‫برنامه راهبردی توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫‪Strategic plan of development of polymer‬‬

‫‪masterbachs and compounds industry in iran‬‬

‫انجمن تولیدکنندگان مستربچ و آمیزههای پلیمری ایران‬

‫‪1400‬‬
 ‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬

‫برنامه راهبردی توسعه صنعت‬

‫مستربچ وکامپاندهای پلیمری ایران‬

‫چکیده مدیریتی برنامه راهبردی ارتقای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬ ‫عنوان سند‪:‬‬

‫مقام معظم رهبری حضرت آیت اهلل خامنهای‪ ،‬در بهمن ‪ 1397‬بیانیه «گام دوم انقالب» را صادر کردند‪ .‬چشمانداز این بیانیه «ظهور تمدن‬
‫نوین اسالمی و آمادگی برای طلوع خورشید والیت عظمی (ارواحنا فداه)» است‪.‬‬
‫نقشه راه تمدن اسالمی ‪ 3‬مرحله دارد‪« :‬آمادگی‪ ،‬بازآفرینی و گسترش بینالمللی» در مرحله اول باید راهحلهای جامع و دقیقی برای‬
‫مسائل کشور با رویکرد بازآفرینی طراحی شود؛ مرحله دوم متمرکز بر حل مسائل کشور (با اجرای برنامههای عملیاتی طراحی شده در مرحله‬
‫اول) بوده و عالوه بر پیشرفت شگرف‪ ،‬دانش و فناوری مدیریت کشور ارتقاء خواهد یافت‪ .‬در مرحله سوم‪ ،‬تعالی سریع جمهوری اسالمی ایران‬
‫به عنوان یک الگوی بینالمللی مطرح و مورد پذیرش برخی از جوامع قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫بخش صنعت‪ ،‬معدن و تجارت به عنوان یک بخش اساسی در این مراحل نقش ویژه داشته و می بایست تعهدات خود را ایفا نماید‪ .‬در این‬
‫میان‪ ،‬اهمیت فزاینده محصوالت پتروشیمی‪ ،‬برای توسعه زنجیره صنایع پاییندستی آن بر کسی پوشیده نیست‪ .‬با این حال پتروشیمی کشور‬
‫در تبدیل مزیت نسبی خوراک به مزیت رقابتی محصوالت نهایی صادراتی و رقابتی با ضعفهای جدی مواجه بوده است‪ .‬یک از نمودهای‬
‫این مساله‪ ،‬کاستیهای توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در کشور است‪ .‬این صنعت میانی در زنچیره محصوالت پتروشیمی‪،‬‬
‫تامینکننده مواد اولیه مورد استفاده در صنایع مصرفکننده نهایی همچون خودروسازی‪ ،‬لوازم خانگی‪ ،‬سیم و کابل‪ ،‬لوله و اتصاالت پلیمری‪،‬‬
‫نساجی‪ ،‬تجهیزات الکتریکی‪ ،‬بستهبندی و ‪ ...‬است‪.‬‬

‫«برنامه راهبردی توسعه صنعت مستربج و کامپاندهای پلیمری ایران» یک برنامه پیشنهادی برای این‬
‫صنعت مهم است»‬
 ‫پیشگفتار جمری‬
‫ی‬‫صنع پت شیم ا تکم‬
‫صنعت مستربچ و کامپانداهی پلیمری هب عنوان یکی از صنایع میانی رد زنجیره ارزش ت رو ی مصد ق بارز ل ز ره ارزش و‬
‫ی‬ ‫ج‬‫ن‬

‫اشتغالزایی است‪ .‬با وجود ظرفیتاهی فراوان‪ ،‬این صنعت هنوز نتوانسته جای گاه خود را رد میزان تولید صنعتی کشور بدست آورد‪ .‬این مساله‬
‫ع‬‫ن‬ ‫ص‬ ‫ی‬ ‫ن‬‫اهب نقش ا ف صنع ب همچ‬
‫لزوم تدوین یک ربانمه ر ردی که ه ر ه عاالن ت وده و ن چار و ی رب ی رد و تاهی مدریان ت رد مذ ر ت با‬
‫ا‬ ‫ک‬ ‫ا‬ ‫اس‬ ‫خ‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫چ‬

‫سیاستگذاران دولتی حوزه صنعت باشد‪ ،‬را بیش از پیش نمایان میکرد‪ .‬از این روی تصمیم فعاالن‪ ،‬خبرگان و کارشناسان دلسوز این صنعت رب‬
‫این شد ات یک ربانمه راهبردی ربای ارتقای صنعت تهیه و تنظیم شود‪.‬‬
‫نج‬
‫گزارش حاضر با عنوان "ربانمه راهبردی ارتقای صنعت مستربچ و کامپانداهی پلیمری اریان" توسط اینجانب و هب سفارش ا من‬
‫نج‬
‫تولیدکنندگان مستربچ و کامپانداهی پلیمری اریان تدوین شده است‪ .‬بدین وسیله از اعضای هیئت مدریه ا من که با پشتیبانی و حمایت همه جانبه‪،‬‬
‫تخ‬
‫ربگزاری جلساتخبرگی مستمر و راهنماییاهی فنی و صصی خود زمینه الزم ربای تدوین این گزارش را فراهم کردند‪،‬صمیماهن تشکرو قدردانی میکنم‪.‬‬
‫قطعا بدون حمایت ایشان تدوین این ربانمه راهبردی میسر نبود‪.‬‬

‫حامد عادلی نیک ‪ -‬مجری طرح‬

‫اردیبهشت ماه ‪1401‬‬

 ‫فهرست‬

‫‪ -1‬مقدمهای پیرامون صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ‪2 ...........................................................‬‬

‫‪ -1-1‬گستره صنعت ‪2 .....................................................................................................‬‬
‫‪ -2-1‬اهمیت صنعت ‪2 .....................................................................................................‬‬
‫‪ -2‬صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در جهان ‪5 ....................................................................‬‬
‫‪ -1-2‬اندازه بازار جهانی صنعت ‪5 .........................................................................................‬‬
‫‪ -2-2‬روندهای آتی حاکم بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در جهان ‪5 ........................................‬‬
‫‪ -3‬تحلیل عملکرد صنعت مستربچ کامپاندهای پلیمری در ایران‪9 ......................................................‬‬
‫‪ -1-3‬تعداد واحد فعال و اشتغال صنعت‪9 .................................................................................‬‬
‫‪ -2-3‬ظرفیت اسمی و تولید صنعت ‪9 .....................................................................................‬‬
‫‪ -3-3‬مقیاس واحدهای تولیدکننده صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران ‪9 ......................................‬‬
‫‪ -4-3‬پراکندگی جغرافیایی واحدهای تولیدکننده صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‪10 ......................‬‬
‫‪ -5-3‬سهم صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از اقتصاد ایران ‪11 ..................................................‬‬
‫‪ -6-3‬صادرات و واردات صنعت ‪12 .......................................................................................‬‬
‫‪ -7-3‬تامین مواد اولیه تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای پلیمری ‪13 ................................................‬‬
‫‪ -8-3‬برآورد تقاضای پیشروی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران ‪13 ....................................‬‬
‫‪ -9-3‬زیستبوم صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران‪13 .....................................................‬‬
‫‪ -4‬محیطشناسی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪16 ..............................................................‬‬
‫‪ -1-4‬تحلیل محیط دور سیاستی ‪16 .....................................................................................‬‬
‫‪ -2-4‬تحلیل محیط نزدیک کسب و کاری ‪20 ...........................................................................‬‬
‫‪ -3-4‬تحلیل محیط داخلی صنعت ‪26 ....................................................................................‬‬
‫‪ -5‬شناسایی مسائل استراتژیک صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران ‪26 ........................................‬‬
‫‪ -6‬تعیین مسیر تحول‪ :‬استراتژیهای مرجع ‪31 ..........................................................................‬‬
‫‪ -7‬برنامه راهبردی (سند تحول) توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران ‪38 ...............................‬‬
‫پیوستها‪46 ................................................................................................................‬‬
‫علیرغم توفیقاتی که طی چند دهه اخیر به واسطه توسعه صنایع باالدست پتروشیمی حاصل شده‪ ،‬موفقیت کشور در تبدیل این مزیتها‬
‫و قابلیتها به توانمندیهای تولیدی و صادراتی دارای ارزش افزوده باالتر‪ ،‬محدود بوده است‪ .‬در حالی که توسعه صنایع پالستیک‪ ،‬نساجی‪،‬‬
‫اوله و اتصاالت‪ ،‬چرم مصنوعی و ‪ ...‬به توسعه محصوالت میاندستی این صنعت وابسته است‪ ،‬کمبود مواد اولیه این صنایع در پرتو عدم‬
‫تکمیل زنجیره تامین و سیاستهای غیرهدفمند تجاری و قیمتی‪ ،‬تداوم رشد آنها را با محدودیت مواجه ساخته است‪ .‬چنین شرایطی از‬
‫فقدان یا ضعف یک نگاه راهبردی و عدم انسجام سیاستی جدی جهت توسعه متوازن زنجیره صنعت پتروشیمی و رشته فعالیتهای مرتبط‬
‫با آن حکایت میکند و تدوین یک برنامه راهبردی متضمن نقشه راه توسعه این صنعت‪ ،‬سیاستهای مرتبط و برنامههای اجرایی توسعه آن‬
‫را اهمیت مضاعف میبخشد‪.‬‬
‫چالش کلیدی زنجیره صنعت پتروشیمی در کشور‪ ،‬چگونگی تبدیل مزیت نسبی در باالدست به مزیت رقابتی در صنایع پاییندست است‪.‬‬
‫یک از نمودهای این مساله‪ ،‬کاستیهای توسعه صنعت مستربچ و آمیزههای پلیمری در کشور است‪ .‬این صنعت به عنوان یک صنعت میانی‬
‫در زنچیره محصوالت پتروشیمی‪ ،‬تامینکننده مواد اولیه مورد استفاده در صنایع مصرفکننده نهایی همچون خودروسازی‪ ،‬لوازم خانگی‪،‬‬
‫سیم و کابل‪ ،‬لوله و اتصاالت پلیمری‪ ،‬نساجی‪ ،‬تجهیزات الکتریکی‪ ،‬بستهبندی و ‪ ...‬است‪ .‬این مساله اهمیت توسعه این صنعت و لزوم توجه‬
‫فعاالن آن به یک برنامه راهبردی برای ارتقای آن را به خوبی نمایان میکند‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫‪ -1‬مقدمهای پیرامون صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫‪ -1-1‬گستره صنعت‬
‫کامپاند به معنای ترکیب و یا آمیزه است‪ .‬ترکیب شیمیایی متشکل از دو یا بیشتر از عناصر شمیایی مختلف را کامپاند (آمیزه)‬
‫گویند‪ .‬کامپاند پلیمری ترکیب پلیمر با موادی دیگر است تا خواص مطلوبی را به پلیمر اضافه کند تا بتوان از آن ترکیب در صنایع‬
‫مختلفی همچون خودرو‪ ،‬لوازم خانگی‪ ،‬سیم و کابل‪ ،‬بستهبندی‪ ،‬لوله و اتصاالت و ‪ ...‬استفاده کرد‪ .‬در واقع حتی اگر نوع پلیمر و‬
‫گرید مناسب برای تولید یک محصول انتخاب شود‪ ،‬باز هم نمیتوان تمام خواصی را که به آن نیاز است در محصول نهایی ایجاد‬
‫کرد‪ .‬بنابراین با اضافه کردن موادی (به عنوان افزودنی‪ ،‬تقویتکننده‪ ،‬رنگکننده و پرکننده) به پلیمر‪ ،‬کامپاند پلیمری تولید کرده‬
‫و آن را برای استفاده در کاربردهای مختلف آماده میکنند‪ .‬ترکیبهای بدست آمده دارای استحکام بیشتر‪ ،‬مقاومت دمایی باالتر‪،‬‬
‫فرآیند پذیری بیشتر‪ ،‬عملکرد بهتر در مقابل ضربه‪ ،‬شفافیت بیشتر و ‪ ....‬هستند‪.‬‬
‫مستربچ محصولی است که در آن ماده پایه پلیمری (رزین پایه) به همراه پودر رنگ (پیگمنت) و یا افزودنیهای دیگر به صورت‬
‫بهینه ادغام شدهاند‪ .‬پرکاربردترین مستربچهای مصرفی در صنایع عبارتند از مستربچ رنگی‪ ،‬مشکی‪ ،‬سفید‪ ،‬لیزکننده‪ ،‬آنتی بالک‪،‬‬
‫آنتی استاتیک‪ ،‬ضد اشعه ماوراء بنفش‪ ،‬آنتی اکسیدانت‪ ،‬شفاف کننده‪ ،‬ضد مه‪ ،‬براق کننده‪ ،‬آنتی باکتریال‪ ،‬مکمل روانساز‪ ،‬تاخیرانداز‬
‫شعله‪.‬‬
‫آمیزه (کامپاند) مخلوط همگن ساخته شده از پلیمر پایه و افزودنی ها (از قبیل عوامل ضد اکسید شوندگی‪ ،‬رنگدانهها‪ ،‬پایدارکننده‬
‫در مقابل پرتو فرابنفش و ‪ )...‬است‪ 1.‬در مقابل‪ ،‬مواد بکر (‪ )Virgin‬موادی به شکل دانه (پودر) هستند که درمعرض هیچ کاربرد‬
‫یا فرآیندی‪ ،‬به غیر از آنچه برای تولید آن ها الزم است‪ ،‬قرار نگرفتهاند و هیچگونه مواد فرآیند شده یا بازیافت شده نیز به آنها‬
‫است‪2.‬‬ ‫اضافه نشده‬
‫با توجه به اهمیت موضوع شناخت و شناسایی کامپاندهای پلیمری نیاز است تا تعریفی دقیق و استاندارد برای کامپاند (آمیزه)‬
‫ارائه گردد تا مبنای مطالعات قرارگیرد‪ .‬تعاریف بسیار متنوعی از آمیزه (از قبیل تعریف ارائه شده در باال) در مراجع و استانداردها‬
‫آمده است‪ .‬ب رای در نظر گرفتن یک استاندارد واحد و معین در این خصوص‪ ،‬تعریف انجمن تولیدکنندگان مستربچ و آمیزههای‬
‫پلیمری ایران ارائه میشود‪:‬‬
‫"مخلوط همگن ساخته شده از یک یا چند پلیمر ترموپالستیک و تقویت کنندهها‪ ،‬پرکنندهها‪ ،‬افزودنیها (رنگدانهها‪ ،‬پایدار‬
‫کننده و ‪ ) ...‬به مقداری معین‪ ،‬آمیزه‪ 3‬نامیده میشود‪ .‬از آنجا که هرگونه اختالط فیزیکی یا شیمیایی مواد پلیمری با مواد معدنی یا‬
‫آلی‪ ،‬کامپاند (آمیزه) تلقی میشود‪ .‬آمیزهسازی به عملیاتی اطالق میشود که در آن چند پلیمر و غیر پلیمر (مانند پرکننده معدنی)‬
‫به صورت مذاب توسط وسایل اختالط (اکسترودر‪ ،‬مخلوط کن داخلی) با هم مخلوط شوند‪ .‬در نتیجه اختالط خشک‪ 4‬قسمتی از‬
‫عملیات آمیزهسازی است که شرط الزم برای اختالط بهتر است ولی شرط کافی برای تهیه آمیزه پلیمری نمیباشد‪".‬‬

‫‪ -2-1‬اهمیت صنعت‬
‫محصوالت صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری یکی از مصادیق بارز ایجاد ارزش افزوده باالتر در زنجیره محصوالت‬
‫پتروشیمی هستند‪ .‬صادرات محصوالت این صنعت با قیمت و ارزش افزوده باالتر در صورت جایگزین شدن با محصوالت ابتدای‬

‫‪1‬‬
‫‪ISO 8779, ISO 7606, ISO 4427, ISO 14427‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ISO 7606, ISO 4427, ISO 14427‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Compound‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Dry mix‬‬
‫‪2‬‬
‫پتروشیمی امکان درآمدزایی ارزی بیشتر برای کشور به ارمغان خواهد آورد‪ .‬برای نمونه‪ ،‬میتوان به پلیاتیلن کراس لینک شده‬
‫سیالنی (‪ )XLPE‬به عنوان یکی از کامپاندهای پلیاتیلن با وزن مخصوص کمتر از ‪ 0.94‬اشاره کرد‪ .‬از این کامپاند در ساخت‬
‫روکش کابل های فشار ضعیف استفاده می شود با این کار مشحصات فیزیکی محصول ارتقا یافته و مقاومت حرارتی آن افزایش‬
‫مییابد‪ .‬در واقع علیرغم مشخصات عالی الکتریکی پلیاتیلن‪ ،‬به دلیل نرم شدن و تغییر شکل آن در درجه حرارت باال و خواص‬
‫ضعیف مکانیکی آن‪ ،‬قابلیت استفاده از آن به این شکل‪ ،‬محدود شده و برای مصارفی که نقطه کار بیش از ‪ 70‬درجه سانتیگراد‬
‫نیاز دارند‪ ،‬مناسب نیست‪ .‬برای غلبه بر این محدودیت از روش کراسلینک کردن استفاده میکنند و به این ترتیب دمای نقطه کار‬
‫به ‪ 90‬درجه سانتیگراد افزایش مییابد‪.‬‬
‫متوسط ارزش صادراتی ‪ XLPE‬در سال ‪ ،1399‬حدود ‪ 1970‬دالر در هر تن بوده است‪ .‬در همان سال میزان صادرات پلیاتیلن‬
‫با وزن مخصوص کمتر از ‪ )LLDPE( 0.94‬حدود ‪ 44‬هزارتن و به ارزش تقریبی ‪ 38‬میلیون دالر (با متوسط ارزش ‪ 875‬دالر در‬
‫هر تن) بوده است‪.‬‬
‫کامپاندهای پلیاتیلنی روکش کابلهای قدرت فشار متوسط و قوی‪ ،‬روکش کابلهای مخابراتی‪ ،‬پوشش لولههای نفت و گاز‬
‫و کامپاندهای ویژه لولههای آبیاری قطرهای نوع دیگری از کامپاندهای پلیاتیلنی هستند که به قیمت متوسط ‪ 1500‬دالر صادر‬
‫میشود‪.‬‬

‫شکل ‪ –1‬کامپاندهای پلیاتیلنی مورد استفاده در صنعت سیم و کابل‬

‫در زنجیره سه کربنه محصوالت پتروشیمی نیز میتوان به افزایش ارزش افزوده کامپاندهای پلیپروپیلن در مقایسه با‬
‫پلیپروپیلن بکر اشاره کرد‪ .‬این مساله در شکل ‪ 2‬به خوبی نمایان است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬قیمت کامپاندهای االستومری پلیپروپیلن‬
‫تا ‪ 1100‬دالر در هر تن در مقایسه با پلیمر خام قابل افزایش خواهد بود‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫شکل ‪ –2‬ایجاد ارزش افزوده بیشتر در تولید کامپاندهای پلیپروپیلن‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ -2‬صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در جهان‬

‫‪ -1-2‬اندازه بازار جهانی صنعت‬

‫اندازه بازار جهانی کامپاندهای پلیمری در سال ‪ 2021‬حدود ‪ 64.1‬میلیارد دالر برآورد شده است‪ .‬همچنین با توجه به برآوردهای‬
‫موجود‪ ،‬بازار جهانی مستربچها در سال ‪ 2025‬به حدود ‪ 20.53‬میلیارد دالر خواهد رسید و با نرخ مرکب ساالنه ‪ 6.83‬درصد در دوره‬
‫‪ 2019-2025‬رشد خواهد نمود‪.‬‬
‫عامل محرک اصلی برای استحکام و رشد بازار جهانی این محصوالت‪ ،‬جایگزینی فلزات با پالستیک در کاربردهای خودرو‪،‬‬
‫افزایش تقاضای جهانی مستربچها و کامپاندهای پلیمری در صنعت ساختمان‪ ،‬افزایش نیاز به تاخیرانداز شعله و بهبود مقاومت در‬
‫برابر حرارت و قابلیت سرویسدهی پالستیکها در صنعت برق و الکترونیک‪ ،‬افزایش آگاهی در مورد محصوالت سازگار با‬
‫محیطزیست و افزایش تقاضا برای مواد غذایی و نوشیدنیهای با بستهبندی جذاب خواهد بود‪.‬‬
‫در آغاز سال ‪ 2020‬تقاضا برای انواع مستربچ به دلیل شیوع ویروس کووید ‪ 19‬در سطح جهانی تحت تأثیر قرار گرفت و‬
‫بسیاری از کشورها شاهد تأثیر نامطلوب ویروس بر انسان و همچنین عملیات صنعتی بودند‪ .‬به طوریکه تولید در صنایع مختلف‬
‫مصرفکننده نهایی محصوالت مستربچ و کامپاندهای پلیمری به طور موقت متوقف شد و منجر به کاهش تقاضای این محصوالت‬
‫شد‪ .‬با این حال‪ ،‬انتظار میرود که بازار از سال ‪ 2022‬به بعد بهبود یافته و صنایع با ظرفیت کامل فعالیت خود را از سر بگیرند و‬
‫تقاضای مستربچ و کامپاندهای پلیمری را برای کاربردهای متعدد ایجاد کنند‪.‬‬

‫‪ -2-2‬روندهای آتی حاکم بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در جهان‬

‫صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری نیز همانند بسیاری دیگر از صنایع‪ ،‬با روندهای تحولزایی در حوزههای مختلف روبروست‪،‬‬
‫از این رو توجه به این روندها در توسعه محصوالت آتی امری ضروری است‪ .‬تحوالت پیش روی صنعت مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری در دو سطح تحوالت محیط خارجی و محیط داخلی صنعت (مشتمل بر تحوالت سمت تقاضا و تحوالت سمت عرضه‬
‫محصوالت) قابل بررسی است‪.‬‬

‫الف‪ .‬کالنروندها و تحوالت حاکم بر محیط خارجی دور صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫الف–‪ .1‬جهانیشدن سریع‪ :1‬سرعت باالی جهانی شدن‪ ،‬باعث کاهش چرخه عمر محصوالت و کاالیی شدن آنها‬
‫میشود‪ .‬کاالیی شدن (همگن شدن) محصوالت به فرآیندی اشاره دارد که در آن یک محصول اساسا با همان کالس و مشخصات‬
‫ارائه شده توسط شرکتهای رقیب‪ ،‬تولید شده و از همه نظر یکسان در نظر گرفته میشود‪ .‬محصوالت کاالیی به مصرفکنندگان‬
‫این امکان را می دهند که تصمیمات خرید خود را صرفا بر اساس قیمت کاالی مورد نظر اتخاذ کنند‪ .‬این موضوع یکی از روندهای‬
‫مشاهده شده در تمام صنایع شیمیایی از قبیل صنایع پلیمری در سطح جهانی میباشد‪ .‬در این راستا و در این محیط جهانی پویا‪،‬‬
‫شرکتها بایستی برنامهریزیها و عملیات خود را به شیوهای بسیار چابک ارا ئه دهند و تمرکز حداکثری خود را بر کاهش سریع‬
‫هزینهها و قیمت تمام شده خود همزمان با دستیابی به باالترین استانداردهای تولیدی قرار دهند‪.‬‬
‫الف–‪ .2‬اقتصاد چرخشی‪ :2‬بازطراحی زنجیره ارزش مبتنی بر اقتصاد چرخشی از جمله روندهای اساسی در محیط خارجی‬
‫دور انواع صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی از قبیل صنایع پلیمری و به ویژه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری است‪ .‬موضوع‬

‫‪1‬‬
‫‪Rapid Globalization‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Circular Economy‬‬
‫‪5‬‬
‫اقتصاد چرخشی‪ 1‬از جمله مباحث مهمی است که نه تنها از منظر مالحظات زیستمحیطی مورد توجه قرار دارد‪ ،‬بلکه حتی در‬
‫انقالب صنعتی چهارم نیز مصادیق تحقق آن بهلحاظ عملی مورد توجه قرار گرفته است‪.‬‬
‫در این رابطه مسائل زیستمحیطی و تجزیهناپذیری پالستیکها به یک فرصت برای رشد کامپاندهای تخریبپذیر‬
‫(‪ )degradable‬و قابل بازیافت (‪ )recycled‬در سطح جهان تبدیل شده و تقاضای تقاضای محصوالت زیستتخریب پذیر این‬
‫صنعت با تقاضای رو به رشد مواجه شدهاند‪ .‬مقررات سختگیرانه دولتها در برابر رشد مصرف پالستیکها نیز در این مساله موثر‬
‫میباشد‪ .‬عالوه بر این موارد یکی از مهمترین عوامل احتمالی محدودکننده توسعه صنایع پلیمر‪ ،‬نوسانات در قیمت جهانی مواد خام‬
‫مورد نیاز برای تولید آنها از قبیل نفت و گاز میباشد‪ .‬در واقع یکی از دالیل توسعه روزافزون کامپاندهای پلیمری زیستتخریبپذیر‪،‬‬
‫تمایل کشورها به کاهش وابستگی به مواد اولیه حاصل از نفت و گاز کشورهای دارای این منابع است‪ .‬بر اساس نظر برخی‬
‫کارشناسان اهمیت این مساله از مسائل زیستمحیطی گفته شده نیز برای کشورهای بدون منابع نفت و گاز بیشتر است‪.‬‬
‫الف–‪ .3‬دیجیتالی شدن‪ :2‬موج عظیم نوآوری دیجیتال از طریق یکپارچگی فناوری‪ ،‬مدلهای کسب و کاری قدیمی را‬
‫مختل میکند‪ .‬فناوریهایی نظیر اینترنت اشیا‪ ،‬یادگیری ماشین‪ ،3‬زنجیره بلوکی‪ ،4‬هوش مصنوعی‪ ،5‬واقعیت افزوده‪،6‬‬
‫کالندادهها‪ ،7‬قابلیت ذخیره نامحدود دادهها و سرعت باالی پردازش و تجزیه و تحلیل حجم زیادی از اطالعات‪ ،‬زمینههای الزم‬
‫برای تغییرات وسیع در عادات فرآیندهای کاری و مدلهای کسب و کاری را فراهم کردهاند‪.‬‬

