‬
‫آهن ‪ α‬ساختمان کریستالی ‪.Bcc‬با خاصیت مغناطیسی دارد‬

‫در دمای ‪ 711‬درجه سانتیگراد ‪ ،‬آهن خاصیت مغناطیسی ( جذب آهنربا ) خود را از‬
‫دست می دهد ‪ .‬آهن ‪ β‬ساختمان کریستالی ‪ Bcc‬دارد ( مشابه آهن ‪ ) α‬اما خاصیت‬
‫( جذب آهنربا ) ندارد‪.‬‬ ‫مغناطیسی‬
‫آهن ‪ γ‬ساختمان کریستالی ‪. Fcc‬دارد‬

‫آهن ‪ δ‬ساختمان کریستالی ‪ Bcc‬دارد ( مشابه آهن ‪ ) α‬اما خاصیت مغناطیسی‬

‫( جذب آهنربا ) نداشته و در دمای باالتر از‪1394‬پایدار است‪.‬‬
 ‫فلز آهن با دو آلیاژ معروف خود شناخته شده و به صورت‬
‫‪.‬خالص کاربردی ندارد‬

‫‪ -1‬فوالد‪ :‬آلیاژ آهن و کربن ( کمتر از ‪) % 2‬‬

‫( نرم ‪ ،‬انعطافپذیر ‪ ،‬چکش خوار و با قابلیت شکل پذیری باال ‪ ،‬مناسب‬
‫برای شکل دهی با فرایند های مکانیکی مانند نورد ‪ ،‬فورج و‪)000‬‬

‫‪ -2‬چدنها ‪ :‬آلیاژ آهن و کربن ( بیشتر از ‪) % 2‬‬

‫( سخت ‪ ،‬شکننده ‪ ،‬غیر قابل انعطاف و با قابلیت شکل پذیری ناچیز ‪،‬‬
‫دارای نقطعه ذوب پایین ‪ ،‬سیالیت باال و قابلیت ریخته گری آسان)‬
‫تحوالت اساسی و بررسی این دو آلیاژ به کمک دیاگرام آهن و کربن‬
‫‪.‬انجام می شود‬
 ‫فازهای موجود در دیاگرام آهن‪ -‬کربن‬
‫فریت (‪ : ) α‬محلول جامد کربن در آهن با ساختمان کریستالی ‪bcc‬‬ ‫‪‬‬

‫آستنیت (‪ : ) γ‬محلول جامد کربن در آهن با ساختمان کریستالی ‪fcc‬‬ ‫‪‬‬

‫فریت دلتا (‪ :) δ‬محلول جامد کربن در آهن با ساختمان کریستالی ‪ bcc‬در دمای باالتر از‬ ‫‪‬‬

‫سمنتیت ( ‪ : )Fe3C‬ترکیب بین فلزی سخت آهن با کربن که حاوی ‪ % 6/67‬کربن است ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫در دمای اتاق به علت انحالل کم کربن در فاز فریت ( که فازی نرم وشکل پذیر است ) همواره‬
‫مخلوطی از فریت و سمنتیت در کنار یکدیگرحضور دارند‪ .‬این مخلوط به شکل الیه ای بوده و‬
‫معروف به پرلیت است ‪.‬‬
‫به همین دلیل است که افزایش درصد کربن فوالدها باعث باال رفتن سختی و استحکام فوالد ها‬
‫‪.‬میشود‬
‫سمنتیت فازی است که در تمامی فوالد ها وتعدادی از چدنها وجود دارد ‪ ،‬اما در برخی از چدنها‬
‫شرایطی وجود دارد که باعث می شود کربن به صورت گرافیت آزاد در ساختار حضور یابد و‬
‫خواص ویژه ای به آنها دهد ( از جمله خواص بسیار خوب ریخته گری ) ‪.‬‬
‫‪.‬از جمله این چدنها می توان به چدن خاکستری و چدن داکتیل اشاره کرد‬
‫نمودار آهن و کربن یک نمودار تعادلی است و فازهای تعادلی‬
‫‪.‬را در فوالد ها و چدنها بررسی می کند‬

‫در عمل ‪ ،‬فازهای غیر تعادلی نیز در این آلیاژهای آهن می تواند‬ ‫‪‬‬

‫بوجود آیند‪ ،‬به طور مثال با انجام عملیات حرارتی می توان به‬
‫تولید فازهای زیر منجر شود ‪.‬‬
‫فاز مارتنزیت ‪ :‬شبکه بلوری سخت که در اثر سرد شدن سریع‬ ‫‪‬‬

‫فوالد ها ایجاد می گردد‪.‬‬

‫فاز بینیت ‪ :‬یک مخلوط از فازهای فریت و سمنتیت با سختی و‬ ‫‪‬‬

‫استحکام باال که در اثر سرد کردن غیر تعادلی حاصل می شود‪.‬‬

‫دگرگونی فاز آستنیت به مارتنزیت‬
‫این تغییر در شبکه کریستالی سختی را به شدت باال می برد و‬
‫‪.‬بعضا به ترد شدن فوالد هم منجر خواهد شد‬
‫ساختار مارتنزیتی‬
‫ساختار بینیتی‬
‫دگرگونی‪ ‬بینیتی طبیعت دوگانه دارد‪ .‬بدین صورت که دگرگونی‪ ‬بینیت‪ ‬از بعضی جنب ‌ه ها شبیه به دگرگونی‬
‫‪.‬پرلیتی و از برخی جنب ‌ه ها مشابه دگرگونی مارتنزیتی است‬
 ‫عملیات حرارتی در فوالدها و چدنها‬
‫فلزات آهنی این قابلیت ویژه را دارند که در اثر عملیات حرارتی به خواص و‬ ‫‪‬‬

‫ساختار میکروسکوپی مناسب دست یابند ‪.‬‬

‫عملیات حرارتی عبارت است از حرارت دادن فوالد در دمای مشخص و‬ ‫‪‬‬

‫نگهداری در مدت زمان معین و سرد کردن تحت شرایط کنترل شده‬

‫‪ ‬به طور کلی عملیات حرارتی را می توان به دو دسته تقسیم کرد‪:‬‬

‫‪ -1‬عملیات حرارتی برای رسیدن به ساختارهای تعادلی‬
‫‪ -2‬عملیات حرارتی برای رسیدن به ساختارهای غیر تعادلی‬
‫نمونه ای یک سیکل عملیات حرارتی‬
 ‫عملیات حرارتی برای رسیدن به ساختارهای تعادلی‬

‫‪ -1‬آنیل کردن ‪ :‬گرم کردن فوالد در منطقه آستنیتی و سرد کردن آرام در کوره ‪،‬‬
‫هدف از این عملیات حرارتی رسیدن به پایین ترین درجه از سختی و حداکثر‬
‫نرمی و دست یابی به باالترین قابلیت ماشینکاری است‪.‬‬
‫در اثر این عملیات حرارتی فازهای پرلیتی درشت در آلیاژ بوجود می آید‪.‬‬
‫‪ -2‬نرماله کردن ‪ :‬گرم کردن فوالد در کوره در منطقه آستنیتی و سرد کردن در‬
‫هوا‪،‬‬
‫در اثر این عملیات حرارتی فازهای پرلیتی ریز در آلیاژ بوجود می آید‪ .‬در این‬
‫عملیات قابلیت ماشینکاری بهبود یافته ‪ ،‬در حالی که فوالد استحکام و سختی‬
‫قابل قبول خود را نیز حفظ می کند‪ .‬این عملیات بروی فوالدهای آلیاژی انجام‬
‫نمی شود‪.‬‬
‫‪ -3‬تنش گیری ‪ :‬حرارت دادن فوالد در دماهای نسبتا پایین ( کمتر از ‪ ) 600‬به‬
‫منظور حذف تنش های پسماند ناشی از فرایندهای ساخت ‪.‬‬
‫عملیات حرارتی برای رسیدن به ساختارهای غیر تعادلی‬

