‫پتانسیلهای كشور برای تبدیل شدن به قطب تولید فلز‬

‫منیزیم در جهان بهعنوان یک محصول صادراتمحور‬

‫كد موضوعي‪310 :‬‬

‫معاونت پژوهشهای زیربنایي و امور تولیدی‬ ‫شماره مسلسل‪15731 :‬‬
‫دفتر‪ :‬مطالعات انرژی‪ ،‬صنعت و معدن‬ ‫بهمنماه ‪1396‬‬
 ‫بهنام خدا‬

‫فهرست مطالب‬

‫چكيده ‪1..............................................................................................................................................................................................‬‬
‫مقدمه ‪1...............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .1‬منيزیم‪ ،‬فلز آینده ‪3.....................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .2‬وضعيت عرضه و تقاضای منيزیم در ایران و جهان ‪6 ..........................................................................................................‬‬
‫‪ .3‬پتانسيلهای ایران برای تبدیل شدن به قطب توليد منيزیم جهان‪10..........................................................................‬‬
‫‪ .4‬بررسی توليد منيزیم از منظر اقتصادی‪18............................................................................................................................‬‬
‫‪ .5‬بررسی زیستمحيطی صنعت توليد منيزیم ‪20...................................................................................................................‬‬
‫نتيجهگيری و جمعبندی ‪21..........................................................................................................................................................‬‬
‫پيشنهادها ‪22.....................................................................................................................................................................................‬‬
‫منابع و مآخذ ‪23...............................................................................................................................................................................‬‬
 ‫___________________________________________________________ ‪1‬‬

‫پتانسیلهای كشور برای تبدیل شدن به قطب تولید فلز منیزیم‬

‫در جهان بهعنوان یک محصول صادراتمحور‬

‫چكیده‬

‫تقاضای جهانی برای فلز منيزیم بهعنوان یک فلز سبک برای کاربرد در صنایع خودروسازی‪ ،‬هوافضا‪،‬‬
‫نظامی‪ ،‬آلياژسازی و ‪ ...‬رو به گسترش است بهطوری که فلز منيزیم فلز آینده دنيا ناميده شده و در‬
‫ليست مواد خام و فلزات استراتژیک کشورهای توسعهیافته ازجمله اتحادیه اروپا قرار گرفته است‪.‬‬
‫وجود منابع معدنی غنی منيزیم در اغلب استان های کشور (سنگ معدن دولوميت) و سایر منابع‬
‫شورابهای‪ ،‬امكان استفاده از انرژی پاک و ارزان گاز طبيعی‪ ،‬دستيابی به دانش فنی بومی‪ ،‬وجود نيروی‬
‫انسانی ماهر و نزدیكی ایران به بازارهای جهانی‪ ،‬میتواند ایران را به یكی از قطبهای توليد فلز منيزیم‬
‫دنيا تبدیل کند‪ .‬مزیت های ایران در مقایسه با سایر کشورهای توليدکننده این فلز از دیدگاه منابع‬
‫معدنی و انرژی قابل توجه بوده و امكان توسعه این صنعت در استانهای کشور بهویژه آذربایجان شرقی‬
‫و غربی‪ ،‬همدان‪ ،‬کرمانشاه‪ ،‬فارس‪ ،‬کرمان‪ ،‬سمنان‪ ،‬سيستان و بلوچستان وجود دارد‪.‬‬
‫قرار گرفتن صنعت توليد منيزیم در اولویتهای توسعه صنعتی کشور و تدوین قوانين و طرحهای‬
‫حمایتی از این صنعت‪ ،‬موجب تبدیل شدن ایران به قطب مهم توليد منيزیم دنيا‪ ،‬افزایش صادرات و‬
‫ارزآوری‪ ،‬اشتغالزایی‪ ،‬جلوگيری از خامفروشی منابع انرژی‪ ،‬فراهم شدن امكان رشد و توسعه صنایع‬
‫پيشرفته مرتبط (توليد قطعات خودرو‪ ،‬دفاعی و هوافضا) و تحقق اقتصاد دانشبنيان خواهد شد‪.‬‬

‫مقدمه‬

‫فلز منيزیم‪ ،‬فلز آینده دنياست و کشورهای اروپایی این فلز را در ليست مواد خام و فلزات استراتژیک‬
‫اتحادیه اروپا قرار دادهاند‪ .‬منيزیم بهدليل سبک بودن و داشتن خواص مكانيكی و مقاومت حرارتی‬
‫مناسب‪ ،‬جایگزین فلزات متداول مورد استفاده (فوالد‪ ،‬چدن‪ ،‬آلومينيم و‪ )...‬در صنایع مختلف بهویژه‬
‫صنعت خودرو شده است که موجب سبکتر شدن خودروها و کاهش قابلتوجه مصرف سوخت میگردد‪.‬‬
‫همچنين منيزیم و آلياژهای آن یكی از فلزات مهم در توسعه صنایع دفاعی و هوافضا محسوب میشود‪.‬‬
‫در سالهای اخير‪ ،‬تقاضای جهانی برای منيزیم بهویژه در صنایع خودروسازی و صنعت توليد‬
‫آلياژهای آلومينيمی رشد قابل توجهی داشته است و پيشبينی میشود با افزایش سهم منيزیم در ساخت‬
‫قطعات خودروها‪ ،‬درصد رشد تقاضا برای این فلز در سالهای آینده افزایش یابد‪ .‬همچنين گسترش‬
‫‪ _____________________________________________________ 2‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫صنایع توليد فوالد و آلومينيم در کشورهای حاشيه خليج فارس و استفاده از منيزیم بهعنوان عامل‬
‫گوگردزدا در صنایع فوالد و عنصر آلياژی در صنعت آلومينيم‪ ،‬موجب افزایش تقاضا برای منيزیم در‬
‫کشورهای منطقه نيز شده است‪ .‬درحال حاضر‪ ،‬چين بزرگترین توليدکننده منيزیم در جهان میباشد‪،‬‬
‫اما بهدليل استفاده از زغالسنگ بهعنوان منبع اصلی سوخت در واحدهای توليد منيزیم که منجر به‬
‫توليد گازهای گلخانهای میشود‪ ،‬از طرف نهادهای بينالمللی ملزم به تعطيلی واحدهای صنعتی یا کاهش‬
‫آالیندههای زیستمحيطی شده است‪ .‬با توجه به استراتژیهای دولتی چين درخصوص تعطيلی صنایع‬
‫آالینده‪ ،‬بهنظر میرسد که صنایعی مانند منيزیم که در مقایسه با صنایع آلومينيم و فوالد چين‪ ،‬صنایع‬
‫کوچكی محسوب میشوند‪ ،‬از این نظر آسيبپذیرتر باشند کما اینكه بيش از ‪ 70‬واحد صنعتی کوچک‬
‫توليد منيزیم در چين در چند سال اخير به همين دليل تعطيل شدهاند‪.‬‬
‫از حدود ‪ 60‬ماده معدنی که منيزیم در آنها یافت میشود‪ ،‬دولوميت و منيزیت از لحاظ تجاری و‬
‫صنعتی دارای اهميت هستند‪ .‬سازندهای دولوميت در بيشتر نقاط ایران در مناطق کربناته ازجمله‬
‫سازندهای سيب زا و شتری در ایران مرکزی‪ ،‬الر‪ ،‬اليكا و سلطانيه در البرز و خانهکت و بخش چمپه‬
‫سازند گچساران در زاگرس موجود است‪ .‬مهمترین معادن فعال دولوميت ایران در استانهای فارس‪،‬‬
‫همدان‪ ،‬کرمان‪ ،‬سمنان‪ ،‬کرمانشاه‪ ،‬آذربایجان شرقی و غربی‪ ،‬هرمزگان‪ ،‬سيستان و بلوچستان قرار دارند‪.‬‬
‫درحال حاضر عمده منيزیم توليد شده در جهان از منابع معدنی دولوميتی و به روش حرارتی است که‬
‫نسبت به سایر منابع از مزایای زیادی برخوردار است‪ .‬عالوهبر معادن دولوميت‪ ،‬منابع شورابهای مانند‪:‬‬
‫دریاچه نمک قم‪ ،‬دریاچه اروميه‪ ،‬شورابههای کویر مرکزی ایران (خور بيابانک)‪ ،‬تلخابههای توليد شده‬
‫در صنایع پتروشيمی و ‪ ...‬ازجمله منابع غنی از منيزیم هستند که در گذشته عمدتاً برای توليد منيزیم‬
‫به روش الكتروليز و درحال حاضر با توجه به قيمت انرژی و هزینههای توليد باال‪ ،‬برای توليد ترکيبات‬
‫منيزیمی مانند اکسيد منيزیم مناسب میباشند‪.‬‬
‫در سالهای اخير با توجه به ویژگیهای خاص منيزیم که مهمترین آن سبک بودن و نسبت وزن‬
‫به استحكام باالست‪ ،‬توجه خاصی به این ماده ارزشمند شده است‪ .‬در سال ‪ ،2016‬ميزان تقاضا برای‬
‫منيزیم بهطور متوسط در صنعت آلياژسازی آلومينيم ‪ 33‬درصد‪ ،‬در توليد قطعات دایكست خودرو ‪33‬‬
‫درصد‪ ،‬صنعت آهن و فوالد ‪ 15‬درصد و سایر (عمدتاً شامل استفاده از منيزیم بهعنوان عامل احياکننده‬
‫در توليد فلزاتی مثل تيتانيم و‪ 19 ،)...‬درصد بوده که این روند تاکنون ادامه یافته است‪ .‬مؤسسه‬
‫مطالعات انرژی در آمریكا برآورد کرده است که با جایگزینی قطعات منيزیمی میتوان وزن خودرو را تا‬
‫‪ 180‬کيلوگرم کاهش داد که تأثير قابل توجهی در کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا دارد‪.‬‬
‫فلز منيزیم در دنيا به دو روش حرارتی و الكتروليزی توليد میشود که با توجه به نوع انرژی‬
‫مصرفی‪ ،‬روش حرارتی از برتری ویژه ای برخوردار است و بر همين اساس‪ ،‬کشور چين توانسته است‬
 ‫___________________________________________________________ ‪3‬‬

‫سهم عمده توليد منيزیم جهان را به خود اختصاص دهد و در رقابت با توليدکنندگان اروپایی و‬
‫آمریكایی که از روش الكتروليزی (انرژی الكتریكی) بهره میبرند‪ ،‬پيروز شود‪ .‬درحال حاضر ‪ 80‬درصد‬
‫توليد منيزیم دنيا به روش حرارتی و عمدتاً در چين انجام میشود‪.‬‬
‫بهدليل مزیت های ایران در زمينه منابع معدنی‪ ،‬انرژی‪ ،‬دانش فنی و نيروی انسانی‪ ،‬اولين واحد‬
‫صنعتی توليد منيزیم در کشور در سال ‪ 1393‬در شهرستان فردوس استان خراسان جنوبی با‬
‫سرمایهگذاری بخش خصوصی و بهرهگيری از دانش فنی بومی طراحان و مهندسان داخلی به‬
‫بهرهبرداری رسيده و ظرفيت آن ‪ 6.000‬تن در سال است که بجز بخش محدودی از محصوالت توليدی‬
‫این کارخانه که برای مصارف داخلی مورد استفاده قرار میگيرد‪ ،‬عمده توليد این محصول به کشورهای‬
‫مختلف صادر میشود‪.‬‬
‫در گزارش پيش رو سعی شده است منيزیم و کاربردهای آن بهعنوان فلز آینده دنيا معرفی و‬
‫وضعيت عرضه و تقاضای منيزیم در جهان مورد بررسی قرار گرفته‪ ،‬پتانسيلها و مزیتهای ایران برای‬
‫تبدیل شدن به قطب توليد منيزیم جهان و نتایج حاصل از آن ذکر شده است‪ .‬بررسی توليد منيزیم از‬
‫منظر اقتصادی و زیستمحيطی و ارائه پيشنهادهایی درخصوص هموار کردن مسير توسعه صنعت‬
‫توليد منيزیم بخش پایانی این گزارش را تشكيل میدهد‪.‬‬