‫ب‪ .‬تحوالت حاکم بر محیط داخلی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫ب‪ .1-‬تحوالت مشاهده شده در سمت عرضه صنعت‬

‫ب‪ .1-1-‬مدلهای جدید کسب و کار‪ :8‬برای دستیابی به مدلهای جدید کسب و کار‪ ،‬شرکتهای صنعت باید فراتر از‬
‫مدلهای سنتی نگاه گرده و شروع به بکارگیری استراتژیهای جدید کسب و کاری کنند‪ .‬این دسته از تحوالت‪ ،9‬مدلهای کسب‬
‫و کار مشتریمحورتر را در بر میگیرند‪ .‬در این مدلها‪ ،‬حرکت از فروش محصوالت پلیمری به سمت مدیریت زنجیره محصوالت‬
‫پلیمری دیده میشود‪ .‬در این چارچوب و در سطح شرکتهای کامپاندینگ دنیا‪ ،‬حرکت به سمت قسمتهای باالیی زنجیره ارزش‬
‫را شاهد هستیم که طی آن از تولید انفرادی در سطح شرکت های صنعت کامپاند و مستربچ پلیمری به تولید مشترک با شرکتهای‬
‫پتروشیمی در چارچوب تولید تجهیزات اصلی‪ 10‬رفته و در روندی بلندمدت میتوان به دستیابی به چارچوب تولید برند اصلی‪ 11‬نیز‬
‫اندیشید‪.‬‬

‫‪« 1‬اقتصاد چرخشی» مفهومی وسیعتر از «بازیافت» است‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪Digitalization‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Machine Learning‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Blockchain‬‬
‫‪5‬‬
‫)‪Artificial Intelligence (AI‬‬
‫‪6‬‬
‫)‪Augmented Reality (AR‬‬
‫‪7‬‬
‫‪Big Data‬‬
‫‪8‬‬
‫‪New Business Models‬‬
‫‪ 9‬که در زمره فناوریهای فرآیندی‪( 9‬نوآوریهای مدیریتی) و در مقابل فناوریهای محصولی قرار میگیرند‬
‫‪10‬‬
‫)‪Original Equipment Manufacturing (OEM‬‬
‫‪11‬‬
‫)‪Original Brand Manufacturing (OBM‬‬
‫‪6‬‬
 ‫شکل ‪ –3‬حرکت به سمت بکارگیری مدلهای جدید کسب و کاری در صنایع پلیمری در جهان‬

‫ب‪ .2-1-‬افزایش بهرهوری و کارایی با بهرهگیری از راهکارهای نرمافزاری سازمانی در شرکتهای‬

‫تولیدی (فناوری فرآیندی)‪ :‬بهرهگیری از راهکارهای نرمافزاری سازمانی جهت افزایش بهرهوری و کارایی شرکتهای تولیدی‬
‫یکی از مواردی است که برای چندین دهه در جهان مرسوم بوده است و در حال حاضر در شرکتهای بزرگ داخلی نیز بخوبی‬
‫پیگیری میشود‪ .‬هرچند‪ ،‬نفوذ آن به الیه شرکتهای متوسط و کوچک نیازمند سیاستهای تشویقی و ارشادی است‪ .‬در این زمینه‬
‫میتوان به بکارگیری برنامهریزی یکپارچه عملیات و فروش (‪ )S&OP‬توسط شرکتهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫اشاره کرد‪.‬‬

‫ب‪ .3-1-‬بهرهگیری از مراکز بزرگ تحقیق و توسعه درون و برونسازمانی (فناوری فرآیندی)‪ :‬شکلگیری‬
‫مراکز تحقیق و توسعه درونسازمانی در شرکتهای بزرگ یکی از روندهای غالب در جهان است که معادل آن در داخل نیز در‬
‫حال پیگیری است‪ .‬البته باید توجه داشت موضوع تحقیق و توسعه را میتوان در آغاز امر به صورت بهرهگیری از «تحقیق و توسعه»‬
‫دست دوم پیگیری کرد و سپس نسبت به تحقیق و توسعه داخلی سازی شده‪ ،‬ایجاد ارزش نمود‪.‬‬

‫ب‪ .4-1-‬حرکت به سمت تولید محصوالت پیشرفتهتر و دارای کشش تقاضای پائینتر (فاقد جانشین‬
‫در تولید محصوالت نهایی‪ ،‬دارای سهم قابل توجه از هزینه تمام شده محصول نهایی و کمتر اشباعشده)‪:‬‬
‫در این خصوص میتوان به حرکت از تولید کامپاندهای پلیمری با مصارف عمومی به سمت کامپاندهای پلیمری فلزنما‬
‫(پلیکربناتها) و سایر انواع پالستیکهای مهندسی و فوق مهندسی اشاره کرد‪.‬‬

‫ب‪ .2 -‬تحوالت مشاهده شده در سمت تقاضای محصوالت صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ :‬از‬
‫منظر روندهای احتمالی حاکم بر مصرف جهانی مستربچها و کامپاندهای پلیمری میتوان گفت افزایش جمعیت‪ ،‬تسریع در صنعتی‬

‫‪7‬‬
‫شدن و افزایش سطح درآمد قابل تصرف مصرفکننده از عوامل کلیدی اجتماعی‪ -‬اقتصادی هستند که از رشد جهانی بازار‬
‫محصوالت مستربچ و کامپاندهای پلیمری حمایت میکنند‪ .‬همچنین چنانچه ذکر شد‪ ،‬افزایش تقاضای جهانی در صنعت‬
‫ساختمانسازی‪ ،‬که یکی از بزرگترین مصرف کنندگان محصوالت با پایه پلیمری از قبیل کامپاند و مستربچ میباشد‪ ،‬تقاضا برای‬
‫این محصوالت را افزایش خواهد داد‪.‬‬
‫پیشبینی می شود که کشورهای آسیایی از جمله چین‪ ،‬اندونزی‪ ،‬ژاپن‪ ،‬کره جنوبی‪ ،‬مالزی و عربستان صعودی در صنایع ساخت‬
‫و ساز‪ ،‬صنایع حمل و نقل و صنایع الکتریسیته حجم عظیمی از تقاضا را برای این محصوالت داشته باشند‪.‬‬
‫از حیث نوع پلیمر مصرفی‪ ،‬تخمین زده میشود که بین سال های ‪ 2020‬و ‪ ،2025‬پلیپروپیلن بزرگترین پلیمر در بازار مستربچ‬
‫و کامپاندهای جهانی باشد‪ .‬از این نظر مستربچ افزودنی دومین نوع مستربچ پر مصرف میباشد‪.‬‬

‫شکل ‪ -4‬مقایسه بازار جهانی کامپاندهای پلیمری بر حسب نوع پلیمر ‪ -‬سال ‪ 2018‬و ‪2026‬‬

‫در بین صنایع متقاضی مستربج و کامپاندهای پلیمری نیز پیشبینی میشود صنعت بستهبندی بیشترین سهم بازار از بازار‬
‫مستربچها را در سالهای آینده و مشخصا تا ‪ 2025‬به خود اختصاص دهد‪.‬‬

‫شکل ‪ -5‬مقایسه بازار جهانی کامپاندهای پلیمری بر حسب صنایع متقاضی ‪ -‬سال ‪ 2018‬و ‪2026‬‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ -3‬تحلیل عملکرد صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران‬

‫‪ -1-3‬تعداد واحد فعال و اشتغال صنعت‬

‫در سال ‪ ،1400‬حدود ‪ 500‬واحد تولیدی در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران فعال بوده که اشتغال آنها بر اساس‬
‫اطالعات درج شده در پروانه بهرهبرداری واحدها ‪ 26.111‬نفر بوده است‪.‬‬

‫‪ -2-3‬ظرفیت اسمی و تولید صنعت‬

‫ظرفیت اسمی واحدهای دارای پروانه بهرهبرداری صنعت مستربچ و آمیزههای پلیمری ایران در سال ‪ 1400‬حدود ‪3.085.800‬‬
‫تن بوده است‪ .‬با این وجود بر اساس اطالعات بدست آمده از سامانههای وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‪ ،‬میزان تولید واقعی آن در‬
‫همان سال حدود ‪ 770‬هزار تن بوده است‪ .‬این مساله حاکی از این واقعیت است که نرخ بهرهبرداری از ظرفیت اسمی این صنعت‬
‫حدود ‪ 25‬درصد میباشد‪ .‬نرخ بهرهبرداری پایین از ظرفیتهای ایجاد شده حاکی از توسعه نه چندان مناسب این صنعت است‪ .‬در‬
‫واقع علیرغم ظرفیت فراوان‪ ،‬این صنعت از توسعه مطلوبی برخوردار نیست‪ .‬در نمودار زیر میزان تولید این صنعت در فاصله‬
‫سالهای ‪ 1396‬تا ‪ 1400‬ذکر شده است‪ .‬چنانچه مشخص است کمترین میزان تولید صنعت در سالهای اخیر در سال ‪ 1398‬اتفاق‬
‫افتاده که تقریبا برابر با ‪ 704‬هزار تن بوده است‪.‬‬

‫نمودار ‪ -1‬تولید صنعت مستبچ و کامپاندهای پلیمری ایران (تن)‬

‫ماخذ‪ :‬محاسبات تحقیق با استفاده از دادههای سامانه هماهنگ وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬

‫‪ -3-3‬مقیاس واحدهای تولیدکننده صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫با توجه به میزان ظرفیت اسمی واحدهای فعال صنعت و تعداد آنها مشحص میشود که مقیاس متوسط فعالیت واحدهای‬
‫صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران‪ ،‬بین ‪ 6000‬تا ‪ 6500‬تن در سال برآورد میشود‪ .‬این امر (کوچک بودن مقیاس‬
‫فعالیت عمده شرکت های تولیدکننده مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایرانی) بازگوکننده یکی از مهمترین مسائل پیشروی این‬
‫صنعت در ایران است‪ .‬این مساله رقابتپذیری بنگاههای صنعت در بازارهای بین المللی را با چالش جدی مواجه کرده است‪ .‬تا‬
‫زمانی که مقیاس فعالیت بنگاههای صنعت کوچک باشد‪ ،‬امکان بهرهگیری از ظرفیتهای ناشی از مقیاس (در خرید مواد اولیه‪،‬‬
‫توان صادراتی‪ ،‬کاهش قیمت متوسط محصول‪ ،‬توان پرداختن به فرآیندهای سازمان یافته تحقیق و توسعه و ‪ )...‬فراهم نخواهد‬
‫بود‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫بررسی واحدهای فعال صنعت بیانگر این واقعیت است که تعداد اندکی (‪ 26‬شرکت) از شرکتهای صنعت دارای ظرفیت باالی‬
‫‪ 20‬هزار تن در سال میباشند‪.‬‬

‫نمودار ‪ -2‬ظرفیت تولید شرکتهای صنعت مستبچ و کامپاندهای پلیمری ایران (تن) بر حسب تعداد شرکتها‬

‫ماخذ‪ :‬انجمن تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران – دادههای سامانه بهینیاب وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬

‫بررسی شرکتهای بزرگ دنیا در حوزه تولید کامپاندها و مستربچهای پلیمری حاکی از این است که بسیاری از شرکتهای‬
‫موفق در این زمینه مقیاس فعالیت به مراتب بزرگتر دارند‪ .‬در این خصوص میتوان به نمونههای متعددی اشاره کرد‪:‬‬
‫▪ ظرفیت ساالنه هلدینگ بزرگ ‪ BASF‬در زمینه تولید انواع کامپاندهای ‪ PA‬و ‪ PBT‬در حال حاظر بیش از ‪750‬‬
‫هزار تن در سال برآورد میشود‪.‬‬
‫▪ فقط یکی از واحدهای کامپاندینگ ‪ LyondellBasell‬که در کشور آلمان مستقر است‪ ،‬به عنوان بزرگترین واحد‬
‫کامپاندر پلیپروپیلن دنیا ظرفیت تولید بیش از ‪ 200‬هزار تن انواع کامپاندهای پلیپروپیلن را داراست‪ .‬این واحد به طور‬
‫ساالنه ‪ 25‬هزار تن افزایش ظرفیت تولید ایجاد میکند‪.‬‬
‫▪ شرکت هندی تولیدکننده کامپاندهای پلیمری ‪ kingfa1‬به عنوان یکی از شرکتهای پیشرو تولیدکننده کامپاندهای‬
‫پلی پروپیلن‪ ،‬االستومرهای ترموپالستیک‪ ،‬کامپوزیتهای تقویت شده با فیبر و انوع پالستیکهای مهندسی در سطح‬
‫دنیا است که محصوالت آن در عمده صنایع به ویژه خودرو کاربرد دارد‪ .‬ظرفیت تولید این شرکت بیش از ‪ 110‬هزار تن‬
‫در سال میباشد‪ ،‬به نحوی که در یک مجتمع تولیدی خود بیش از ‪ 100‬دستگاه اکسترودر و در واحدهای دیگر بیش از‬
‫‪ 40‬و ‪ 20‬اکسترودر مستقر کرده است‪.‬‬
‫▪ شرکت آلمانی ‪ Albis2‬تولیدکننده کامپاندهای پلیمری‪ ،‬دارای ‪ 55‬خط تولید با مجموع ظرفیت بیش از ‪ 200‬هزار تن‬
‫در سال میباشد‪ .‬این شرکت خطوط تولیدی متعددی در نقاط مختلف اروپا و آمریکا دارد‪.‬‬
‫▪ شرکت ‪ Inabata‬با ظرفیتی بالغ بر ‪ 150‬هزار تن در حوزه تولید انواع کامپاندهای پلیمری فعالیت میکند‪.‬‬

‫‪ -4-3‬پراکندگی جغرافیایی واحدهای تولیدکننده صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫واحدهای صنایع پلیمری از قبیل مستربچ و کامپاندهای پلیمری عمدتا در تمام استانهای کشور پراکنده شدهاند‪ .‬با این حال‬
‫بررسی نحوه استقرار واحدهای تولیدکننده صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری حاکی از این واقعیت است که استانهای اصفهان‪،‬‬
‫قزوین‪ ،‬قم‪ ،‬تهران و فارس به ترتیب دارای بیشترین پراکندگی واحدهای فعال مستربچساز و استانهای قم‪ ،‬قزوین‪ ،‬البرز‪ ،‬تهران‪،‬‬
‫یزد و اصفهان به ترتیب دارای بیشترین پراکندگی واحدهای فعال کامپاندساز در کشور هستند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Kingfa Science & Technology (India) Limited‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Albis Plastics‬‬
‫‪10‬‬
 ‫نمودار ‪ -3‬پراکندگی جغرافیایی شرکتهای تولیدکننده مستربچهای پلیمری‬

‫ماخذ‪ :‬انجمن تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران – دادههای سامانه بهینیاب وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬

‫نمودار ‪ -4‬پراکندگی جغرافیایی شرکتهای تولیدکننده کامپاندهای پلیمری‬

‫ماخذ‪ :‬انجمن تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران – دادههای سامانه بهینیاب وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬

‫‪ -5-3‬سهم صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از اقتصاد ایران‬

‫با توجه به نبود اطالعات موثق ارائه شده در خصوص اندازه این صنعت در گزارشات نهادهای موجود متولی ارائه آمار و اطالعات‬
‫در کشور (از قبیل مرکز آمار ایران‪ ،‬بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران و ‪ )...‬به منظور برآورد اندازه سهم این صنعت از اقتصاد‬
‫ملی از شیوهای برآوردی و به طریق زیر عمل شده است‪.‬‬
‫با توجه به میزان حدود ‪ 770‬هزار تنی تولید صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران در سال ‪ 1400‬و تفکیک مجموع‬
‫تولیدات صنعت در سال ‪ 1400‬به انواع کامپاندهای پلیمری و در نظر گرفتن قیمت متوسط (دالری) برای این مواد‪ ،‬مجموع ارزش‬
‫تولیدات این صنعت در سال ‪ 1400‬حدود یک میلیارد دالر برآورد میشود‪ .‬با توجه به مقدار تقریبی ‪ 203‬میلیارد دالری تولید‬
‫ناخالص داخلی ایران در سال ‪ 2021‬و تقریب برابری این دو سال با یکدیگر‪ ،‬ارزش تولیدات صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫ایران در حدود ‪ 0.5‬درصد تولید ناخالص داخلی کشور برآورد میشود‪1.‬‬

‫‪ 1‬به طور یقین این اعداد کامال دقیق نبوده ولی با تقریب مناسبی میتوان آنها را پذیرفته و تصویری از اندازه این صنعت در اقتصاد ملی ایران بدست آورد‪.‬‬
‫‪11‬‬
 ‫‪ -6-3‬صادرات و واردات صنعت‬
‫میزان صادرات محصوالت صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در سال ‪ 1399‬حدود ‪ 81‬هزار تن و در سال ‪ 1400‬حدود‬
‫‪ 160‬هزار تن بوده است‪ .‬به طور یقین این صنعت ظرفیت بیشتری برای صادرات محصوالت خود دارد‪ .‬یکی از دالیل ضعف‬
‫صادراتی این صنعت ضعف نسبی تولیدت ایرانی از منظر ویژگیهای فناورانه و تولید محصوالت جدید از قبیل کامپاندهای‬
‫تخریبپذیر و زیستپایه میباشد‪ .‬در قسمتهای پیشرو دالیل ضعف رقابتپذیری محصوالت صنعت مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری در بازارهای صادراتی تشریح خواهد شد‪ .‬میزان صادرات سال ‪ 1400‬بیشترین میزان صادرات انواع مستربچ و کامپانای‬
‫پلیمری تاکنون بوده است‪.‬‬
‫میزان واردات صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در سال ‪ 1400‬حدود ‪ 12‬هزار تن بوده است‪ .‬بیشترین مقدار واردات نیز‬
‫در سال ‪ 1396‬و حدودا برابر با ‪ 29‬هزار تن بوده است‪ .‬میزان صادرات و واردات محصوالت صنعت در سالهای اخیر به تفکیک‬
‫مستربچ و کامپاندهای پلیمری به شرح زیر میباشد‪.1‬‬

‫نمودار ‪ -5‬صادرات صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران (تن)‬

‫ماخذ‪ :‬محاسبات تحقیق با استفاده از دادههای سامانه هماهنگ وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬
‫نمودار ‪ -6‬واردات صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران (تن)‬

‫‪ 1‬اطالعات مربوط به صادرات و واردات سال ‪ 1400‬گمرک جمهوری اسالمی ایران کارشناسی نشده است‪.‬‬
‫‪12‬‬
 ‫ماخذ‪ :‬محاسبات تحقیق با استفاده از دادههای سامانه هماهنگ وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬

‫‪ -7-3‬تامین مواد اولیه تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫واحدهای فعال صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در سال ‪ ،1400‬حدود ‪ 380‬هزار تن انواع مواد اولیه به شرح زیر از بورس‬
‫کاال خریداری کردهاند‪ .‬عالوه بر خرید مواد اولیه از بورس کاال برآورد میشود واحدهای تولیدکننده این صنعت در سال ‪،1400‬‬
‫حدود ‪ 10‬هزار تن الیاف شیشه (از طریق واردات)‪ ،‬حدود ‪ 20‬هزار تن تالک و حدود ‪ 220‬هزار تن کربنات کلسیم به عنوان ماده‬
‫اولیه در فرآیند تولید خود استفاده کردهاند‪ .‬همچنین حدود ‪ 150‬هزار تن از مواد اولیه مصرفی این واحدها از مواد بازیافتی تخمین‬
‫زده میشود‪ .‬در مجموع حدود ‪ 780‬هزار تن انواع مواد اولیه مصرف شده است‬

‫‪ -8-3‬برآورد تقاضای پیشروی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران‬

‫مجموع میزان مصرف انواع مستربچها و کامپاندهای پلیمری در صنایع مختلف در سال ‪ 1400‬حدود ‪ 583‬هزار تن و به شرح‬
‫زیر برآورد میشود‪.1‬‬
‫(تن)‪2‬‬
‫جدول ‪ -1‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچ و کامپاندهای پلیمری در صنایع مختلف ایران در سال ‪1400‬‬
‫کربنات کلسیم‬ ‫انواع مستربچ رنگی و افزودنی‬ ‫انواع کامپاند‬ ‫صنعت‬
‫‪2.650‬‬ ‫‪131.650‬‬ ‫خودرو‬
‫‪1.980‬‬ ‫‪99.190‬‬ ‫لوازم خانگی‬
‫‪3.600‬‬ ‫‪85.200‬‬ ‫تجهیزات الکتریکی‬
‫‪22.000‬‬ ‫‪114.200‬‬ ‫لوله و اتصاالت پلیمری‬
‫‪151.500‬‬ ‫‪52.250‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فیلم و بستهبندی‬
‫‪67.500‬‬ ‫‪2.400‬‬ ‫‪-‬‬ ‫مصنوعات پالستیکی خانگی‬
‫‪25.000‬‬ ‫کیف و کفش‬
‫‪25.000‬‬ ‫شلنگ‬
‫‪16.830‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نساجی‬
‫‪219.000‬‬ ‫‪101,309‬‬ ‫‪481,477‬‬
‫مجموع‬
‫‪219.000‬‬ ‫‪582,786‬‬
‫ماخذ‪ :‬محاسبات تحقیق‬

‫‪ -9-3‬زیستبوم صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران‬

‫زیستبوم صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری شامل تعامل «شرکتهای مستربچساز و کامپاندساز‪ ،‬شرکتهای پتروشیمی‪،‬‬
‫مراکز آزمون‪ ،‬آزمایشگاههای کنترل استاندارد و مراکز تحقیقاتی و شرکتهای ماشینساز» است‪.‬‬

‫‪ 1‬چنانچه توضیح داده شد‪ ،‬با در نظر گرفتن میزان مصرف در سایر تولیدات صنعت خودرو همچون خودروهای تجاری و همچنین میزان بکارگیری مواد مورد نظر در‬
‫موتورسیکلت ها و همچنین مقادیر نه چندان قابل نوجه در صنایع دیگر از قبیل لوازم تحریر و اسباب بازی و ‪ ...‬میزان مصرف باالتر خواد بود‪.‬‬
‫‪ 2‬در پیوست شماره ‪ 3‬محاسبات مربوط به برآورد تقاضای صنایع مختلف از انواع مستربچ و کامپاندهای پلیمری به تفصیل ارائه شده است‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫مهمترین نهادهای فعال در این زیستبوم عبارت از ‪ -1‬بازار محصوالت (صنایع متقاضی انواع مستربچ و کامپاند)‪ -2 ،‬بازار‬
‫بورس کاالیی (مواد اولیه و واسطهای)‪ -3 ،‬بازارهای جهانی‪ -4 ،‬بازار مالی‪ -5‬دولت میباشند‪ .‬سیاستهای اصالحی با بهرهمندی‬
‫از ظرفیت نهادهای برشمرده و مبتنی بر پنج گروه ابزار اصلی به شرح موارد زیر اعمال میگردد‪:‬‬
‫الف‪ .‬ابزارهای اطالعاتی‪ :‬ارتقای شفافیت در بازار با رصدپذیر کردن زنجیره و بازنگری در نظام تعیین و اعالن قیمتها‬
‫ب‪ .‬ابزارهای تجاری‪ :‬توسعه زنجیره تامین با محتوای داخلی از طریق واردات و هدفگذاری صادراتی‬
‫ج‪ .‬ابزارهای نظارتی‪ :‬تشدید رقابت با استفاده از رتبهبندی واحدها‬
‫د‪ .‬ابزارهای پولی‪ :‬توسعه ابزارهای نویت تامین مالی و نظام تامین مالی زنجیرهای‬
‫ه‪ .‬ابزارهای مالی‪ :‬تنظیم حدود سودجویی با ابزار مالیاتی‬

‫عاملها (شرکتها و صنایع متقاضی مصرفکننده) مهمترین نقش را در این زیستبوم داشته و با فعالیت آنها مقاصد اقتصادی‬
‫قابل حصول خواهد بود‪ .‬کارکرد نهادهای بازاری باید طوری طراحی شود که نفع عاملها در این باشد که بهسمت مقاصد و اولویتها‬
‫حرکت کنند و نهاد دولت (وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت در تعامل با سایر دستگاههای اجرایی و وزارتخانههای ذیربط از قبیل‬
‫وزارت نفت) وظیفه تنظیمگری و تسهیل فعالیت نهادهای بازاری برشمرده را برعهده دارند‪ .‬ترسیمی از زیستبوم حاکم بر صنعت‬
‫مستربچ و کامپاندهای پلیمری در شکل زیر ارائه شده است‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪15‬‬
‫شکل ‪ -6‬زیستبوم حاکم بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‪ -‬ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬
 ‫‪ -4‬محیطشناسی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫برای شناخت ویژگیهای محیط حاکم بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬هر دو محیط خارجی و همچنین محیط داخلی‬
‫مورد ارزیابی قرار گرفته است‪.‬‬