‫‪ -1‬سختکاری ‪ :‬گرم کردن آلیاژ در منطقه آستنیتی و سریع سرد کردن فوالد در‬
‫محیط های خنک کننده مانند آب ‪ ،‬روغن ‪ ،‬هوای فشرده و‪000‬‬
‫در این عملیات حرارتی فاز سخت مارتنزیت در ساختار پدید آمده و سختی و‬
‫استحکام افزایش می یابد‪ .‬متاسفانه این عملیات تنش های زیادی در فوالد ایجاد‬
‫کرده و تا حدودی باعث ترد شدن آلیاژ و کاهش مقاومت ضربه ای می گردد‪.‬‬
‫لذا پس از این عملیات انجام تنش گیری بروی فوالد الزامی است‪.‬‬
‫‪ -2‬آستمپر ‪ :‬گرم کردن در منطقه آستنیتی و سرد کردن در محیطهای واسطه مانند‬
‫نمکهای مذاب‬
‫در این عملیات حرارتی فاز سخت بینیت تشکیل می شود ‪ .‬این فاز ضمن داشتن‬
‫سختی و استحکام باال ‪ ،‬تافنس و مقاومت ضربه ای باالیی دارد‪.‬‬
 ‫عملیات حرارتی ویژه‬

‫‪ -1‬سختکاری سطحی ‪ :‬تشکیل فاز مارتنزیت فقط بروی سطح فوالد ( در این‬
‫حالت فقط سطح فوالد سخت شده و مغز قطعه بدون تغییر باقی می مانند‪.‬‬
‫‪ -2‬کربوره کردن ‪ :‬این عملیات حرارتی به همراه کربن دهی سطح فوالد انجام شده‬
‫و یک عملیات ترموشیمیایی است‪ .‬با افزایش سختی سطح مقاومت سایشی‬
‫افزایش می یابد ‪ ،‬اما به علت نرم بودن مغر قطعه ‪ ،‬تافنس آلیاژ حفظ می گردد‬
‫‪ -3‬نیتراسیون ‪ :‬این عملیات مشابه کربوره کردن است با این تفاوت که در این‬
‫عملیات بجای کربن ‪ ،‬نیتروژن سطح افزایش یافته و سختی سطح فلز باال می‬
‫رود‪.‬‬
‫‪ -4‬کربونيتريده کردن‪ ،‬از روشهاي عمليات حرارتي سطحي سخت کردن است که‬
‫شباهت زيادي به کربوره کردن دارد با اين تفاوت که در اين روش‪ ،‬کربن و‬
‫نيتروژن همزمان بر روي سطح نفوذ مي کند‬
‫تغییرات سختی سطح و مغز در اثر عملیات حرارتی ویژه‬
‫آشنایی با مشخصات مکانیکی فوالدها‬

‫سختی ( ‪) Hardness‬‬ ‫‪‬‬

‫استحکام کششی ( ‪) Tension straight‬‬ ‫‪‬‬

‫استحکام تسلیم ( ‪) Yield straight‬‬ ‫‪‬‬

‫درصد ازدیاد طول ( ‪) Elongation‬‬ ‫‪‬‬

‫مقاومت ضربه ( ‪) Impact straight‬‬ ‫‪‬‬

‫خزش ( ‪) Creep‬‬ ‫‪‬‬

‫خستگی ( ‪) Fatigue‬‬ ‫‪‬‬

‫مقاومت در برابر خوردگی (‪) Corrosion‬‬ ‫‪‬‬

‫مقاومت در برابر حرارت (‪)Heat resistanc‬‬ ‫‪‬‬

‫سختی یعنی مقاومت فلز در برابر خراشیده شدن ‪ .‬سختی پارامتری است که به‬
‫مقاومت سایشی فلزات ارتباط دارد‪.‬‬
‫اندازه گیری سختی فلزات به طور کالسیک با اندازه گیری میزان عمق نفوذ‬
‫‪ .‬اثرگذارنده ‪ ،‬قابل اندازه گیری است‬
‫سختی سنجی معموال با ‪ 3‬مقیاس ویکرز ‪ ،‬برینل و راکول بیان می گردد‪ .‬برای این‬
‫سه روش فرورونده های متفاوتی استفاده می گردد ‪ ،‬مثال برای برینل از ساچمه‬
‫کروی فوالدی و برای روش ویکرز از هرم الماسی استفاده می گردد‪ .‬دستگاههای‬
‫سختی سنجی در دو نوع مکانیکی و قابل حمل استفاده می شوند‪.‬‬
 ‫عالوه بر روشهای مکانیکی ‪ ،‬امروزه از‬
‫روشهای دینامیکی یا التراسونیک نیز برای‬
‫اندازه گیری سختی استفاده می شود‪ .‬این‬
‫روشها بر اساس استفاده از دستگاهای قابل‬
‫‪.‬حمل پایه گذاری شده اند‬
 ‫آزمون کشش فلزات‬

‫در این آزمون نمونه های آماده شده با ابعاد‬

‫استاندار در میان دو فک قوی کشیده شده‬
‫ونمودار تغییرات ابعادی بر حسب تنش اعمالی‬
‫ترسیم می گردد ‪ .‬این آزمون اطالعات فراوانی‬
‫در ارتباط با خواص مکانیکی فلز یا آلیاژ در‬
‫اختیار ما می گذارد‪.‬‬
 ‫آزمون فشار‬
‫در این آزمون نمونه های آماده شده با ابعاد استاندار در میان دو‬ ‫‪‬‬

‫فک قوی تحت نیروی فشاری قرار گرفته ونمودار تغییرات ابعادی‬
‫بر حسب تنش اعمالی ترسیم می گردد‪ .‬نکته جالب آنکه اکثر فلزات‬
‫و آلیاژها در آزمون فشار و کشش رفتار مشابه ای نشان می دهند‪.‬‬
 ‫رفتار االستیک ‪ ،‬پالستیک فلزات‬

‫رفتار االستیک رفتاری است مشابه آنچه در فنرها دیده می شود با اعمال نیرو‬ ‫‪‬‬

‫فنر تغییر طول می دهد اما با برداشتن نیرو مجدد فنر به طول اولیه برمی‬
‫گردد‪.‬‬
‫میزان انرژی جذب شده برابر با سطح زیر منحنی بوده و فلزات با سطح زیر‬ ‫‪‬‬

‫منحنی باال قابلیت مناسبی برای ساخت فنرها دارند ( مانند فوالدهای پرکربن )‬

‫رفتار پالستیک ‪ ،‬رفتاری است که درآن فلز تحت نیروی اعمالی ‪ ،‬تغییر شکل‬ ‫‪‬‬

‫داده و پس از برداشتن نیرو فلز یا آلیاژ به شکل اولیه خود برنمی گردد‪ .‬این‬
‫رفتار در پتکاری ‪ ،‬نورد فلزات و‪ 000‬دیده می شود‪.‬‬
 ‫بر اساس نمودار استحکام تسلیم هر فلز ‪ ،‬حداکثر تنشی است که فلز می تواند‬ ‫‪‬‬

‫تحمل کرده اما دچار تغییر شکل پالستیک نشود‪ .‬این پارامتر معیار مهمی در‬
‫شناسایی حد تحمل فلزات بوده و با واحد ‪ Mpa‬یا ‪ N/mm2‬بیان می شود‪.‬‬