‫‪ .1‬منیزیم‪ ،‬فلز آینده‬

‫‪ .1-1‬ویژگيهای منحصر بهفرد منیزیم‬

‫فلز منيزیم عالوهبر سبک بودن‪ ،‬از ظرفيت جذب انرژی باالیی برخوردار بوده و به آسانی ماشينکاری و‬
‫به روش ریختهگری یا فرایندهای شكلدهی داغ به اشكال مختلف تبدیل میشود‪ .‬بنابراین فلز منيزیم‬
‫در بسياری از کاربردها که داشتن وزن پایين مدنظر است‪ ،‬مورد استفاده قرار میگيرد‪ .‬در صنایع‬
‫خودروسازی با کاهش وزن و در نتيجه کاهش انرژی شتابدهی‪ ،‬عملكرد خودرو بهبود مییابد‪ .‬بهعالوه‬
‫کاهش مصرف سوخت و کاهش توليد گاز دیاکسيد کربن از دیگر مزیتهای استفاده از آلياژهای‬
‫منيزیمی در قطعات خودرو است‪ .‬در گذشته آلياژهای منيزیمی مشكالت زیادی درخصوص خواص‬
‫مكانيكی‪ ،‬قابليت جوشكاری و فرآیندپذیری داشتند که هماکنون با پيشرفت و توسعه آلياژهای مختلف‬
‫منيزیمی و تحقيق و توسعه در این زمينه این مشكالت برطرف شدهاند و صنایع هوایی و خودروسازی‬
‫بهشدت بهدنبال جایگزینی قطعات فوالدی و آلومينيمی با قطعات منيزیمی هستند‪.‬‬
‫‪ _____________________________________________________ 4‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫‪ .1-2‬كاربردهای منیزیم در صنایع مختلف‬

‫شكل ‪ ،1‬مهمترین کاربردهای منيزیم و آلياژهای آن را نشان میدهد‪.‬‬

‫شكل ‪ .1‬كاربردهای مهم فلز منیزیم و آلیاژهای آن در صنایع مختلف‬

‫درحال حاضر بهطور متوسط ‪ 5 – 10‬کيلوگرم منيزیم‬
‫در قطعات خودرو مورد استفاده قرار میگيرد که‬ ‫صنایع‬
‫پيشبينی میشود این ميزان تا ‪ 150‬کيلوگرم افزایش‬ ‫خودرو‬
‫‪33%‬‬ ‫خواهد یافت‪.‬‬

‫بهمنظور دستيابی به آلياژهای با خواص فيزیكی و‬

‫‪31%‬‬ ‫مكانيكی مناسب‪ ،‬در بيش از ‪ 60‬درصد از آلياژهای‬ ‫صنایع‬
‫ریختگی آلومينيم از منيزیم بهعنوان مهمترین عنصر‬ ‫آلیاژساز‬
‫آلياژی استفاده میشود‪.‬‬ ‫ی‬
‫جهت کاهش وزن قطعات حساس مورد استفاده در‬
‫‪Mg‬‬ ‫هواپيماها‪ ،‬هلیکوپترها و ‪ ...‬و رفع مشكالت ناشی از‬ ‫صنایع‬
‫‪10%‬‬
‫ترک خوردن ناشی از خوردگی تنشی از آلياژهای‬ ‫هوافضا‬
‫منيزیمی استفاده میشود‪.‬‬

‫از منيزیم و آلياژهای آن برای سوخت موشک‪،‬‬

‫پوشش گلوله‪ ،‬توليد قطعات حساس رادارها‪ ،‬ساخت‬ ‫صنایع‬
‫‪5%‬‬ ‫اجزای ماهوارهها‪ ،‬ایجاد آتش ‪ ...‬در صنایع دفاعی و‬ ‫دفاعي‬
‫نظامی استفاده میشود‪.‬‬

‫‪3%‬‬ ‫آندهای منيزیمی برای حفاظت کاتدی سازههای فوالدی‬

‫و تأسيسات پتروشيمی و پاالیشگاهی بهعنوان آند‬ ‫صنایع‬
‫فداشونده جهت جلوگيری از خوردگی تأسيسات فلزی‬ ‫حفاظت كاتدی‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫صنایع خودروسازی‪ ،‬صنایع توليد آلياژهای آلومينيمی‪ ،‬صنایع دفاعی‪ ،‬نظامی و هوافضا و صنایع‬
‫حفاظت کاتدی ازجمله مهمترین متقاضيان مصرف منيزیم و آلياژهای آن هستند‪.‬‬
‫یكی دیگر از مهمترین ویژگیهای منيزیم و آلياژهای آن قابليت بازیافت آسان قراضههای‬
‫منيزیمی است که میتوان با روشهای ذوب‪ ،‬تصفيه و ریختهگری مجدداً از آن برای توليد قطعات‬
‫منيزیمی استفاده کرد‪ .‬بنابراین توسعه صنعت توليد محصوالت منيزیمی موجب توسعه صنعت بازیافت‬
‫قراضههای منيزیمی و توليد قطعات صنعتی نيز خواهد شد‪.‬‬

‫‪ .1-3‬نقش منیزیم در سبکسازی خودروها و كاهش مصرف سوخت‬

‫درحال حاضر در خودروهای معمولی بهطور متوسط از ‪ 972‬کيلوگرم فوالد و چدن‪ 126 ،‬کيلوگرم‬
‫آلومينيم‪ 115 ،‬کيلوگرم پليمر و کامپوزیت‪ 112 ،‬کيلوگرم شيشه و الستيک‪ 5 – 10 ،‬کيلوگرم منيزیم‬
 ‫___________________________________________________________ ‪5‬‬

‫و ‪ 190‬کيلوگرم سایر مواد استفاده میشود که این امر با جایگزینی آلياژهای منيزیمی بهجای فوالد و‬
‫آلومينيم و بعضاً پالستيکها و کامپوزیتها‪ ،‬موجب کاهش جرم خودرو تا ‪ 15‬درصد میشود‪.‬‬
‫با توجه به پيشبينیهای انجام شده درخصوص تقاضا برای مصرف منيزیم در صنعت خودرو‪،‬‬
‫پيشبينی شده است که در سال ‪ 2020‬کشورهای اروپایی با ‪ 3‬درصد رشد به ‪ 65.000‬تن و آمریكا با‬
‫رشد ‪ 5‬درصدی‪ ،‬به بيش از ‪ 75.000‬تن منيزیم و آلياژهای آن برای صنایع خودروسازی نياز خواهند‬
‫داشت‪ .‬با پيشرفت روشهای توليد فلز منيزیم که قابل اطمينان و دوستدار محيط زیست باشند‪ ،‬در‬
‫خارج از کشور چين‪ ،‬تقاضا برای آلياژهای منيزیم برای بازارهای صنایع خودرو در اروپا و آمریكا افزایش‬
‫خواهد یافت‪ .‬بهطور کلی اجزایی از خودرو که از فلز منيزیم در ساخت آنها استفاده میشود عبارتند از‪:‬‬
‫چرخها‪ ،‬غربيلکهای فرمان‪ ،‬غربيلکهای نگهدارنده‪ ،‬درها و قاب آنها‪ ،‬پوشش سوپاپ و قابهای‬
‫صندلی‪ .‬پيشبينی شده است که ميزان استفاده از منيزیم بهجای فوالد و آلومينيم در خودروها تا سال‬
‫‪ 2025‬به ‪ 150‬کيلوگرم خواهد رسيد که این امر موجب کاهش توليد گاز دیاکسيد کربن از ‪ 120‬گرم‬
‫بر کيلومتر به ‪ 95‬گرم بر کيلومتر میشود‪ .‬درحال حاضر صنایع خودروسازی ‪ 33‬درصد کل مصرف‬
‫منيزیم را در دنيا به خود اختصاص داده است‪.‬‬

‫‪ .1-4‬نقش منیزیم در صنایع دفاعي و هوافضا‬

‫صنعت هوافضا برای کاهش وزن ترکيبات حساس خود از قطعات ریختگی آلياژهای منيزیمی استفاده‬
‫میکند‪ .‬آلياژهای منيزیم بهطور گسترده برای پوشش موتور و گيربكس و سيستم انتقال قدرت هواپيماها‬
‫و هلیکوپتر و با عملكرد مناسب در دماهای باالی ‪ 150‬درجه سانتيگراد در هواپيماهای جنگی و‬
‫غيرنظامی مورد استفاده قرار میگيرد‪ .‬همچنين آلياژهای منيزیم بهعنوان سبکترین مواد کاربردی در‬
‫دسترس‪ ،‬در ساخت اجزای ماهوارهها از شروع اولين برنامههای فضایی مورد استفاده قرار گرفتهاند‪.‬‬
‫استفاده از آلياژهای منيزیمی در پوشش گلوله‪ ،‬ماشينهای زرهی‪ ،‬تجهيزات رادار و تجهيزات‬
‫زمينی قابل حمل‪ ،‬پودرهای اتميزه و ریزمنيزیم در صنایع دفاعی‪ ،‬توپخانهها و ایجاد آتش صورت‬
‫میگيرد ‪ .‬نور شدید حاصل از سوختن منيزیم برای روشنسازی مناطق نظامی کاربرد دارد‪ .‬پروژههای‬
‫جدید دفاعی درحال ارزیابی استفاده از آلياژهای جدید منيزیم هستند‪.‬‬

‫‪ .1-5‬روند جایگزیني آلیاژهای منیزیمي با فوالد و آلومینیم‬

‫مقایسه خواص‪ ،‬فرآیند و تكنولوژی توليد‪ ،‬مواد اوليه‪ ،‬انرژی مورد نياز برای توليد و مسائل‬
‫زیستمحيطی‪ ،‬نشان میدهد که ایران از ظرفيتهای بهتری برای توليد منيزیم در مقایسه با آلومينيم‬
‫برخوردار است‪ .‬همچنين روند جایگزینی منيزیم و آلياژهای آن بهجای آلومينيم در صنعت بهویژه‬
‫‪ _____________________________________________________ 6‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫صنایع خودروسازی اهميت این مسئله را دوچندان میسازد‪ .‬منيزیم نسبت به آلومينيم ‪ 30‬درصد‬
‫سبک تر بوده و فرآیند توليد آن دارای پيچيدگی کمتری است‪ .‬انرژی مورد استفاده برای توليد منيزیم‪،‬‬
‫گاز طبيعی میباشد که عالوهبر ارزان و در دسترس بودن در کشور‪ ،‬آالیندگی کمتری دارد‪ .‬مواد اوليه‬
‫توليد منيزیم (دولوميت) در ایران فراوان‪ ،‬ارزان و در دسترس میباشد و این درحالی است که مواد‬
‫اوليه توليد آلومينيم (بوکسيت) عمدتاً گران و وارداتی است‪.‬‬