‫الف‪ .‬تحلیل محیط خارجی‪.‬‬

‫الف ‪ .1-‬محیط خارجی دور (سیاستی)‪ .‬در بررسی محیط خارجی دور صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬از الگوی‬
‫‪ PESTEL‬استفاده شده است‪ .‬در این الگو ‪ 6‬موضوع مورد بررسی قرار میگیرد‪ :‬تحوالت اقتصادی (مشتمل بر سیاستهای کالن‬
‫و نوسانات اقتصاد کالن)‪ ،‬تحوالت فناورانه (سیاستهای فناوری‪ ،‬پیشرفتهای فناوری و هوشمندسازی)‪ ،‬قوانین مرتبط با صنعت‬
‫مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬تحوالت جمعیتشناسانه (رفتار گروههای مصرفی)‪ ،‬تحوالت زیستمحیطی (انرژیبری‪،‬‬
‫آالیندگی‪ )...،‬و مسائل سیاسی مرتبط با عملکرد صنعت‪.‬‬
‫الف ‪ .2-‬محیط خارجی نزدیک (کسبوکاری)‪ .‬در تحلیل محیط نزدیک کسب و کاری صنعت مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری از الگوی پنج نیروی رقابتی پورتر که بررسیهای مربوط به آن در ‪ 5‬بعد میباشد‪ ،‬استفاده شده است‪ .‬این ‪ 5‬بعد شامل‬
‫تامین نهادهها‪ ،‬تقاضای پیش روی صنعت‪ ،‬الگوی ساختار بازاری حاکم‪ ،‬درجه کارامدی زیرساختهای پشتیبان و تامین مالحظات‬
‫سهامداران است‪.‬‬
‫ب‪ .‬تحلیل محیط داخلی‪ .‬در این بخش از الگوی زنجیره ارزش پورتر مشتمل بر حلقههای تحقیق و توسعه‪ ،‬طراحی‪ ،‬مدیریت‬
‫زنجیره تامین‪ ،‬بهرهوری‪ ،‬توزیع و فروش‪ ،‬خدمات پس از فروش بهره گرفته میشود‪.‬‬

‫‪ -1-4‬تحلیل محیط دور سیاستی‬

‫چنانچه پیشتر توضیح داده شد برای شناخت محیط دور و سیاستی حاکم بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران از الگوی‬
‫‪ PESTEL‬استفاده شده است‪ .‬در این چارچوب‪ ،‬شوکهای مختلفی بر این صنعت تاثیرگذار هستند که میتوان در قالب موارد زیر‬
‫بیان کرد‪:‬‬
‫سیاسی‪:‬‬
‫▪ شوکهای ناشی از تشدید تحریمهای بینالمللی‬
‫▪ یکی از مهمترین عوامل احتمالی محدودکننده توسعه صنایع پلیمر‪ ،‬نوسانات در قیمت جهانی مواد خام مورد نیاز برای‬
‫تولید آنها از قبیل نفت و گاز میباشد‪ .‬این مساله یکی از دالیل توسعه روزافزون کامپاندهای پلیمری زیست تخریبپذیر‬
‫و تمایل کشورها به کاهش وابستگی به مواد اولیه حاصل از نفت و گاز کشورهای دارای این منابع است‪.‬‬
‫بر اساس نظر برخی کارشناسان اهمیت این مساله در خصوص توسعه کامپاندهای پلیمری زیست تخریبپذیر از مسائل‬
‫زیستمحیطی گفته شده برای کشورهای بدون منابع نفت و گاز نیز بیشتر است‪.‬‬
‫اقتصادی‪:‬‬
‫▪ شوکهای ناشی از نوسانات متغیرهای کالن و سیاستهای اقتصادی دولت (ارزی‪ ،‬تنظیم بازاری‪ ،‬قیمت مواد اولیه‪ ،‬تورم‪،‬‬
‫بازرگانی خارجی‪ ،‬گمرکی‪ ،‬مالیاتی‪ ،‬بیمهای‪ ،‬بانکی و ‪)...‬‬
‫فناورانه‪:‬‬
‫▪ رشد بازار جهانی مستربچ و کامپاندهای پلیمری ناشی از جایگزینی فلزات با پالستیک در کاربردهای خودرو‬
‫▪ افزایش تقاضای جهانی مستربچها و کامپاندهای پلیمری در صنعت ساختمان‬

‫‪16‬‬
‫▪ افزایش نیاز به تاخیرانداز شعله و بهبود مقاومت در برابر حرارت و قابلیت سرویسدهی پالستیکها در صنعت برق و‬
‫الکترونیک‬
‫▪ افزایش مصرف پالستیک در بخش خودرو و افزایش تقاضا برای مواد غذایی و نوشیدنیهای با بستهبندی جذاب و‬
‫افزایش تقاضا برای پلیمرهای عملکردی مبتنی بر پلیاتیلن‬
‫جمعیتشناسانه‪:‬‬
‫▪ تولید و تقاضای قوی برای مستربچ در چین‬
‫▪ رشد صنایع ساخت و ساز‪ ،‬صنایع حمل و نقل و صنایع الکتریسیته در کشورهای آسیایی از جمله چین‪ ،‬اندونزی‪ ،‬ژاپن‪،‬‬
‫کره جنوبی‪ ،‬مالزی و عربستان صعودی و در نتیجه تحریک تقاضا برای محصوالت صنعت‬
‫▪ رشد بازار ناشی از افزایش جمعیت‪ ،‬تسریع در صنعتی شدن و افزایش سطح درآمد قابل تصرف مصرفکننده‬
‫▪ در آغاز سال ‪ 2020‬تقاضای برای انواع مستربچ به دلیل شیوع ویروس کووید ‪ 19‬در سطح جهانی تحت تأثیر قرار گرفت‬
‫و بسیاری از کشورها شاهد تأثیر نامطلوب ویروس بر انسان و همچنین عملیات صنعتی بودند‪ .‬به طوریکه تولید در‬
‫صنایع مختلف مصرفکننده نهایی محصوالت مستربچ و کامپاندهای پلیمری به طور موقت متوقف شد و منجر به کاهش‬
‫تقاضای این محصوالت شد‪ .‬با این حال‪ ،‬انتظار میرود که بازار از سال ‪ 2022‬به بعد بهبود یافته و صنایع با ظرفیت‬
‫کامل فعالیت خود را از سر بگیرند و تقاضای مستربچ و کامپاندهای پلیمری را برای کاربردهای متعدد ایجاد کنند‪.‬‬
‫زیستمحیطی‪:‬‬
‫▪ افزایش آگاهی در مورد محصوالت سازگار با محیطزیست‬
‫▪ مسائل زیستمحیطی ناشی از تجزیه ناپذیری پالستیکها و پدید آمدن فرصت برای رشد کامپاندهای زیستتخریبپذیر‬
‫▪ مقررات سختگیرانه دولتها در برابر رشد مصرف پالستیکها در سطح جهانی‬
‫قانونی‪:‬‬
‫▪ چالشهای مرتبط با نظام مجوزدهی وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت و شکلگیری کدهای دالل بورسی و واسطهها‬
‫▪ مشکالت موجود در صادرات کامپاندهای پلیمری ناشی از نواقص رویههای گمرکی (به دلیل نبود ساختاری جهت‬
‫تشخیص پلیمر بکر از کامپاند)‬
‫▪ الزام وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت در خصوص تعیین دقیق گرید ماده اولیه مورد استفاده واحدهای صنعت مستربچ و‬
‫کامپاند در پروانه بهرهبرداری و در نتیجه محدود شدن امکان فعالیتهای نوآورانه آنها‬
‫▪ هدفمند نبودن نرخهای تعرفه واردات و در نتیجه کاهش توان رقابتی شرکتهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫در بازارهای صادراتی‬
‫▪ چالشهای موجود در قانون تجارت ایران در زمینه همکاریهای بین بنگاهی و چالشهای پیشروی شرکتها برای‬
‫همکاری با یکدیگر (همکاری شرکتهای مستربچ و کامپاند با یکدیگر و با شرکتهای فناور و دانشبنیان و همچنین‬
‫شرکتهای پتروشیمی در موارد احتمالی)‬

‫در این قسمت برای بررسی دقیق تر تحوالت قانونی‪ ،‬سایر قوانین و مقررات مرتبط با صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫ایران را مورد بررسی قرار میدهیم‪ .‬قواعد حقوقی ناظر بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از منظر زنجیره ارزش و قوانین و‬
‫مقرراتی که زمینهساز افزایش ارزش محصول در طول زنجیره را فراهم میکند‪ ،‬قابل برسی است‪ .‬این موارد بر حوزههای تحقیق‬
‫وتوسعه‪ ،‬تأمین و تولید و در نهایت توزیع و فروش محصوالت حاکم است‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫▪ تحقیق و توسعه‬
‫حمایتهای مربوط به بخش تحقیق و توسعه‪ ،‬ماهیتی حمایتی عمومی داشته و بدون تعیین محدودیت زمانی‪ ،‬اقداماتی نظیر‬
‫معافیت های مالیاتی یا تأمین تمام یا بخشی از هزینه تحقیق‪ ،‬تولید و عرضه محصول‪ ،‬ایجاد پوششهای بیمهای و تحریک تقاضا‬
‫برای محصوالت دانشبنیان را در بر میگیرد‪.‬‬

‫جدول ‪ -2‬قوانین و مقررات ناظر بر حوزه تحقیق و توسعه قابل کاربرد در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫بازه حمایت‬ ‫نوع حمایت‬ ‫ماهیت‬ ‫شرح مستند‬ ‫مستند قانونی‬
‫تعیین صنایع پتروشیمی (بهعنوان باالدست‬
‫صنایع مستربچ و کامپاندهای پلیمری) به ‪-‬‬
‫ماده ‪ 1‬نظامنامه پیوست فناوری و‬
‫عدم محدودیت‬ ‫حمایتی‬ ‫عنوان یکی از صنایع اولویتدار در نظامنامه‬
‫مشروط‬ ‫توسعه توانمندی های داخلی در‬
‫زمانی‬ ‫الزام آور‬ ‫و ملحق کردن جزئیات به تدوین «برنامه‬
‫قراردادهای بینالمللی و طرحهای ملی‬
‫توسعه توانمندیهای فنی و مهندسی»‬
‫توسط دستگاه متولی‬
‫ماده ‪ 4‬قانون رفع موانع تولید رقابت‬
‫عدم محدودیت‬ ‫عمومی برای همه‬ ‫پرداخت بخشی از هزینههای تحقیق و‬
‫حمایتی‬ ‫پذیر و ارتقای نظام مالی کشور (‪ )1394‬و‬
‫زمانی‬ ‫صنایع‬ ‫توسعه‬
‫آییننامه اجرایی آن‬
‫بند الف و ج ماده ‪12‬قانون حداکثر‬
‫عدم محدودیت‬ ‫عمومی برای همه‬ ‫مجوز دولت جهت تشویق بیمهای‬
‫حمایتی‬ ‫استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور‬
‫زمانی‬ ‫صنایع‬ ‫فعالیتهای تحقیق و توسعه‬
‫و حمایت از کاالی ایرانی (‪)1398‬‬
‫محدودیت زمانی‬
‫‪ 15‬ساله در مورد‬ ‫قانون حمایت از شرکتها و‬
‫معافیتهای مالیاتی‬ ‫تعیین حمایتها و تسهیالت قابل اعطا به‬ ‫مؤسسات دانشبنیان و تجاریسازی‬
‫مشروط (عمومی)‬ ‫حمایتی‬
‫و عوارض و‬ ‫شرکتها و مؤسسات دانشبنیان‬ ‫نوآوریها و اختراعات (مواد ‪،8 ،6 ،5 ،3‬‬
‫نامحدود در مورد‬ ‫‪)1389()9‬‬
‫حمایتهای دیگر‬
‫تحریک تقاضا از طریق جهتدهی به‬
‫مواد ‪ 10‬و ‪ 11‬برنامه توسعه تولید‪،‬‬
‫عدم محدودیت‬ ‫تقاضای مواد و تجهیزات دانشبنیان ساخت‬
‫مشروط (عمومی)‬ ‫حمایتی‬ ‫تقاضا و صادرات محصوالت دانشبنیان‬
‫زمانی‬ ‫داخل و حمایت از توسعه صادرات‬
‫(‪)1394‬‬
‫محصوالت دانشبنیان‬
‫عدم محدودیت‬ ‫ارائه بستههای جذب‪ ،‬توسعه و تعمیق‬ ‫بستههای رونق تولید و اشتغال‪ :‬ستاد‬
‫مشروط (عمومی)‬ ‫حمایتی‬
‫زمانی‬ ‫تکنولوژی‬ ‫فرماندهی اقتصاد مقاومتی (‪)1396‬‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫بررسی جدول فوق مبین آن است که حمایت جهت ارتقای امر تحقیق و توسعه در صنایع کلی است‪ .‬این مساله مبین ضرورت‬
‫بسترسازی برنامه راهبردی ارتقای عملکرد صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬در اختصاصی کردن ضوابط مشوق تحقیق و‬
‫توسعه در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری است‪ .‬به طور نمونه‪ ،‬ضروری است در «بسته توانمندی فنی و مهندسی وزارت‬
‫صنعت‪ ،‬معدن و تجارت» صنعت مستربچ و کا مپاندهای پلیمری به عنوان یک صنعت استراتژیک و فعالیتی دارای اشتراکات با‬
‫صنایع پتروشیمی افزوده شود‪.‬‬

‫▪ قوانین ناظر بر تأمین نهادهها (مواد اولیه‪ ،‬نیروی انسانی و تجهیزات) و تولید‬

‫جدول ‪ -3‬قوانین و مقررات ناظر بر حوزه تامین نهادهها‪ ،‬تجهیزات و تولید صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫‪18‬‬
 ‫بازه حمایت‬ ‫نوع حمایت‬ ‫ماهیت‬ ‫شرح مستند‬ ‫مستند قانونی‬
‫طرح نوسازی و بازسازی صنایع کشور‬
‫اولویتبندی واحدهای تولیدی به منظور نوسازی‬
‫عدم محدودیت زمانی‬ ‫مشروط عمومی‬ ‫حمایتی‬ ‫(موضوع بند ح ماده ‪ 46‬قانون برنامه پنج‬
‫و بازسازی‬
‫ساله ششم توسعه)‬
‫قیمتگذاری پلکانی خوراک صنایع پتروشیمی بر‬
‫جزء ‪ 4‬بند الف ماده یک قانون الحاق‬
‫مبنای درجه تکمیل زنجیره ارزش محصوالت‬
‫عدم محدودیت زمانی‬ ‫غیر مشروط عمومی‬ ‫حمایتی‬ ‫برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات‬
‫این بخش (به عنوان ماده اولیه صنایع‬
‫مالی دولت (‪ )2‬و آییننامه اجرایی آن‬
‫پاییندستی)‬
‫‪ -‬الزام کلیه مجتمعها و تأسیسات پتروشیمی‬
‫به عرضه محصوالت خود در بورسهای‬
‫غیر مشروط‬ ‫دستورالعمل تنظیم بازار محصوالت‬
‫نامحدود‬ ‫تکلیفی‬ ‫کاالیی جهت فروش در داخل (ماده ‪)3‬‬
‫(اختصاصی)‬ ‫پتروشیمی (‪)1399/10/1‬‬
‫‪ -‬تعیین فرمول محاسبه قیمت پایه و قیمت‬
‫فروش مستقیم محصوالت پتروشیمی (ماده ‪)5‬‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫▪ قوانین ناظر بر حوزه بازاریابی و فروش‬

‫حمایت از زنجیره ارزش در بخش فروش و بازاریابی‪ ،‬با اقداماتی نظیر سختتر کردن شرایط دسترسی به بازار داخلی برای‬
‫وارکنندگان کاالی خارجی‪ ،‬همزمان‪ ،‬حمایت از صادرات کاال و تبلیغ برندهای داخلی و الزام دستگاهها به تأمین کاالی موردنیاز‬
‫خود از برندهای داخلی صورت گرفته است‪ .‬این حمایت ها جنبه عمومی داشته و مختص صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫نمیباشد‪.‬‬

‫جدول ‪ -4‬قوانین و مقررات ناظر بر حوزه بازاریابی و فروش صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫بازه‬ ‫نوع‬
‫ماهیت‬ ‫شرح مستند‬ ‫مستند قانونی‬
‫حمایت‬ ‫حمایت‬
‫‪ -‬اعطای تسهیالت بانک توسعه صادرات ایران برای خرید‪ ،‬جمعآوری‪ ،‬بستهبندی‪،‬‬
‫تهیه مواد اولیه فرآوری یا تولید‪ ،‬حملونقل و بازاریابی کاالهای صادراتی‪ ،‬قبل از‬
‫صدور کاال (بند ‪ 4‬ماده ‪)5‬‬ ‫آییننامه نحوه اعطای‬
‫عدم‬
‫‪ -‬اعطای تسهیالت بعد از صدور کاال برای تأمین سرمایه در گردش صادرکنندگان‬ ‫تسهیالت بانکی به‬
‫محدودیت‬ ‫مشروط‬ ‫حمایتی‬
‫کاال (بند ‪)5‬‬ ‫صادرکنندگان کاال و‬
‫زمانی‬
‫خدمات (‪)1380‬‬
‫‪ -‬اعطای اعتبار برای اجراء یا توسعه طرحهای تولید به منظور صادرات (بند ‪)6‬‬
‫‪ -‬اعطای تسهیالت به صادرکنندگان برای ارایه خدمات بعد از فروش در کشور هدف (بند ‪7‬‬
‫ماده ‪)5‬‬
‫عدم‬
‫مشروط‬ ‫الزام به رعایت قاعده حمایت همهجانبه هدفمند از صادرات کاالها و خدمات به تناسب ارزش‬ ‫سیاستهای کلی‬
‫محدودیت‬ ‫عمومی‬
‫عمومی‬ ‫افزوده و با خالص ارزآوری مثب ذیل برنامهریزیهای توسعه صنایع (بند ‪)10‬‬ ‫اقتصاد مقاومتی (‪)1392‬‬
‫زمانی‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫فروش صادراتی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در سالهای اخیر تحت تاثیر منفی دو مصوبه گمرکی قرار گرفته است‪:‬‬
‫‪ -1‬مطابق نامه شماره ‪ 60/72379‬مورخ ‪ 97/03/19‬وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‪ ،‬صادرات مواد اولیه پتروشمی صرفا توسط‬
‫واحدهای تولیدی آنها امکان پذیر شده است‪ .‬با این مصوبه‪ ،‬واحدهای تولیدکننده مستربچ و کامپاندهای پلیمری به دلیل آنکه‬
‫کارشناسان گمرکی نمیتوانند بین مواد پتروشیمی و مستربچ و کامپاند به لحاظ ظاهری تمیز قایل شوند‪ ،‬دچار مشکالت بسیار در‬
‫صارات محصوالت خود شدهاند‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫‪ -2‬بر اساس نامه شماره ‪ 37605/60‬مورخ ‪ 98/2/3‬وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‪ ،‬صادرات ضایعات‪ ،‬آخال‪ ،‬دمقیچی و خردهریز‬
‫از مواد پالستیکی از اردیبهشت ماه ‪ 1398‬ممنوع شده است‪ .‬از آنجا که به صورت شفاف‪ ،‬مواد بازیافتی که پس از فرآوری به‬
‫صورت گرانول درآمده اند‪ ،‬در این مصوبه مستثنی نشده است‪ ،‬صادرات تولیدکنندگان فعال مستربچ و کامپاندهای پلیمری در این‬
‫بخش نیز با مشکل مواجه شده است‪.‬‬
‫در واقع این دو مصوبه گمرکی به عنوان م انع در برابر صادرات این صنعت قرار گرفته و در صورت مرتفع شدن این موانع قانونی‪،‬‬
‫امکان جهش صادرات آن فراهمتر خواهد بود‪.‬‬
‫قوانین و مقرراتی که قابل کاربرد در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران بوده و زمینه افزایش ارزش محصول در طول‬
‫زنجیره را فراهم میکنند‪ ،‬نا ظر بر حوزه تحقیق و توسعه‪ ،‬حوزه تامین و تولید و حوزه توزیع و فروش میباشند‪ .‬بررسی چارچوبهای‬
‫قانونی ناظر بر زنجیره ارزش با تاکید بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری حاکی از آن است که‬
‫یک) بیشتر ضوابط ناظر بر تشویق زنجیره ارزش‪ ،‬ماهیت عمومی دارد و برای همه رشته فعالیتها قابل کاربرد است‪ .‬لذا‪ ،‬ضروری‬
‫است با اتکا به حمایتهای عمومی پیشبینی شده نسبت به تدوین بسته حمایتهای توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫دیده شود‪.‬‬
‫دو ) بیشترین تاکید ضوابط موجود معطوف به تنظیم بازار و زنجیره تامین فیزیکی است‪ .‬به بیان دیگر‪ ،‬قانونگذار با هدف تنظیم‬
‫بازار‪ ،‬بویژه در شرایط خاص و کمبود مواد اولیه بیشترین تنظیم گری را در حوزه تامین مواد اولیه و تجهیزات صورت داده است‪ .‬این‬
‫قوانین در سالهای اخیر با توجه به وضعیت ویژه بازار‪ ،‬شدت بیشتری نیز به خود گرفته است‪.‬‬

‫‪ -2-4‬تحلیل محیط نزدیک کسب و کاری‬

‫در این قسمت صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری را از منظر ابعاد الگوی پورتر مورد بررسی قرار میدهیم‪ .‬با توجه مقیاس‬
‫پایین بیشتر شرکت های صنعت و تعداد کم سهامداران آن‪ ،‬مساله خاصی از منظر مالحظات سهامداری بر آن مترتب نمیباشد‪.‬‬
‫بررسی چهار بعد دیگر حاکی از نقاط قون‪ ،‬ضعف‪ ،‬فرصتها و تهدیدات متعددی است که پیشروی صنعت را دارد و در این قسمت‬
‫به آنها پرداخته میشود‪.‬‬

‫تامین نهادهها‬
‫فرصتهایی از منظر تامین نهادههای مورد نیاز‪ ،‬پیش روی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری قرار گرفته است‪ .‬از این جمله‬
‫میتوان به بهرهمندی از مزیت ناظر بر تولید انواع مواد اولیه پلیمری در داخل کشور به ویژه پلیالفینها اشاره کرد‪ .‬مزیت نسبی‬
‫دسترسی کشور و صنعت پتروشیمی و همچنین برنامههای آن صنعت برای تولید انواع محصوالت مورد نیاز صنایع میاندستی و‬
‫پاییندستی از دیگر مزیتهای این صنعت میباشند‪.‬‬
‫عالوه بر این‪ ،‬تعداد باالتر دانشجویان و فازغالتحصیالن رشتههای مرتبط با مهندسی پلیمر در ایران در مقایسه با کشورهای‬
‫منطقه‪ ،‬امکان دسترسی به نیروی کار ماهر و تحصیلکرده قابل توجهی پیشروی صنعت فراهم کرده است‪.‬‬
‫در مقابل‪ ،‬تهدیدهایی گریبان گیر تولیدکنندگان صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری است که برای رفع و کاهش اثرات آنها‬
‫برنامه ریزی دقیق و جامعی از سوی فعاالن صنعت و به ویژه انجمن باید صورت گیرد‪ .‬در مورد این تهدیدها میتوان به موارد زیر‬
‫اشاره کرد‪:‬‬
‫مهمترین مساله پیشروی صنایع پاییندست پتروشیمی از جمله مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬نوسانات و پیشبینیناپذیری‬
‫عرضه و قیمت مواد اولیه و در نتیجه چالشهای تامین پایدار آنهاست‪ .‬عدم تکمیل و توسعه نامتوازن زنجیره تولیدات محصوالت‬

‫‪20‬‬
‫پتروشیمی‪ ،‬عدم عرضه به موقع انواع گریدهای مورد نیاز صنایع تکمیلی به بازار از سوی شرکتهای پتروشیمی‪ ،‬شرایط انحصاری‬
‫حاکم بر عرضه بسیاری از محصوالت پتروشیمی‪ ،‬عدم وجود متولی برای تنظیم بازار و واردات (به ویژه در مورد محصوالت پرتقاضا)‬
‫و نبود فضای مطلوب واردات در مواقع نیاز از دالیل چالشهای اینچنینی پیشروی شرکتهای سازنده مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری میباشد‪ .‬عالوه بر این نبود قراردادهای بلندمدت تامین مواد اولیه (تامین پایدار) و همچنین عدم امکان انعقاد قراردادهای‬
‫بلندمدت با مشتریان خارجی‪ ،‬بر چالشهای تامین پایدار و پیشبینیپذیری قیمتی مواد اولیه صنعت افزوده است‪.‬‬
‫در کنار این موارد‪ ،‬چالشهای دیگری از قبیل افزایش رویههای تجاری غیرمنصفانه مانند عرضه قطره چکانی مواد اولیه و‬
‫واسطهای در بورس کاالیی صنعت و فعاالن آن را تهدید میکند‪.‬‬
‫عالوه بر این تهدیدات و مسائل‪ ،‬توان پایین ماشینسازان داخلی در تامین خطوط اکسترودر و انواع دای (چیدمان پیچ) از جمله‬
‫مسائل پیشروی تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای پلمیری هستند‪ .‬کاهش دسترسی به ماشینآالت و فناوریهای مورد نیاز‬
‫متناسب با فناوری روز جهانی به واسطه تشدید تحریمهای بینالمللی نیز در این زمینه فشار بیشتری در زمینه تامین ماشینآالت‬
‫مورد نیاز بر صنعت وارد کرده است‪.‬‬