‫بر اساس نمودار استحکام کششی حداکثر تنشی است که فلز قبل از گسیختگی‬ ‫‪‬‬

‫تحمل کرده با واحد ‪ Mpa‬یا ‪ N/mm2‬بیان می شود‪ .‬این پارامتر اهمیت‬

‫زیادی در فرایندهای شکل دهی فلزات دارد‪.‬‬

‫درصد ازدیاد طول ‪ ،‬نسبت طول نهایی نمونه به طول اولیه بوده و معرف‬ ‫‪‬‬

‫قابلیت تغییر فرم پالستیک فلز است‪ .‬این پارامتر به صورت درصد بیان می‬
‫شود‪.‬‬
 ‫در آزمون ضربه ‪ ،‬یک نمونه استاندار شیار دار ‪ ،‬در اثر ضربه یک پاندول‬
‫متحرک شکسته شده و انرژی ناشی از شکست اندازه گیری می شود‪ .‬این انرژی‬
‫‪.‬بیانگر مقاومت فلز یا آلیاژ در برابر ضربه بوده و با واحد ژول بیان می گردد‬
 ‫شکست ترد و نرم‬
‫در شکست نرم ‪ ،‬انرژی جذب شده باال است و سطح شکست همراه با تغيير‬ ‫‪‬‬

‫فرم پالستيک زيادی رخ می دهد‪.‬‬

‫در شکست ترد ‪ ،‬انرژی جذب شده کم بوده و سطح شکست همراه با تغيير فرم‬ ‫‪‬‬

‫پالستیک بسیار ناچيزی رخ می دهد‪.‬‬

‫ف لزاتب سیار ن رم مانند طال ‪1-‬‬
‫‪ -2‬ف لزاتو آ لیاژهاین رم‬
‫‪ -3‬ف لزاتو آ لیاژهایت رد‬
 ‫اثر درجه حرارت بر مکانيزم شکست فلزات‬
‫در يک محدوده دمايی رفتار شکست ترد به رفتار شکست نرم تبديل می گردد‪ .‬به‬
‫‪.‬اين دما دمای تبديل گفته می شود‬

‫‪14‬‬

‫‪12‬‬

‫‪10‬‬
‫انرژیانرژی ضربه ضربه‬

‫‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪0‬‬
‫درجه حرارت‬
 ‫در عمل وقتی فلزات تحت نیروهای فرکانسی قرار می گیرند ‪ ،‬در تنشهایی به‬
‫مراتب پایینتر از تنش تسلیم ‪ ،‬دچار تغییر شکل و تخریب می شوند ‪ ،‬به این مسئله‬
‫خستگی فلزات گفته شده و برای اندازه گیری آن از آزمون خستگی استفاده می‬
‫‪.‬شود‬
 ‫با افزایش تعداد سیکل اعمالی ‪ ،‬استحکام فلز یا آلیاژمرتبا کاهش می یابد ‪ ،‬در این‬
‫میان فلزات آهنی دارای حد خستگی هستند ‪ ،‬یعنی در تنش هایی پایین تر از تنش‬
‫حد خستگی با بینهایت سیکل اعمالی نیز دچار دفورمگی و تخریب نمی شود ‪.‬‬
‫‪.‬این آزمون در کنترل و تست قطعات هواپیماها و قطعات حساس بسیار اهمیت دارد‬
‫فلزات و آلیاژها با افزایش دما استحکام‬
‫خود را از دست داده و در تنش های به‬
‫مراتب کمتری نسبت به تنش تسلیم ‪،‬‬
‫دچار تغییر شکل می شوند‪ .‬عموما در‬
‫دماهای باال فلز به آرامی و تحت تنش‬
‫دچار تغییر شکل شده که به آن خزش‬
‫‪.‬می گویند‬
 ‫دسته بندی فوالد ها‬

‫در یک دسته بندی ساده فوالدها به ‪ 3‬دسته کلی زیر تقسیم می شوند‪.‬‬

‫‪ -1‬فوالدهای ساده کربنی ( غیر آلیاژی )‬

‫( فاقد عنصر آلیاژی مهم بوده و تنها عنصر اثر گذار درآنها درصد کربن‬
‫است‪ .‬با توجه به کاربرد وسیع این آلیاژها ‪ ،‬فوالد های کربنی به ‪ 3‬دسته کم‬
‫کربن ( کمتر از ‪ ) 0/25‬کربن متوسط (‪ ) 0/6 – 0/25‬و پرکربن ( بیشتر از‬
‫‪ ) 0/6‬تقسیم می شوند‪.‬‬
‫‪ -2‬فوالدهای کم آلیاژ‬
‫( مجموع عناصر آلیاژی کمتر از ‪ % 5‬است )‬
‫‪ -3‬فوالد پر آلیاژ‬
‫( مجموع عناصر آلیاژی بیشتر از ‪ % 5‬است )‬
 ‫ن ام گ ذاریف والد ب راساساستاندارد ‪DIN 17006‬‬
‫یکی از روشهای نامگذاری فوالد در کلید فوالد استفاده از نمادهای حرف و عدد‬
‫است‬
‫‪ -1‬بر مبنای استحکام فوالد‬
‫‪St 37‬‬
‫‪ St‬ب یانگر ف والد و ‪ 37‬ب یانگر استحکام ک ششیحداقل‪ 37‬ک یلو گ رم ب ر‬
‫میلیمتر مربع است( ‪) Mpa 360‬‬
 ‫‪ -2‬بر مبنای آنالیز فوالد ‪:‬‬
‫‪C k 45‬‬
‫‪ C‬ن ماد ف والد س اده ک ربنیغیر آ لیاژی‪ k ،‬ب یانگر گ وگرد و‬
‫ف سفر پ ایینو ‪ 45‬ن شاندهنده میزانک ربنف والد است( حدود‬
‫‪) % 0/45‬‬
‫‪X 5 Cr Ni Mo 17- 12 -2‬‬
‫‪ X‬ب یانگر ف والد هایآ لیاژی ‪،‬‬
‫‪ 5‬بیانگر درصد کربن ( ‪) % 0/05‬‬
‫‪ Cr‬ن شاندهنده عنصر ک روم ( ‪) % 17‬‬
‫‪ Ni‬ن شاندهنده عنصر ن یکل( ‪) % 12‬‬
‫‪ Mo‬ن شاندهنده عنصر مولیبدن(‪) % 2‬‬

‫‪Cr Mo 4 42‬‬

‫‪42‬بیانگر درصد کربن ( ‪) % 0/42‬‬

‫‪ Cr‬ن شاندهنده عنصر ک روم ( ‪) % 1‬‬
‫‪ Mo‬ن شاندهنده عنصر مولیبدن(‪) %0/1‬‬
 ‫در فوالدهای آلیاژی درصد عنصر آلیاژی بدون هیچگونه ضریبی ذکر می شود‪.‬‬
‫اما در فوالد های غیر آلیاژی و کم آلیاژ برای عناصر آلیا ِژ ضریب در نظر گرفته می‬
‫‪.‬شود‬

‫در این سیستم نامگذاری برخی پسوندها و پیشوندها جهت مشخص نمودن فرایند‬
‫تولید یا بهینه سازی فوالد استفاده می شود‪.‬‬
 ‫ن ام گ ذاریف والد ب راساساستاندارد ‪DIN 17007‬‬

‫در این روش نامگذاری از یک عدد ‪ 5‬تا ‪ 7‬رقمی برای هر آلیاژ استفاده می شود‪.‬‬
‫)‪A.XXYY(YY‬‬
‫‪ A‬ک اراک تر اولس متچپب یانگر ن وع ماده میب اشد ‪.‬‬
‫‪Cast Iron‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪Steel‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Nonferrous Heavy Metal‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Light Metal‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Non Metallic Material‬‬ ‫‪8 -4‬‬