‫شكل ‪ .2‬مقایسه مزیتهای تولید منیزیم در مقایسه با آلومینیم در ایران‬

‫‪ .2‬وضعیت عرضه و تقاضای منیزیم در ایران و جهان‬

‫‪ .1-2‬تاریخچه مختصر تولید منیزیم در دنیا‬

‫منيزیم ابتدا بهعنوان یک عنصر توسط بلک در سال ‪ 1755‬شناسایی و برای اولين بار در سال ‪1808‬‬
‫توسط دیوی به روش الكتروليزِ کلرید منيزیم توسط کاتد جيوه توليد شد‪ .‬بوسی‪ ،‬در سال ‪ 1828‬به‬
‫روش احيای کلرید منيزیم مذاب با بخار پتاسيم‪ ،‬موفق به استخراج منيزیم شد‪ .‬در سال ‪،1833‬‬
‫فارادی‪ ،‬کلرید منيزیم مذاب را الكتروليز نموده و منيزیم مذاب و گاز کلر توليد کرد‪ .‬اولين توليد‬
‫صنعتی منيزیم بهوسيله الكتروليزِ کارناليت مذاب به سال ‪ 1886‬در هملينگن آلمان باز میگردد تا‬
‫اینكه در سال ‪ ، 1940‬ال ام پيگون اولين کارخانه استخراج منيزیم به روش متالوترمی را در کانادا‬
‫پایهگذاری کرد که براساس نخستين اختراعات آلمانی‪ ،‬بنيان نهاده شد که در آنها دولوميت توسط‬
‫فروسيليس تحت خأل احيا شد‪.‬‬
 ‫___________________________________________________________ ‪7‬‬

‫در دهههای گذشته بزرگترین توليدکننده جهانی منيزیم کشور آمریكا (روش الكتروليز) بود‪ ،‬ولی در‬
‫سالهای اخير با گسترش روشهای حرارتی‪ ،‬کشور چين تبدیل به بزرگترین توليدکننده جهانی منيزیم شده‬
‫است‪ .‬کشور چين با توليد بيش از ‪ 900‬هزار تن در سال بزرگترین توليدکننده منيزیم است و بيش از ‪ 85‬درصد‬
‫بازار جهانی منيزیم را در دست دارد‪ .‬در عين حال بسياری از واحدهای توليدکننده منيزیم به روش الكتروليز در‬
‫کشورهای اروپایی و آمریكا تعطيل شدهاند و تنها واحدهای باقیمانده در ایاالت متحده آمریكا با وجود هزینههای‬
‫توليد باال‪ ،‬با هدف تأمين نيازهای صنایع نظامی و دفاعی این کشور به فعاليت ادامه میدهند‪.‬‬

‫‪ .2-2‬عرضه و تقاضای جهاني منیزیم و آلیاژهای آن‬

‫رشد توليد جهانی منيزیم در سالهای اخير بهطور عمده وابسته به توسعه تكنولوژی و صنعت‬
‫خودروسازی بوده است‪ .‬طبق پيشبينیهای انجام شده توسط مؤسسات معتبر بينالمللی‪ ،‬رشد توليد‬
‫جهانی منيزیم در سال ‪ 2020‬به بيش از ‪ 8‬درصد خواهد رسيد‪ .‬همچنين پيشبينی میشود که تا سال‬
‫‪ 2020‬ميزان توليد منيزیم در جهان به باالی ‪ 1.200.000‬تن در سال برسد (درحال حاضر ميزان‬
‫توليد منيزیم در جهان ‪ 1‬ميليون تن است که بهطور عمده توسط کشور چين توليد میشود)‪ .‬عمده‬
‫تقاضا برای فلز منيزیم در صنایع خودروسازی (قطعات دایكست) و آلياژسازی (آلياژهای آلومينيم)‬
‫میباشد که این امر در کشورهای اروپایی و آمریكا بيشتر از سایر کشورهاست‪.‬‬
‫توليد منيزیم در جهان بهطور عمده (‪ 85‬درصد) در کشور چين و ‪ 15‬درصد در کشورهایی چون‬
‫ایاالت متحده آمریكا‪ ،‬روسيه‪ ،‬برزیل‪ ،‬اوکراین‪ ،‬مالزی و رژیم صهيونيستی انجام میشود‪ .‬جدول زیر آمار‬
‫توليد منيزیم دنيا را در سالهای اخير نشان میدهد‪.‬‬

‫جدول ‪ .1‬روند تولید منیزیم در دنیا در سالهای اخیر‬

‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2009‬‬
‫كشور‪ /‬سال‬
‫تولید سالیانه منیزیم (تن)‬
‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪W‬‬ ‫آمریكا‬
‫‪15.000‬‬ ‫‪15.000‬‬ ‫‪16.000‬‬ ‫‪16.000‬‬ ‫‪16.000‬‬ ‫‪16.000‬‬ ‫‪16.000‬‬ ‫‪16.000‬‬ ‫برزیل‬
‫‪880.000‬‬ ‫‪852.000‬‬ ‫‪874.000‬‬ ‫‪770.000‬‬ ‫‪698.000‬‬ ‫‪661.000‬‬ ‫‪654.000‬‬ ‫‪501.000‬‬ ‫چين‬
‫رژیم‬
‫‪25.000‬‬ ‫‪19.000‬‬ ‫‪26.000‬‬ ‫‪28.000‬‬ ‫‪27.292‬‬ ‫‪26.284‬‬ ‫‪23.309‬‬ ‫‪19.405‬‬
‫صهيونيستی‬
‫‪10.000‬‬ ‫‪8.000‬‬ ‫‪20.000‬‬ ‫‪21.000‬‬ ‫‪21.000‬‬ ‫‪21.000‬‬ ‫‪21.000‬‬ ‫‪21.000‬‬ ‫قزاقستان‬
‫‪6.000‬‬ ‫‪4.000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ترکيه‬
‫‪60.000‬‬ ‫‪60.000‬‬ ‫‪18.000‬‬ ‫‪32.000‬‬ ‫‪20.000‬‬ ‫‪29.000‬‬ ‫‪29.000‬‬ ‫‪29.000‬‬ ‫روسيه‬
‫‪10.000‬‬ ‫‪10.000‬‬ ‫‪10.000‬‬ ‫‪7.500‬‬ ‫‪2.500‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کره جنوبی‬
‫‪8.000‬‬ ‫‪8.000‬‬ ‫‪7.000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫اوکراین‬
‫‪1.010.000‬‬ ‫‪976.000‬‬ ‫‪971.000‬‬ ‫‪874.500‬‬ ‫‪786.800‬‬ ‫‪755.300‬‬ ‫‪745.300‬‬ ‫‪588.400‬‬ ‫جمع‬
‫مأخذ‪ :‬سایت ‪www.USGS.cm‬‬
‫‪ _____________________________________________________ 8‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫همچنين پيش بينی شده است که با در نظر گرفتن رشد صنایع مختلف بهویژه صنایع‬
‫خودروسازی و آلياژسازی که بخش عمده بازار منيزیم را به خود اختصاص دادهاند‪ ،‬ميزان تقاضا برای‬
‫توليد فلز منيزیم تا سال ‪ 2020‬به بيش از ‪ 1.200.000‬تن خواهد رسيد‪.‬‬
‫بيشترین ميزان واردات منيزیم در جهان توسط کشورهای آمریكا‪ ،‬کانادا‪ ،‬آلمان‪ ،‬ژاپن‪ ،‬انگليس‪،‬‬
‫مكزیک‪ ،‬کره جنوبی‪ ،‬فرانسه‪ ،‬هلند‪ ،‬برزیل‪ ،‬هند‪ ،‬ایتاليا‪ ،‬اتریش و نروژ صورت میگيرد که این ميزان بيش از‬
‫‪ 500‬هزار تن در سال ‪ 2014‬بوده است‪ .‬ميزان واردات منيزیم در کشورهای اروپایی در مجموع بيش از‬
‫‪ 230.000‬تن و در کشورهای حاشيه خليج فارس و ترکيه بيش از ‪ 30.000‬تن در سال ‪ 2014‬بوده است‪.‬‬

‫‪ .2-3‬تحلیل بازار جهاني منیزیم‬

‫توليد منيزیم در چين به روش حرارتی (احيای سيليكوترمی منيزیم) با استفاده از ماده اوليه دولوميت‬
‫و سوخت زغالسنگ و در کشورهای دیگر عمدتاً با استفاده از روش الكتروليز و ماده اوليه شورابه انجام‬
‫میشود‪ .‬روش سيليكوترمی بهدليل انرژیبر بودن روشی است که در کشورهای توسعهیافته توجيه‬
‫اقتصادی ندارد‪ ،‬از طرفی‪ ،‬کشور چين با توجه به پيشرفتهایی که در این سالها داشته است‪ ،‬خود به‬
‫یكی از بزرگترین بازارهای مصرف منيزیم تبدیل شده است‪ .‬از دیگر مشكالتی که صنعت منيزیم چين‬
‫با آن روبرو است مباحث مشكالت زیستمحيطی و فشارهای مجامع بينالمللی برای کنترل آالیندهها و‬
‫صنایع انرژیبر می باشد‪ .‬با توجه به ماهيت فرآیند توليد منيزیم به روش سيليكوترمی مصرف باالی‬
‫انرژی امری اجتنابناپذیر در این فرآیند است و در کشورهایی که هزینههای انرژی پایين میباشد‪،‬‬
‫توجيه اقتصادی دارد‪.‬‬
‫تمامی منيزیم مورد استفاده در کشورهای چين و روسيه در داخل کشورهای مذکور توليد‬
‫میشوند و کل توليدات منيزیم آمریكا نيز بهصورت داخلی مصرف میشود‪ .‬بيشترین ميزان صادرات‬
‫منيزیم به آمریكا از طریق روسيه و رژیم اشغالگر قدس انجام میشود‪ .‬همچنين تمامی منيزیم توليد‬
‫شده در کشور برزیل در خود این کشور مصرف میشود‪ .‬در این ميان‪ ،‬چين تنها کشور صادرکننده‬
‫منيزیم به کشورهای اتحادیه اروپا است و کشور ژاپن نيز تقریباً تمام منيزیم مورد نياز خود را از چين‬
‫تأمين میکند‪ .‬منيزیم مورد نياز سایر کشورهای جهان تقریباً فقط از طریق چين تأمين میشود‪ .‬هيچ‬
‫توليدکننده منيزیمی در کشورهای اروپایی وجود ندارد و اکثر واحدهای صنعتی موجود نيز تعطيل‬
‫شدهاند‪ .‬بيشترین ميزان واردات منيزیم و آلياژهای منيزیمی در جهان مربوط به کشورهای آمریكا‪،‬‬
‫کانادا‪ ،‬آلمان‪ ،‬ژاپن‪ ،‬انگليس‪ ،‬مكزیک‪ ،‬کره جنوبی‪ ،‬فرانسه‪ ،‬هلند و ‪ ...‬است که در مجموع به ‪ 400‬هزار‬
‫تن در سال میرسد‪ .‬همچنين کشورهای حاشيه خليج فارس و ترکيه ساليانه بيش از ‪ 30‬هزار تن‬
‫منيزیم و آلياژهای منيزیمی وارد میکنند‪.‬‬
 ‫___________________________________________________________ ‪9‬‬