‫تقاضای پیشروی صنعت‬

‫صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری به عنوان یک صنعت میانی در زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی کشور با توجه به ظرفیتهای‬
‫فراوانی که در اقتصاد ایران وجود دارد‪ ،‬فرصتهایی را پیشروی خود از منظر صنایع متقاضی محصوالت مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری مشاهده میکند‪ .‬در این زمینه میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫▪ وجود بازار متنوع مصرف در داخل کشور‬
‫▪ دستیابی به تحقق اهداف تعیین شدهای از قبیل تولید یک میلیون مسکن (با درگیر کردن صنایع مختلف از قبیل لوله و‬
‫اتصاالت پلیمری‪ ،‬سیم و کابل‪ ،‬تجهیزات الکتریکی‪ ،‬نساجی و ‪)...‬‬
‫▪ نوسازی تجهیزات فرسوده‪ ،‬افزایش تولید و صادرات صنایع پیشران (از قبیل خودرو و لوازم خانگی و ‪)...‬‬
‫▪ وجود بازارهای منطقهای گسترده (کشورهای منطقه)‬
‫در مقابل‪ ،‬یکی از تهدیدات مرتبط با صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬تمایل به خرید کاالی ارزان قیمت (و در برخی‬
‫موارد حتی با کیفیت پایین) از سوی متقاضیان داخلی محصوالت این صنعت است‪ .‬این مساله فشاری را تولیدکنندگان میکند که‬
‫به جای افزایش کیفیت تمرکز خود را بر کاهش قیمت قرار دهند‪ .‬این مساله قطعا بر کیفیت تولیدات صنعت اثر منفی دارد‪.‬‬
‫صنایع متقاضی کامپاند و مستربچ (از قبیل خودروسازی‪ ،‬لوازم خانگی و ‪ )...‬در کشورهای توسعه یافته‪ ،‬به موازات پیشرفتهای‬
‫فناورانه همواره مطالبهگر پالستیکهای پیشرفتهتر (متشکل از کامپاندهای مهندسی و پیشرفتهتر و باکیفیتتر) هستند‪ .‬از این‬
‫روست که همواره یکی از الزامات توسعه صنایع داخلی‪ ،‬حضور در بازارهای خارجی عنوان شده و بسنده نکردن به بازارهای داخلی‬
‫را برای فعاالن صنعت توصیه میکنند‪ .‬در مورد صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری میتوان گفت تاکنون عمده نگاه تولیدکنندگان‬
‫به بازارهای داخلی بوده و همین مساله باعث شده زمینههای برخورداری از فرصتهای حضور در بازارهای خارجی برای این صنعت‬
‫به میزان قابل توجهی فراهم نشود‪.‬‬

‫الگوی ساختار بازاری حاکم‬

‫‪21‬‬
‫در بررسی ساختار بازاری حاکم بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران‪ ،‬نقطه قوت بارز‪ ،‬ظرفیت ‪ 3‬میلیون تنی نصب‬
‫شده و دارای پروانه بهره برداری این صنعت است که مهمترین نقطه قوت آن به شمار میرود‪.‬‬
‫سطح باالی تحصیالت و تجربیات مرتبط با مهندسی پلیمر در میان مدیران و صنعتگران و مالکان صنعت‪ ،‬مزیت ویژه دیگر‬
‫این صنعت است که به عنوان یک اهرم قدرتمند در پیش بردن صنعت به سوی اهداف آن مطرح است‪ .‬یکی دیگر از نقاط قوت‬
‫این صنعت‪ ،‬دانش فنی بومیشده تولیدکنندگان آن است که البته حاصل سالها تالش فعاالن‪ ،‬کارشناسان و متخصصان در این‬
‫زمینه میباشد‪.‬‬
‫تعداد قابل توجه شرکتهای دانشبنیان این صنعت در مقایسه با سایر حوزههای صنایع پلیمری‪ ،‬یکی دیگر از مهمترین مزایای‬
‫آن برای دستیابی به اهداف توسعه ای و ارتقای عملکردی خود است‪ .‬حضور در بازارهای جهانی و تولید کامپاندهای مهندسی و‬
‫پیشرفتهتر برای تامین نیاز صنایع متقاضی‪ ،‬بدون شک نیازمند تقویت شرکتهای دانشبینان و افزایش تعداد آنها خواهد بود‪.‬‬
‫با وجود نقطه قوت یاد شده‪ ،‬در بررسی ابعاد دیگری از الگوی ساختار بازار حاکم بر صنعت نقاط ضعف قابل توجهی نیز دیده‬
‫میشود که ضروری است برای رفع آنها‪ ،‬اقدامات و برنامهریزیهای الزم صورت گیرد‪ .‬در این خصوص میتوان به موارد زیر‬
‫اشاره کرد‪:‬‬
‫▪ مقیاس پایین فعالیت عمده شرکتها‬
‫▪ ضعف عملکردهای دستجمعی میان بنگاهها از قبیل کنسرسیومسازی (خوشهسازی)‬
‫▪ وارد نشدن شرکتهای صنعت به بورس (نبود امکان ارزشگذاری و در نتیجه نبود زیرساخت مورد نیاز ادغام آنها)‬
‫▪ فقدان شرکتهای تخصصی مدیریت صادرات و واردات‬
‫یکی از مسائل اساسی در بررسی ساختار بازاری در صنایع مختلف‪ ،‬میزان و کیفیت رقابت حاکم بر شرکتهای حاضر در آن‬
‫است‪ .‬با توجه به تعداد زیاد شرکت های فعال حاضر در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬شرایط رقابت بر بازار حاکم است‪ .‬اما‬
‫نکته قابل توجه مساله ورود رانتگونه شرکتهای پتروشیمی به عرصه کامپاندینگ در سالهای اخیر است که شرکتهای صنعت‬
‫روز به روز با ابعاد بیشتری از این مساله به عنوان تهدید مواجه هستند‪ .‬این مساله رقابتهای موجود در بازار را مختل میکند‪ .‬البته‬
‫در خصوص ورود شرکتهای پتروشیمی به عرصه کامپاندینگ‪ ،‬مالحظات مختلفی وجود دارد و به دالیل زیر ورود آنها به این‬
‫حوزه چالش هایی را برایشان به همراه داشت‪ .‬در این خصوص میتوان به محدودیت دانش فنی کسب و کار کامپاندینگ نزد‬
‫شرکتهای پتروشیمی‪ ،‬تفاوت اندازه سفارشات دریافتی شرکتهای پتروشیمی و کامپاندرها‪ ،‬توقف برنامه های تولید‪ ،‬افزایش‬
‫ضایعات و ‪ ...‬ناشی از تنوع باالی تولیدات کامپاندی‪ ،‬تولید محصوالت کامپاند بر اساس نیاز مشتریان در مقایسه با تولیدات عمومی‬
‫شرکتهای پتروشیمی‪ ،‬تفاوت خدمات فنی و خدمات پس از فروش در صنعت پتروشیمی و کامپاندینگ و تفاوت استراتژی بازاریابی‬
‫مورد نیاز صنعت پتروشیمی و کامپاندینگ اشاره کرد‪.‬‬
‫در مقابل ورود شرکتهای مستربچ و کامپاند نیز با خطر و تهدید جدی کوچکتر شدن بازارهای خود از ناحیه ورود شرکتهای‬
‫پتروشیمی به این عرصه مواجه هستند‪ .‬در این خصوص پیشنهاد میشود انجمن تخصصی تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری ایران با ارائه برنامه دقیقی (مشتمل بر برنامه مالی‪ ،‬حسابداری‪ ،‬فنی و عملیاتی) به وزارت نفت و شرکتهای پتروشیمی‪،‬‬
‫زمینههای الزم برای همکاری فیمابین شرکتهای پتروشیمی و شرکتهای کامپاند و مستربچساز را فراهم نماید‪ .‬در این خصوص‬
‫میتوان به تجربه این نوع همکاریها و انواع روشهای همکاری فیمابین توجه شود‪.‬‬
‫در مورد الگوهای همکاری قابل استفاده در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری که در قوانین ایران پیشبینی شده‪ ،‬میتوان‬
‫به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬

‫‪22‬‬
‫‪ -1‬جوینتونچر‪ :‬جوینتونچر به عنوان نوعی از همک اری تجاری است که طی آن طرفین‪ ،‬مدیریت فعالیت خاصی را به نحو‬
‫مشترک بر عهده میگیرند و در سود و زیان حاصله شریک میشوند‪.1‬‬
‫‪ -2‬ادغام و تملک‪ :2‬ادغام و تملک را می توان فرایندی خواند که در آن دو بنگاه یا بیشتر ترکیب میشوند تا داراییها و منابع‬
‫خود را به منظور نیل به اهداف مشترک به شراکت گذارند و در آن مدیریت دو بنگاه درباره شرایط قرارداد مذاکره میکنند و سپس‬
‫آن را به سهامداران جهت تصویب عرضه میکنند‪ .‬ادغام و تملک راهی برای پیشبرد راهبرد رشد خارجی بنگاهها است‪ .‬ایندو‬
‫اگرچه اغلب مترادف یکدیگر بهکار میروند‪ ،‬اما از نظر حقوقی متفاوت هستند‪« .‬تملک»‪ 3‬عبارت است از خرید تمام یا اکثر یا درصد‬
‫مناسبی از سهم یک شرکت که برای تسلط بر شرکت کفایت کند‪« .‬ادغام» عبارت است از یکپارچگی شرکتها با برچیدن بنگاه‬
‫ادغام شده از طریق انضمام آن در بنگاه ادغامکننده (ادغام انضمامی‪ )4‬یا برچیدن تمامی بنگاهها و ایجاد یک شرکت جدید از تجمیع‬
‫بنگاهها (ادغام اتحادی)‪.‬‬
‫‪ -3‬کنسرسیوم‪ :‬موضوع مربوط به تشکیل کنسرسیوم نیز روش دیگری از همکاری را نمایان میسازد که ذیل آئیننامه اجرایی‬
‫ماده ‪ 15‬قانون حداکثر استفاده از توان مهندسی (‪ )1400‬به صراحت پیشبینی شده است‪ .‬این امر تحت عنوان گروه اقتصادی با‬
‫منافع مشترک (کنسرسیوم) به صورت زیر تعریف شده است‪« :‬مشارکت دو یا چند شخص حقیقی و حقوقی به منظور تسهیل و‬
‫گسترش فعالیت اقتصادی و تجاری برای یک دوره محدود و براساس قراردادی کتبی با مشخص بودن نوع فعالیت و ضوابط و‬
‫شرایط متقابل و مربوط به آن که پس از ثبت در مرجع ثبت شرکتها در قالب شرکت مدنی و با رعایت موازین اسالمی و اصل‬
‫منع اضرار به غیر و منع انحصار رسمیت خواهد داشت»‪.‬‬
‫‪ -4‬فرانچایز (نشانسپاری)‪ :‬فرانچایز عبارت است از سیستم تولید و یا بازاریابی زنجیرهای کاالها‪ ،‬خدمات و یا فناوری که مبتنی‬
‫بر همکاری مداوم بین اشخاصی (فرانچایزدهنده و فرانچایزگیرنده) است که استقالل حقوقی و مالی از یکدیگر دارند‪ .‬به موجب‬
‫این سیستم فرانچایزدهنده به فرانچایزگیرندگانش حق انجام یک کسب و کار مطابق با روشهای فرانچایزدهنده‪ ،‬تحت‬
‫استانداردهای یکسان در کل زنجیره را اعطا میکند‪.‬‬
‫‪ -5‬لیسانس‪ :‬قراردادهای لیسانس در زمره قراردادهای بهرهبرداری از حقوق مالکیت فکری قرار میگیرند که به موجب آن‬
‫دارنده پروانه اختراع (یا نوع دیگری از مالکیتهای فکری) به دیگری اجازه میدهد در مدت مشخص و قلمروی معین‪ ،‬تمام یا‬
‫بعضی از حقوق مالک حق اختراع را در خصوص موضوع پروانه اختراع اعمال نماید‪ .‬قراردادهای لیسانس به اعتبار حقوق واگذار‬
‫شده به سه دسته تقسیم میشوند‪ :‬قراردادهای لیسانس تولید‪ ،‬قراردادهای بهرهبرداری و قراردادی لیسانس فروش یا توزیع‪ .‬الزم‬
‫به ذکر است که قراردادهای لیسانس غالبا به عنوان قرارداد فرعی در ذیل قراردادهای دیگر مانند قراردادهای بیاوتی (‪ )B.O.T‬یا‬
‫جوینت ونچر و فرانچایز منعقد میشود‪.‬‬
‫‪ -6‬تولید بدون کارخانه‪ :‬وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت طی یک دستورالعمل و به منظور ایجاد وحدت رویه در صدور گواهی‬
‫تولید بدون کارخانه برای اشخاص حقوقی‪ ،‬زمینه سازی برای بهبود فضای کسب و کار و تسهیل‪ ،‬تسریع و شفاف سازی کلیه امور‬
‫مرتبط با تولید بدون کارخانه‪ ،‬مجموعه ای از ضوابط و مقررات را ب رای صدور گواهی تولید بدون کارخانه تنظیم و تصویب نموده‬
‫است‪ .‬مطابق این دستورالعمل صرفا تسهیالت سرمایه در گردش به واحد تولیدکننده بدون کارخانه قابلیت اعطا دارد‪ .‬استراتژی‬

‫‪ .1‬باستانی‪ ،‬علیرضا «آثار اقتصادی و بسترهای قانونی برای تشکیل گروه اقتصادی با منافع مشترک (جوینتونچر)‪ ،‬مجله اقتصادی‪-‬ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی‪،‬‬
‫شش ‪ 9‬و ‪ ،1390 ،10‬ص ‪55‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪. M&A (Merger & Acquisition‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪Acquisition‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪Merger by Incorporation‬‬

‫‪23‬‬
‫تولید بدون کارخانه‪ ،‬در واقع تدوین و بهکارگیری سیستمی است که با آن بتوان نسبت به تولید محصوالت متنوع برای تکمیل سبد‬
‫محصوالت با استفاده از ظرفیتهای بالقوه سایر واحدهای تولیدی و بدون ایجاد کارخانه اقدام کرد‪ .‬به عبارتی میتوان گفت‬
‫تولیدات بدون کارخانه به تولیداتی گفته میشود که با استفاده از ظرفیتهای خالی سایر تولیدکنندگان و صرف هزینههای ثابت و‬
‫سربار جانبی اندک تولید میشود‪ .‬بنابراین محدودیت سرمایهگذاری ویژگی اصلی تولید بدون کارخانه است و شرکتهای تولیدکننده‬
‫بدون کارخانه فقط در موارد ضروری‪ ،‬خط مونتاژ و بستهبندی را راهاندازی میکنند‪ .‬در استراتژی تولید بدون کارخانه دو اصل کلی‬
‫و اساسی در تولید یعنی «طراحی و مهندسی» و «فرآیند تولید» از هم جدا شده و هریک به مجموعه مجزایی تبدیل میشود‪.‬‬
‫در مجموع‪ ،‬با وجود پیشرفت های صورت گرفته همچنان قواعد «حقوق قرارداد» در ایران قدیمی بوده و بهلحاظ اقتصادی‬
‫ناکارامد است‪ .‬لذا‪ ،‬بطور بالقوه مانعی بر سر راه انعقاد قراردادهای نوین تجاری به شمار میرود‪ .‬لذا‪ ،‬طرفین این نوع قراردادها ناگزیر‬
‫از پیشبینی جزئیات دقیق قراردادی و اتخاذ راهحل برای موقعیتهای پیشبینی نشده هستند که با توسل به کلیات حقوق‬
‫قراردادهای کنونی قابل حلوفصل نیست‪ .‬همین امر نیز منجر به افزایش هزینه مبادله و انعقاد قراردادها خواهد شد‪ .‬لذا‪ ،‬اگر فعالین‬
‫صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری و صنعت پتروشیمی درصدد گسترش انواع اتحادهای قراردادی در صنعت خود باشند‪ ،‬میباید‬
‫نسبت به تدقیق شرایط عمل در قالب درخواست برخورداری از بستههای سیاستی و نظامنامههای اختصاصی اقدام نمایند‪.‬‬
‫در این قسمت از گزارش‪ ،‬پس از بررسی زمینه های حقوقی موجود در قوانین و مقررات ایران در خصوص همکاری بین‬
‫شرکتهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری و شرکتهای پتروشیمی به تجربه همکاری شرکتهای بزرگ پتروشمی کره‬
‫جنوبی و کامپاندرهای آن کشور برای تولید محصوالت کامپاند اشاره میکنیم‪ .‬قطعا بررسی تجربههای موفق در این زمینه میتواند‬
‫راهگشای شرکتهای ایرانی نیز باشد‪.‬‬
‫سابقه اولین همکاری شرکت های پتروشیمی کره با کامپاندرهای آن شرکت به بعد از جنگ دو کره و کمبود مواد غذایی و‬
‫کشاورزی پیش آمده برمیگردد‪ .‬همین مساله محرکی برای طرفین جنگ بود که به دنبال راهحلی مناسب باشند‪ .‬در سال ‪ 1975‬و‬
‫با همکاری سهجانبه شرکت پتروشیمی ‪ Hanwha1‬و اولین شرکت کامپاند کره به نام ‪ Cho yang Corporation‬و همچنین‬
‫موسسه کشاورزی دولتی کره جنوبی‪ ،‬صنعت فیلمهای کشاورزی در این کشور توسعه یافت و مشکل موجود در زمینه کمبود مواد‬
‫کشاورزی و غذایی رفع شد و حتی ظرفیتسازی صادراتی نیز در این زمینه صورت گرفت‪.‬‬
‫در مجموع در سالیان گذشته همکاری شرکتهای کامپاندینگ کره جنوبی با پتروشیمیهای بزرگ این کشور در قالب ‪ 3‬روش‬
‫همکاری بوده است‪:‬‬
‫‪ -1‬روش‪ : OPC2‬در این روش مواد معدنی و تقویتکننده و افزودنیها در یک کامپاند و در بستر یک پلیمر ترکیب و ارائه‬
‫میشود‪ .‬بکارگیری این شیوه باعث افزایش سرعت‪ ،‬انعطافپذیری تولید‪ ،‬بهبود کیفیت محصوالت و کاهش ضایعات شده و امکان‬
‫تولید گریدهای مختلف فراهم میشود‪ .‬تجربه استفاده از این روش در شرکت ‪ Hyosong‬کره در سال ‪ 1983‬برای تولید کامپاند‬
‫خودرنگ ‪ ،PPVC‬شرکت ‪ Hanwha‬در تولید کامپاندهای عایق و روکش کابل در همکاری با ‪ 3 Cho yang Corporation‬و تولید‬
‫کامپاندهای پلیاتیلن در شرکت پتروشیمی ‪ KPIC‬و تولید کامپاندهای پوشش لولههای فوالدی در شرکت ‪ SK‬دیده شده است‪.‬‬
‫‪ -2‬روش ‪ : OEM‬در این روش تامین مواد اولیه توسط شرکتهای پتروشیمی صورت گرفته و از تمام ظرفیت شرکتهای‬
‫کامپاندینگ از قبیل خطوط تولید‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬پرسنل‪ ،‬دانش فنی‪ ،‬بازاریابی و صاردات و ‪ ...‬بهره گرفته میشود و معموال از برند‬

‫‪ 1‬اولین تولیدکننده ‪ LDPE‬در کره (دهه ‪)1970‬‬

‫‪2‬‬
‫‪One Pack Compound‬‬
‫‪ 3‬این شرکت کامپاندر کرهای در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده کامپاند سیم و کابل دنیا میباشد‪.‬‬
‫‪24‬‬
‫شرکت پتروشیمی برای فروش محصوالت استفاده میشود و کارمزد مربوطه به شرکت کامپاندینگ پرداخت میشود‪ .‬این روش‬
‫باعث کاهش هزینههای حمل و نقل‪ ،‬سرمایهگذاری بر روی تجهیزات و ‪ ...‬میشود‪ .‬تولید کامپاند ‪ ABS‬در دهه ‪ 1980‬با همکاری‬
‫بین شرکت ‪ Kumho‬و ‪ ،Cho yang Corporation‬کامپاند ‪ ABS‬در گریدهای متفاوت در شرکت ‪ LG1‬حاصل همکاریهای‬
‫صورتگرفته در قالب این روش بوده است‪.‬‬
‫‪ -3‬سرمایهگذاری مشترک‪ :‬در این روش دانش فنی بین شرکتهای کامپاندساز و پتروشیمی‪ ،‬به اشتراک گذاشته میشود‪ .‬تفاوت‬
‫این روش با روش دوم دراین است که محصوالت در قالب برند جدیدی عرضه میشوند‪ .‬شرکتهای ‪ Kumho‬در چین‪Hanwha ،‬‬
‫در کره و ‪ LG‬در کره و چین با بهرهگیری از این روش با شرکتهای محلی کامپاندساز همکاری داشتهاند‪.‬‬
‫پس از چند دهه همکاری بین شرکتهای پتروشیمی کره جنوبی با شرکتهای کامپاندر این کشور و ازمون وخطای فراوان در‬
‫این بین و یادگیری جزئیات مختلف فرایند تولید‪ ،‬سرانجام این شرکتها اقدام به تاسیس شرکتهای کامپاندینگ در درون خود‬
‫کردهاند‪ .‬امروزه مشابه این اتفاق در شرکت ‪ LG‬دیده میشود‪.‬‬
‫تجربه کشوره کره جنوبی میتواند راهنمایی برای شرکتهای ایرانی در زمینه همکاری بین شرکتهای پتروشیمی و کامپاندساز‬
‫باشد‪ .‬به عبارت دیگر ضروری است شرکت های پتروشیمی ایرانی نیز مشابه روند طی شده در کره از طریق همکاری با شرکتهای‬
‫کامپاندینگ بتوانند یادگیریهای الزم را به دست آورده و از این طریق رقابتپذیری تولیدات کامپاند و مستربچ ایران در بازارهای‬
‫بینالمللی افزایش یابد‪ .‬بنابراین به نظر میرسد‪ ،‬رقابتهایی که اخیرا در بین شرکتهای پتروشیمی و صنعت مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری ایران شروع شده و در حال افزایش نیز هست‪ ،‬چندان به نفع تولیدات و برند ساخت ایران نباشد‪.‬‬

‫درجه کارامدی زیرساختهای پشتیبان‬

‫مهمترین نقطه قوت صنعت در این زمینه برخورداری از یک انجمن تخصصی میباشد که حقیقتا یکی از نقاط اتکای شرکتهای‬
‫صنعت است‪ .‬برگزاری ساالنه کنفرانسها‪ ،‬همایشها و دورههای آموزشی مختلف‪ ،‬تشکیل کمیسیونهای تخصصی از قبیل کمیسیون‬
‫صادرات‪ ،‬آموزش‪ ،‬بارگانی و فنی و کارگروههای تخصصی از قبیل کارگروه مستربچ مشکی‪ ،‬میز ساخت داخل و ‪ ...‬جزء خدمات و‬
‫اقدامات قابل توجهی است که انجمن مذکور در راستای ارتقای عملکرد صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران ارائه‬
‫مینماید‪.‬‬
‫همچنین فرصتهای قابل توجهی نیز از منظر خدمات متصل به تولید (زیرساختهای پشتیبان) پیشروی این صنعت میباشد‬
‫که از این میان میتوان به استفاده از ظرفیتهای صندوق نوآوری و شکوفایی جهت دریافت انواع تسهیالت‪ 2‬و همچنین برگزاری‬
‫نمایشگاهها و کنفرانسهای داخلی و خارجی متعدد در زمینه مستربچ و کامپاندهای پلیمری که به طور حتم می تواند منجر به‬
‫یادگیری دانش جدید و ارتقای تبادالت علمی در بین فعاالن صنعت شود‪ .‬اشاره کرد‪.‬‬
‫در مقابل این صنعت از منظر زیرساختهای پشتیبان دارای نقاط ضعفی است که باید باید هرچه سریعتر برطرف گردد تا بتوان‬
‫به رشد و بالندگی آن در جهان امیدوار بود و به سرعت وارد بازارهای هدف شد‪ .‬در این خصوص میتوان از موارد زیر یاد کرد‪:‬‬
‫▪ ضعف اکوسیستم نوآوری (کمبود مراکز تحقیقاتی برای اجرایی کردن ‪ R&D‬شرکتها و تولید در مقیاس آزمایشگاهی)‬
‫▪ مشکالت تامین مالی (عدم توسعه روش های نوین تامین مالی از قبیل سرمایه گذاری های خطر پذیر و ‪)...‬‬
‫▪ فقدان شرکتهای تخصصی مدیریت صادرات و واردات‬

‫‪ 1‬شرکت ‪ LG‬در حل حاضر به بزرگترین تولیدکننده انواع کامپاندهای ‪ ABS‬تبدیل شده است‪.‬‬
‫‪ 2‬با توجه به ارتباط موثری که در سالیان اخیر بین انجمن و صندوق مذکور شکل گرفته است‪.‬‬
‫‪25‬‬
 ‫▪ کمبود شرکتهای ارائه دهنده خدمات فنی و مهندسی‬

‫‪ -3-4‬تحلیل محیط داخلی صنعت‬

‫از منظر محیط داخلی‪ ،‬شرکتهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری با نقاط ضعف و نقیصههایی دست و پنجه نرم میکنند‪.‬‬
‫در این خصوص باید به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫▪ سطوح پایین توان فناورانه و نوآورانه شرکتها به واسطه جایگاه ضعیف تحقیق و توسعه داخلی‬
‫▪ انگیزه پائین بنگاهها برای توسعه زنجیره ارزش به واسطه سهم پائین بهرهمندی از الگوهای مدرن کسبوکاری و‬
‫تمرکز بیش از حد استراتژی رقابتپذیری تولیدکنندگان بر «تدارک ارزانتر نهادههای تولید»‬
‫▪ تمرکز بر بازار داخل از سوی عمده شرکتهای صنعت و ضعف در نگاه صادراتی و حضور در بازارهای خارجی‬
‫▪ مدیریت سنتی عمده بنگاههای صنعت از منظر تمایل به فروش غیر رسمی‪ ،‬دو دفتره بودن‪ ،‬تمایل پایین همکاری با‬
‫شرکتهای دیگر و ‪...‬‬

‫الزم به توضیح است در شناسایی ویژگیهای حاکم بر محیط صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری به نقاط ضعف و تهدیدهای‬
‫مترتب بر آن تمرکز شده است‪ .‬برای بررسی دقیقتر صنعت نیاز است تا نقاط قوت و فرصتهای پیشروی آن نیز تحلیل گردد که‬
‫این مهم در قسمتهای آتی و در ذیل بخش مربوط به تعیین مسیر تحول صنعت و استراتژیهای مرجع آن واکاوی خواهد شد‪.‬‬