‫‪ XX‬ب یانگر رده ب ندی( ن وع ف والد است)‬

‫‪ YY‬ش ماره ردیف‬
‫‪DIN : 1.72 25‬‬
‫‪ : 1‬فوالد‬
‫‪ : 72‬فوالدهای حاوی کروم و مولیبدن با درصد مولیبدن کمتر از‬
‫‪% 0/35‬‬
‫‪ : 25‬شماره ردیف‬
‫‪%C‬‬ ‫‪% Si‬‬ ‫‪% Mn‬‬ ‫‪% Cr‬‬ ‫‪% Mo‬‬ ‫‪%S‬‬ ‫‪%P‬‬
‫‪0.38-0.45 0-0.4‬‬ ‫‪0.6-0.9‬‬ ‫‪0.9-1.2‬‬ ‫‪0.15 -0.3‬‬ ‫‪Max‬‬ ‫‪Max 0.03‬‬
‫‪0.03‬‬
 ‫‪%‬‬
‫‪DIN‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪: 1.4837‬‬
‫‪ % Si‬‬ ‫‪ : 1‬فوالد‬
‫‪ % Mn‬‬ ‫‪ : 48‬فوالدهای نسوز با حداقل ‪ % 2‬نیکل‬
‫‪ % Cr‬‬ ‫‪ : 37‬شماره ردیف‬
‫‪ % Mo‬‬

‫‪ %S‬‬
‫‪%C‬‬ ‫‪% Si‬‬ ‫‪% Mn‬‬ ‫‪% Cr‬‬ ‫‪% Ni‬‬ ‫‪%S‬‬ ‫‪%P‬‬
‫‪%P‬‬
‫‪0.3-0.5‬‬ ‫‪24 - 26‬‬ ‫‪11 -14‬‬
 ‫نامگذاری فوالدها براساس استاندارد های امریکا‬

‫‪ -1‬نامگذاری فوالدها بر اساس استاندارد ‪ASTM‬‬ ‫‪‬‬

‫‪.‬این سازمان یکی از مراجع معتبر تدوین استاندارد در دنیا به شمار می رود‬ ‫‪‬‬
‫که در سال ‪ 1898‬میالدي تاسیس شده است‪.‬‬
‫در این سیستم استانداردهای مرتبط با فوالدها با حرف ‪ A‬مشخص می شوند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫پس از آن شماره ردیف استاندارد‪ ،‬سال انتشار و در انتها نوع یا گرید فوالد‬
‫مشخص شده در استاندارد ذکر شده است‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫تعریف فلزات آهنی را بر مبناي ترکیب شیمیایی نامی قرار داده بود که‬
‫تا قبل از ‪ 1993‬میالدي ‪ ASTM ،‬در آن آلیاژ آهنی به آلیاژي گفته‬
‫‪‬‬ ‫می شد که ‪ A‬شروع می شد‪ .‬اگر میزان آهن کمتر از ‪ 50‬درصد بود‬
‫میزان آهن آن بیشتر یا مساوي ‪ 50‬درصد بود‪ .‬در اینصورت آلیاژ با‬
‫حرف‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬آغاز می گشت‬
‫هر ردیف از این استاندار معموال معرف چندین نوع فوالد از یک‬ ‫‪‬‬
‫خانواده است‪.‬‬
‫در این استاندار واژگانی مانند‪ Grade ، Type‬و ‪ Class‬معانی‬ ‫‪‬‬
‫مشخصی دارند‪.‬‬
‫‪ : Grad‬ب رایمشخصک ردنت رک یبش یمیایی‬ ‫‪‬‬

‫‪ : Type‬ب رایاشاره ک ردنب ه روشاک سیژنزدایی‬ ‫‪‬‬

‫‪ : Class‬ب رایمشخصک ردندیگر ویژگ یها‬ ‫‪‬‬

ASTM A 106-99 Grade A, Grade B, Grade C – 
ASTM A 106-99 Grade A, Grade B, Grade C
Seamless Carbon Steel Pipe for High-Temperature Service 

: ‫در این مثال‬ 

Grade A - 0.25%C (max), 48 ksi Tensile Strength (min) 

Grade B - 0.30% C (min), 60 ksi Tensile Strength (min) 

Grade C - 0.35% C , 70 ksi Tensile Strength (min 

 ‫ن امگذاریف والدها ب ر اساساستاندارد ‪AISI/SAE‬‬

‫در استاندار معروف ‪ AISI/SAE‬دسته بندی مختلف فوالدها معرفی شده اند ‪ .‬در این‬
‫استاندارد فوالدها با یک عدد ‪ 4‬کاراکتری نامگذاری می شوند‪.‬‬
‫به طور مثال ‪ 10XX‬فوالد ساده کربنی و‪ XX‬معرف درصد کربن است‪.‬‬

‫رقم اول از سمت چپ مشخص کننده طبقه ای است که فوالد به آن تعلق دارد و مطابق است با ‪:‬‬
‫عدد ‪ 1‬براي فوالدهاي کربنی‬ ‫‪‬‬

‫عدد ‪ 2‬براي فوالدهاي نیکل دار‬ ‫‪‬‬

‫عدد ‪ 3‬براي فوالدهاي نیکل – کرم‬ ‫‪‬‬

‫عدد ‪ 4‬براي فوالدهاي مولیبدن دار‬ ‫‪‬‬

‫عدد ‪ 5‬براي فوالدهاي کرم دار‬ ‫‪‬‬

‫عدد ‪ 6‬براي فوالدهاي کرم – وانادیم‬ ‫‪‬‬

‫عدد ‪ 7‬براي فوالدهاي تنگستن دار‬ ‫‪‬‬

‫عدد ‪ 8‬براي فوالدهاي سیلیسیم – منگنز‬ ‫‪‬‬

‫در این سیستم اضافه شدن عنصر ‪( B‬بر ) به آلیاژ با حرف ‪ B‬و اضافه شدن عنصر‬ ‫‪‬‬

‫‪( Pb‬سرب) به آلیاژ با حرف ‪ L‬نمایش داده می شود‪.‬‬

‫پیشوند ‪ M‬برای فوالد با کیفیت تجاری و پیشوند ‪ E‬برای فوالد تولید شده با کوره‬ ‫‪‬‬

‫الکتریکی و پسوند ‪ H‬برای قابلیت پذیری بکار می رود‪.‬‬

‫در این سیستم نامگذاری فوالدهای زنگ نزن با سه حرف مشخص می گردد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪XYY‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ X = 2‬ف والدهایف ریتی‬ ‫‪‬‬

‫‪ X = 3‬فوالدهای آستنیتی‬ ‫‪‬‬

‫‪ X = 4‬فوالدهای مارتنزیتی‬ ‫‪‬‬

‫در این سیستم نواقص و استثنائاتی وجود دارد که جزء نقاط ضعف این سیستم می‬ ‫‪‬‬
‫باشد‪.‬‬
 ‫استاندارد های دیگر کشورها‬

‫عالوه بر اس تاندارهای آلمان ی و آمریکایی در کلید فوالد اس تاندارهای دیگر‬ ‫‪‬‬

‫کشوره ا از جمل ه اس ترالیا ( ‪ ، ) AS/NZS‬بلغارس تان ( ‪ ، ) BDS‬چین‬

‫( ‪ ، ) GB‬فنالند ( ‪ ، ) SFS‬فرانسه ( ‪ ، ) AFNORD‬انگلستان ( ‪، ) B.S‬‬
‫ایتالی ا ( ‪ ، ) UNI‬ژاپ ن (‪ ، ) JIS‬اطری ش ( ‪ ، ) ONORM‬لهستان‬
‫( ‪ ، ) PN/H‬رومان ی ( ‪ ، ) STAS/SR‬روس یه ( ‪ ، ) GOST‬سوئد‬
‫( ‪ ، ) SS14‬چ ک ( ‪ ، ) CSN/STN‬اس پانیا ( ‪ ، ) UNE‬مجارستان‬
‫( ‪ ) MSZ‬و اتحادیه اروپا ( ‪ ) EN‬نیز ارائه شده است ‪.‬‬
‫در ویرایش جدید کلید فوالد ‪ ،‬استاندارد هند ( ‪ ) IS‬نیز به آن اضافه شده است‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫کتاب کلید فوالد شامل ‪ 19‬فصل به شرح زیر است‬
‫كتاب كليد فوالد مشتمل بر ‪ 19‬فصل مي باشد كه عبارتند از‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -1‬فوالدهاي ساختاري (ماشين آالت عمومي)‪ ،‬فوالدهاي سخت كاري‪ ،‬فوالدهاي ازت كاري (نيتروره شده) و فوالدهاي خوش‬ ‫‪‬‬