‫دورنمای صنعت منيزیم با درنظر گرفتن شرایط بازار توليد و مصرف و نيز وجود مشكالت ذکر‬
‫شده در صنعت چين‪ ،‬به سمت کشورهای درحال توسعهای میرود که به منابع انرژی دسترسی داشته‬
‫باشند و بتوانند با هزینه پایين انرژی‪ ،‬محصول قابل رقابت توليد کنند که منطقه خاورميانه بهعنوان‬
‫قطب انرژی جهان بهترین موقعيت از این حيث را دارا است‪ .‬صنعت چين خود بهعنوان یكی از‬
‫بزرگترین مصرفکنندگان منيزیم در سالهای آتی است و از طرفی ميل صنایع مختلف بهویژه‬
‫خودروسازی و آلياژسازی به استفاده بيش از پيش منيزیم باعث شده که آینده روشنی برای صنعت‬
‫منيزیم پيشبينی شود‪.‬‬

‫‪ .2-4‬عرضه و تقاضای منیزیم در ایران‬

‫یک کارخانه توليد شمش منيزیم در استان خراسان جنوبی‪ ،‬تنها واحد صنعتی توليدکننده شمش منيزیم‬
‫در کشور است که با تكيه بر دانش بومی و بهرهگيری از متخصصان داخلی در سال ‪ 1393‬به بهرهبرداری‬
‫رسيده است‪ .‬ظرفيت اسمی این کارخانه‪ ،‬توليد ‪ 6.000‬تن منيزیم در سال میباشد که طبق اطالعات‬
‫موجود‪ ،‬هماکنون با نيمی از ظرفيت خود درحال فعاليت است‪ .‬طبق آمار اتاق بازرگانی‪ ،‬صنایع‪ ،‬معادن و‬
‫کشاورزی ایران‪ ،‬ميزان واردات منيزیم به کشور با کد تعرفههای گمرکی ‪( 81041100‬منيزیم و مصنوعات‬
‫از منيزیم دارای حداقل ‪ 99/8‬درصد منيزیم) و ‪( 81041900‬سایر محصوالت و مصنوعات منيزیمی) در‬
‫مجموع از مقدار ‪ 518‬تن در سال ‪ 1388‬به ميزان ‪ 918‬تن در سال ‪ 1395‬رسيده است‪ .‬این درحالی است‬
‫که از سال ‪ 1393‬بخشی از مصرف داخلی منيزیم (آلياژسازی آلومينيم) توسط کارخانه شمش منيزیم واقع‬
‫در استان خراسان جنوبی تأمين شده و بخش عمدهای از توليدات این واحد به کشورهای آلمان و جمهوری‬
‫چک صادر شده است‪ .‬بنابراین با توجه به این آمار ميزان تقاضای منيزیم کشور ساليانه نزدیک به ‪1.000‬‬
‫تن برآورد میشود‪.‬‬
‫براساس پيشبينی های صورت گرفته‪ ،‬ميزان تقاضای منيزیم در صنعت خودرو و آلياژسازی‬
‫آلومينيم رو به رشد بوده و ميزان واردات منيزیم نيز گویای این مسئله است‪ .‬پيشبينی میشود نياز‬
‫کشور به منيزیم تا سال ‪ 1400‬با رشد جایگزینی قطعات منيزیمی در صنایع خودرو و توليد آلياژهای‬
‫آلومينيمی در صنایعی چون آلومينيم جنوب‪ ،‬المهدی و ایرالكو‪ ،‬به بيش از ‪ 4.000‬تن در سال برسد‪.‬‬
‫راهاندازی واحدهای صنعتی توليد منيزیم در کشور بهدليل مزیتهای ایران در این صنعت‪ ،‬عالوهبر‬
‫امكان تأم ين تقاضای داخلی‪ ،‬فرصت صادرات این محصول به کشورهای اروپایی و حاشيه خليج فارس‬
‫را که ساليانه مجموعاً بيش از ‪ 250.000‬تن تقاضای منيزیم دارند‪ ،‬فراهم میسازد‪.‬‬
‫‪ _____________________________________________________ 10‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫‪ .2-5‬منیزیم بهعنوان یک محصول صادراتي‬

‫علیرغم سبک و استراتژیک بودن فلز منيزیم و کاربردهای فراوان آن در صنایع کشور و همچنين وجود‬
‫منابع اوليه فراوان آن در ایران‪ ،‬متأسفانه به دالیل تكنولوژیک (به این دليل که جزو اولویتهای‬
‫صنعتی‪ ،‬تحقيقاتی و پژوهشی در کشور نبوده و تنها در سالهای اخير تا حدی به آن توجه شده است)‪،‬‬
‫تاکنون توجه جدی به توسعه این صنعت نشده و در این زمينه اقدام چشمگيری ازسوی نهادهای‬
‫سياستگذار‪ ،‬تقنينی و اجرایی صورت نپذیرفته است‪.‬‬
‫توجه به توليد مواد خام استراتژیكی مانند منيزیم در فضای صنایع پيشرفته یكی از عوامل‬
‫تأثيرگذار بر اقتصاد کشورهای پيشرفته و درحال توسعه است‪ ،‬اما نقش حياتی مواد غيرانرژیک به همان‬
‫اندازه به فراموشی سپرده میشود‪ .‬باید توجه داشت که مواد معدنی و فلزات نقش مهمی در توسعه‬
‫تكنولوژیهای مدرن مانند توليد خودروهای پيشرفته با ميزان کارآیی باال و مصرف انرژی پایين دارند‪.‬‬
‫در این راستا کشور ایران بهدليل دارا بودن منابع انرژی فسيلی (گاز طبيعی) و همچنين مواد اوليه‬
‫فرآیند توليد منيزیم میتواند در جهت توليد منيزیم مورد نياز کشور و همچنين صادرات منيزیم به‬
‫کشورهای اروپایی گام بردارد‪ .‬همچنين با توجه به مقایسه فرآیند‪ ،‬ميزان سرمایهگذاری‪ ،‬مسائل‬
‫زیستمحيطی و ‪ ...‬توليد منيزیم با دیگر فلزات رقيب‪ ،‬این نتيجه حاصل میشود که فلز منيزیم با استفاده از‬
‫مواد اوليه ارزان و فراوان در داخل کشور‪ ،‬فرآیند توليد نسبتاً ساده در مقایسه با فلزات دیگر‪ ،‬نياز به مصرف‬
‫انرژی پایينتر و حجم سرمایهگذاری پایين و‪ ...‬نسبت به سایر محصوالت رقيب بتواند در کشور توليد شود‪.‬‬
‫کشور ایران بهدليل نزدیكی به اتحادیه اروپا میتواند یكی از صادرکنندگان منيزیم به این کشورها باشد‪.‬‬
‫بررسی آمار مربوط به نياز اتحادیه اروپا به منيزیم با توجه به گسترش و توسعه صنایع مربوطه بهویژه صنعت‬
‫خودروسازی و هوافضا نشان میدهد که این کشورها بازار مناسبی برای صادرات منيزیم بهشمار میروند‪.‬‬

‫‪ .3‬پتانسیلهای ایران برای تبدیل شدن به قطب تولید منیزیم جهان‬

‫‪ .1-3‬زیرساختهای مورد نیاز برای تولید منیزیم‬

‫مواد اوليه‪ ،‬منابع انرژی‪ ،‬بازار مصرف مطمئن‪ ،‬دسترسی به زیرساختهای حملونقل ریلی و دریایی‪،‬‬
‫وجود نيروی انسانی جوان و ماهر و وجود راهكارهای جلوگيری از آلودگی محيط زیست در راستای‬
‫توسعه پایدار‪ ،‬ازجمله مهمترین زیرساختهای مورد نياز برای توليد منيزیم است‪ .‬کشورهای مختلف‬
‫جهان با توجه به ميزان نقاط قوت و مزایای نسبی خود در هر کدام از موارد فوق میتوانند پتانسيل‬
‫بالقوهای برای توسعه صنعت توليد منيزیم و آلياژهای آن باشند‪ .‬شكل زیر مهمترین ملزومات توليد‬
‫منيزیم را نشان داده است‪.‬‬
 ‫___________________________________________________________ ‪11‬‬

‫شكل ‪ .3‬مهمترین ملزومات توسعه صنعت منیزیم‬

‫ملزومات تولید فلز منیزیم‬

‫بازار مطمئن‬ ‫مواد اولیه‬

‫درحال حاضر سهم عمدهای از تأمين‬ ‫دولومیت‬ ‫معدنی‬ ‫ماده‬

‫تقاضایِ جهانی منيزیم‪ ،‬توسط کشور‬
‫حملونقل‬ ‫چين صورت میگيرد‪ .‬رشد مصرف‬
‫منيزیم در کشورهای اروپایی و‬
‫وجود زیرساختهای حملونقل‬
‫کشورهای حاشيه خليج فارس بهدليل‬
‫جادهای‪ ،‬ریلی و دریایی یكی از‬
‫توسعه صنایع خودروسازی و توليد‬
‫مهمترین عوامل مؤثر در توسعه‬
‫آلياژهای آلومينيمی‪ ،‬حاکی از افزایش‬
‫صنایع صادراتمحور مانند‬
‫ميزان تقاضا به منيزیم و آلياژهای آن‬
‫صنعت توليد منيزیم میباشد‪.‬‬
‫میباشد‪ .‬منيزیم توليد شده در ایران‬
‫نزدیكی کشورهای توليدکننده به‬
‫دارای بازار گسترده‪ ،‬رو به رشد و‬
‫بازار هدف نيز یكی دیگر از‬
‫مطمئن در اتحادیه اروپا‪ ،‬کشورهای‬
‫فاکتورهای مؤثر در این زمينه‬
‫حاشيه خليج فارس و ترکيه است‪.‬‬
‫است‪.‬‬
‫اصلیترین ماده اوليه فرآیند‬
‫توليد منيزیم به روش حرارتی‬
‫میباشد‪ .‬در کنار این ماده‬
‫منابع انرژی‬
‫بهعنوان‬ ‫نيز‬ ‫فروسيليس‬
‫احياکننده از اهميت باالیی‬
‫اصلیترین انرژی مصرفی در‬
‫منابع‬ ‫است‪.‬‬ ‫برخوردار‬
‫صنعت توليد منيزیم به روش‬
‫شورابهای مهمترین مواد اوليه‬
‫حرارتی‪ ،‬انرژی مورد نياز برای‬
‫توليد منيزیم به روش الكتروليز‬
‫سوخت کورههای احيا میباشد که‬
‫هستند‪ .‬وجود منابع معدنی یكی‬
‫از منابع انرژی زغالسنگ یا گاز‬
‫از زیرساختهای مهم توليد فلز‬
‫طبيعی تأمين میشود‪ .‬مصرف آب‬
‫منيزیم میباشد‪.‬‬
‫در این صنعت بسيار پایين است‪.‬‬