‫‪ -5‬شناسایی مسائل استراتژیک صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫مسائل اصلی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایران متعدد هستند و برخی از آنها زمینهساز مسائل دیگر در این‬
‫صنعت میباشد‪ .‬لذا ضروری است به هنگام تبیین مسائل‪ ،‬موارد در قالب یک نظام علت و معلولی بیان شوند‪ .‬ضمنا باید به این‬
‫نکته توجه داشت که برخی مسائل نشات گرفته از موضوعات تحت کنترل بنگاهها است و برخی دیگر نتیجه تکانههای بیرونی‬
‫(اعم از محیطی و سیاستی) است‪.‬‬

‫شکل ‪ -7‬نظام طبقهبندی مسائل استراتژیک صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران و عوامل موثر بر آن‬

‫‪26‬‬
 ‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫با عنایت به نظام برشمرده در شکل ‪ ،7‬مجموعهای از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر عملکرد صنعت مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری ایران به ترتیب مندرج در شکل ‪ 8‬نمایش داده شده است‪.‬‬

‫‪ .1-5‬مسائل استراتژیک صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫طبق شکل ‪ ،8‬مسائل استراتژیک صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران که برونداد شوکهای محیط بیرونی‪ ،‬عوامل‬
‫انتشاردهنده و تشدیدکننده اثر شوکهاست‪ ،‬در دو محور زیر قابل بیان است‪:‬‬

‫الف‪ .‬ضعف رقابتپذیری محصوالت صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران در بازارهای صادراتی‪ .‬به دالیل‬
‫مختلف از قبیل پایینتر بودن تنوع و سطح فناوری تولیدات داخلی در مقایسه با استانداردهای روز دنیا‪ ،‬وجود رقابت منفی بین‬
‫برخی فعاالن صنعت و تولید محصوالت بعضا کمکیفیت و تخریب برند ساخت ایران باعث شده معدود تولیدکنندگان ایرانی صنعت‬
‫که نگاه صادراتی دارند‪ ،‬با چالشهای جدی در آن بازارها مواجه باشند‪.‬‬

‫ب‪ .‬سهم پایین صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از تولید ناخالص داخلی کشور‪ .‬سهم این صنعت از تولید‬
‫ناخالص داخلی کشور در سالهای مختلف کمتر از ‪ 0.5‬درصد بوده است‪ .‬که با توجه به مزیتهای کشور در صنعت پتروشیمی و‬
‫همچنین ظرفیتهای فراوان تولید مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایجاد ارزش افزوده‪ ،‬انتظار میرود از عملکرد مناسبتری در‬
‫خلق ارزشافزوده صنعتی و سهم باالتری در تولید ناخالص داخلی برخوردار باشد‪.‬‬

‫‪ .2-5‬شوکهای محیط بیرونی (دور و سیاستی)‬

‫در این ارتباط دو عامل اصلی به عنوان محرکهای بروز تکانه در سیستم قابل تبیین است‪:‬‬
‫الف) شوکهای ناشی از تشدید تحریمهای بینالمللی‪.‬‬
‫ب) شوکهای ناشی از نوسانات متغیرهای کالن و سیاستهای اقتصادی دولت (ارزی‪ ،‬تنظیم بازاری‪ ،‬قیمت مواد اولیه‪ ،‬تورم‪،‬‬
‫بازرگانی خارجی‪ ،‬گمرکی‪ ،‬مالیاتی‪ ،‬بیمهای‪ ،‬بانکی و ‪)...‬‬

‫‪ .3-5‬عوامل انتشاردهنده اثر تکانههای بیرونی‬

‫الف) «عوامل انتشاردهنده اثر تشدید تحریمهای بینالمللی» بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪:‬‬
‫▪ افزایش هزینههای مبادالتی تجارت خارجی‬
‫▪ محدودیتهای نقل و انتقاالت ارزی از طریق شبکه بانکی‬
‫▪ تحریم و کاهش دسترسی به ماشینآالت و فناوریهای مورد نیاز متناسب با فناوری روز جهانی‬
‫▪ کاهش درآمدهای ارزی و تاخیر در تامین ارز مواد اولیه ثبت سفارش شده واحدهای تولیدی (از قبیل پیگمنتها و ‪)...‬‬
‫که روند تامین و تخصیص آن در بانک مرکزی به کندی صورت میگیرد‪.‬‬
‫در نتیجه موارد برشمرده در این بخش‪ ،‬هزینه واردات اجزاء‪ ،‬قطعات و تجهیزات مورد نیاز صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫افزایش مییابد و بنابراین توان خلق ارزشافزوده در این صنعت کمتر میشود‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ب) «عوامل انتشاردهنده اثر نوسانات متغیرهای کالن و سیاستهای اقتصادی دولت (ارزی‪ ،‬تنظیم بازاری‪ ،‬قیمت‬
‫مواد اولیه‪ ،‬تورم‪ ،‬بازرگانی خارجی‪ ،‬گمرکی‪ ،‬مالیاتی‪ ،‬بیمهای‪ ،‬بانکی و ‪ »)...‬بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪:‬‬

‫▪ افزایش هزینههای سرمایهگذاری به دلیل نااطمینانیهای ناشی از نوسانات متغیرهای کالن اقتصادی (نرخ ارز و ‪ )...‬و‬
‫عدم امکان برنامهریزی بلندمدت صنعتگران و در نتیجه کاهش انگیزه فعالیت در این صنعت‬
‫▪ کاهش درآمد ملی و تاثیرات ناشی از آن بر تولیدات صنایع متقاضی مستربچ و کامپاندهای پلیمری از قبیل خودرو‪ ،‬لوازم‬
‫خانگی و ‪ ...‬در نتیجه تحت تاثیر قرار گرفتن قدرت خرید مصرفکنندگان‬
‫▪ افزایش رویههای تجاری غیرمنصفانه مانند عرضه قطره چکانی مواد اولیه و واسطهای در بورس کاالیی‬
‫▪ افزایش نرخ تسهیالت بانکی متناسب با تورم‪.‬‬
‫▪ چالشهای مرتبط با نظام مجوزدهی وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت و شکلگیری کدهای دالل بورسی و واسطهها‬
‫▪ مشکالت موجود در صادرات کامپاندهای پلیمری ناشی از نواقص رویههای گمرکی (به دلیل نبود ساختاری جهت‬
‫تشخیص پلیمر بکر از کامپاند)‬
‫▪ الزام وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت در خصوص تعیین دقیق گرید ماده اولیه مورد استفاده واحدهای صنعت مستربچ و‬
‫کامپاند در پروانه بهرهبرداری و در نتیجه محدود شدن امکان فعالیتهای نوآورانه آنها‬
‫▪ هدفمند نبودن نرخهای تعرفه واردات و در نتیجه کاهش توان رقابتی شرکتهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫در بازارهای صادراتی‬
‫▪ چالشهای موجود در قانون تجارت ایران در زمینه همکاریهای بین بنگاهی و چالشهای پیشروی شرکتها برای‬
‫همکاری با یکدیگر (همکاری شرکتهای مستربچ و کامپاند با یکدیگر و با شرکتهای فناور و دانشبنیان و همچنین‬
‫شرکتهای پتروشیمی در موارد احتمالی)‬

‫‪ .4-5‬عوامل زمینهساز تشدید اثر تکانههای بیرونی‬

‫این عوامل بهعنوان مشکالت زمینه ای حاکم بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری مورد توجه قرار گرفته و در طول زمان‬
‫شکل گرفتهاند‪ .‬این عوامل مشتمل بر شوکهای محیط نزدیک کسب و کاری و همچنین چالشهای عملکردی محیط داخلی‬
‫شرکتهای این صنعت میباشند‪ .‬عوامل مذکور اگرچه نتیجه مستقیم تکانههای بیرونی نیست‪ ،‬اما در مواقع بروز تکانههای بیرونی‪،‬‬
‫منجر به تشدید اثرات آن بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری میگردد‪ .‬مهمترین این مشکالت به شرح زیر است‪:‬‬

‫جدول ‪ -5‬عوامل زمینهساز تشدید اثر تکانههای بیرونی بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ناشی از چالشهای محیط نزدیک کسب و کاری‬
‫مصداق‬ ‫مولفهها‬

‫▪ تمایل به خرید کاالی ارزان قیمت (و در برخی موارد حتی با کیفیت پایین) از سوی صنایع متقاضی‬ ‫فشارهای وارده از سوی متقاضیان‬

‫نوسانات و پیشبینی ناپذیری قیمت مواد اولیه‬ ‫▪‬

‫فشارهای ناشی از تامینکنندگان‬
‫نبود قراردادهای بلندمدت تامین مواد اولیه (تامین پایدار) و عدم امکان انعقاد قراردادهای بلندمدت با مشتریان خارجی‬ ‫▪‬
‫نهادهها‬
‫توان پایین ماشینسازان داخلی در تامین خطوط اکسترودر و انواع دای (چیدمان پیچ)‬ ‫▪‬
‫مقیاس پایین فعالیت عمده شرکتها‬ ‫▪‬
‫ضعف عملکردهای دستجمعی میان بنگاهها از قبیل کنسرسیوم سازی (خوشهسازی)‬ ‫▪‬
‫ورود رانتگونه شرکتهای پتروشیمی به عرصه کامپاندینگ (با توجه به دسترسی مناسبتر آنها به مواد اولیه و نتیجتا ایجاد‬ ‫▪‬ ‫نقایص الگوی ساختار بازاری حاکم‬
‫شرایط غیر رقابتی)‬
‫وارد نشدن شرکتهای صنعت به بورس (نبود امکان ارزشگذاری و در نتیجه نبود زیرساخت مورد نیاز برای ادغام آنها)‬ ‫▪‬

‫‪28‬‬
 ‫مصداق‬ ‫مولفهها‬
‫ضعف اکوسیستم نوآوری (کمبود مراکز تحقیقاتی برای اجرایی کردن ‪ R&D‬شرکتها و تولید در مقیاس آزمایشگاهی)‬ ‫▪‬
‫مشکالت تامین مالی (عدم توسعه روش های نوین تامین مالی از قبیل سرمایه گذاری های خطر پذیر و ‪)...‬‬ ‫▪‬ ‫نقایص خدمات متصل به تولید‬
‫فقدان شرکتهای تخصصی مدیریت صادرات و واردات‬ ‫▪‬ ‫(زیرساختهای پشتیبان)‬
‫کمبود شرکتهای ارائه دهنده خدمات فنی و مهندسی‬ ‫▪‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫عوامل تشدیدکننده اثر تکانههای بیرونی بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ناشی از چالشهای محیط داخلی شرکتهای‬
‫صنعت نیز به شرح زیر میباشد‪:‬‬
‫▪ سطوح پایین توان فناورانه و نوآورانه شرکتها به واسطه جایگاه ضعیف تحقیق و توسعه داخلی‬
‫▪ انگیزه پائین بنگاهها برای توسعه زنجیره ارزش به واسطه سهم پائین بهرهمندی از الگوهای مدرن کسبوکاری و تمرکز‬
‫بیش از حد استراتژی رقابتپذیری تولیدکنندگان بر «تدارک ارزانتر نهادههای تولید»‬
‫▪ تمرکز بر بازار داخل از سوی عمده شرکتهای صنعت و ضعف در نگاه صادراتی و حضور در بازارهای خارجی‬
‫▪ مدیریت سنتی عمده بنگاههای صنعت از منظر تمایل به فروش غیر رسمی‪ ،‬دو دفتره بودن‪ ،‬تمایل پایین همکاری با‬
‫شرکتهای دیگر و ‪...‬‬
‫مجموع عوامل برشمرده از مجرای افزایش آسیبپذیری و هزینههای فعالیت صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری در نتیجه‬
‫تغییر قیمتهای جهانی ارز و کاالها‪ ،‬افت تنوع کمی و کیفی تولیدات صنعت مذکور و نهایتا کاهش توان صادراتی تولیدکنندگان‬
‫داخلی مسائل استراتژیک صنعت را به بار میآورند‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪30‬‬
‫شکل ‪ -8‬فهرست مسائل استراتژیک صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‪ -‬ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬
 ‫‪ -6‬تعیین مسیر تحول‪ :‬استراتژیهای مرجع‬
‫برای تحلیل راهبردی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از الگوی برایسون‪ )1980( 1‬استفاده شده است‪ .‬در این الگو هر دو‬
‫محیط خارجی (شامل محیط دور و سیاستی و محیط نزدیک کسب و کاری) و همچنین محیط داخلی از طریق اسنادی و پیمایشی‬
‫مورد ارزیابی قرار گرفته و بدین ترتیب نقاط قوت‪ ،‬ضعف‪ ،‬فرصت ها و تهدیدهای پیشروی صنعت در همه ابعاد (محیط دور و‬
‫سیاستی‪ ،‬محیط نزدیک کسب و کاری و محیط داخلی) احصا میشود‪ .‬توضیح کاملی از الگوی مذکور در پیوست ‪ 3‬ارائه شده است‪.‬‬
‫تحلیل راهبردی صنعت‪ ،‬ارزیابی میکند که چگونه محیط داخلی و خارجی صنعت ممکن است برای رسیدن به چشمانداز ترسیم‬
‫شده آینده صنعت در ارزشهای بنیادین کمک کرده یا مانع دستیابی به آن شود‪ .‬این تحلیل بر اساس تحلیل امکانات و‬
‫محدودیت های داخلی و خارجی یعنی تحلیل نقاط قوت و ضعف درونی و فرصتها و تهدیدهای خارجی انجام میگیرد (تحلیل‬
‫‪ .)SWOT‬نقاط قوت و ضعف عواملی هستند که به بدنه صنعت مربوط شده و در اختیار فعاالن آن هستند‪ .‬ولی فرصتها و تهدیدها‪،‬‬
‫عواملی هستند در خارج از صنعت که به نوعی به صنعتگران تحمیل میشوند‪.‬‬
‫در مرحله بعد و برای آنالیز ‪ ،SWOT‬از ماتریس عوامل داخلی (‪ )IFE‬و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (‪ )EFE‬استفاده میگردد‪.‬‬
‫برای این منظور عوامل داخلی و خارجی توسط کارشناسان خبره و باتجربه صنعت بررسی و ارزیابی میشوند‪ .‬این ارزیابی با تعیین‬
‫ضریب اهمیت نسبی هر یک از نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدها و همچنین امتیاز آنها انجام گرفته است‪.‬‬
‫ضریب اهمیت هر یک از عوامل داخلی و خارجی ابتدا از ‪ 1‬تا ‪ 5‬در نظر گرفته شده و سپس نرمالسازی شده تا مجموع آنها برای‬
‫عوامل داخلی برابر عدد یک و برای عوامل و خارجی نیز برابر عدد یک شود‪.‬‬
‫امتیاز وضع موجود نیز برای عوامل داخلی و خارجی بین ‪ 1‬تا ‪ 4‬بوده که برای فرصتها اعداد ‪ 3‬و ‪( 4‬فرصت معمولی عدد ‪ 3‬و‬
‫فرصت استثنائی عدد ‪ )4‬و برای تهدیدها اعداد ‪ 1‬و ‪( 2‬تهدید جدی عدد ‪ 1‬و تهدید معمولی عدد ‪ )2‬در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫همچنین برای نقاط قوت اعداد ‪ 3‬و ‪( 4‬قوت معمولی عدد ‪ 3‬و قوت عالی عدد ‪ )4‬و برای ضعفها اعداد ‪ 1‬و ‪( 2‬عدد ‪ 1‬ضعف بحرانی‬
‫و عدد ‪ 2‬ضعف معمولی) میباشند‪.‬‬
‫نمره نهایی هر یک از عوامل داخلی و خا رجی از جمع جبری ضریب اهمیت نسبی هر یک از عوامل در نمره وضع موجود آنها‬
‫بدست آمده است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬چنانچه نمره نهایی عوامل داخلی بیشتر از ‪ 2/5‬باشد‪ ،‬نشاندهنده این خواهد بود که نقاط قوت‬
‫صنعت بر نقاط ضعف آن غلبه دارد و نمره کمتر از ‪ 2/5‬حاکی از غلبه نقاط ضعف بر نقاط قوت صنعت خواهد بود‪ .‬همچنین در‬
‫ارزیابی عوامل خارجی نیز چنانچه نمره نهایی بیشتر از ‪ 2/5‬باشد‪ ،‬به این معنی میباشد که صنعت با شرایطی مواجه است که در‬
‫آن فرصتهای موجود به تهدیدها غلبه دارند و نمره نهایی کمتر از ‪ 2/5‬بیانگر جدیتر بودن تهدیدها نسبت به فرصتهای موجود‬
‫است‪.‬‬
‫برای تجزیه و تحلیل همزمان عوامل داخلی و خارجی و تعیین موقعیت پیشروی صنعت‪ ،‬ماتریس داخلی و خارجی تشکیل‬
‫میشود‪ .‬به این منظور امتیازهای حاصل از ارزیابی عوامل داخلی و خارجی در ابعاد افقی و عمودی این ماتریس قرار میگیرند و از‬
‫تالقی آنها راهبرد اتخاذ شده برای توسعه صنعت در قالب یکی از ‪ 4‬راهبرد کالن ذیل بدست میآید‪.‬‬

‫شکل ‪ -9‬راهبردهای کالن پیشروی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری برای ارتقای عملکردی‬

‫‪1‬‬
‫‪John Brayson Model of strategic planning‬‬
‫‪31‬‬
‫پیشتر و در احصای مسائل استراتژیک صنعت‪ ،‬در مورد نقاط ضعف و تهدیدهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری بررسی‬
‫جامعی به عمل آمد‪ .‬در این قسمت به منظور آنالیز ‪ ،SWOT‬امتیازدهی عوامل داخلی و خارجی و تدوین راهبرد و استراتژیهای‬
‫این صنعت‪ ،‬مهمترین نقاط قوت‪ ،‬ضعف‪ ،‬فرصتها و تهدیدها به شرح زیر ارائه میگردد‪.‬‬

‫‪ -1 -6‬نقاط قوت و ضعف صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫نقاط قوت‬
‫این صنعت میتواند با اتکا به نقاط قوت خود و با بهرهگیری از امکانات و ظرفیت ها در راه نیل به اهداف استراتژیک خود با‬
‫قدرت حرکت نماید‪ .‬این نقاط قوت عبارتند از‪:‬‬
‫▪ ظرفیت ‪ 3‬میلیون تنی نصب شده و دارای پروانه بهره برداری‬
‫▪ برخورداری صنعت از انجمن تخصصی‬
‫▪ سطح باالی تحصیالت و تجربیات مرتبط با مهندسی پلیمر در میان مدیران و صنعتگران و مالکان صنعت‬
‫▪ دانش فنی بومی تولیدکنندکان صنعت‬
‫▪ تعداد قابل توجه شرکتهای دانشبنیان در صنعت در مقایسه با سایر حوزههای صنایع پلیمری‬

‫نقاط ضعف‬
‫این صنعت دارای نقاط ضعفی است که باید هرچه سریع تر برطرف گردد تا بتوان به رشد و بالندگی آن در جهان امیدوار بود و‬
‫به سرعت وارد بازارهای هدف شد‪ .‬عمدهترین نقاط ضعف این صنعت عبارتند از‪:‬‬
‫▪ مقیاس پایین فعالیت عمده شرکتها‬
‫▪ ضعف عملکردهای دستجمعی میان بنگاهها از قبیل کنسرسیوم سازی (خوشهسازی)‬
‫▪ وارد نشدن شرکتهای صنعت به بورس (نبود امکان ارزشگذاری و در نتیجه نبود زیرساخت مورد نیاز ادغام آنها)‬
‫▪ فقدان شرکتهای تخصصی مدیریت صادرات و واردات‬
‫▪ سطوح پایین توان فناورانه و نوآورانه شرکتها به واسطه جایگاه ضعیف تحقیق و توسعه داخلی‬
‫▪ انگیزه پائین بنگاهها برای توسعه زنجیره ارزش به واسطه سهم پائین بهرهمندی از الگوهای مدرن کسبوکاری و‬
‫تمرکز بیش از حد استراتژی رقابتپذیری تولیدکنندگان بر «تدارک ارزانتر نهادههای تولید»‬
‫▪ تمرکز بر بازار داخل از سوی عمده شرکتهای صنعت و ضعف در نگاه صادراتی و حضور در بازارهای خارجی‬

‫‪32‬‬
‫▪ مدیریت سنتی عمده بنگاههای صنعت از منظر تمایل به فروش غیر رسمی‪ ،‬دو دفتره بودن‪ ،‬تمایل پایین همکاری با‬
‫شرکتهای دیگر و ‪...‬‬

‫‪ -2 -6‬فرصتها و تهدیدهای پیشروی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫فرصتها‪:‬‬
‫الف‪ -‬از منظر خدمات متصل به تولید (زیرساختهای پشتیبان)‪:‬‬
‫▪ استفاده از ظرفیتهای صندوق نوآوری و شکوفایی جهت دریافت انواع تسهیالت‬
‫▪ برگزاری نمایشگاهها و کنفرانسهای داخلی و خارجی و نتیجتا امکان یادگیری دانش جدید و ارتقای تبادالت علمی‬
‫ب‪ -‬از منظر صنایع متقاضی محصوالت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪:‬‬
‫▪ وجود بازار متنوع مصرف در داخل کشور‬
‫▪ دستیابی به تحقق اهداف تعیین شدهای از قبیل تولید یک میلیون مسکن (با درگیر کردن صنایع مختلف از قبیل لوله‬
‫و اتصاالت پلیمری‪ ،‬سیم و کابل‪ ،‬تجهیزات الکتریکی‪ ،‬نساجی و ‪)...‬‬
‫▪ نوسازی تجهیزات فرسوده‪ ،‬افزایش تولید و صادرات صنایع پیشران (از قبیل خودرو و لوازم خانگی و ‪)...‬‬
‫▪ وجود بازارهای منطقهای گسترده (کشورهای منطقه)‬
‫ج‪ -‬از منظر تامین نهادهها‪:‬‬
‫▪ بهرهمندی از مزیتهای طبیعی ناظر بر تولید انواع مواد اولیه پلیمری در داخل کشور به ویژه پلیالفینها‬
‫▪ تعداد باالتر دانشجویان و فارغالتحصیالن رشتههای مرتبط با پلیمر در ایران در مقایسه با کشورهای منطقه‬

‫تهدیدها‪:‬‬
‫عواملی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری کشور را در برای رسیدن به اهداف و برنامهها و دستیابی به وضعیت مطلوب‬
‫تهدید میکند که عمده این عوامل به شرح زیر میباشند‪:‬‬
‫▪ شوکهای ناشی از تشدید تحریمهای بینالمللی‬
‫✓ افزایش هزینههای مبادالتی تجارت خارجی‬
‫✓ محدودیتهای نقل و انتقاالت ارزی از طریق شبکه بانکی‬
‫✓ تحریم و کاهش دسترسی به ماشینآالت و فناوریهای مورد نیاز متناسب با فناوری روز جهانی‬
‫✓ کاهش درآمدهای ارزی و تاخیر در تامین ارز مواد اولیه ثبت سفارش شده واحدهای تولیدی‬
‫▪ افزایش هزینههای سرمایهگذاری به دلیل نااطمینانیهای ناشی از نوسانات متغیرهای کالن اقتصادی (نرخ ارز و ‪)...‬‬
‫▪ کاهش درآمد ملی و تاثیرات ناشی از آن بر تولیدات صنایع متقاضی مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬
‫▪ افزایش نرخ تسهیالت بانکی متناسب با تورم‪.‬‬
‫▪ چالشهای مرتبط با نظام مجوزدهی وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت و شکلگیری کدهای دالل بورسی و واسطهها‬
‫▪ مشکالت موجود در صادرات ناشی از نواقص رویههای گمرکی و نبود ساختاری جهت تشخیص پلیمر بکر از کامپاند‬
‫▪ الزام وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت در خصوص تعیین دقیق گرید ماده اولیه مورد استفاده واحدهای صنعت‬
‫▪ هدفمند نبودن نرخهای تعرفه واردات‬
‫▪ چالشهای موجود در قانون تجارت ایران در زمینه همکاریهای بین بنگاهی‬
‫▪ تمایل به خرید کاالی ارزان قیمت (و در برخی موارد حتی با کیفیت پایین) از سوی صنایع متقاضی‬

‫‪33‬‬
 ‫▪ نوسانات و پیشبینی ناپذیری قیمت مواد اولیه‬
‫▪ نبود قراردادهای بلندمدت تامین مواد اولیه و عدم امکان انعقاد قراردادهای بلندمدت با مشتریان خارجی‬
‫▪ توان پایین ماشینسازان داخلی در تامین خطوط اکسترودر و انواع دای (چیدمان پیچ)‬
‫▪ ورود رانتگونه شرکتهای پتروشیمی به عرصه کامپاندینگ‬
‫▪ ضعف اکوسیستم نوآوری (کمبود مراکز تحقیقاتی برای تولید در مقیاس آزمایشگاهی)‬
‫▪ مشکالت تامین مالی (عدم توسعه روش های نوین تامین مالی از قبیل سرمایه گذاری های خطر پذیر و ‪)...‬‬
‫▪ کمبود شرکتهای ارائه دهنده خدمات فنی و مهندسی‬

‫‪ -3 -6‬روش بکار رفته برای ارائه برنامه راهبردی صنعت‬

‫روش بکار رفته در تدوین همه اجزای برنامه راهبردی توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬روشهای مشارکتی از‬
‫قبیل گروههای بحث و هماندیشی‪ ،‬مصاحبههای عمیق و برگزاری جلسات متعدد خبرگی با حضور کارشناسان و متخصصان صنعت‬
‫بوده است‪.‬‬