‫تراش‪.‬‬
‫فصل ‪ -2‬فوالدهاي حرارت پذير (قابل عمليات حرارتي)‪ ،‬فوالدهاي ياتاقان هاي چرخشي و غلتشي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -3‬فوالدهاي فنر‪ ،‬فوالدهاي سخت گرداني و فوالدهاي اكستروژن سرد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -4‬فوالدهاي چقرمه سرد (مقاوم در دماي زير صفر)‪ ،‬فوالدهاي مخازن تحت فشار و فوالدهاي ساختاري (ماشين) نسوز‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -5‬فوالدهاي ساختاري (ماشين آالت) ريزدانه شده‪ ،‬فوالدهاي ساختاري (ماشين آالت) ريزدانه شده مقاوم در هوا‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -6‬فوالدهاي ساختاري (ماشين آالت) و ساختماني (كشورهاي خارجي)‪ -‬تطبيق استانداردهاي خارجي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -7‬فوالدهاي ابزار كربني‪ -‬فوالدهاي تندبر‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -8‬فوالدهاي ابزاري سرد كار‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -9‬فوالدهاي ابزاري گرم كار‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -10‬فوالدهاي ابزار كشورهاي خارجي‪ -‬تطبيق استانداردهاي خارجي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -11‬فوالدهاي شيرآالت و دريچه ها (سوپاپ ها)‪ -‬آلياژها و فوالدهاي مقاوم در دماي زياد (ديرگداز)‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -12‬فوالد نگير (غير مغناطيسي)‪ -‬فوالد نسوز‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -13‬فوالد زنگ نزن‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -14‬فوالد ريختگي‪ ،‬ضد خوردگي‪ ،‬ضد اسيد و ضد حرارت‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -15‬مواد پر كننده جوشكاري (الكترود) براي فوالدهاي پرآلياژ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -16‬فوالدهاي زنگ نزن و نسوز كشورهاي خارجي‪ -‬تطبيق استانداردهاي خارجي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -17‬ليست شماره استاندارد ‪ DIN‬و تهيه كنندگان آلمان‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -18‬تهيه كنندگان آلمان‪ -‬شكل‪  ‬و شرايط محصوالت‪ -‬ليست نامگذاري ها‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فصل ‪ -19‬تهيه كنندگان كشورهاي خارجي‪ -‬ليست نامگذاري ها‪ -‬فهرست مطالب‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫فصل ‪ -1‬فوالدهاي ساختمانی (ماشين آالت عمومي)‪ ،‬فوالدهاي سخت‬
‫‪.‬کربوراسیون‪ ،‬فوالدهاي نیتروراسیون و فوالدهاي خوش تراش‬

‫فوالدهای سخت کاری سطحی از طریق افزایش کربن سطح سخت می شوند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫این قطعات دارای مغز نرم هستند و به همین خاطر در مقابل ضربه نیز مقاوم‬
‫می باشند‪.‬‬
‫فوالدهای نیتروره شده نیز رفتار مشابه ای دارند ‪ ،‬اما سختکاری آنها توسط‬ ‫‪‬‬

‫افزایش نیتروژن سطح صورت می گیرد‬

 ‫‪‬‬ ‫فوالد های خوش تراش یا اتومات‪ ‬در دسته فوالد های کم آلیاژ قرار می‬
‫‪‬‬ ‫گیرند‪ ,‬و از عناصر آلیاژی پایه فسفر‪ ,‬سرب‪ ,‬منگنز و گوگرد تشکیل شده‬
‫است‪ ,‬همانطور که از اسم این گروه از فوالد مشخص می باشد قابلیت ماشین‬
‫کاری خیلی عالی از مهمترین خصوصیت های آن می باشد‪ ,‬و مناسب برای‬
‫‪.‬ساخت قطعات بصورت انبوه می باشد‬
 ‫فصل ‪ -2‬فوالدهاي عملیات حرارتی شونده ‪ ،‬فوالدهاي بلبرینگ و رولبرینگ‬

‫این فوالدها کربن باال تری دارند ( به این ترتیب امکان سختکاری به فوالد‬ ‫‪‬‬

‫داده می شود )‬
‫برای بهبود استحکام و دیگر خواص مکانیکی مقادیر کمی عناصر آلیاژی از‬ ‫‪‬‬

‫جمله ‪ Cr , Mo , Ni‬در این فوالدها یافت می شود‪.‬‬

‫فوالدهای بلبرینگ کربن باالیی داشته و به واسطه حضور کربن سختی باالیی‬ ‫‪‬‬

‫دارند‪ .‬ویژگی این فوالدها ‪ ،‬پایداری ابعادی باال به همراه تردی زیاد آنها است‬
‫لذا این فوالدها برای ساخت قطعات صنعتی بزرگ مناسب نیستند‪.‬‬
 ‫فصل ‪ -3‬فوالدهاي فنر‪ ،‬فوالدهاي سخت شونده سطحی و فوالدهاي اكستروژن‬
‫‪.‬سرد‬

‫همانگونه که قبال نیز گفته شد فوالدها در مقابل اعمال نیرو رفتار االستیک –‬ ‫‪‬‬

‫پالستیک از خود نشان می دهند ‪ ،‬فوالدهای فنر فوالدهایی هستند که به علت‬

‫داشتن کربن باال محدوده االستیک وسیعی دارند‪.‬‬
‫فوالدهای سخت شونده سطحی این گروه ‪ ،‬از طریق شعله ‪ ،‬القاء جریان برق‬ ‫‪‬‬

‫و‪ 000‬سخت می شوند‪ .‬در این مکانیزم فقط سطح قطعه به دمای باال و تغییر‬
‫استحاله رسیده و مغز قطعه حرارت نمی بیند‪.‬‬
‫اکستروژن یک عملیات مکانیکی برای شگل دهی فوالد است ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫فرایند اکستروژن‬
 ‫فصل ‪ -4‬فوالدهاي مقاوم در دماي زير صفر‪ ،‬فوالدهاي مخازن تحت فشار و‬
‫فوالدهاي ساختمانی مقاوم در دمای باال‬

‫این خانواده از فوالدها بعضا تا دماهای ‪ -250‬درجه سانتیگراد بکار می روند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فلزات عموما در دماهای پایین ترد و شکننده می شوند‪ .‬و ویژگی این فوالد ها‬
‫حفظ مقاومت ضریه و تافنس شکست در دماهای پایین است‪.‬‬
‫مخازن تحت فشار نیز برای ساخت لوله ها ‪ ،‬اتصاالت ‪ ،‬بدنه بویلرها و‪000‬‬ ‫‪‬‬

‫کاربرد داشته و این فوالدها ضمن داشتن استحکام و مقاومت به ضربه باال ‪،‬‬
‫قابلیت ارتجاعی مناسبی دارند تا بتوانند تحت فشار دچار تغییر فرم نگردند‪.‬‬
‫فوالدهای ساختمانی مقاوم در دمای باال ‪ ،‬از فوالدهای ارزان قیمتی هستند که‬ ‫‪‬‬

‫بعضا تا دمای باالی ‪ 500‬درجه می توانند تحمل دما ذاشته باشند اما بهتر است‬
‫از این فوالدها در دمای کمتر از ‪ 400‬درجه استفاده گردد‪.‬‬
‫فصل ‪ -5‬فوالدهاي ماشین سازی دانه ریز ‪ ،‬فوالدهای ماشین سازی مقاوم در هوا‬