‫نیروی انساني متخصص و ماهر‬ ‫مالحظات زیستمحیطي‬

‫نيروی انسانی از منظر متخصصين طراحیهای فنی و‬
‫مهندسی و نيروی مورد نياز برای اجرای عملياتِ‬
‫توليد منيزیم به روش احيای حرارتی حائز اهميت‬
‫میباشد‪ .‬تأمين نيروی انسانی جوان‪ ،‬متخصص و ماهر‬
‫ازجمله زیرساختهای مهم این صنعت محسوب‬
‫میشود‪.‬‬
‫استفاده از منابع انرژی کمتر آالینده و تعبيه‬
‫سيستمها و فناوریهای نوین برای جلوگيری از آلوده‬
‫شدن محيط زیست در فرآیند توليد منيزیم (گرد و‬
‫غبار و گازهای گلخانهای) از ملزومات مهم توسعه این‬
‫صنعت میباشد تا به محيط زیست منطقه آسيبی‬
‫وارد نگردد‪.‬‬

‫‪ .2-3‬بررسي پتانسیلهای بالقوه ملي و منطقهای كشور برای تولید منیزیم‬

‫کشور ایران به دليل داشتن منابع معدنی و انرژی عظيم و موقعيت ژئوپليتيكی مناسب در جهان‬
‫میتواند بهعنوان یكی از قطبهای مهم صنایع انرژیبر در خاورميانه و جهان بدل شود‪ .‬حرکت از‬
‫خامفروشی به سمت توليد محصوالت با ارزشافزوده باال و صادراتمحور‪ ،‬موجب وارد شدن ایران به‬
‫ليست کشورهای توليدکننده محصوالت استراتژیكی چون منيزیم و آلياژهای آن خواهد شد و عالوهبر‬
‫ایجاد اشتغال‪ ،‬افزایش توليد ناخالص داخلی و ارزآوری موجب توسعه صنایع پایيندست محصوالت‬
‫منيزیمی مانند واحدهای صنعتی توليد قطعات خودرو و صنایع هوافضا خواهد شد‪ .‬همچنين بهدليل‬
‫‪ _____________________________________________________ 12‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫رشد و توسعه صنعت توليد آلومينيم و آلياژهای آلومينيمی در کشور که توليد ‪ 1‬ميليون تنی برای آن‬
‫پيشبينی شده است‪ ،‬توسعه صنعت منيزیم در کشور موجب تأمين ماده اوليه مورد نياز برای توليد‬
‫آلياژهای آلومينيمی با ارزشافزوده باال و تكميل چرخه این صنعت خواهد شد‪.‬‬
‫از مزیتها و پتانسيلهای بالقوه ملی و منطقهای در ایران برای توليد منيزیم میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫ـ مواد اوليه و منابع معدنی با کيفيت‪ ،‬فراوان و در دسترس‪،‬‬
‫ـ وجود منابع انرژی پاک و ارزان (گاز طبيعی)‪،‬‬
‫ـ در دسترس بودن دانش فنی بومی شده توليد منيزیم (متخصصين داخلی)‪،‬‬
‫ـ وجود نيروی انسانی جوان‪ ،‬متخصص و ماهر‪،‬‬
‫ـ نزدیكی ایران به بازارهای هدف منيزیم دنيا و هزینههای پایين حملونقل‪.‬‬

‫‪ .1-2-3‬مواد اولیه و منابع معدني‬

‫منابع اوليه و معدنی مورد نياز برای توليد منيزیم بهصورت گستردهای در کشور وجود دارد‪ .‬استانهای‬
‫آذربایجان شرقی و غربی‪ ،‬کرمان‪ ،‬همدان‪ ،‬فارس‪ ،‬سمنان و کرمانشاه دارای معادن دولوميت و سيليس‬
‫(مناسب برای توليد فروسيليس) با ذخایر گسترده میباشند که برای فرآیند توليد منيزیم به روش‬
‫حرارتی مناسب است‪ .‬همچنين وجود منابع شورابهای در استانهای آذربایجان غربی‪ ،‬سمنان‪ ،‬اصفهان‪،‬‬
‫یزد‪ ،‬خوزستان و قم بهعنوان ماده اوليه فرآیند توليد منيزیم به روش الكتروليز مطرح هستند‪.‬‬
‫شكل ‪ ،4‬وضعيت توزیع معادن دولوميت‪ ،‬سيليس و منابع شورابهای را در کشور نشان میدهد‪.‬‬
‫دولوميت و سيليس مواد معدنی در دسترس و با قيمت پایين میباشند که ایران را به یكی از‬
‫کشورهای مستعد برای توليد فلز منيزیم در دنيا بدل ساخته است‪ .‬استفاده از این منابع معدنی به‬
‫همراه تبدیل گاز به محصوالت با ارزشافزوده باال و صادراتمحور‪ ،‬موجب توسعه صنعت توليد منيزیم و‬
‫سایر صنایع وابسته (قطعهسازی و توليد فروسيليس) در استانهای کشور خواهد شد‪.‬‬
‫___________________________________________________________ ‪13‬‬

‫شكل ‪ .4‬توزیع معادن دولومیت‪ ،‬سیلیس و منابع شورابهای در ایران‬

‫بهازای هر ‪ 11‬تن دولومیت‪ 1 ،‬تن منیزیم قابل استحصال است‪.‬‬

‫دولومیت‬
‫سیلیس‬
‫منابع شورابهای‬

‫مأخذ‪ :‬نقشههای زمينشناسی تهيه شده در سازمان زمينشناسی و اکتشافات معدنی کشور‪.‬‬

‫جدول ‪ ،2‬بخشی از معادن مهم دولوميت ایران را نشان میدهد که ذخایر عظيم دولوميت مناسب‬
‫برای فرآیند توليد شمش منيزیم در آن وجود دارد‪ .‬دولوميت با کيفيت مناسب برای فرآیند توليد‬
‫شمش منيزیم‪ ،‬بایستی دارای درصد اکسيد منيزیم در محدوده ‪ 19 – 21‬درصد وزنی بوده و ميزان‬
‫ناخالصیهای آن (سيليس‪ ،‬اکسيد آلومينيم‪ ،‬اکسيدهای آهن‪ ،‬گوگرد و‪ )...‬کمتر از ‪ 2‬درصد بوده و‬
‫دارای خواص مكانيكی مطلوب و استحكام کافی جهت پخت در کوره باشد‪.‬‬
‫فروسيليس یكی دیگر از مواد اوليه اصلی در توليد منيزیم است‪ .‬احداث واحد صنعتی توليد‬
‫فروسيليس در کنار کارخانه توليد منيزیم میتواند عالوهبر فراهم شدن امكان تأمين یكی از مواد اوليه‬
‫مهم فرآیند از داخل کارخانه‪ ،‬موجب توسعه صنعت توليد فروآلياژها در کشور شود‪ .‬فروآلياژها مانند‬
‫فروسيليس کاربردهای گسترده ای در توليد آهن و فوالد و صنایع شيشه دارند و با توجه به گسترش‬
‫توليد فوالد در ایران و کشورهای همسایه‪ ،‬صنعت توليد فروسيليس میتواند بخشی از نيازهای کشور به‬
‫این ماده را تأمين کرده و به کشورهای حاشيه خليج فارس صادر شود‪.‬‬
‫‪ _____________________________________________________ 14‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫جدول ‪ .2‬نمونهای از توزیع استاني معادن دولومیت ایران‬

‫نام معدن‬ ‫شهرستان‬ ‫استان‬ ‫ردیف‬
‫جلفا‬ ‫جلفا‬ ‫آذربایجان شرقی‬ ‫‪1‬‬
‫خواجهمرجان‬ ‫صوفيان‬ ‫آذربایجان شرقی‬ ‫‪2‬‬
‫قرهضياءالدین – بابلآباد‬ ‫قرهضياءالدین‬ ‫آذربایجان غربی‬ ‫‪3‬‬
‫ماکو – آداغان‬ ‫ماکو‬ ‫آذربایجان غربی‬ ‫‪4‬‬
‫جاجرم‬ ‫جاجرم‬ ‫خراسان شمالی‬ ‫‪5‬‬
‫کمرشير‬ ‫تربت حيدریه‬ ‫خراسان رضوی‬ ‫‪6‬‬
‫سلطانيه‬ ‫سلطانيه‬ ‫زنجان‬ ‫‪7‬‬
‫الوهدار‬ ‫مهدیشهر‬ ‫سمنان‬ ‫‪8‬‬
‫کرکوه‬ ‫مهدیشهر‬ ‫سمنان‬ ‫‪9‬‬
‫خانهکَت‬ ‫استهبان‬ ‫فارس‬ ‫‪10‬‬
‫گچساران (چمپه)‬ ‫المرد‬ ‫فارس‬ ‫‪11‬‬
‫آبگرم و مصرآباد و لک‬ ‫آبگرم‬ ‫قزوین‬ ‫‪12‬‬
‫کاظمآباد‬ ‫کرمان‬ ‫کرمان‬ ‫‪13‬‬
‫بُندر‬ ‫کرمان‬ ‫کرمان‬ ‫‪14‬‬
‫رحيمآباد‬ ‫کرمان‬ ‫کرمان‬ ‫‪15‬‬
‫شهبازان‬ ‫اسالمآباد‬ ‫کرمانشاه‬ ‫‪16‬‬
‫سرچاهان‬ ‫حاجیآباد‬ ‫هرمزگان‬ ‫‪17‬‬
‫آردوشان‬ ‫نهاوند‬ ‫همدان‬ ‫‪18‬‬
‫سپيدان‬ ‫نهاوند‬ ‫همدان‬ ‫‪19‬‬
‫قشالق دهفول‬ ‫نهاوند‬ ‫همدان‬ ‫‪20‬‬
‫چشمهبيد‬ ‫نهاوند‬ ‫همدان‬ ‫‪21‬‬

‫بنابراین کشور ایران از نظر مواد اوليه و منابع معدنی هيچ کمبودی برای توليد فلز منيزیم نخواهد‬
‫داشت و بهدليل ذخایر ميلياردی معادن دولوميت باکيفيت در ایران‪ ،‬تأمين ماده اوليه فرآیند توليد‬
‫منيزیم تا سالها با چالشی روبرو نخواهد بود‪.‬‬

‫‪ .2-2-3‬منابع انرژی‬
‫مهمترین منبع انرژی مورد نياز برای توليد منيزیم‪ ،‬منابع انرژی فسيلی جهت تأمين سوخت کورههای‬
‫کلسيناسيون‪ ،‬احيا و ذوب است‪ .‬استفاده از منابع انرژی زغالسنگ بهعنوان سوخت در مقایسه با منابع‬
‫گاز طبيعی بيش از دو برابر آالیندگی داشته و گازهای گلخانهای توليد میکند و هزینههای توليد را‬
‫باال میبرد‪ .‬کشور ایران بهدليل داشتن منابع عظيم گاز‪ ،‬یكی از پتانسيلهای مهم دنيا برای توسعه‬
‫صنایع انرژیبر مانند توليد آهن و فوالد‪ ،‬منيزیم و‪ ...‬است که یكی از ویژگیهای متمایزکننده این کشور‬
‫در مقایسه با کشورهایی چون چين‪ ،‬هند‪ ،‬ترکيه و‪ ...‬است‪.‬‬
‫___________________________________________________________ ‪15‬‬