‫‪ -4 -6‬تعداد و مشخصات مشارکتکنندگان‬

‫در تدوین برنامه راهبردی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از نظرات ‪ 30‬نفر از خبرگان‪ ،‬کارشناسان و متخصصان آگاه این‬
‫صنعت بهره گرفته شده است‪ .‬این نفرات به روش غیر تصادفی گلوله برفی (قضاوت هدفمند) انتخاب شدهاند‪.‬‬

‫‪ -5 -6‬تحلیل و آنالیز ‪SWOT‬‬

‫برای این منظور عوامل داخلی و خارجی توسط کارشناسان خبره و باتجربه صنعت بررسی و ارزیابی شدهاند‪ .‬جدول شماره ‪1‬‬
‫ارزیابی صورت گرفته از مهمترین عوامل داخلی موثر بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران را با استفاده از نظرات خبرگان‬
‫و کارشناسان این صنعت نشان میدهد‪.‬‬

‫جدول ‪ -1‬ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (‪)IFE‬‬

‫ضریب‬
‫نمره‬ ‫امتیاز‬ ‫عوامل تأثیرگذار داخلی‬
‫اهمیت‬
‫قوتها‬
‫‪0.42‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.12‬‬ ‫ظرفیت ‪ 3‬میلیون تنی نصب شده و دارای پروانه بهره برداری‬
‫‪0.24‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0.08‬‬ ‫برخورداری صنعت از انجمن تخصصی‬
‫سطح باالی تحصیالت و تجربیات مرتبط با مهندسی پلیمر در میان مدیران و صنعتگران‬
‫‪0.35‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.10‬‬
‫و مالکان صنعت‬
‫‪0.315‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.09‬‬ ‫دانش فنی بومی تولیدکنندکان صنعت‬
‫‪0.6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫تعداد قابل توجه شرکتهای دانشبنیان در صنعت در مقایسه با سایر حوزههای پلیمری‬
‫ضعفها‬
‫‪0.195‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.13‬‬ ‫مقیاس پایین فعالیت عمده شرکتها‬
‫‪0.1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫ضعف عملکردهای دستجمعی میان بنگاهها‬
‫وارد نشدن شرکتهای صنعت به بورس (نبود امکان ارزشگذاری و در نتیجه نبود‬
‫‪0.02‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.01‬‬
‫زیرساخت مورد نیاز ادغام آنها)‬

‫‪34‬‬
 ‫‪0.06‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫فقدان شرکتهای تخصصی مدیریت صادرات و واردات‬
‫‪0.165‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.11‬‬ ‫سطوح پایین توان فناورانه و نوآورانه شرکتها‬
‫انگیزه پائین بنگاهها برای توسعه زنجیره ارزش به واسطه سهم پائین بهرهمندی‬
‫‪0.12‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.06‬‬ ‫از الگوهای مدرن کسبوکاری و تمرکز بیش از حد استراتژی رقابتپذیری‬
‫تولیدکنندگان بر «تدارک ارزانتر نهادههای تولید»‬
‫تمرکز بر بازار داخل از سوی عمده شرکتهای صنعت و ضعف در نگاه صادراتی‬
‫‪0.126‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪0.07‬‬
‫و حضور در بازارهای خارجی‬
‫‪2.711‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جمع کل نمره عوامل تأثیرگذار داخلی‬

‫با توجه به تجزیه و تحلیلهای صورت گرفته و نتایج کسب شده از بررسی کمّی وضعیت عوامل داخلی تاثیرگذار بر‬
‫صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران با جمع نمره ‪ 2/711‬میتوان چنین دریافت کرد که به لحاظ عوامل‬
‫داخلی تاثیرگذار بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران در جایگاهی باالتر از نرم متوسط (‪ )2/5‬قرار گرفته‬
‫است و این امر حاکی از آن است که این صنعت دارای وضعیتی نسبت ًا قوی به لحاظ عوامل داخلی‬
‫تأثیرگذار داخلی میباشد و صنعت از نظر عوامل داخلی دارای قوت است‪.‬‬

‫جدول شماره ‪ 2‬ارزیابی صورت گرفته از مهمترین عوامل خارجی موثر بر صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران را با‬
‫استفاده از نظرات خبرگان و کارشناسان این صنعت نشان میدهد‪.‬‬

‫جدول ‪ -2‬ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (‪)EFE‬‬

‫ضریب‬
‫نمره‬ ‫وزن‬ ‫عوامل تأثیرگذار خارجی‬
‫اهمیت‬

‫فرصتها‬
‫‪0.18‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫استفاده از ظرفیتهای صندوق نوآوری و شکوفایی‬
‫برگزاری نمایشگاهها و کنفرانسهای داخلی و خارجی و نتیجتا امکان‬
‫‪0.12‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪0.03‬‬
‫یادگیری دانش جدید و ارتقای تبادالت علمی‬
‫‪0.12‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫وجود بازار متنوع مصرف در داخل کشور‬
‫‪0.05‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫وجود بازارهای منطقهای گسترده (کشورهای منطقه) و رشد آن‬
‫بهرهمندی از مزیتهای طبیعی ناظر بر تولید انواع مواد اولیه پلیمری در‬
‫‪0.08‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0.07‬‬
‫داخل کشور به ویژه پلیالفینها‬
‫تعداد باالتر دانشجویان و فازغالتحصیالن رشتههای مرتبط با مهندسی‬
‫‪0.1‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪0.04‬‬
‫پلیمر در ایران در مقایسه با کشورهای منطقه‬
‫مسائل زیستمحیطی ناشی از تجزیه ناپذیری پالستیکها و پدید آمدن‬
‫‪0.105‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0.03‬‬
‫فرصت برای رشد کامپاندهای زیستتخریبپذیر‬

‫‪35‬‬
 ‫ضریب‬
‫نمره‬ ‫وزن‬ ‫عوامل تأثیرگذار خارجی‬
‫اهمیت‬

‫تهدیدها‬
‫‪0.105‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.07‬‬ ‫پیامدهای ناشی از تشدید تحریمهای بینالمللی‬
‫‪0.096‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.08‬‬ ‫کاهش دسترسی به ماشینآالت و فناوریهای روز جهانی‬
‫افزایش هزینههای سرمایهگذاری به دلیل نااطمینانیهای ناشی از نوسانات‬
‫‪0.108‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.09‬‬
‫متغیرهای کالن اقتصادی (تورم‪ ،‬نرخ ارز و ‪)...‬‬
‫چالش های مرتبط با نظام مجوزدهی وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت و‬
‫‪0.12‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.06‬‬
‫شکلگیری کدهای دالل بورسی و واسطهها‬
‫مشکالت موجود در صادرات ناشی از نواقص رویههای گمرکی و نبود‬
‫‪0.09‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫ساختاری جهت تشخیص پلیمر بکر از کامپاند‬
‫الزام وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت در خصوص تعیین دقیق گرید ماده‬
‫‪0.09‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫اولیه مورد استفاده واحدهای صنعت‬
‫‪0.075‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫هدفمند نبودن نرخهای تعرفه واردات‬

‫‪0.06‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫چالشهای موجود در قانون تجارت در زمینه همکاریهای بین بنگاهی‬

‫‪0.1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫تمایل به خرید کاالی ارزان قیمت از سوی صنایع متقاضی‬

‫‪0.1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫نوسانات و پیشبینی ناپذیری قیمت مواد اولیه‬

‫نبود قراردادهای بلندمدت تامین مواد اولیه (تامین پایدار) و عدم امکان‬
‫‪0.12‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.10‬‬
‫انعقاد قراردادهای بلندمدت با مشتریان خارجی‬

‫‪1.819‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫جمع کل نمره عوامل تأثیرگذار خارجی‬

‫با توجه به تجزیه و تحلیلهای صوورت گرفته و نتایج کسوب شوده از بررسوی کمّی وضوعیت عوامل خارجی(محیطی) تأثیرگذار‬
‫بر صونعت مسوتربچ و کامپاندهای پلیمری ایران با جمع نمره ‪ 1/819‬میتوان چنین دریافت کرد که صونعت مسوتربچ و‬
‫کامپاندهای پلیمری ایران به لحاظ عوامل خارجی تأثیرگذار در جایگاهی پایینتر از نرم متوسطط (‪ )2/5‬قرار گرفته اسوت و‬
‫این امر حاکی از آن اسطت که این صطنعت دارای وضطعیتی چندان مناسطبی در برخورد با عوامل محیطی‬
‫نبوده و در وضعیت تهدید به لحاظ عوامل خارجی(محیطی) تأثیرگذار قرار میگیرد و تهدیدهای صنعت‬
‫بیش از فرصتهای آن است‪.‬‬

‫با توجه به امتیاز کسب شده برای عوامل داخلی و خارجی‪ ،‬موقعیت استراتژیک صنعت مستربچ و‬
‫کامپاندهای پلیمری در محدوده راهبرد رقابتی (تنوعبخشی) قرار میگیرد که نشاندهنده این است که‬
‫استراتژی اتخاذی این صنعت در مسیر توسعه خود باید راهبرد رقابتی (‪ )ST‬باشد‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫بنابراین در ادامه راهبردهای مورد نظر برای ارتقای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری بر اساس این‬
‫استراتژی ارائه میشود‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫‪ -7‬برنامه راهبردی توسعه (سند تحول) صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫‪ -1-7‬کلیات سند‬

‫‪ -1-1-7‬دالیل توجیهی و ضرورتهای تدوین سند‬

‫مجموعه موارد زیر ضرورت پرداختن به صنعت مستربج و کامپاندهای پلیمری و بازنگری در سیاستهای ناظر بر این بخش را‬
‫متبادر میسازد‪:‬‬
‫▪ با وجود سابقه بیش از چند دهه سرمایهگذاری و تولید مستربج و کامپاندهای پلیمری در کشور و علیرغم مزیت صنعت‬
‫مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران به مواد اولیه پتروشیمیایی داخلی‪ ،‬به دالیل مختلف از قبیل پایینتر بودن تنوع و‬
‫سطح فناوری تولیدات داخلی در مقایسه با استانداردهای روز دنیا ‪ ،‬وجود رقابت منفی بین برخی فعاالن صنعت و تولید‬
‫محصوالت بعضا کمکیفیت و تخریب برند ساخت ایران‪ ،‬رقابتپذیری محصوالت این صنمعت در بازارهای صادراتی‬
‫کاهش یافته و معدود تولیدکنندگان ایرانی صنعت که نگاه صادراتی نیز دارند‪ ،‬با چالشهای جدی در آن بازارها مواجه‬
‫باشند‪.‬‬
‫▪ سهم این صنعت از تولید ناخالص داخلی کشور در سالهای مختلف کمتر از ‪ 0.5‬درصد بوده که با توجه به مزیتهای‬
‫کشور در صنعت پتروشیمی و همچنین ظرفیت های فراوان تولید مستربچ و کامپاندهای پلیمری در ایجاد ارزش افزوده‪،‬‬
‫انتظار میرود این صنعت از عملکرد مناسبتری در خلق ارزشافزوده صنعتی و سهم باالتری در تولید ناخالص داخلی‬
‫کشور برخوردار باشد‪.‬‬
‫مجموع موارد فوق نه تنها اهمیت پرداختن به سیاستهای ناظر بر صنعت مستربج و کامپاندهای پلیمری و صنایع پشتیبان آن‬
‫را خاطرنشان میسازد‪ ،‬بلکه ذیل سیاستهای اتخاذشده‪ ،‬ضرورت توجه به راهکارهای عملیاتی سطح شرکتی به منظور ایجاد‬
‫همگرایی در مسیر حرکت بازیگران این صنعت را متبادر مینماید‪.‬‬

‫‪ -2-1-7‬هدف از تدوین سند‬

‫هدف اصلی از تدوین راهبردها و سیاستهای اجرایی‪ ،‬توسعه صنعت مستربج و کامپاندهای پلیمری ایران است‪ .‬اهداف فرعی‬
‫ناظر بر این امر به شرح زیر است‪:‬‬
‫الف‪ .‬احصای درسهای کاربردی از تجربیات موفق توسعه صنایع مستربج و کامپاندهای پلیمری در جهان‬
‫ب‪ .‬محیطشناسی داخلی صنعت مستربج و کامپاندهای پلیمری مشتمل بر‪:‬‬
‫▪ ترسیم نقشه محدودیتهای پیشروی صنایع مستربج و کامپاندهای پلیمری برحسب تحقیق و توسعه‪ ،‬طراحی‪ ،‬مدیریت‬
‫تأمین‪ ،‬تولید‪ ،‬بازاریابی و فروش‪ ،‬توزیع و خدمات پس از فروش‬
‫▪ بررسی تأثیر کالنروندها و شوکهای محیطی بر فضای کسبوکار صنعت مستربج و کامپاندهای پلیمری‬
‫▪ تحلیل اثر ضوابط تنظیمی حاکم بر زنجیره ارزش صنایع مستربج و کامپاندهای پلیمری و الگوی رقابت در آن‬

‫‪ -3-1-7‬قلمرو زمانی و موضوعی سند‬

‫الف‪ .‬قلمرو زمانی سند‪ :‬قلمرو زمانی سند پنج ساله خواهد بود‪.‬‬
‫ب‪ .‬قلمرو کاالیی‪ :‬حوزه کاالهای مورد بررسی در این سند مشتمل بر هر دو گروه کامپاندها و مستربچهای پلیمری میباشد‪.‬‬
‫کامپاند پلیمری ترکیب پلیمر با موادی دیگر است تا خواص مطلوبی را به پلیمر اضافه کند تا بتوان از آن ترکیب در صنایع مختلفی‬
‫همچون خودرو‪ ،‬لوازم خانگی‪ ،‬سیم و کابل‪ ،‬بستهبندی‪ ،‬لوله و اتصاالت و ‪ ...‬استفاده کرد‪ .‬مستربچ محصولی است که در آن ماده‬

‫‪38‬‬
‫پایه پلیمری (رزین پایه) به همراه پودر رنگ (پیگمنت) و یا افزودنی های دیگر به صورت بهینه ادغام شدهاند‪ .‬در پیوست ‪ 1‬این‬
‫گزارش‪ ،‬حوزه تعریف صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری بر حسب کدهای آیسیک دهرقمی ارائه شده است‪.‬‬

‫‪ -4-1-7‬الگوی تدوین سند‬

‫الگوی پشتیبان تدوین سند تحول (برنامه راهبردی ارتقای) صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران منطبق بر الگوی برنامهریزی‬
‫استراتژیک جان برایسون‪ )1980( 1‬به صورت شکل ‪ 4‬است که در آن دو سطح از محیطشناسی در سطح محیط داخلی و محیط‬
‫خارجی (اعم از محیط دور و محیط نزدیک) به شرح ز یر مورد توجه قرار میگیرد‪:‬‬

‫شکل ‪ -10‬الگوی تدوین سند راهبردی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران برحسب اجزا‬

‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫الف‪ .‬تحلیل محیط خارجی‪.‬‬

‫الف ‪ .1-‬محیط دور (ابرمحیط‪ .)2‬در بررسی محیط خارجی دور صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬از الگوی ‪PESTEL‬‬
‫استفاده شده است‪ .‬در این الگو ‪ 6‬موضوع مورد بررسی قرار میگیرد‪ -1 :‬تحوالت اقتصادی (مشتمل بر سیاستهای کالن و‬
‫نوسانات اقتصاد کالن)‪ -2 ،‬فناوری (سیاستهای فناوری‪ ،‬پیشرفتهای فناوری و هوشمندسازی)‪ -3 ،‬قوانین خاص بخش مستربچ‬
‫و کامپاند‪ -4 ،‬جمعیتشناختی (رفتار گروههای مصرفی)‪ -5 ،‬زیستمحیطی (انرژیبری‪ ،‬آالیندگی‪ -6 ،)...،‬سیاسی (دیپلماسی‬
‫اقتصادی‪ )... ،‬پرداخته میشود‪.‬‬
‫الف ‪ .2-‬محیط نزدیک (محیط وظیفهای‪ .)3‬در تحلیل عوامل موثر بر عملکرد بازیگران صنعت مستربچ و کامپاندهای‬
‫پلیمری از محیط نزدیک به پنج موضوع مورد بررسی در الگوی پورتر به صورت‪ -1 :‬بررسی فشارهای ناشی از قدرت تامینکنندگان‬

‫‪1‬‬
‫)‪John Brayson Model of strategic planning (1980‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Mega Environment‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Task Environment‬‬
‫‪39‬‬
‫نهادهها ‪ -2‬قدرت چانهزنی در برابر متقاضیان‪ -3 ،‬شرایط رقابت در بازار ‪ -4‬درجه کارامدی زیرساختهای پشتیبان و ‪ -5‬تامین‬
‫مالحظات سهامداران پرداخته میشود‪.‬‬

‫ب‪ .‬تحلیل محیط داخلی که مشتمل بر اجزای دخیل در عملکرد زنجیره ارزش به صورت‪ .1 :‬تحقیق و توسعه‪ .2 ،‬طراحی‪.3 ،‬‬
‫مدیریت زنجیره تأمین‪ .4 ،‬بهرهوری‪ .5 ،‬توزیع و فروش‪ .6 ،‬خدمات پس از فروش است‪.‬‬

‫‪ -2-7‬چارچوبهای حاکم بر سند‬

‫‪ -1-2-7‬تبیین نقشه نیازها و ذینفعان‬

‫ابتدا ضروری است به تبیین نقشه نیازهای پیشرو در تحول صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری پرداخته شود و به ازای هر‬
‫یک از نیازهای برشمرده نیز مجموعه ذینفعان (اعم از بهرهبرداران‪ ،‬سیاستگذاران و مجریان) مورد توجه قرار گیرند‪ .‬این موارد‬
‫در قالب جدول ‪ 2‬ارائه شده است‪ .‬در خصوص ذینفعان برنامه نیز باید توجه داشت که عالوه بر فعاالن بخش خصوصی‪ ،‬ضروری‬
‫است نسبت به هماهنگی میان وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت و وزارت نفت و همچنین نهادهای فرابخشی اقدام مقتضی به عمل‬
‫آید‪.‬‬

‫جدول ‪ -6‬نقشه نیازهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫شرکتهای صنعت ماشینسازی‬

‫نقشه ذینفعان‬
‫وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬
‫اتاق بازرگانی‪ ،‬صنایع و معادن‬
‫نهادهای تامین مالی صنعتی‬
‫نهادهای آموزشی صنعتی‬
‫کارگروه توسعه صادرات‬

‫شرکتهای پتروشیمی‬

‫بنگاههای صنعت‬
‫وزارت نفت‬

‫نقشه نیازها‬

‫افزایش ماندگاری محصوالت در بازارهای منطقهای و‬

‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫جهانی‬
‫افزایش سهم محصوالت در پوششدهی به نیازهای‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫وارداتی‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫افزایش پایداری و کیفیت زنجیره تامین‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫افزایش پایداری تولیدات صنعتی بهلحاظ زیستمحیطی‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫افزایش ظرفیت فعال واحدهای تولیدکننده صنعت‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫ارتقای بهرهوری صنعتی‬
‫بهبود ظرفیت بهرهمندی فرآیندهای مدیریتی و همچنین‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫تولیدات از دستاوردهای علمی‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫بهبود زمینههای جذب فناوریهای روز‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫‪40‬‬
 ‫‪ -2-2-7‬ابعاد ناظر بر مأموریت سند‬
‫ماموریت برنامه راهبردی تنظم شده برای ارتقای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران دارای ابعادی به شرح زیر میباشد‪.‬‬

‫جدول ‪ -7‬ماموریت برنامه راهبردی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫تسهیل شرایط تولید و صادرات در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬ ‫نوع ماموریت‬

‫شرکت های فعال در حوزه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‪ ،‬سرمایهگذاران جدید و وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت و ‪...‬‬ ‫بهرهبرداران‬

‫مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬ ‫قلمرو‬

‫ساخت محصوالت با فناوری باالتر و دارای ارزش افزوده بیشتر با قابلیت رقابت در بازارهای جهانی‬ ‫فناوری‬
‫تغییر ساختار تولیدات مستربچ و کامپاند به سمت بهبود محصوالت با تکنولوژی دنیا از قبیل کامپاندهای زیست تخریب پذیر و‬
‫ویژگی ممتاز‬
‫پالستیکهای مهندسی پیشرفته‬
‫حمایتهای فناوری‪ ،‬مالی‪ ،‬مالیاتی و گمرکی مشروط‪ ،‬زمانمند و هدفمند‬ ‫ابزارهای سیاستی‬

‫افزایش انطباق میان بهینهسازی اهداف خصوصی و مالحظات توسعه کالن اقتصادی اعم از اشتغال و زیستمحیطی‬ ‫فلسفه ارزشی‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫‪ -3-2-7‬ارزشهای بنیادین‬
‫ارزش های بنیادین حاکم بر برنامه راهبردی ارتقای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‪ ،‬با اقتباس از مجموعهای از‬
‫اسناد باالدستی ناظر بر عملکرد در حوزه صنعت و معدن کشور از قبیل الزامات متناظر با سند چشمانداز ‪ ،1404‬سیاستهای کلی‬
‫اصل ‪ 44‬قانون اساسی و احکام دائمی برنامههای توسعه اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی تعیین شدهاند‪.‬‬
‫▪ صنعتی توسعهیافته بر پایه فنآوری پیشرفته و نوآور و بالنده و آیندهنگر‬
‫▪ دانش بنیان نمودن شیوههای تولید و افزایش ضریب نفوذ نوآوری و فناوریهای پیشرفته‪ ،‬بالنده و آیندهنگر در آنها‬
‫▪ صادراتگرا و افزایش سهم از ارزآوری صنعت کشور‬
‫▪ افزایش نرخ رشد ارزش افزوده ایجادی‬
‫▪ بهرهور در حد مطلوب از منابع در اختیار‬
‫▪ همافزا در قالب شبکهها‪ ،‬خوشهها و زنجیرهها‬
‫▪ منطبق با استانداردهای بازار منطقهای و بینالمللی‬
‫▪ ارتقای توان رقابتپذیری بنگاههای ایرانی در بازارهای بینالمللی‬
‫▪ توسعه و ارتقای استانداردهای ملی و انطباق نظامهای ارزیابی کیفیت با استانداردهای بینالمللی‬
‫▪ توسعه روابط تجاری با کشورهای منطقه ای و فرامنطقهای‬

‫‪ -3-7‬وضعیت مطلوب‬

‫‪ -1-3-7‬چشمانداز‬
‫افق تدوین این سند (برنامه راهبردی) بلندمدت ‪ 10‬ساله است‪ .‬چشمانداز صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران در افق‬
‫‪ 1411‬به شرح زیر ترسیم میشود‪:‬‬

‫‪41‬‬
‫با توجه هب مزیتاهی منابع طبیعی و ظرفیتاهی بازار (داخلی و منطقهای) و با ات کا هب ربانمهرزيی عملیاتی صورت گرفته‪ ،‬صنعت مستربچ و کامپانداهی پلیمری‬
‫اریان رد سال ‪ 1411‬صنعتی با وژیگیاهی زری خواهد بود‪:‬‬
‫‪ -‬راقبتپذری و بهرهمند از صرفهاهی مقیاس از طریق گسترش هم کاریاهی بینبن گاهی رد طول زنجیره ارزش‬
‫‪ -‬اتمینکننده نیاز صنایع کشور با تولید انواع محصوالت متناسب با فناوریاهی روز‪ ،‬با کیفیت و قیمت مناسب‬
‫‪ -‬تولیدکننده زبرگ مستربچ و کامپانداهی پلیمری رد منطقه‬
‫‪ -‬ربخوردار از سهم باال از بازار کشوراهی م طنقه از طریق صاردات محصوالت صنعت هب وژیه محصوالت با فناوری باال‬
‫‪ -2-3-7‬اهداف کالن‬

‫‪ -1-2-3-7‬اهداف کالن کیفی‬

‫اهداف استراتژیک بر نامه راهبردی ارتقای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری مشتمل بر موارد زیر است‪:‬‬

‫جدول ‪ -8‬اهداف کالن صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫هدف استراتژیک‬ ‫شناسه هدف‬
‫بهرهمندی از زنجیره تامین پایدار و باکیفیت‬ ‫𝟏𝑮‬
‫بازار توسعهیافته داخلی و صادراتی محصوالت‬ ‫𝟐𝑮‬
‫توان باالی خلق ارزش افزوده در تولید محصوالت‬ ‫𝟑𝑮‬
‫افزایش سهم بهرهوری عوامل تولید در رشد صنعت‬ ‫𝟒𝑮‬
‫افزایش ظرفیت فعال واحدهای تولیدکننده‬ ‫𝟓𝑮‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫‪ -2-2-3-7‬اهداف کالن کمی‬

‫با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد ایران و نوسانات موجود متغیرهای اقتصادی و به منظور ارائه اهدافی قابل دسترس‪ ،‬مجموعه‬
‫اهداف کمی ناظر بر سند تحول (برنامه راهبردی ارتقای) صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران در افق میانمدت (‪ )1404‬به‬
‫شرح زیر در نظر گرفته میشود‪.‬‬

‫جدول ‪ -9‬اهداف کمی توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫‪1404‬‬ ‫واحد سنجش‬ ‫شاخص‬ ‫ردیف‬
‫‪1000‬‬ ‫هزار تن‬ ‫تولید انواع مسترچ و کامپاندهای پلیمری‬ ‫‪1‬‬
‫‪300‬‬ ‫هزار تن‬ ‫صادرات انواع مسترچ و کامپاندهای پلیمری‬ ‫‪2‬‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ -3-3-7‬راهبردهای کالن توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫متناظر با آسیبشناسی صورتگرفته در قسمتهای قبل و مسائل استراتژیک احصاءشده‪ ،‬راهبردهای کالن ارتقای صنعت مستربچ‬
‫و کامپاندهای پلیمری ایران به شرح موارد مندرج در جدول زیر احصاء گردیده است‪.‬‬

‫جدول ‪ -10‬مجموعه راهبردهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫راهبرد متناظر‬ ‫هدف کالن‬