‫این فوالد ها عناصر الیاژی کمی دارند اما به واسطه ریز دانه بودن خواص‬ ‫‪‬‬

‫مکانیکی باالیی دارند ( از جمله انعطافپذیری و استحکام باال )‬

 ‫فصل ‪ : 6‬فوالدهای ماشین سازی و ساختمانی کشورهای خارجی‬

‫در این فصل فوالدهای ماشین سازی و ساختمانی کشورهای مختلف غیر‬ ‫‪‬‬

‫آلمانی معرفی شده اند‪.‬‬

‫در هر صفحه عالوه بر ذکر استاندار و انالیز شیمیایی فوالد خارجی ‪ ،‬شماره‬ ‫‪‬‬

‫استاندار معادل آلمانی نیز ذکر شده است ‪.‬‬

‫در ردیف اول هر ستون نیز شماره ای وجود دارد که به جستجوی بهتر و‬ ‫‪‬‬

‫امکان سرچ فوالد ( به کمک فصل ‪ ) 18‬کمک می کند‪.‬‬

‫در انتهای این فصل جداول مقایسه استاندارهای بین الملی ذکر شده است که به‬ ‫‪‬‬

‫کمک آن می توان معادل برخی فوالدهای در استاندارهای بین الملی یافت ‪.‬‬
 ‫فوالدهای ابزار‬

‫همانگونه که از اسم این فوالدها مشخص است ‪ ،‬این فوالدها برای ساخت ابزا‬ ‫‪‬‬

‫خصوصا ابزارهای برش استفاده می شوند‪ .‬البته قطعات ویژه دیگری نیز از‬
‫این فوالدها ساخته می شوند‪.‬‬
‫ویژگی این فوالدها ‪ ،‬سختی باال ‪ ،‬پایداری ابعادی در شرایط کاری و شکننده‬ ‫‪‬‬

‫بودن انهاست‪.‬‬
‫این فوالدها در چهار خانواده بزرگ ( فوالدهای ابزار کربنی ‪ ،‬تندبر ‪ ،‬سرد‬ ‫‪‬‬

‫کار و گرم کار ) تقسیم می شوند‪.‬‬

 ‫فصل ‪ : 7‬فوالدهای ابزار کربنی‪ -‬فوالدهای تندبر‬

‫فوالدهای ابزار کربن ی عمدت ا فاق د عناص ر آلیاژ ی بوده وتنه ا به‬ ‫‪‬‬

‫واس طه داشت ن کرب ن باال ( ‪ 0/5‬ت ا ‪ ) % 1/5‬قابلی ت سخت شدن‬

‫دارند‪ .‬ای ن فوالده ا عمدت ا در آ ب س خت شده و برای ساخت‬
‫ابزارهای کاربروی چوب ‪ ،‬سنگ ‪ ،‬چرم و‪ 000‬کاربرد دارد‪.‬‬

‫فوالدهای تندبر حاوی عناصر آلیاژی خاص مانند ‪Cr , Co, Mo‬‬ ‫‪‬‬

‫‪V , W‬بوده و برای ساخت ابزارهای ماشینکاری فلزات بکار‬

‫می رود‪ .‬نام این فوالدها بخاطر سرعت باالی براده برداری این‬
‫فوالدها به انها اطالق می گردد‪.‬‬
 ‫فصل ‪ : 8‬فوالدهای ابزار سردکار‬

‫این فوالدها حاوی عناصر آلیاژی ‪ Cr, Mo,V,W‬بوده و اصوال در‬

‫مواردی کاربرد دارند که دمای ابزار در حین براده برداری خیلی‬
‫باال نرود ‪ .‬برخی از این فوالد به واسطه پایداری ابعادی و مقاومت‬
‫سایش فوق العاده ه م اکنون در ساخت قالبهای صنعتی و قطعات‬
‫ضد سایش مانند الینرهای آسیا و ‪ 000‬بکار می روند‪.‬‬
 ‫فصل ‪ :9‬فوالدهای ابزار گرم کار‬

‫این فوالدها حاوی عناصر آلیاژی ‪ Cr, Mo,V,W,Ni‬بوده و‬ ‫‪‬‬

‫اصوال در مواردی کاربرد دارند که دمای ابزار در حین براده‬

‫برداری تا حدود ‪ 500‬درجه سانتیگراد باال برود ‪ .‬یکی از‬
‫کاربردهای فراوان این فوالدها در ساخت ابزارهای سوراخکاری‬
‫است‪.‬‬

‫در فصل ‪ 10‬فوالدهای ابزار کشورهای خارجی معرفی شده اند‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫فصل ‪ : 11‬فوالدهای والو ‪ ،‬فوالدها وآلیاژهای مقاوم در دمای باال‬

‫فوالدهای والو ‪ ،‬دارای کربن باال و عناصر آلیاژی مانند کروم ونیکل و‪000‬‬ ‫‪‬‬

‫هستند این فوالدها قابلیت عملیات حرارتی داشته و برای ساخت قطعات‬
‫کوچک و پر استحکام مانند برخی از والوها ‪ ،‬سوپاپها و‪ 000‬بکار می روند ‪.‬‬
‫فوالدهای مقاوم در برابر حرارت این گروه بعضا تا دماهای ‪ 600‬در سرویس‬ ‫‪‬‬

‫بکار گرفته می شوند‪ ،‬این آلیاژها عمدتا حاوی کروم و نیکل هستند‪ .‬این‬
‫فوالدها مقاومت خزشی باالیی نیز دارند و استحکام خود را در دمای باال حفظ‬
‫می کنند‪ .‬این فوالدها به طور وسیعی برای ساخت بویلر ‪ ،‬توربین های گازی‬
‫تجهیزات شیمیایی و‪ 000‬بکارمی روند‪.‬‬
‫فصل ‪ : 12‬فوالدهای غیرمغناطیسی ‪ ،‬فوالدهای نسوز ‪ ،‬آلیاژهای هادی حرارت‬

‫این فوالدها به واسطه داشتن عناصر آلیاژی منگنز و نیکل ‪ ،‬اصوال فوالدهای‬ ‫‪‬‬

‫آستنیتی بوده و توسط آهنربا جذب نمی شوند‪ .‬این فوالدها خواص وسیعی از‬
‫جمله مقاومت در برابر خوردگی شیمیایی ‪ ،‬قابلیت جوشکاری خوب ‪ ،‬خواص‬
‫ماشینکاری مناسب و‪ 000‬داشته و کاربرد زیادی در صنایع دریایی دارند‪.‬‬

‫آلیاژهای هادی حرارت ‪ ،‬مقاومت الکتریکی پایین داشته و ضمن داشتن کربن‬ ‫‪‬‬

‫پایین ‪ ،‬حاوی عناصر کروم ‪ ،‬نیکل است ‪ .‬این فوالد ها در ساخت ابزارهای‬
‫اندازه گیری دما کاربرد دارد‪.‬‬
 ‫فوالدهای نسوز‬

‫این فوالدها ‪ ،‬مقاومت باالیی در برابر حرارت داشته و دمای سرویس را تا حدود‬ ‫‪‬‬

‫‪ 1100‬تحمل می کند ‪ .‬این آلیاژها در صنعت سیمان ودر قسمتهای مختلف کوره ‪،‬‬
‫سیستم خنک کن ( گریت ) ‪ ،‬سیکلونها و‪ 000‬به طور وسیعی کاربرد دارد‪.‬‬
‫این فوالدها با داشتن حدود ‪ % 0/5‬کربن حاوی دو عنصر کروم ونیکل می‬ ‫‪‬‬

‫باشند‪.‬‬
‫در انتخاب این فوالدها ‪ ،‬ضمن توجه به درجه حرارت کاری ‪ ،‬مقاومت خزشی (‬ ‫‪‬‬

‫حفظ استحکام در دمای باال و اتمسفر محل کار خصوصا از نظر گازهای آالینده‬
‫ای مانند گوکرد بایستی مد نظر قرار گیرد‪.‬‬
‫معموال در کوره هایی با درصد باالی گوگرد ‪ ،‬از آلیاژهای کم نیکل استفاده می‬ ‫‪‬‬