‫مصرف نسبتاً پایين آب یكی دیگر از ویژگیهای صنعت توليد منيزیم است و آن را برای‬
‫کشورهایی مانند ایران که دارای بحران آب هستند به صنعت مناسبی تبدیل میسازد‪ .‬طبق‬
‫بررسیهای صورت گرفته ميزان مصرف آب برای توليد هر تن منيزیم ‪ 10 – 15‬مترمكعب است‪.‬‬
‫کشور چين بهدليل فقدان منابع گاز طبيعی کافی‪ ،‬عمدتاً از سوخت زغالسنگ برای کارخانجات‬
‫توليد منيزیم استفاده میکند که فرآیندی هزینهبر و آالینده محسوب میشود و سازمانهای‬
‫بينالمللی‪ ،‬چين را ملزم به تعطيلی کارخانجات آالینده یا اصالح فرآیند کردهاند‪ .‬در کشورهایی مانند‬
‫ترکيه نيز به دليل اینكه گاز طبيعی مورد استفاده خود را از سایر کشورها مانند ایران وارد میکنند‪،‬‬
‫هزینههای توليد محصوالتی مانند منيزیم باالست‪ ،‬اما کشور ایران بهدليل دارا بودن منابع عظيم گازی‬
‫میتواند توليد محصوالت صادراتمحور و با ارزشافزوده باال را جایگزین خامفروشی گاز طبيعی نماید و‬
‫با گسترش صنایعی مانند توليد منيزیم‪ ،‬شمش منيزیم را بهعنوان یک بسته انرژی به کشورهای‬
‫اروپایی و حاشيه خليج فارس صادر کند ‪ .‬مزیت بزرگ ایران در زمينه منابع انرژی گازی در کنار سایر‬
‫مزایای کشور ایران‪ ،‬موجب خواهد شد تا محصول توليد شده در ایران بهدليل هزینههای پایين توليد‬
‫امكان رقابت با منيزیم چينی را داشته باشد‪ .‬در جدول ‪ 3‬کشورهای ایران و چين در زمينه توليد‬
‫منيزیم و ملزومات آن با یكدیگر مقایسه شدهاند‪.‬‬

‫جدول ‪ .3‬مقایسه ایران و چین از نظر ملزومات تولید منیزیم‬

‫چین‬ ‫ایران‬ ‫پارامتر‬ ‫ردیف‬
‫فراوان‬ ‫فراوان‬ ‫مواد اوليه‬ ‫‪1‬‬
‫‪28/3‬‬ ‫‪36/7‬‬ ‫متوسط سنی جمعيت کشور‬ ‫‪2‬‬
‫‪2/5‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫هزینه کارگر (دالر بر ساعت)‬ ‫‪3‬‬
‫زغالسنگ‬ ‫گاز طبيعی‬ ‫منابع عمده انرژی‬ ‫‪4‬‬
‫‪117.000‬‬ ‫‪163.000‬‬ ‫توليد ساليانه گاز طبيعی (ميليون مترمكعب)‬ ‫‪5‬‬
‫‪0/42‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫قيمت گاز طبيعی (دالر بر مترمكعب)‬ ‫‪6‬‬
‫‪0/06‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫قيمت الكتریسيته (دالر بر کيلووات ساعت)‬ ‫‪7‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫انتشار گاز دیاکسيد کربن (کيلوگرم بر کيلوگرم محصول)‬ ‫‪8‬‬

‫‪ .3-2-3‬دانش فني بومي‬

‫در سالهای گذشته صنعت تو ليد منيزیم و آلياژهای منيزیمی در ایران‪ ،‬صنعتی نو و ناشناخته بود و‬
‫توليد منيزیم در داخل کشور صورت نگرفته بود‪ .‬با انجام پژوهشهای علمی در مقياس آزمایشگاهی و‬
‫نيمهصنعتی توسط پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف‪ ،‬دانش فنی توليد شمش منيزیم در کشور‬
‫بهدست آمده و محصول آزمایشگاهی و نيمهصنعتی توليد شده است‪ .‬استفاده از این دانش فنی در‬
‫‪ _____________________________________________________ 16‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫مقياس صنعتی موجب ساخت اولين کارخانه توليد شمش منيزیم در ایران در استان خراسان جنوبی و‬
‫توليد این محصول در داخل کشور شده است‪ .‬بنابر اطالعات موجود‪ ،‬اکثر تجهيزات و ماشينآالت مورد‬
‫استفاده در کار خانه توليد شمش منيزیم فردوس ساخت داخل بوده و در شرایطی که ایران در تحریم‬
‫قدرتهای بزرگ بوده‪ ،‬طراحی‪ ،‬ساخت و راهاندازی کارخانه‪ ،‬انجام شده است‪ .‬همچنين تجربه‬
‫متخصصين داخلی در طراحی فرآیند توليد منيزیم و بهينهسازی متغيرهای مؤثر بر فرآیند در طراحی‬
‫کارخانه شمش منيزیم فردوس بهکار گرفته شده و دانش فنی توليد منيزیم بهطور کامل بومی شده و‬
‫در اختيار متخصصين و فارغالتحصيالن ایرانی قرار دارد‪.‬‬

‫‪ .4-2-3‬نیروی انساني‬
‫کشور ایران از نظر جمعيتی جوان محسوب میشود و طبق آمار رسمی‪ 46/1 ،‬درصد جمعيت آن بين‬
‫‪ 25 – 54‬سال بوده و متوسط سن جمعيت ایران ‪ 28/3‬سال است که نسبت به بسياری از کشورها‬
‫بافت جمعيتی جوان دارد‪ .‬وجود نيروی انسانی ماهر و نيمهماهر در کنار متخصصين و فارغالتحصيالن‬
‫فنی و مهندسی دانشگاههای کشور پتانسيل مناسبی برای توسعه صنایع معدنی در ایران است‪.‬‬
‫صنعت توليد منيزیم بهدليل وجود فرآیندهایی مانند احيا و ذوب نيازمند نيروی انسانی‬
‫آموزشدیده و ماهر است‪ .‬همچنين هزینه پایين نيروی انسانی در ایران (‪ 1/5‬دالر در هر ساعت) نسبت‬
‫به کشورهایی مانند چين (‪ 2/5‬دالر در هر ساعت) و ترکيه (‪ 5/3‬دالر در هر ساعت) موجب کاهش‬
‫هزینههای توليد میشود‪ .‬همچنين برای توليد هر ‪ 1.000‬تن منيزیم برای ‪ 300‬نفر بهطور مستقيم و‬
‫غيرمستقيم اشتغال ایجاد میشود‪.‬‬

‫‪ .5-2-3‬هزینههای حملونقل‬
‫وجود زیرساختهای حملونقل اعم از حملونقل جادهای‪ ،‬ریلی و دریایی از ملزومات توسعه صنایع‬
‫است‪ .‬حملونقل مواد اوليه تا محل کارخانه و انتقال محصول توليد شده به بازارهای هدف بخش مهمی‬
‫از هزینههای توليد را به خود اختصاص میدهد‪.‬‬
‫کشور ایران از نظر زیرساختهای حملونقل ریلی و دریایی از امكانات مناسبی برخوردار است‪ .‬شبكه‬
‫راهآهن سراسری ایران بههمراه بنادر تجاری مختلف و مناطق آزاد مرزی و دسترسی به آبهای آزاد از‬
‫طریق خليج فارس و دریای عمان و همچنين دسترسی زمينی به کشورهای اروپایی از غرب و شمال غربی‬
‫ایران و از طریق ترکيه موجب شده تا کشور ایران دارای مزیت مهم حملونقلی نسبت به بزرگترین رقيب‬
‫خود در زمينه توليد منيزیم یعنی چين باشد‪ .‬نزدیكی ایران به کشورهای اروپایی و حاشيه خليج فارس‬
‫بهعنوان بازار هدف صادرات منيزیم و امكان صادرات محصول از طریق زیرساختهای حملونقل جادهای‪،‬‬
‫ریلی و دریایی تا ميزان زیادی هزینه حملونقل محصول توليد شده را کاهش داده و در نتيجه منيزیم‬
‫___________________________________________________________ ‪17‬‬

‫توليدی در ایران با قيمت تمامشده پایينتری به دست مصرفکنندگان اروپایی و کشورهای همسایه ایران‬
‫خواهد رسيد‪.‬‬
‫رشد و توسعه صنایعی که محصوالت صادراتی توليد میکنند موجب گسترش روزافزون زیرساختها و‬
‫امكانات حملونقل در کشور خواهد شد‪ .‬منيزیم بهعنوان یک محصول صادراتی که بازار هدف آن کشورهای‬
‫اروپایی‪ ،‬ترکيه و کشورهای حاشيه خليج فارس است از طریق زیرساختهای حملونقل کشور میتواند با‬
‫هزینههای پایينتری نسبت به کشورهایی مانند چين به دست مصرفکننده برسد‪.‬‬

‫شكل ‪ .5‬توزیع خطوط سراسری راهآهن‪ ،‬بنادر و مناطق آزاد در ایران‬

‫شبكه راهآهن‬
‫بنادر مهم تجاری‬
‫مناطق آزاد مرزی‬
‫صادرات منیزیم‬

‫براساس بررسیهای صورت گرفته تعداد زیادی از استانهای کشور پتانسيل بالقوهای برای ایجاد‬
‫واحدهای صنعتی توليد منيزیم هستند‪ .‬با توجه به اینكه حداقل ظرفيت توجيهپذیر از نظر اقتصادی‬
‫برای واحدهای توليد منيزیم ‪ 5‬تا ‪ 6‬هزار تن در سال میباشد‪ ،‬در صورت تحقق احداث واحدهای‬
‫منيزیم در استانهایی مانند آذربایجان شرقی و غربی‪ ،‬کرمان‪ ،‬کرمانشاه‪ ،‬سمنان‪ ،‬همدان‪ ،‬سيستان و‬
 ‫‪ _____________________________________________________ 18‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫بلوچستان و فارس میتوان چشمانداز توليد بيش از ‪ 100.000‬تن منيزیم را در کشور متصور بود‪ .‬با‬
‫توليد این ميزان منيزیم و آلياژهای آن‪ ،‬ایران تبدیل به قطب توليد منيزیم دنيا و دومين توليدکننده‬
‫منيزیم پس از کشور چين خواهد شد‪ ،‬بيش از ‪ 30.000‬شغل بهصورت مستقيم و غيرمستقيم ایجاد‬
‫شده و ایران نقش برجستهای در صادرات منيزیم به کشورهای اروپایی و حاشيه خليج فارس خواهد‬
‫داشت‪ .‬همچنين توسعه صنعت منيزیم در کشور موجب ایجاد و رشد صنایع دیگر مانند‪ :‬قطعهسازی‪،‬‬
‫توليد آلومينيم و فروسيليس خواهد شد‪.‬‬