‫𝟏𝑺‪ :‬ارتقای توازن و سهم بری عادالنه عوامل در زنجیره تامین قیزیکی و مالی‬ ‫𝟏𝑮‬
‫𝟐𝑺‪ :‬تشدید فضای رقابت میان تولیدکنندگان‬
‫𝟐𝑮‬
‫𝟑𝑺‪ :‬توسعه صادرات از منظر تنوع محصولی و مقاصد صادراتی‬

‫𝟒𝑺‪ :‬ارتقای زنجیره ارزش محصوالت از طریق ارتقای فرآیندی و گسترش تنوع محصولی‬
‫𝟑𝑮‬
‫𝟓𝑺‪ :‬باال بردن جایگاه تحقیق و توسعه و ارتقای فناوری و نوآوری در صنعت‬

‫𝟔𝑺‪« :‬نوسازی و بروزرسانی تجهیزات و روشها» توام با ارتقای «برنامههای توسعه مهارتی» کارکنان‬ ‫𝟒𝑮‬

‫𝟕𝑺‪ :‬تغییر ساختار صنعت به سمت ساختار متکی بر «مقیاس و رقابت حاصل از اتحادهای قراردادی»‬ ‫𝟓𝑮‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫‪ -3-3-7‬سیاست های اجرایی توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬

‫به تناسب راهبردهای احصاء شده‪ ،‬سیاست های اجرایی توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران به شرح جداول زیر ارائه‬
‫شده است‪.‬‬
‫جدول ‪ -11‬راهبردها و سازوکارهای اجرایی توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬
‫استراتژی مرجع (‪ :)ST‬بهرهگیری از نقاط قوت به منظور پیشگیری از تهدیدات موجود‬

‫بازه زمانی‬ ‫متولی‬ ‫سیاستهای اجرایی (𝒋‪)𝑷𝒊−‬‬ ‫راهبردها ( 𝒊𝑺)‬

‫𝟏‪ :𝑷𝟏−‬تدوین «بسته مشوقهای همکاری استراتژیک‬
‫𝟏𝑺‪ :‬ارتقای توازن و‬
‫وزارت صنعت‪ ،‬معدن و‬ ‫عمودی و افقی میان تولیدکنندگان مستربچ و کامپاندهای‬
‫سهمبری عادالنه‬
‫میان مدت‬ ‫تجارت – انجمن‬ ‫پلیمری‬
‫عوامل در زنجیره‬
‫(سه سال)‬ ‫تولیدکنندگان مستربچ و‬ ‫𝟐‪ :𝑷𝟏−‬بهرهگیری از شیوههای نوین تامین مالی از قبیل‬
‫تامین قیزیکی و‬
‫کامپاندهای پلیمری ایران‬ ‫سرمایهگذاری خطرپذیر برای تامین سرمایه در گردش‬
‫مالی‬
‫واحدها و استفاده از شیوه «تامین مالی زنجیره ای»‬
‫𝟏‪« :𝑷𝟐−‬پیادهسازی نظام تیرینگ (رتبهبندی)» شرکتهای‬
‫انجمن تولیدکنندگان‬ ‫𝟐𝑺‪ :‬تشدید فضای‬
‫کوتاهمدت‬ ‫فعال در صنعت‬
‫مستربچ و کامپاندهای‬ ‫رقابت میان‬
‫(یک سال)‬ ‫𝟐‪ :𝑷𝟐−‬راهاندازی پویش کاهش قیمت تمام شده‬
‫پلیمری ایران‬ ‫تولیدکنندگان‬
‫محصوالت تولیدی‬
‫𝟏‪ :𝑷𝟑−‬توسعه صادرات در قالب گسترش تعامالت تجاری‬
‫انجمن تولیدکنندگان‬ ‫𝟑𝑺‪ :‬توسعه صادرات‬
‫و حضور در معاهدهها و موافقتنامههای ترجیحی با‬
‫میانمدت‬ ‫مستربچ و کامپاندهای‬ ‫از منظر تنوع‬
‫کشورهای هدف‬
‫(سه سال)‬ ‫پلیمری ایران‪ -‬وزارت امور‬ ‫محصولی و مقاصد‬
‫𝟐‪ :𝑷𝟑−‬تدوین شیوهنامه تشخیص و تفکیک مواد بکر‬
‫اقتصادی و دارایی‪-‬‬ ‫صادراتی‬
‫پلیمری از کامپاند و ابالغ به گمرک‬

‫‪43‬‬
 ‫گمرک‪ -‬بانک مرکزی‬ ‫𝟑‪ :𝑷𝟑−‬تسهیل در فرایند صدور ضمانتنامههای صادراتی‬
‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫𝟒‪ :𝑷𝟑−‬ایجاد شرکتهای تخصصی صادرات (‪ )EMC‬و‬
‫استفده از ظرفیت آنها‬
‫𝟓‪ :𝑷𝟑−‬توانمندسازی صادراتی شرکتهای صنعت (تامین‬
‫بخشی از هزینههای حضور در نمایشگاههای بینالمللی‪،‬‬
‫برگزاری دورههای آموزشی مشاوره‪ ،‬تامین مالی‪ ،‬تهیه طرح‬
‫کسب و کار صادراتی‪ ،‬بازاریابی‪ ،‬اخذ گواهینامهها و‬
‫استانداردهای صادراتی بینالمللی مانند ‪ CE‬و ‪ REACH‬و‬
‫‪)...‬‬
‫𝟏‪ :𝑷𝟒−‬حمایت از توسعه شرکتهای دانشبنیان فعال در‬ ‫𝟒𝑺‪ :‬ارتقای زنجیره‬
‫معاونت علمی و فناوری‬ ‫حوزه مستربچ و کامپاندهای پلیمری با استفاده از ظرفیت‬ ‫ارزش محصوالت از‬
‫میانمدت‬
‫ریاست جمهوری‪ -‬وزارت‬ ‫صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری و صندوق‬ ‫طریق ارتقای‬
‫(سه سال)‬
‫صمت‪ ،‬صندوق صحا‬ ‫صحای وزارت صنعت‪ ،‬معدن و تجارت (صندوق حمایت از‬ ‫فرآیندی و گسترش‬
‫تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته)‬ ‫تنوع محصولی‬
‫𝟏‪ :𝑷𝟓−‬ایجاد مراکز نوآوری و شتابدهندههای تخصصی در‬
‫حوزه تجهیزات مورد نیاز‬
‫𝟐‪ :𝑷𝟓−‬راهاندازی صندوق تخصصی توسعه فناوری (‪)CVC‬‬
‫در صنعت با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی‬ ‫𝟓𝑺‪ :‬باال بردن‬
‫معاونت علمی و فناوری‬
‫بلندمدت‬ ‫𝟑‪ :𝑷𝟓−‬استفاده از راهکارهای نوآوری باز ( ‪Open‬‬ ‫جایگاه تحقیق و‬
‫ریاست جمهوری‪ -‬وزارت‬
‫(باالی پنج سال)‬ ‫‪ )Innovation‬برای توسعه فناوری از قبیل سرمایهگذاری‬ ‫توسعه و ارتقای‬
‫صنعت‪ ،‬معدن و تجارت‬
‫جمعی شرکتهای صنعت‪ ،‬ایجاد شرکت تخصصی توسعه‬ ‫فناوری و نوآوری‬
‫فناوری‪ ،‬بهرهمندی از پلتفرمهای موجود توسعه فناوری در‬
‫کشور (برای نمونه‪ :‬شبکه تبادل فناوری نانو) و استفاده از‬
‫راهکارهای بههمرسانی عرضه و تقاضای فناوری‬
‫𝟏‪ :𝑷𝟔−‬ایجاد مراکز توسعه مهارت در حوزه صنعت و ارتقای‬
‫توانمندی مدیران و کارشناسان صنعت از طریق برگزاری‬
‫دوره های آموزشی مرتبط (مذاکرات تجاری و امور‬ ‫𝟔𝑺‪« :‬نوسازی و‬
‫قراردادهای همکاری بین شرکتی‪ ،‬مدیریت زنجیره تامین و‬ ‫بروزرسانی‬
‫وزارت صنعت‪ ،‬معدن و‬
‫‪)...‬‬ ‫تجهیزات و‬
‫میانمدت‬ ‫تجارت – انجمن‬
‫𝟐‪ :𝑷𝟔−‬تسهیل واردات تجهیزات و ماشینآالت مورد نیاز‬ ‫روشها» توام با‬
‫(سه سال)‬ ‫تولیدکنندگان مستربچ و‬
‫فاقد تولید داخل‬ ‫ارتقای «برنامههای‬
‫کامپاندهای پلیمری ایران‬
‫𝟑‪ :𝑷𝟔−‬حمایت از خرید دستجمعی تجهیزات مورد نیاز‬ ‫توسعه مهارتی»‬
‫صنعت‬ ‫کارکنان‬
‫𝟒‪ :𝑷𝟔−‬عارضهیابی‪ ،‬توانمندسازی‪ ،‬بازسازی و نوسازی‬
‫بنگاههای فعال‬
‫𝟕𝑺‪ :‬تغییر ساختار‬
‫𝟏‪ :𝑷𝟕−‬توسعه کانونهای ساماندهی و تجمع (خوشههای‬
‫وزارت صنعت‪ ،‬معدن و‬ ‫صنعت به سمت‬
‫تخصصی) تولیدکنندگان‬
‫میانمدت‬ ‫تجارت – انجمن‬ ‫ساختار متکی بر‬
‫𝟐‪ :𝑷𝟕−‬تعیین حداقل مقیاس اقتصادی واحدهای تولیدکننده‬
‫(سه سال)‬ ‫تولیدکنندگان مستربچ و‬ ‫«مقیاس و رقابت‬
‫توسط انجمن و تدوین دستورالعملهای مورد نیاز برای‬
‫کامپاندهای پلیمری ایران‬ ‫حاصل از اتحادهای‬
‫صدور مجوزهای جدید‬
‫قراردادی»‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫‪44‬‬
 ‫‪ -3-7‬سناریوهای آیندهپژوهانه‬
‫با توجه شرایط نوسانی اقتصاد ایران و نااطمینانیهای پیشروی فعاالن صنعتی‪ ،‬نیاز است تا راهبردهای پیشنهادی در قالب‬
‫سناریوهای مختلف ارائه گردد تا در شرایط مختلف امکان اجرایی یابند‪ .‬بدین منظور در این قسمت ‪ 2‬سناریو متفاوت از شرایط‬
‫فعلی ارائه میشود‪.‬‬
‫▪ سناریوی خوشبینانه (از قبیل کاهش شدت تحریمهای بین المللی و یا تسهیل در تامین مواد اولیه و ‪ :)...‬در این‬
‫شرایط اولویت راهکارهای پیشنهادی در قالب راهکارهای افقی از قبیل گسترش تنوع محصولی و توسعه‬
‫صادرات تنظیم میشود‪.‬‬
‫▪ سناریوی بدبینانه (سختتر شدن تامین مواد اولیه‪ ،‬محدود شدن توان عملکردی شرکتهای صنعت‪ ،‬پیچیدهتر شدن‬
‫شرایط رقابتی با شرکتهای پتروشیمی و ‪ :)...‬در این شرایط اولویت راهکارهای پیشنهادی‪ ،‬یکپارچگی عمودی و‬
‫افزایش همکاریهای استراتژیک میان تولیدکنندگان محصوالت شیمیایی و پلیمری و همچنین فعاالن صنعت‬
‫با یکدیگر میباشد‪.‬‬

‫در این راستا‪ ،‬راهبردهای پیشنهادی در قالب جدول زیر ارائه شده است که بر این اساس راهکارهای پیشنهادی اولویتبندی‬
‫شده اند‪ .‬برخی راهکارها عمومی بوده و در همه شرایط قابلیت استفاده دارند و برخی مختص هر یک از سناریوهای خوشبینانه و‬
‫یا بدبینانه خواهند بود‪.‬‬
‫جدول ‪ -12‬راهبردها و سازوکارهای اجرایی توسعه صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران‬
‫راهبردهای مختص‬ ‫راهبردهای مختص‬
‫راهبردهای عمومی‬
‫شرایط بدبینانه‬ ‫شرایط خوشبینانه‬
‫𝟏𝑺‪ :‬ارتقای توازن و سهم بری عادالنه عوامل در زنجیره تامین‬
‫قیزیکی و مالی‬
‫𝟏𝑺‪ :‬ارتقای توازن و‬
‫𝟔𝑺‪« :‬نوسازی و بروزرسانی تجهیزات و روشها» توام با‬
‫سهم بری عادالنه عوامل‬
‫𝟑𝑺‪ :‬توسعه صادرات از‬ ‫ارتقای «برنامههای توسعه مهارتی» کارکنان‬
‫در زنجیره تامین قیزیکی و‬
‫منظر تنوع محصولی و‬ ‫𝟕𝑺‪ :‬تغییر ساختار صنعت به سمت ساختار متکی بر «مقیاس‬
‫مالی‬
‫مقاصد صادراتی‬ ‫و رقابت حاصل از اتحادهای قراردادی»‬
‫فضای‬ ‫تشدید‬ ‫𝟐𝑺‪:‬‬
‫𝟒𝑺‪ :‬ارتقای زنجیره ارزش محصوالت از طریق ارتقای فرآیندی‬
‫رقابت میان تولیدکنندگان‬
‫و گسترش تنوع محصولی‬
‫𝟓𝑺‪ :‬ارتقای جایگاه تحقیق و توسعه‪ ،‬توسعه فناوری و نوآوری‬
‫ماخذ‪ :‬پژوهش حاضر‬

‫‪ -4-7‬الزامات‬
‫برای دستیابی به مقاصد تعیین شده عالوه بر اصالح ساختارها‪ ،‬باید الزاماتی در سایر بخشها نیز فراهم باشند که عبارتند از‪:‬‬
‫▪ فرهنگی‪ :‬ترویج فرهنگ همرقابتی (همکاری میان رقبا)‬
‫▪ جامعه جهانی‪ :‬گسترش روابط دوجانبه و چند جانبه با طیف وسیعی از کشورها‪ ،‬به ویژه کشورهای همسو و همسایه‬
‫هر چند رفع تحریمها برای رفع موانع‪ ،‬تسریع در اجرای برنامهها و تحقق اهداف مناسب است‪ ،‬اما رفع آن برای اجرای برنامههای‬
‫اقتصادی طراحی شده‪ ،‬الزامی نیست‪ .‬سازوکارها و پروژهها با فرض بقای تحریمها طراحی شده و با اجرای این پروژهها‪ ،‬تحریمهای‬
‫ظالمانه خنثی خواهند شد‪ .‬البته اگر تحریم ها رفع شوند‪ ،‬در برخی موارد (مانند افزایش فرصت برای بازاریابی‪ ،‬مشارکت در زنجیرههای‬
‫بینالمللی‪ ،‬انتقال پول و لجستیک) هزینههای کمتری به این بخش وارد میشود‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫پیوستها‬
‫پیوست ‪-1‬‬
‫حوزه تعریف صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری را بر حسب کدهای آیسیک‪ 1‬دهرقمی میتوان به شرح زیر معرفی کرد‪.‬‬

‫جدو ل ‪ -13‬کدهای آیسیک ده رقمی دربرگیرنده صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری‬

‫نام محصول‬ ‫کد آیسیک‬ ‫نام محصول‬ ‫کد آیسیک‬

‫کامپاند پلی اتیلن سنگین تقویت شده‬ ‫‪2413512398‬‬ ‫‪ 2413312518‬نانو کامپاند و گرانول پلیمری‬
‫کامپاند پلیمری بر پایه پلی اتیلن ویژه روکش سیم‬
‫‪2413512399‬‬ ‫‪ 2413412519‬نانو کامپاند پلیمری بر پایه پلی استر‬
‫و کابل‬
‫کامپاند پلیمری زیست تخریب پذیر بر پایه پلی اتیل‬ ‫‪2413512524‬‬ ‫‪ 2413412520‬نانو کامپاند پلیمری بر پایه پلی پروپیلن‬

‫کامپاند و گرانول پلیمری بر پایه پی وی سی‬ ‫‪2413412400‬‬ ‫‪ 2413412521‬نانو کامپاند پلیمری بر پایه پلی اتیلن‬

‫گرانول پلیمری بر پایه پی وی سی (کابلی)‬ ‫‪2413512401‬‬ ‫‪ 2413412535‬نانو کامپاند پلیمری بر پایه پلی آمید‬
‫کامپاند پلیمری بر پایه پی وی سی‬ ‫‪2413512527‬‬ ‫‪ 2413412555‬نانو کامپاند پلیمری بر پایه پلی کربنات‬
‫انواع آلیاژ و مستربچ پلیمری‬ ‫‪2413312507‬‬ ‫‪ 2413412536‬نانو کامپاند پلیمری بر پایه پی وی سی‬
‫آلیاژهای پلیمری‬ ‫‪2413412403‬‬ ‫‪ 2413412537‬نانو کامپاند پلیمری بر پایه ‪ABS‬‬
‫مستربچ پلیمری‬ ‫‪2413412405‬‬ ‫‪ 2413312388‬کامپاند و گرانول پلیمری‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه پلی اتیلن‬ ‫‪2413512406‬‬ ‫‪ 2413412389‬کامپاند پلیمری بر پایه ‪ABS‬‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه پلی پروپیلن‬ ‫‪2413512407‬‬ ‫‪ 2413412554‬کامپاند پلیمری بر پایه پلی کربنات‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه پی وی سی‬ ‫‪2413512408‬‬ ‫‪ 2413412390‬کامپاند پلیمری بر پایه پلی استر‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه پلی استایرن‬ ‫‪2413512409‬‬ ‫‪ 2413412392‬کامپاند پلیمری بر پایه پلی پروپیلن‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه پلی استر‬ ‫‪2413512410‬‬ ‫‪ 2413512393‬کامپاند پروپیلن تقویت شده با الیاف‬
‫کامپاند پلیمری زیست تخریب پذیر بر پایه پلی‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه پلی کربنات‬ ‫‪2413512476‬‬ ‫‪2413512525‬‬
‫پروپیلن‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه‪ABS‬‬ ‫‪2413512477‬‬ ‫‪ 2413412394‬کامپاند پلیمری بر پایه پلی آمید‬
‫مستربچ پلیمری بر پایه پلی آمید‬ ‫‪2413512480‬‬ ‫‪ 2413512395‬کامپاند پلی آمید تقویت شده‬
‫انواع نانو آلیاژ و مستربچ پلیمری‬ ‫‪2413412522‬‬ ‫‪ 2413412396‬کامپاند پلیمری بر پایه پلی اتیلن‬
‫کامپاند پلی اتیلن سبک و سبک خطی تقویت‬
‫نانو آلیاژ پلیمری‬ ‫‪2413512523‬‬ ‫‪2413512397‬‬
‫شده‬

‫‪ 1‬ویرایش چهارم‬
‫‪46‬‬
‫پیوست ‪ -2‬میزان خرید انواع مواد اولیه واحدهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از بورس کاال‬

‫جدول ‪ –14‬میزان خرید مواد اولیه واحدهای صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری از بورس کاال (تن)‬
‫میزان خرید (تن)‬ ‫نام ماده‬

‫‪0‬‬ ‫استایرین بوتادین رابر روشن (الستیک مصنوعی روشن)‬

‫‪9.020‬‬ ‫اکریلونیتریل بوتادین استایرن (‪)ABS‬‬

‫‪230‬‬ ‫پلی اتیلن ترفتاالت آمورف‬

‫‪4.338‬‬ ‫پلی اتیلن ترفتاالت بطری‬

‫‪1.872‬‬ ‫پلی اتیلن ترفتاالت گرید نساجی‬

‫‪2.706‬‬ ‫پلی اتیلن سبک تزریقی‬

‫‪37.975‬‬ ‫پلی اتیلن سبک خطی‬

‫‪21.872‬‬ ‫پلی اتیلن سبک فیلم‬

‫‪4.573‬‬ ‫پلی اتیلن سنگین‬

‫‪21.477‬‬ ‫پلی اتیلن سنگین اکستروژن‬

‫‪7.224‬‬ ‫پلی اتیلن سنگین بادی‬

‫‪36.292‬‬ ‫پلی اتیلن سنگین تزریقی‬

‫‪6.627‬‬ ‫پلی اتیلن سنگین دورانی‬

‫‪21.862‬‬ ‫پلی اتیلن سنگین فیلم‬

‫‪276‬‬ ‫پلی استایرن انبساطی‬

‫‪4.754‬‬ ‫پلی استایرن معمولی‬

‫‪3.894‬‬ ‫پلی استایرن مقاوم‬

‫‪20‬‬ ‫پلی پروپیلن مورد مصرف در تجهیزات پزشکی‬

‫‪28.273‬‬ ‫پلی پروپیلن مورد مصرف در صنایع پالستیک‬

‫‪47.955‬‬ ‫پلی پروپیلن مورد مصرف در صنایع نساجی‬

‫‪550‬‬ ‫پلی کربنات‬

‫‪120.735‬‬ ‫پلی وینیل کلراید (‪)PVC‬‬

‫‪132‬‬ ‫پلی وینیل کلراید (‪ )PVC‬گرید پزشکی (‪)S60‬‬

‫‪382.657‬‬ ‫جمع‬

‫‪47‬‬
‫پیوست ‪ -3‬برآورد میزان مصرف انواع مستربچ و کامپاندهای پلیمری در صنایع مختلف کشور در سال ‪1400‬‬

‫▪ صنعت خودروسازی‬
‫صنعت خودرو به دلیل برخورداری از پیوندهای پسین قدرتمند با سایر رشته فعالیتهای صنعتی (نظیر پتروشیمی‪ ،‬فوالد‪ ،‬الستیک‬
‫و پالستیک‪ ،‬شیشه‪ ،‬آلومینیوم‪ ،‬چیپهای کامپیوتری و ‪ )....‬و بخش خدمات (شامل لجستیک‪ ،‬خدمات پس از فروش‪ ،‬سوخت و‪)...‬‬
‫یکی از محرکهای رشد اقتصادی در کشور به شمار میرود‪ .‬صنعت پالستیک از جایگاه ویژهای در تولید محصول نهایی صنعت‬
‫خودروسازی جهان برخوردار میباشد و این صنعت سومین صنعت مصرفکننده پلیمرها در جهان بعد از صنعت بستهبندی و‬
‫ساختمان میباشد‪ .‬در حال حاضر حدود ‪ 30000‬قطعه در یک خودرو استفاده میشود که حدود یک سوم آنها پالستیکی هستند‪.‬‬
‫عمده کامپاندهای پلیمری مصرف شده در صنعت خودروسازی ایران مشتمل بر کامپاندهای پلیپروپیلن (‪ ،)PP‬پلیآمید (‪ )PA‬و‬
‫آلیاژ پلیکربنات‪ /‬اکریلونیتریل بوتادن استایرن (‪ )PC/ABS‬میباشد‪ .‬نکته قابل توجه این که سهم کامپاند ‪ PP‬در صنعت خودرو‬
‫در سالهای اخیر افزایشی بوده و این کامپاندها در حال جایگزینشدن بجای ‪ ABS‬در قطعاتی همچون کنسول مرکزی‪ ،‬پنلهای‬
‫درب‪ ،‬متعلقات داشبورد و ‪ ..‬هستند‪ .‬آلیاژ ‪ PC/ABS‬پلیمر مقاوم به ضربهای است که در متعلقات چراغ استفاده شده که در سالهای‬
‫اخیر استفاده از این آلیاژ نیز با کاهش همراه بوده و به جای آن از مواد خام یا کامپاندهای ‪ PP‬و ‪ PA‬استفاده میشود‪ .‬پلیاتیلن‪،‬‬
‫پلییورتان‪ ،‬پلیاستال و پلیمتیلمتاکریالت مورد استفاده در قطعات خودرو در بیشتر موارد به صورت خام استفاده شده و بنابراین‬
‫در برآورد مصرف کامپاندها لحاظ نشده است‪.‬‬
‫برآورد میزان مصرف کامپاندهای پلیمری در صنعت خودرو ایران در سال ‪ 1400‬به تفکیک خودروهای تولیدی شرکتهای خودروساز‬
‫و همچنین بازار یدک صورت گرفته است‪ 1.‬بر این اساس قطعات تولید شده با انواع کامپاند‪ ،‬میزان کامپاند بکار رفته در ساخت هر‬
‫قطعه در نظر گرفته شده و در نهایت در تیراژ خودروها (به تفکیک پژو ‪ ،206‬رانا‪ ،‬دنا‪ ،‬سمند‪ ،‬پژو ‪ ،405‬پژو پارس‪ ،‬پراید‪ ،‬تیبا‪،‬‬
‫کوییک‪ ،‬ساینا و سایر خودروها) ضرب شده است‪ .‬الزم به توضیح است کامپاند پلیپروپیلن و پلیآمید در ساخت قطعات زیر بکار‬
‫رفتهاند‪.‬‬
‫جدول ‪ -1‬کامپاندهای بکار رفته در قطعات مختلف خودروهای سواری‬

‫نام قطعه‬ ‫کامپاند‬ ‫نام قطعه‬ ‫کامپاند‬

‫آینه بغل‬ ‫سپر جلو و عقب‬
‫دستگیره‬ ‫داشبورد‬
‫منبع انبساط‬ ‫زه جانبی‬
‫کامپاند‬
‫بدنه فیلتر بنزین‬ ‫کامپاند پلیآمید‬ ‫ملحقات سپر‬
‫پلیپروپیلن‬
‫اورمولد‬ ‫رودریها‬
‫بدنه کنیستر‬ ‫کنسول‬
‫ریل سوخت‬ ‫ستونها‬