‫شود‪.‬‬
‫این فوالدها در سه خانواده ( ‪ Fe – Cr ، Fe – Cr – Ni‬و – ‪Fe – Ni‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ) Cr‬وجود دارند‪.‬‬
 ‫فصل ‪ : 13‬فوالدهای زنگ نزن‬

‫‪ ‬این فوالدها در مقابل خوردگی شیمیایی ‪ ،‬آب دریا و‪ 000‬کاربرد دارد ‪ .‬عالوه‬
‫بر ساخت قطعات صنعتی ‪ ،‬این آلیاژها به طور وسیعی در ساخت لوازم‬
‫خانگی و بهداشتی و تجهیزات پزشکی استفاده می شود‪.‬‬
‫‪ ‬این فوالدها در سه خانواده بزرگ زیر استفاده می شوند‪.‬‬
‫‪ -1‬فوالدهای فریتی ( قابلیت جذب آهن ربا دارند )‬
‫‪ -2‬فوالدهای آستنیتی ( قابلیت جذب آهن ربا ندارند‪) .‬‬
‫‪ -3‬فوالدهای مارتنزیتی ( قابلیت عملیات حرارتی دارند )‬
‫در بازار ایران این فوالدها عمدتا با استانداردهای آمریکایی شناخته می شوند‪.‬‬

‫فصل ‪ 14‬به معرفی فوالدهای نسوز و زنگ نزن ریخته گری پرداخته شده است ‪.‬‬
 ‫فصل ‪ : 15‬مواد پر کننده جوشکاری‬

‫در این فصل فوالدهای مورد مصرف در ساخت الکترودهای جوشکاری یا‬ ‫‪‬‬

‫پرکنندهای جوش ‪ ،‬برای فوالدهای ویژه معرفی شده اند‪.‬‬

‫نکته مهم آنکه لزوما در جوشکاری قطعات فوالدی هم جنس بودن فلز پایه و‬ ‫‪‬‬

‫پرکننده جوش ضرورت ندارد و در برخی موارد تفاوتهای فاحشی بین جنس‬
‫فلز پایه و پرکننده وجود دارد‪.‬‬
‫در کشور ما مصرف کنندگان بیشتر از استاندارهای تولیدکنندگان در این زمینه‬ ‫‪‬‬

‫استفاده می کنند تا استاندارهای بین المللی‬

‫فصل ‪ 16‬به معرفی فوالدهای نسوز و زنگ نزن با استانداردهای غیر المانی‬ ‫‪‬‬

‫پرداخته است‪.‬‬
 ‫فصل ‪ : 17‬لیست فوالد ها بر اساس استاندارد ‪ DIN‬آلمان‬

‫‪ ‬در این فصل فوالدهای مختلف بر اساس شماره استاندارد آلمان مرتب شده اند ‪.‬‬
‫این فصل کاربردی ترین فصل کتاب کلید فوالد بوده و به طور وسیعی برای‬
‫جستجوی نوع فوالد بکار می رود‪.‬‬
‫‪ -1‬با داشتن شماره استاندارد ‪ DIN‬هر فوالد به آنالیز و در صورت موجود بودن‬
‫گروه فوالد دست یافت ‪.‬‬
‫‪ -2‬در صورت داشتن آنالیز شیمیایی می توان شماره استاندارد ‪ DIN‬و گروه‬
‫فوالد را یافت و از این طریق به اطالعات زیادتری در ارتباط با فوالد مورد‬
‫نظر دست یافت‪.‬‬
‫‪ -3‬جستجوی نوع فوالد برحسب آنالیز نیاز به کمی دقت عمل دارد‪ ،‬اصوال با‬
‫مشخص کردن عناصر آلیاژی مهم می توان عمل جستجو را تسریع کرد ‪.‬‬
‫در قسمت ‪ b‬این فصل اطالعات دیگری به چشم می خورد‪ .‬در حقیقت در این‬ ‫‪‬‬

‫بخشها تولید کنندگان آلمانی هر کدام از فوالدها مشخص شده اند‪ .‬در این بخش‬
‫هر تولید کنند با یک کد ( ‪ ) D-410‬مشخص شده ودر صفحات ‪ 618‬تا‬
‫‪ 621‬آدرس این تولید کنندگان ارائه شده است‪.‬‬
‫عالوه بر این در صفحات ‪622‬تا ‪625‬نوع محصوالت هر تولید کننده از دو‬ ‫‪‬‬

‫منظر یکی آنالیز شیمیایی و نوع فوالد و دوم شکل و فرایند تولید معرفی شده‬
‫است‪.‬‬
‫در فصل ‪ 18‬نام تولید کنندگان فوالدهای آلمانی به ترتیب حروف الفبا دیده و‬ ‫‪‬‬

‫قابل جستجو است ‪.‬‬

‫در این فصل نوع فوالدهایی که هر تولیدکننده می تواند تولید کند و همچنین‬ ‫‪‬‬

‫فرایند تولید دیده می شود‪.‬‬

‫در انتهای این فصل نام مارکهای فوالد تولید شده در آلمان به ترتیب حروف‬ ‫‪‬‬

‫الفبا مشاهده شده و این جدول یکی از ابزار مهم جستجوی در این کتاب است‪.‬‬
 ‫فصل ‪ : 19‬نام مارکهای فوالد کشورهای غیر آلمانی‬

‫در ابتدای این فصل تولیدکنندگان مهم فوالدهای کشورهای غیر آلمانی معرفی‬ ‫‪‬‬

‫شده و در قسمت دوم نام مارکهای فوالد کشورهای غیر آلمانی به ترتیب‬
‫حروف الفبا ذکر شده است‪.‬‬
‫این جدول یکی از جداول مهم کتاب کلید فوالد است که می توان برای‬ ‫‪‬‬

‫جستجوی مشخصات فوالدها استفاده کرد‪.‬‬

‫با پیدا کردن کد فوالد درجدول فوق شماره صفحه و ردیفی که بتوان آنالیز‬ ‫‪‬‬

‫شیمیایی و خواص فوالد را در آن پیدا کرد و همچنین کشور سازنده یافت‬

‫خواهد شد‪.‬‬
 ‫نحوه جستجو در کتاب کلید فوالد‬

‫‪ -1‬تعيين مشخصات فوالدهاي آلماني بر اساس شماره استاندارد آنها ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫براي اين منظور‪ ،‬بايد ب ه فص ل ‪ a17‬مراجع ه كنيم‪ .‬از آنج ا ك ه در اين فص ل‪،‬‬
‫اطالعات فوالده ا بر اس اس شماره اس تاندارد ‪ DIN‬مرت ب شده اس ت‪ ،‬فوالد‬
‫مورد نظ ر را م ي توان ب ه راحت ي پيدا كرد‪ .‬اطالعات ي از قبيل عالم ت‬
‫مشخص ه‪ ،‬اس تاندارد ‪ ،DIN‬تركيب شيميايي‪ ،‬معادل ‪ ISO‬و نامگذاري فوالد‬
‫مس تقيماً بدس ت م ي آيند‪ .‬ام ا اطالعات ي نظير كاربرده ا‪ ،‬خواص فيزيك ي‪،‬‬
‫مكانيك ي و حرارت ي فوالده ا در اين بخ ش ارائ ه نشده ان د و امكان دس ترسي‬
‫مس تقيم ب ه آنه ا وجود ندارد‪ .‬بلك ه بايد از‪  ‬شماره گروه فوالد ك ه در س تون آخ ر‬
‫اطالعات اين فص ل ارائ ه شده اس ت‪ ،‬براي دس تيابي ب ه اطالعات مورد نظ ر‬
‫اس تفاده كرد‪ .‬شماره گروه فوالد‪ ،‬در واق ع شماره فص لي اس ت ك ه اطالعات‬
‫اختصاصي فوالد در آن قرار دارد‪.‬‬
 ‫‪ -2‬تعيين مشخصات فوالدها بر اساس نامگذاري آنها‬ ‫‪‬‬