‫شكل ‪ .6‬چشمانداز تولید ‪ 100.000‬تن منیزیم در كشور‬

‫چشمانداز تولید ‪ 100.000‬تن منیزیم در ایران‬

‫توسعه صنایع‬ ‫ایران‪ ،‬قطب مهم‬ ‫توسعه‬

‫اشتغال‬ ‫ارزآوری‬ ‫مرتبط‬ ‫منیزیم دنیا‬ ‫صادرات‬

‫گسترش صنعت توليد‬ ‫قيمت جهانی منيزیم و‬ ‫با گسترش واحدهای‬ ‫با توليد ‪ 100.000‬تن‬ ‫با توليد ‪ 100.000‬تن منيزیم‬
‫منيزیم تا ‪ 100.000‬تن‪،‬‬ ‫آلياژهای آن در سالهای‬ ‫توليد منيزیم‪ ،‬صنایع‬ ‫منيزیم در ایران‪ ،‬کشور به‬ ‫در ایران‪ ،‬از خامفروشی منابع‬
‫در مراحل فنی‪ ،‬مهندسی‪،‬‬ ‫اخير روند رو به رشدی را‬ ‫وابسته مانند صنایع توليد‬ ‫دومين توليدکننده منيزیم‬ ‫گازی کشور جلوگيری شده و‬
‫راهاندازی و ساخت‪ ،‬توليد‬ ‫طی کرده است‪ .‬درحال‬ ‫قطعات منيزیمی و‬ ‫در جهان و قطب توليد‬ ‫منيزیم بهعنوان یک محصول‬
‫و ‪ ...‬بهصورت مستقيم و‬ ‫حاضر قيمت هر تن‬ ‫آلومينيمی خودرو‪ ،‬صنایع‬ ‫منيزیم تبدیل خواهد شد‪.‬‬ ‫صادراتی (بسته انرژی) با‬
‫غيرمستقيم برای بيش از‬ ‫شمش منيزیم ‪ 2500‬دالر‬ ‫توليد قطعات سيستمهای‬ ‫منيزیم ایرانی محصولی‬ ‫ارزشافزوده باال توليد و عرضه‬
‫‪ 30.000‬نفر اشتغال ایجاد‬ ‫میباشد که توليد هر تن‬ ‫دفاعی و اجزای هواپيماها‬ ‫جذاب از نظر اقتصادی و‬ ‫خواهد شد‪ .‬توسعه صادرات‬
‫خواهد کرد که یكی از‬ ‫شمش منيزیم در کشور‬ ‫و ماهوارهها و همچنين‬ ‫تجاری برای بازارهای‬ ‫غيرنفتی یكی از نتایج توليد‬
‫راههای مهم توسعه‬ ‫به ميزان ‪ 2500‬دالر‬ ‫صنعت توليد فروآلياژ‬ ‫هدف اروپایی و کشورهای‬ ‫منيزیم است‪.‬‬
‫اقتصادی کشور است‪.‬‬ ‫ارزآوری خواهد داشت‪.‬‬ ‫توسعه خواهند یافت‪.‬‬ ‫همسایه ایران خواهد بود‪.‬‬

‫‪ .4‬بررسي تولید منیزیم از منظر اقتصادی‬

‫‪ .1-4‬سرمایهگذاری مورد نیاز برای تولید منیزیم‬

‫فرآیند توليد منيزیم به روش حرارتی شامل واحدهای کلسيناسيون دولوميت‪ ،‬آمادهسازی مواد اوليه‪ ،‬احيای‬
‫حرارتی‪ ،‬ذوب‪ ،‬آلياژسازی و ریختهگری و واحد توليد فروسيليس است‪ .‬سرمایهگذاری مورد نياز برای تجهيزات‪،‬‬
‫تأسيسات و ماشينآالت خط توليد منيزیم که بيش از ‪ 90‬درصد سرمایهگذاری طرح را تشكيل میدهد‪ ،‬بهازای‬
‫هر تن محصول توليدی حدود ‪ 3.000‬دالر میباشد‪ .‬برای احداث یک واحد توليد فروسيليس جهت تأمين مواد‬
‫اوليه فرآیند توليد منيزیم نيز بهازای هر تن فروسيليس حدود ‪ 900‬دالر سرمایهگذاری مورد نياز است‪.‬‬
‫___________________________________________________________ ‪19‬‬

‫‪ .2-4‬هزینههای تولید منیزیم‬

‫هزینههای توليد منيزیم شامل‪ :‬مواد اوليه‪ ،‬انرژی‪ ،‬نيروی انسانی‪ ،‬حملونقل‪ ،‬تعميرات و نگهداری و‬
‫استهالک است‪ .‬جدول ‪ 4‬نيازمندیهای الزم برای توليد هر تن منيزیم را نشان میدهد‪.‬‬

‫جدول ‪ .4‬نیازمندیهای تولید شمش منیزیم‬

‫واحد‬ ‫مقدار مورد نیاز برای تولید هر تن منیزیم‬ ‫شرح‬ ‫ردیف‬
‫مترمكعب‬ ‫‪3.500‬‬ ‫گاز طبيعی‬ ‫‪1‬‬
‫کيلووات ساعت‬ ‫‪2.700‬‬ ‫الكتریسيته‬ ‫‪2‬‬
‫مترمكعب‬ ‫‪15‬‬ ‫آب‬ ‫‪3‬‬
‫تن‬ ‫‪12‬‬ ‫دولوميت‬ ‫‪4‬‬
‫تن‬ ‫‪1/2‬‬ ‫فروسيليس‬ ‫‪5‬‬
‫نفر‬ ‫‪0/05‬‬ ‫نيروی انسانی‬ ‫‪6‬‬
‫کيلومتر‬ ‫‪100‬‬ ‫حملونقل مواد اوليه‬ ‫‪7‬‬

‫‪ .3-4‬شاخصهای مهم اقتصادی‬

‫محاسبات و بررسیهای انجام شده بر روی تجارب توليد منيزیم در کشورهای مختلف دنيا نشان داده است‬
‫که حداقل ظرفيت توجيهپذیر از نظر اقتصادی برای احداث واحدهای صنعتی توليد منيزیم در محدوده‬
‫‪ 5.000 – 6.000‬تن در سال میباشد‪ .‬با در نظر گرفتن احداث واحدهای صنعتی با ميزان سرمایهگذاری‬
‫ذکر شده در بخش ‪ 4-1‬و هزینههای توليد مورد نياز (بخش ‪ ،)4-2‬با ظرفيت ‪ 6.000‬تن در سال منيزیم‬
‫بههمراه توليد فروسيليس و با در نظر گرفتن قيمت فروش ‪ 2.500‬دالر بر هر تن منيزیم‪ ،‬محاسبات مالی‬
‫توسط نرمافزارهای تخصصی شاخصهای مناسبی را برای صنعت توليد شمش منيزیم بهدست میدهد‪.‬‬
‫نمونهای از این شاخصهای مهم اقتصادی‪ ،‬نرخ بازده داخلی (‪ )IRR‬میباشد که برای صنعت توليد منيزیم‬
‫با در نظر گرفتن ظرفيت توليد ‪ 6.000‬تن در سال معادل ‪ 27‬درصد است‪.‬‬

‫‪ .4-4‬توجیهپذیری و سودآوری صنعت‬

‫صنعت توليد منيزیم در ایران بهدليل فراوانی و در دسترس بودن مواد اوليه و منابع انرژی و همچنين امكان‬
‫صادرات محصول به بازارهای هدف (اتحادیه اروپا و کشورهای حاشيه خليج فارس) با هزینههای نسبتاً کمتر‬
‫نسبت به سایر کشورهای توليدکننده منيزیم بهویژه چين و با توجه به شاخصهای اقتصادی توليد منيزیم‪،‬‬
‫صنعتی سودآور و متناسب با شرایط و زیرساختهای موجود در کشور است‪ .‬این صنعت برخالف صنایعی‬
‫مانند فوالدسازی که نيازمند مصرف آب فراوان و صنعت توليد آلومينيم که دچار چالش تأمين مواد اوليه‬
‫فرآیند است‪ ،‬صنعتی سازگار با شرایط طبيعی و ژئوپليتيک ایران میباشد که از جذابيتهای این صنعت‬
‫‪ _____________________________________________________ 20‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫برای سرمایهگذاران داخلی و خارجی است‪ .‬قرار گرفتن توسعه صنعت توليد منيزیم در اولویتهای‬
‫سياستگذاری صنعتی و معدنی کشور و حمایت از توليدکنندگان آن گام مهمی در استفاده از پتانسيلهای‬
‫بالقوه کشور در راستای توسعه صادرات‪ ،‬ارزآوری و تبدیل شدن ایران به قطب توليد منيزیم منطقه است‪.‬‬

‫‪ .5-4‬مقایسه تطبیقي صنعت تولید منیزیم با صنایع فوالد و آلومینیم‬

‫جدول ‪ ،5‬صنایع توليد فوالد‪ ،‬منيزیم و آلومينيم را براساس فاکتورهای مختلف مقایسه کرده است‪.‬‬

‫جدول ‪ .5‬مقایسه تطبیقي صنایع تولید آهن و فوالد‪ ،‬منیزیم و آلومینیم در ایران‬
‫منیزیم‬ ‫آلومینیم‬ ‫فوالد‬ ‫عوامل مؤثر‬ ‫ردیف‬
‫دولوميت‬ ‫بوکسيت‬ ‫سنگ آهن‬
‫مواد اوليه‬ ‫‪1‬‬
‫(داخلی)‬ ‫(عمدتاً وارداتی)‬ ‫(داخلی ‪ +‬وارداتی)‬
‫گاز طبيعی‬ ‫برق‬ ‫گاز طبيعی‪ ،‬آب‪ ،‬برق‬ ‫منابع عمده انرژی‬ ‫‪2‬‬
‫*‬
‫‪ 3.000‬دالر‬ ‫‪ 3.000‬دالر‬ ‫‪ 400‬دالر‬ ‫سرمایهگذاری بر تن محصول‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 20‬کيلوگرم‬ ‫‪ 50‬کيلوگرم‬ ‫‪ 10‬کيلوگرم‬ ‫توليد ‪ CO2‬بر کيلوگرم محصول‬ ‫‪4‬‬
‫‪100 MJ‬‬ ‫‪200 MJ‬‬ ‫‪50 MJ‬‬ ‫ميزان مصرف انرژی بر ‪ kg‬محصول‬ ‫‪5‬‬
‫‪ 5.000‬تن‬ ‫‪ 100.000‬تن‬ ‫‪ 1‬ميليون تن‬ ‫حداقل ظرفيت اقتصادی ساليانه‬ ‫‪6‬‬
‫باطله سيليكاتی‬ ‫ذرات معلق‪ ،CO ،‬کربن گل قرمز‪ ،‬گاز کلر و ‪HF‬‬ ‫آالیندههای فرآیند‬ ‫‪7‬‬
‫‪ 2.500‬دالر‬ ‫‪ 2.050‬دالر‬ ‫‪ 400‬دالر‬ ‫قيمت متوسط هر تن محصول‬ ‫‪8‬‬
‫‪ 3.000‬تن‬ ‫‪ 350.000‬تن‬ ‫‪ 18.000.000‬تن‬ ‫ميزان محصول توليدی در کشور‬ ‫‪9‬‬
‫بومی‬ ‫خارجی‬ ‫بومی‬ ‫دانش فنی و طراحی مهندسی‬ ‫‪10‬‬
‫داخلی‪ ،‬صادراتی‬ ‫داخلی‬ ‫داخلی‪ ،‬صادراتی‬ ‫بازار هدف‬ ‫‪11‬‬
‫‪ 1.500‬تن‬ ‫>‪ 150.000‬تن‬ ‫>‪ 18.000.000‬تن‬ ‫تقاضای داخلی محصول‬ ‫‪12‬‬
‫* هزینه سرمایهگذاری برای آلومينيم بدون احتساب هزینههای مورد نياز برای توليد آلومينا (ماده اوليه کارخانه) در نظر گرفته شده است‪.‬‬

‫‪ .5‬بررسي زیستمحیطي صنعت تولید منیزیم‬

‫بررسی آالیندههای زیستمحيطیِ صنایع مختلف و شناخت راههای مهار آلودگی‪ ،‬موجب حرکت بر‬
‫مدار توسعه پایدار خواهد شد‪ .‬صنعت توليد منيزیم مانند صنایع معدنی دیگر موجب توليد آالیندههای‬
‫زیستمحيطی میشود که شامل‪ :‬غبار سنگ معدن‪ ،‬گازهای گلخانهای (‪ )CO2‬حاصل از مواد سوختی‬
‫و فرآیند پخت سنگ معدن‪ ،‬باطله جامد (ترکيبات کليسم ـ سيليكاتی) و سرباره ذوب منيزیم است‪.‬‬
‫ميزان توليد گاز دیاکسيد کربن ناشی از فرآیند حدود ‪ 20‬کيلوگرم بر هر کيلوگرم منيزیم توليدی‬
‫است که در مقایسه با سایر صنایع آالینده عدد بسيار کوچكی میباشد‪.‬‬
‫___________________________________________________________ ‪21‬‬

‫راهكارهای متعددی برای جلوگيری از ورود مواد آالینده به محيط زیست وجود دارد که استفاده‬
‫از مشعلهای بازیاب حرارتی‪ ،‬طراحی بهينه سيستم سوخترسانی‪ ،‬طراحی و استفاده از سيستم‬
‫غبارگير و سيكلو ن جهت مهار گرد و غبار مواد معدنی‪ ،‬استفاده از باطله جامد فرآیند در صنایعی چون‬
‫صنعت سيمان‪ ،‬توليد مصالح ساختمانی‪ ،‬جاده سازی و توليد شيشه و استفاده از سرباره ذوب برای‬
‫فوالدسازی ازجمله این راهكارها می باشند که با استفاده از تجهيزات اندازهگيری آالیندهها و استفاده از‬
‫روشها و تكنولوژیهای جدید میتوان از ورود مواد آالینده به محيط زیست جلوگيری کرد‪.‬‬

‫نتیجهگیری و جمعبندی‬

‫پتانسيلهای موجود در کشور‪ ،‬میتواند ایران را به یكی از مهمترین قطبهای توليد فلز منيزیم‬
‫بهعنوان فلز آینده دنيا تبدیل کند‪ .‬گسترش روزافزون توليد خودروهای سبک با مصرف انرژی پایين و‬
‫تمایل به استفاده از منيزیم و آلياژهای آن در صنایع پيشرفته دفاعی‪ ،‬نظامی و هوافضا‪ ،‬تقاضای جهانی‬
‫برای منيزیم را روزبهروز افزایش داده است و پيشبينی میشود تا سال ‪ 2025‬ميزان تقاضای منيزیم‬
‫در دنيا به باالی ‪ 1.200.000‬تن در سال برسد‪.‬‬
‫مزایای ایران در مقایسه با سایر کشورهای توليدکننده منيزیم بهویژه چين که درحال حاضر‬
‫بهدليل مشكالتی چون استفاده از منبع انرژی آالینده زغالسنگ و فاصله طوالنی حملونقل محصول تا‬
‫بازارهای هدف‪ ،‬به سمت تعطيلی یا کاهش ظرفيت توليد منيزیم حرکت میکند‪ ،‬موجب شده است تا‬
‫کشور ایران به یكی از پتانسيلهای جذاب برای سرمایهگذاری در حوزه صنایع انرژیبر مانند منيزیم‬
‫تبدیل شود‪ .‬وجود منابع معدنی گسترده و با کيفيت باال در اغلب استانهای کشور‪ ،‬امكان استفاده از‬
‫منابع انرژی گازی ارزان و نسبتاً پاک‪ ،‬مصرف آب پایين در صنعت منيزیم‪ ،‬وجود نيروی انسانی‬
‫متخصص و ماهر‪ ،‬نزدیكی ایران به بازارهای هدف منيزیم (اتحادیه اروپا و کشورهای حاشيه خليج‬
‫فارس) از مسيرهای زمينی‪ ،‬ریلی و دریایی بهدليل موقعيت ژئوپليتيک ایران در منطقه و دسترسی به‬
‫دانش فنی بومی (سابقه احداث واحد توليد منيزیم در ایران) ازجمله مزایای ایران درخصوص توسعه‬
‫صنعت توليد منيزیم میباشد‪.‬‬
‫قرار دادن توسعه صنعت توليد منيزیم در اولویتهای صنعتی و معدنی کشور و سياستگذاری در‬
‫راستای حمایت از این صنعت با در نظر گرفتن چشمانداز توليد ‪ 100.000‬تن منيزیم در ایران که این‬
‫کشور را به دومين توليدکننده منيزیم در جهان تبدیل خواهد کرد‪ ،‬عالوهبر ایجاد بيش از ‪30.000‬‬
‫شغل مستقيم و غيرمستقيم موجب توقف خام فروشی گاز و تبدیل آن به یک محصول با ارزشافزوده‬
‫باال‪ ،‬ارزآوری و توسعه صادرات و در کنار آن توسعه صنایع وابسته مانند قطعهسازی (صنعت خودرو)‪،‬‬
‫صنا یع توليد فروآلياژها‪ ،‬توليد قطعات پيشرفته برای صنایع دفاعی و هوافضا‪ ،‬توسعه صنایع توليد‬
‫‪ _____________________________________________________ 22‬مركز ژپوهشاه مجلس شوراياسالمي‬

‫تجهيزات مهندسی پزشكی و‪ ...‬خواهد شد‪ .‬راهاندازی ‪ 10‬واحد صنعتی ‪ 12.000‬تنی در استانهای‬
‫کشور بهویژه مناطق مستعد از نظر مواد اوليه و انرژی مانند‪ :‬آذربایجان شرقی و غربی‪ ،‬همدان‪ ،‬کرمان‪،‬‬
‫کرمانشاه‪ ،‬سمنان‪ ،‬سيستان و بلوچستان‪ ،‬فارس‪ ،‬هرمزگان و‪ ...‬میتواند در مدت زمان کوتاهی چشمانداز‬
‫توليد بيش از ‪ 100‬هزار تن منيزیم در کشور را محقق سازد‪ .‬همچنين بهدليل حجم سرمایهگذاری‬
‫نسبتاً پایين پروژههای راهاندازی واحدهای صنعتی توليد منيزیم در کشور‪ ،‬امكان حضور جدی بخش‬
‫خصوصی بهعنوان سرمایه گذار‪ ،‬طراح و پيمانكار احداث واحدهای صنعتی در سایه حمایتهای دولتی‬
‫وجود دارد‪.‬‬

‫پیشنهادها‬

‫دولت و نهادهای قانونگذاری در کشور می توانند با اقدامات زیر در تبدیل شدن ایران به قطب توليد‬
‫منيزیم در جهان نقشآفرین باشند‪:‬‬
‫ـ قرار گرفتن صنعت توليد منيزیم و آلياژهای آن در اولویتهای صنعتی و معدنی کشور‪،‬‬
‫ـ سياستگذاری حمایتی جهت توسعه این صنعت بهویژه در استانهای مستعد‪،‬‬
‫ـ ارائه تسهيالت ارزی از محل منابع صندوق توسعه ملی برای راهاندازی واحدهای توليد منيزیم‬
‫بهعنوان یک محصول صادراتی با ميزان بهره وام پایين‪،‬‬
‫ـ ارائه تسهيالت بانكی برای تأمين سرمایه در گردش واحدهای توليدی منيزیم‪،‬‬
‫ـ استفاده از پتانسيل سازمان های دولتی مرتبط مانند سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‬
‫معدنی ایران (ایميدرو)‪ ،‬سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) و‪ ...‬بهصورت مشارکت در‬
‫اجرای طرحهای صنعتی توليد منيزیم در کشور‪،‬‬
‫‪ -‬ترغيب شرکتها و مؤسسات سرمایهگذاری کشور جهت ورود به صنعت منيزیم‪،‬‬
‫ـ در نظر گرفتن مشوق های مالياتی و گمرکی برای توسعه صنعت توليد منيزیم بهعنوان یک‬
‫محصول عمدتاً صادراتی‪،‬‬
‫ـ وضع قوانين برای معافيت های گمرکی جهت واردات مواد اوليه مصرفی مورد نياز فرآیند مانند‬
‫فلورین‪ ،‬نمک تصفيه مذاب و‪، ...‬‬
‫ـ سياستگذاری‪ ،‬وضع قوانين و استانداردها در زمينه حرکت صنایع خودروسازی به سمت‬
‫سبک سازی خودروها و کاهش مصرف انرژی و آلودگی محيط زیست با جایگزینی قطعات فوالدی و‬
‫بعضاً آلومينيمی با قطعات منيزیمی‪،‬‬
23 ___________________________________________________________

‫ سياستگ ذاری در راستای حمایت از توليد فلزات استراتژیک و نادر بهدليل کاربردهای آنها در‬-
‫صنایع پيشرفته و فراهم کردن بستر توسعه تكنولوژیهای پيشرفته صنعتی علیرغم بازار کوچک این‬
، ... ‫ مس و‬،‫ آلومينيم‬،‫ فوالد‬،‫فلزات در مقایسه با بازار فلزاتی مانند آهن‬
‫ سياستگذاری درخصوص توجه به توليد آلياژهای منيزیمی در جهت ترغيب خودروسازان داخلی به‬-
.‫استفاده از این فلز در طراحی قطعات خودرو بهمنظور کاهش مصرف سوخت و جلوگيری از آلودگی هوا‬

‫منابع و مآخذ‬

1. Magnesium Market Research, London Tonnage Institution (2014).

2. Magnesium Vision 2020, a North American Automotive Strategic Vision for
Magnesium, a consortium of the United States Council for Automotive
Research (2011).
3. http://www.miit.gov.cn/n11293472/index.html.
4. Magnesium Metal: Global Industry Markets and Outlook 2012, Roskill Information
Services Ltd.
5. Magnesium Market in EU, TU Bergakademie Freiberg chair of industrial
Management and Logistics (2013).
6. Primary Magnesium Production Costs for Automotive Applications, Sujit Das,
www.tms.org/jom.html (2008).
7. Magnesium: 2014 Market Review & Forecast, Merchant Research and Consulting,
Market Publishers Ltd. January 2014.
8. www.USGS.gov
9. www.tccim.ir
 ‫شماره مسلسل‪15731 :‬‬ ‫شناسنامه گزارش‬
‫عنوان گزارش‪ :‬پتانسيل های کشور برای تبدیل شدن به قطب توليد فلز منيزیم در جهان بهعنوان‬
‫یک محصول صادراتمحور‬

‫نام دفتر‪ :‬مطالعات انرژی‪ ،‬صنعت و معدن (گروه معدن و صنایع معدنی)‬
‫تهیه و تدوین‪ :‬بابک بهادری‬
‫مدیران مطالعه‪ :‬فرید دهقانی‪ ،‬ابراهيم مقصودی‬
‫ناظران علمي‪ :‬حسين افشين‪ ،‬مهدی فقيهی‬
‫متقاضي‪ :‬معاونت پژوهشهای زیربنایی و امور توليدی‬
‫ویراستار تخصصي‪ :‬ـــــــ‬
‫ویراستار ادبي‪ :‬ـــــــ‬

‫واژههای كلیدی‪ :‬ـــــــ‬

‫تاریخ انتشار‪1396/11/4 :‬‬