‫قس مت س وم فص ل ‪ 18‬ك ه حج م عمده اين فص ل را تشكيل م ي ده د‪ ،‬ليس تي از‬

‫نامگذاري فوالدهاي آلماني است‪ ،‬كه در مقابل نام هر فوالد‪ ،‬شماره مواد‪ ،‬گروه‬
‫(فص ل) و ك د عمده ترين توليد كننده آ ن ارائ ه شده اس ت‪ .‬اين ليس ت بر اس اس‬
‫اعداد و حروف الفباي نامگذاري فوالدها مرتب شده است‪ .‬بنابراين با در دست‬
‫داشتن نامگذاري فوالد در استاندارد ‪ DIN‬آلمان‪ ،‬به راحتي مي توان به شماره‬
‫اس تاندارد فوالد‪ ،‬گروه و ك د عمده ترين توليد كننده فوالد دس ت يافت‪ .‬ب ا بدس ت‬
‫آوردن شماره استاندارد فوالد‪ ،‬به فصل ‪ a17‬رجوع كرده و مطابق آنچه كه در‬
‫روش اول گفت ه ش د‪ ،‬س اير مشخص ات فوالد را پيدا م ي كنيم‪ .‬همچنين براي‬
‫دس تيابي ب ه اطالعات اختص اصي فوالده ا از شماره گروه آ ن اس تفاده م ي كنيم‪.‬‬
‫شماره گروه فوالد‪ ،‬هم در فصل ‪ 18‬و هم در فصل ‪ a17‬ارائه شده است‪.‬‬
‫در صورتي كه نامگذاري فوالد متعلق به كشورهاي خارجی به غیر آلمان از باشد‪،‬‬
‫بايد به قسمت دوم فصل ‪ 19‬مراجعه كنيم‪ .‬در اين قسمت از فصل ‪ ،19‬فوالدها‬
‫بر اس اس اعداد و حروف الفباي نامگذاري شده ان د و در مقاب ل نام ه ر فوالد‪،‬‬
‫شماره ص فحه‪ ،‬شماره رديف‪ ،‬نام كشور توليد كننده و همچنين ك د اختص اري‬
‫عمده ترين توليد كننده آن ارائه شده است‪ .‬بنابراين با در دست داشتن نام فوالد‬
‫در استاندارد يك كشور خارجي‪ ،‬مي توان با استفاده از شماره صفحه و شماره‬
‫رديف (كه براي هر يك از فوالدهاي خارجي تعريف شده در فصول ‪ 10 ،6‬و‬
‫‪ 16‬ارائه شده است) به اطالعات فوالد مورد نظر دست يافت‪.‬‬
 ‫تعيينمشخصاتف والدها ب ر اساست ركيبش يمياييآنها ‪3-‬‬

‫تعيين مشخصات يك فوالد بر اساس تركيب شيميايي آن به دو صورت امكان پذير است‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫الف‪ -‬اگر بتوان گروه آلياژي فوالد را بر اساس تركيب شيميايي آن تعيين نمود‪ ،‬با‬
‫مراجعه به گروه مربوطه و جستجو در آناليز شيميايي فوالدهاي آن گروه مي‬
‫توان نزديك ترين آلياژ مورد نظر را يافته و ساير مشخصات آن را با توجه به‬
‫شماره استاندارد مواد بدست آورد‪.‬‬
‫ب‪ -‬اگ ر بتوان محدوده شماره اس تاندارد يا عالم ت مشخص ه فوالد را بر اس اس‬
‫تركيب شيميايي آ ن تعيين كرد‪ ،‬م ي توان ب ا اس تفاده از فص ول ‪ a17‬يا ‪ 18‬ب ه‬
‫ساير مشخصات فوالد دست يافت‪ .‬الزم به ذكر است كه نامگذاري فوالدها در‬
‫استاندارد ‪ DIN‬آلمان تا حدود زيادي با توجه به تركيب شيميايي آنها صورت‬
‫مي گيرد‪ .‬به هر حال جستجوی ترکیب شیمیایی در فصل ‪ 17‬یکی از روشهای‬
‫متداول برای یافتن نزدیکترین استاندار به فوالد مورد نظر است‪.‬‬
 ‫ت عيينك د اختصاريش ركتهايت وليد ك ننده يك ف والد ‪4-‬‬

‫چنانچه فوالد مورد نظر در كشور آلمان توليد شده باشد‪ ،‬مي توان با در دست‬ ‫‪‬‬

‫داشتن شماره استاندارد آن به فصل ‪ b17‬مراجعه كرده و كد اختصاري شركت‬

‫هاي توليد كننده آن را بدست آورد‪ .‬اگر به جاي شماره استاندارد فوالد عالمت‬
‫مشخصه آن را داشته باشيم‪ ،‬مي توانيم به قسمت سوم فصل ‪18‬مراجعه كنيم‪.‬‬
‫در اين قس مت همان طور ك ه قبالً نيز گفت ه ش د در مقاب ل نام ه ر فوالد‪ ،‬شماره‬
‫اس تاندارد‪ ،‬شماره گروه و ك د اختص اري عمده ترين توليد كننده آ ن ارائ ه شده‬
‫اس ت‪ .‬بنابراين ك د اختص اري عمده ترين توليد كننده فوالد مورد نظ ر ب ه‬
‫صورت مستقيم بدست مي آيد و براي بدست آوردن كد ساير شركت هاي توليد‬
‫مي توان از شماره استاندارد فوالد استفاده كرد‪.‬‬ ‫كننده آن‬
‫اگ ر فوالد مورد نظ ر در كشوري غير از آلمان توليد شده باش د‪ ،‬فق ط امكان‬ ‫‪‬‬

‫دس ترسي ب ه ك د اختص اري عمده ترين توليد كننده آ ن وجود دارد‪ .‬براي اين‬
‫منظور بايد ب ه قس مت دوم فص ل ‪ 19‬مراجعه كنيم‪ .‬در اين قس مت در مقاب ل نام‬
‫هر فوالد‪ ،‬شماره صفحه‪ ،‬شماره رديف‪ ،‬نام كشور توليد كننده و كد اختصاري‬
‫عمده ترين توليد كننده آن ارائه شده است‪ .‬ولي در هيچ يك از فصول كتاب‪ ،‬كد‬
‫اختصاري ساير توليد كنندگان فوالد مورد نظر ارائه نشده است‪ .‬در نتيجه بايد‬
‫به آنچه كه در فصل ‪ 19‬ارائه شده است‪ ،‬بسنده كنيم‪.‬‬
 ‫ت عيينش كل محصوالتف والديو روشت وليد آنها در ش ركتهايآ لماني‪5-‬‬

‫در قسمت دوم فصل ‪ ،18‬ليستي ارائه شده است كه با توجه به شكل محصول و‬ ‫‪‬‬

‫روش توليد آ ن ب ه بررس ي توليد يا عدم توليد انواع مختل ف فوالده ا توس ط‬
‫شركت هاي آلماني مي پردازد‪ .‬اين ليست بر اساس كد اختصاري شركت هاي‬
‫توليد كننده مرتب شده است‪ .‬بنابراين با در دست داشتن كد اختصاري شركت‬
‫توليد كننده فوالد (كه از فصول ‪ b17‬يا ‪ 18‬بدست مي آيد) و با توجه به نوع‬
‫فوالد‪ ،‬شك ل محص ول و روش توليد آ ن‪ ،‬م ي توان تعيين كرد ك ه آيا محص ول‬
‫مورد نظر توسط اين شركت توليد مي شود يا خیر؟‬
‫با تشکر از توجه شما‬