‫‪ 1‬الزم به تدکر است در برآورد صورت گرفته در این مطالعه میزان مصرف مستربچ و کامپاندهای پلیمری در صنعت خودرو ایران‪ ،‬محدود به خودروهای سواری است‬
‫و میزان مصرف در سایر تولیدات صنعت خودرو همچون خودروهای تجاری و همچنین میزان بکارگیری مواد مورد نظر در موتورسیکلتها و ‪ ...‬لحاظ نشده است بنابراین‬
‫میزان مصرف انواع مستربچ و کامپاندهای پلیمری در صنایع وسایط نقلیه بیشتر از مقدار به دست آمده خواهد بود‪.‬‬
‫‪48‬‬
 ‫جاسیگاری‬ ‫هوزنیگ و متعلقات چراغ‬
‫درب موتور‬ ‫قالپاق‬
‫منیفولد هوا‬ ‫قاب فیلتر هوا‬
‫لوله روغن ریز‬ ‫سینی باتری‬
‫بست نگهدارنده و خارها‪ ،‬شیشه باالبر و‬
‫پروانه موتور‬
‫اهرم کابل گاز‬
‫هوزینگ چراغ و متعلقات چراغ‬ ‫نوار آببندی‬
‫کامپاند پلیکربنات ‪/‬‬ ‫ضربهگیر‬
‫قطعات ویژه الکترونیکی خودرو‬
‫اکریلونیتریل بوتادین استایرن‬ ‫شل گیر جلو و عقب‬

‫یدک‪1‬‬ ‫برای تخمین میزان مصرف انواع کامپاندها در بخش بازار یدکی‪ ،‬با بهرهگیری از نرخ متوسط مصرف ساالنه قطعات در بازار‬
‫و همین طور تعداد خودروهای در حال حرکت میزان مصرف کامپاندها بدست آمده است‪ .‬برای سپر جلو و عقب از آمار تصادفات‬
‫استفاده شده و برای محاسبه نرخ مصرف سایر قطعات از دوره زمانی تعویض آن استفاده شده است‪ .‬محاسبات صورت گرفته بر‬
‫اساس مقادیر متوسط وزن قطعات و در نتیجه میزان مصرف کامپاند برای قطعات مختلف برآورد شده است‪.‬‬
‫میزان مصرف مستربچ در این صنعت نیز حدود ‪ 2‬درصد کامپاند پلیمری در نظر گرفته می شود‪ .‬مستربچهای مورد استفاده در‬
‫صنعت خودرو شامل مستربچهای رنگی (به طور خاص مشکی) است‪.‬‬

‫جدول ‪ -2‬میزان برآوردی مصرف انواع کامپاندها در صنعت خودرو ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف در بازار‬ ‫مقدار مصرف در خط‬
‫مجموع‬
‫یدک (تن)‬ ‫تولید (تن)‬
‫‪118.100‬‬ ‫‪82,000‬‬ ‫‪36.100‬‬ ‫کامپاند ‪PP‬‬
‫‪13.300‬‬ ‫‪5.400‬‬ ‫‪7.900‬‬ ‫کامپاند ‪PA‬‬
‫‪250‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪250‬‬ ‫کامپاند ‪PC /ABS‬‬
‫‪131.650‬‬ ‫‪87.400‬‬ ‫‪44.250‬‬ ‫مجموع کامپاندها‬

‫جدول ‪ -3‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچها در صنعت خودرو ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف در بازار یدک‬ ‫مقدار مصرف در خط تولید‬
‫مجموع‬
‫(تن)‬ ‫(تن)‬
‫‪2.650‬‬ ‫‪1.750‬‬ ‫‪900‬‬ ‫مجموع مستربچها‬

‫‪ 1‬با دریافت نظرات کارشناسان این حوزه‬

‫‪49‬‬
 ‫▪ صنعت لوازم خانگی‬
‫صنعت لوازم خانگی یکی از مهم ترین صنایع داخلی کشور بوده و دامنه فعالیت بسیار گسترده و متنوعی را دارا میباشد‪ .‬این صنعت‬
‫از مواد اولیه باالدستی همچون آلومینیوم‪ ،‬مس‪ ،‬مواد پتروشیمی‪ ،‬فوالد و مانند آن استفاده کرده و محصوالتی را تولید میکند که‬
‫جزء الینفک زندگی مردم محسوب می شوند‪ .‬بازار لوازم خانگی در پنج گروه اصلی صوتی و تصویری‪ ،‬یخچال و فریزر‪ ،‬گروه‬
‫شویندههای الکتریکی (انواع ماشینهای لباسشویی و ظرف شویی)‪ ،‬گروه محصوالت گازسوز و تاسیسات (اجاق گاز‪ ،‬کولر گازی‪،‬‬
‫میشوند‪1.‬‬ ‫آبگرمکن و ‪ )...‬و مستربچ و کامپاندهای پلیمری کوچک (مایکروفر‪ ،‬جاروبرقی‪ ،‬آبمیوهگری و ‪ )...‬تقسیمبندی‬
‫در سال های اخیر همگام با افزایش تولیدات داخلی (به دلیل خارج شده شرکت های بینالمللی از بازار ایران) میزان مصرف کامپاند‬
‫و مستربچ های پلیمری در صنعت لوازم خانگی ایران با افزایش قابل مالحضهای مواجه شده است‪.‬‬
‫کامپاندهای پلیمری مصرف شده در صنعت لوازم خانگی مشتمل بر کامپاندهای پلیپروپیلن (‪ ،)PP‬اکریلونیتریل بوتادن استایرن‬
‫‪ )ABS‬و پالستیکهای مهندسی مشتمل بر پلیآمید (‪ ،)PA‬پلیاستال (‪ )POM‬و اکریلونیتریلاستایرناکریالت (‪ )ASA‬میباشد‪.‬‬
‫کامپاندهای ‪ ABS‬و پلی پروپیلن بیشترین سهم را در تولید قطعات و بدنه لوازم خانگی کوچک دارند‪ .‬با این توضیح که سهم بازار‬
‫کامپاند ‪ PP‬در پالستیکهای استفاده شده در صنعت لوزام خانگی در سالهای اخیر افزایشی بوده و در حال جایگزینشدن بجای‬
‫‪ ABS‬در قطعات بیرونی یخچال و فریزر است‪.‬‬
‫اکریلونیتریل بوتادیان استایرن که به اختصار ایبیاس (‪ )ABS‬خوانده میشود‪ ،‬نوعی پلیمر گرمانرم است که از پلیمریزاسیون‬
‫استایرن و اکریلونیتریل در حضور پلیبوتادین به دست میآید‪ .‬قیمت مناسب‪ ،‬خواص متعادل مکانیکی‪ ،‬حرارتی و شیمیایی‪ ،‬استحکام‬
‫ابعادی و مقاومت حرارتی خوب و نیز مقاومت باال در مقابل ضربه از ویژگیهای این پلیمر میباشد‪ .‬انواع کامپاندها برپایه ‪ABS‬‬
‫به شرح زیر است‪:‬‬
‫▪ کامپاند ‪ ABS‬خود رنگ‬
‫▪ کامپاند ‪ ABS‬ورق‬
‫▪ کامپاند ‪ ABS‬ضد شعله‬
‫▪ کامپاند ‪ ABS‬آنتی استاتیک‬
‫▪ کامپاند ‪ ABS‬ضد خش‬
‫کامپاندهای خود رنگ ‪ ABS‬یکی از مهمترین کامپاندهای مصرفی در صنایع لوازم خانگی است‪ .‬کامپاندهای ‪ ABS‬گرید ورق‬
‫برای تولید قطعات اکستروژن در صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری (به ویژه تولید درب و قطعات درون یخچال) کاربرد دارد‪.‬‬
‫پس از ‪ ،ABS‬پلیپروپیلن را میتوان به عنوان پرمصرفترین پلیمر پرکاربرد در صنعت لوازم خانگی دانست‪.‬‬
‫در برآورد میزان مصرف انواع مستربچ ها و کامپاندها در صنعت لوازم خانگی ایران در سال ‪ 1399‬نکات زیر در نظر گرفته شده‬
‫است‪:‬‬
‫▪ قسمتهای مختلف یخچال و فریزر از پلیمرهای مختلفی ساخته شده است‪ .‬غالب بدنه داخلی یخچال و فریزرها از جنس‬
‫کامپاندهای ‪ ABS‬است‪.‬‬
‫▪ نوار اطراف (داخلی) یخچالها از جنس ‪ PVC‬است که توسط خود سازندگان قطعات‪ ،‬بکار رفته و جزء کامپاندهای تولید‬
‫شده توسط صنعت کامپاند و مستربچ محسوب نمیشود‪.‬‬

‫‪ 1‬تقسیمبندی لوازم خانگی در ‪ 4‬گروه با نگاه به کارگیری مستربچ و کامپاند صورت گرفته است‪ .‬با این توضیح که میزان بکارگیری محصوالت پلیمری در محصوالت‬
‫گازسوز مثل اجاق گاز ‪ ...‬ناچیز است‪.‬‬
‫‪50‬‬
‫▪ قطعات و قفسههای داخل درب یخچالها و فریزرها از جنس پلیاتیلن (به شکل خام) و همچنین کامپاندهای پلیپروپیلن‬
‫است‪.‬‬
‫▪ کشوهای میوه و طبقات داخلی یخچالها از پلیمرهای استایرن است که به شکل خام استفاده شده و در برآورد کامپاندها‬
‫در این مطالعه لحاظ نشده است‪.‬‬
‫▪ بخش اصلی پلیمری تلویزیونهای تولیدی کشور‪ ،‬قاب پشتی آنهاست که از جنس ‪ ABS‬است‪.‬‬
‫▪ بخش کوچکی از یک تلویزیون مانند قطعات داخلی و تزئینی ممکن است از جنس پلیمرهای دیگری مانند پلیپروپیلن‬
‫و یا استایرن اکریلونیتریل ‪ SAN‬نیز باشند‪.‬‬
‫▪ قاب بیرونی لگن داخلی ماشین لباسشویی از کامپاندهای تقویت شده پلیپروپیلن است‪.‬‬
‫▪ مستربچ و کامپاندهای پلیمری کوچک از قبیل اتو‪ ،‬آبمیوهگیری‪ ،‬مخلوطکن‪ ،‬چرخ خیاطی‪ ،‬چرخگوشت‪ ،‬پنکه‪ ،‬پلوپز‪،‬‬
‫مایکروفر‪ ،‬جاروبرقی و ‪ ...‬دارای مدلها‪ ،‬انواع و اندازههای بسیار متنوعی هستند‪ .‬عالوه بر این مقدار و نوع پلیمر بکار‬
‫رفته در این مدلها متفاوت است‪.‬‬
‫▪ کامپاندهای ‪ ABS‬و پلیپروپیلن بیشترین سهم را در تولید قطعات و بدنه مستربچ و کامپاندهای پلیمری کوچک را نیز‬
‫دارند‪.‬‬
‫▪ در مورد چرخ خیاطی که تنها تولیدکننده کشور‪ ،‬شرکت کاچیران است‪ ،‬قاب رو و زیر اصلیترین قطعه پلیمری آن بوده‬
‫که از جنس ‪ ABS‬است‪.‬‬
‫▪ بدنه جاروهای برقی اعم از کوچک و بزرگ از جنس ‪ ABS‬و ‪ PP‬است‪.‬‬
‫▪ برخی قطعات سایشی داخلی جاروبرقیها از جنس پلیمر مهندسی پلیاستال است که بصورت کامپاند بکار میرود‪.‬‬
‫▪ شرکت پارس خزر به عنوان بزرگترین تولید کننده لوازم خانگی کوچک‪ %70 ،‬درصد تولیدات این لوازم را بر عهده دارد‪.‬‬
‫▪ به طور میانگین در یک جاروبرقی میزان ‪700_800‬گرم از کامپاند ‪ ABS‬و در حدود ‪ 1‬کیلوگرم از کامپاند ‪ PP‬استفاده‬
‫میگردد‪ .‬برخی از قطعات سایشی نیز در حدود ‪ 100‬گرم از پلی استال است‪.‬‬
‫▪ در یک عدد سشوار به طور میانگین ‪ 500-600‬گرم ‪ ABS‬استفاده میشود‪.‬‬
‫برآورد مصرف کامپاندهای ‪ ABS‬در صنعت لوازم خانگی ایران در سال ‪ 1399‬با توجه به میزان تولید انواع گریدهای آن (گرید‬
‫تزریق و گرید ورق) به همراه واردات و صادرات آنها انجام شده است‪ .‬الزم به توضیح است که تقریبا عمده ‪ ABS‬تولیدی در‬
‫کشور (پس از کامپاندینگ) در صنعت لوازم خانگی مصرف میشود‪ .‬تولید این محصول در ایران توسط پتروشیمی قائدبصیر گلپایگان‬
‫و تبریز صورت میگیرد‪.‬‬
‫برآورد میزان مصرف کامپاندهای ‪ PP‬در تولید انواع لوزام خانگی به تفکیک انواع یخچال و فریزر‪ ،‬ماشین لباسشویی و ظرفشویی‪،‬‬
‫تلویزیون‪ ،‬لوازم خانگی کوچک (همچون جاروبرقی‪ ،‬سشوار‪ ،‬پلوپز و آرامپز و ‪ )...‬بر اساس میزان متوسط بکار رفته از این کامپاند‬
‫در ساخت هر دستگاه‪ 1‬و با ضرب در تیراژ تولید آنها صورت گرفته است‪.‬‬
‫در مورد پلیمرهای مهندسی مورد استفاده در این صنعت میتوان به پلی استال ‪ ،POM‬پلی آمید ‪ ،PA‬استایرن اکریلونیتریل ‪،SAN‬‬
‫اکریلونیتریل‪-‬استایرن‪-‬اکریلونیتریل ‪ ASA‬اشاره داشت‪ .‬میزان استفاده مجموع این پلیمرها (به شکل کامپاند)‪ ،‬با توجه به اطالعات‬

‫‪ 1‬در این قسمت نظر کارشناسان و متخصصانی از شرکتهای هیمالیا‪ ،‬اسنوا‪ ،‬گروه صنعتی انتخاب‪ ،‬خزر پالستیک زیر مجموعه پارس خزر و ‪ ...‬دریافت و تحلیل شده‬
‫است‪.‬‬
‫‪51‬‬
‫گردآوری شده از میزان مصرف شرکتهای بزرگ تولیدکننده لوازم خانگی از کامپاندهای مهندسی و تعمیم آن به کل بازار (با توجه‬
‫به سهم این شرکتها) برآورد شده است‪.‬‬
‫میزان مصرف مستربچ در این صنعت نیز حدود ‪ 2‬درصد کامپاند پلیمری در نظر گرفته میشود‪ .‬مستربچهای مورد استفاده در صنعت‬
‫لوازم خانگی شامل مستربچهای رنگی (به طور خاص مشکی) است‪.‬‬

‫جدول‪ -4‬میزان برآوردی مصرف انواع کامپاندها در صنعت لوازم خانگی ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪30.230‬‬ ‫کامپاند ‪PP‬‬
‫‪67960‬‬ ‫کامپاند ‪ABS‬‬
‫‪1000‬‬ ‫کامپاندهای مهندسی‬
‫‪99.190‬‬ ‫مجموع کامپاندها‬

‫جدول‪ -5‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچها در صنعت لوازم خانگی ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪1.980‬‬ ‫مجموع مستربچها‬

‫▪ صنعت تجهیزات الکتریکی (مشتمل بر سیم و کابل و تجهیزات برقی)‬

‫پلیمرها به دلیل عدم رسایش الکتریکی‪ ،‬در ساختار سیم و کابلهای الکتریکی‪ ،‬کابلهای مخابراتی و ‪ ...‬مصارف گستردهای دارند‪.‬‬
‫در سیمها و کابلهای فشار ضعیف‪ ،‬عایق های جامد معموال خواص الکتریکی‪ ،‬خواص مکانیکی مناسبی را نیز دارا هستند‪.‬‬
‫مهمترین کامپاندهای پلیمری مصرفی در صنعت سیم و کابلسازی‪ ،‬کامپاند پلیوینیلکلراید (‪ )PVC‬و پلیاتیلن کراسلینک شده‬
‫(‪ )XLPE‬هستند‪ .‬همچنین روکشهای سیم و کابلی که از جنس پلیاتیلن و رنگی هستند‪ ،‬به وسیله مستربچهای رنگی تهیه‬
‫میشوند‪.‬‬
‫بیشترین مصرف پیویسی یا پلیوینیلکلراید در عایق و روکش (غالف) سیم و کابلهای فشار ضعیف است که در دما و شرایط‬
‫معمولی کار میکنند‪ .‬نزدیک به ‪ 90‬درصد روکش کابلهای فشار متوسط و قوی تولیدی جهان نیز از جنس ‪ XLPE‬است‪XLPE .‬‬
‫از کراسلینک کردن ‪ PE‬بدست می آید و همانند آن دارای خواص عایقی بسیار خوب‪ ،‬میزان جذب آب خیلی کم‪ ،‬وزن مخصوص‬
‫و ثابت دیالکتریک پایین است‪ .‬این ماده امکان ساخت کابلهایی با ولتاژهای بسیار باال را فراهم میکند‪ .‬در واقع علیرغم‬
‫مشخصات عالی الکتریکی پلی اتیلن‪ ،‬استفاده از آن به دلیل نرم شدن و تغییر شکل آن در درجه حرارت باال و خواص ضعیف‬
‫مکانیکی آن‪ ،‬محدود است و برای مصارفی که نقطه کار بیش از ‪ 70‬درجه سانتیگراد نیاز دارند‪ ،‬مناسب نیست‪ .‬برای غلبه بر این‬
‫محدودیت از روش کراسلینک کردن استفاده میکنند و به این ترتیب دمای نقطه کار به ‪ 90‬درجه سانتیگراد افزایش مییابد‪.‬‬
‫برای برآورد میزان مصرف انواع کامپاندهای پلیمری در صنعت تجهیزات الکتریکی (صنایع ساخت سیم و کابل به همراه تجهیزاتی‬
‫نظیر پریزها‪ ،‬قطعات ترمینال و کلیدهای مینیاتوری) ضریب مصرف کامپاندهای ‪ PVC‬و ‪ XLPE‬در یک کیلومتر کابل برآورد شده‬
‫و در میزان تولید واقعی سیم و کابل کشور (بر حسب طول و وزن) ضرب شده است‪ .‬برای راستیآزمایی اعداد بدست آمده‪ ،‬مصرف‬
‫کامپاندهای پلیمری بر پایه میزان مس مصرف شده مورد ارزیابی قرار گرفته است‪.‬‬
‫‪52‬‬
‫در بخش تجهیزات برقی در ساخت بیشتر محصوالت از کامپاندها استفاده نمیشود (به دلیل قیمت باالتر) و اکثرا از مواد خام‬
‫پتروشیمی استفاده میشود‪ .‬در قطعاتی که جنبههای ظاهری محصوالت مهمتر بوده و در معرض حرارت باال نباشد (برای نمونه‬
‫در تولید پریزهای خانگی)‪ ،‬از مواد خام ‪ ABS‬به همراه مستربچهای رنگی و تاخیرانداز شعله استفاده میشود‪ .‬در این خصوص و‬
‫برای مواردی از قبیل انواع پریز توکار‪ ،‬گوشی درب بازکن تصویری‪ ،‬صفحه کلید با سیم‪ ،‬صفحه کلید بی سیم ‪ ،RF‬صفحه کلید‬
‫بی سیم بلوتوس‪ ،‬گوشی درب بازکن صوتی‪ ،‬قاب و قطعات پالستیکی انواع چراغ روشنایی برقی‪ ،‬جعبه فیوز پالستیکی‪ ،‬جعبه پست‬
‫مخابراتی پالستیکی و انواع کنتاکتور وزن قطعات تولیدی برآورد شده و میزان مصرغ مستربچ برآورده شده است‪.‬‬
‫برای ساخت قطعاتی که در محیطهای حساستر و در معرض حرارت باال و مواد خورنده باشند (از قبیل قطعات ترمینال الکتریکی‬
‫و کلیدهای مینیاتوری) از کامپاندهای ‪ PA‬تقویت شده با شیشه (‪ )Glass Fiber‬به همراه مستربچ استفاده میشود‪ .‬به دلیل‬
‫وزنهای ناچیز این قطعات‪ ،‬میزان کامپاند بکار رفته در آنها برابر با وزن قطعه در نظر گرفته شده است‪ .‬از سامانههای وزارت‬
‫صمت میزان تولیدات این محصوالت بر حسب تعداد بدست آمده و وزن قطعات به صورت تقریبی بدست آمده است‪ .‬قطعات فوق‬
‫وزنهای بسیار ناچیز دارند‪ .‬با استفاده از نظرات کارشناسان این حوزه وزن این قطعات که در اندازههای مختلف وجود دارند‪ ،‬به طور‬
‫متوسط محاسبه و در نظر گرفته شده است‪ .‬در ساخت داکتهای پالستیکی برقی و مخابراتی از ‪ PVC‬استفاده میشود که خود‬
‫شرکتهای سازنده تجهیزات این حوزه در خط تولید خود وارد میکنند و بنابراین این محصوالت جزء کامپاندهای تولید شده توسط‬
‫تولیدکنندگان صنعت کامپاند و مستربچ نبوده و در برآورد مصرف نیز لحاظ نشده است‪ .‬میزان مصرف مستربچها نیز در این قطعات‬
‫حدود ‪ 3‬درصد وزن کامپاند بکار رفته در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫میزان مصرف مستربچ در بخش سیم و کابل صنعت تجهیزات الکتریک حدود ‪ 2‬درصد کامپاند پلیمری در نظر گرفته میشود‪.‬‬
‫مستربچهای مورد استفاده در صنعت سیم و کابل شامل مستربچهای رنگی (زرد‪ ،‬قرمز‪ ،‬سبز و مشکی) و آنتی ‪ UV‬است‪ .‬در بخش‬
‫تجهیزات برقی نیز مصرف انواع مستربچها (مشتمل بر مستربچهای رنگی و تاخیرانداز شعله و ‪ )...‬حدود ‪ 3‬درصد وزنی محصوالت‬
‫در نظر گرفته شده است‪.‬‬

‫جدول‪ -6‬میزان برآوردی مصرف انواع کامپاندها در صنعت تجهیزات الکتریکی ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪60.000‬‬ ‫کامپاند ‪PVC‬‬
‫‪14.700‬‬ ‫کامپاند ‪ XLPE‬کابل فشار ضعیف‬
‫‪5.500‬‬ ‫کامپاند ‪ XLPE‬کابل فشار متوسط و باال‬
‫‪2.000‬‬ ‫کامپاند کابل نسوز ‪HFFR‬‬
‫‪3.000‬‬ ‫کامپاند ‪GF + PA‬‬
‫‪85.200‬‬ ‫مجموع کامپاندها‬

‫جدول‪ -7‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچها در صنعت تجهیزات الکتریکی ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪1.600‬‬ ‫مستربچهای بکار رفته در تولید سیم و کابل‬
‫‪2.000‬‬ ‫مستربچهای بکار رفته در تولید تجهیزات برقی‬
‫‪3.600‬‬ ‫مجموع مصرف انواع مستربچ در صنایع ساخت تجهیزات الکتریکی‬

‫‪53‬‬
 ‫▪ صنعت لوله و اتصاالت پلیمری‬
‫اولین کارخانه لوله و اتصاالت پالستیکی در ایران کارخانه پلیکا کرج بوده که لوله و اتصاالت پیویسی را تولید نمود که به همین‬
‫واسطه تمامی لوله های پالستیکی در ایران به لوله پلیکا مشهور شده است‪ .‬این محصوالت از نظر مشخصات فیزیکی و کاربردی‬
‫دارای انواع مختلفی بوده که برای هرکدام از این گونه ها استاندارد خاصی نیز تدوین شده است‪ .‬گاه در صنعت برای قطعات لولهکشی‬
‫از تیتانیوم‪ ،‬کروم و دیگر آلیاژهای فوالدی هم استفاده میشود‪ .‬قطعات درونی در لولهکشی معموال برای اندازهگیری و کنترل فشار‪،‬‬
‫دما و مقدار جریان بکار میروند‪.‬‬
‫مزایا و مقاومت ویژه پلیمرها در برابر رطوبت و آب از ویژگی های متمایزکننده لوله و اتصاالت پلیمری نسبت به موارد مشابه فلزی‬
‫میباشد‪ .‬از امتیازات استفاده از لوله و اتصاالت پلیمری می توان به زنگ نزدن‪ ،‬رسوب نگرفتن‪ ،‬بهداشتی بودن‪ ،‬ناچیز بودن افت‬
‫فشار ناشی از اصطکاک‪ ،‬هزینه کمتر اجرا‪ ،‬مقاومت در برابر حالل ها‪ ،‬بازها و اکثر اسیدها و ‪ ...‬اشاره کرد‪ .‬در مورد معایب آنها نیز‬
‫میتوان به استحکام کمتر نسبت به فلزات‪ ،‬رفتار تنش – کرنشی پیچیده و قابلیت احتراق باالتر اشاره کرد‪.‬‬
‫برای برآورد میزان مصرف کامپاند و مستربچ در صنعت لوله و اتصاالت‪ ،‬لولههای مورد بررسی در این بخش در چند دسته‬
‫تقسیمبندی شدهاند‪ .‬لوله ‪ PEX-AL-PEX‬گزینه مناسبی برای سیستمهای آبرسانی و سیستمهای گرمایش مرکزی هستند‪.‬‬
‫این لولههای چند الیه که به کمک تکنولوژیهای برش لبهای تولید میشوند‪ ،‬به خوبی ویژگیهای پالستیک و فلز را با هم ترکیب‬
‫میکنند‪ .‬با برآوردهای صورت گرفته ضریب مصرف کامپاندهای ‪ PEX‬در یک متر لوله پلیاتیلن پنج الیه بدست آمده و در تولید‬
‫واقعی آنها (بر اساس اطالعات بدست آمده از سامانههای وزارت صمت) ضرب شده است‪.‬‬
‫لولههای پوشفیت نوع دیگری از لولهها هستند که در سیستمهای فاضالب ساختمانی بکار رفته و از جنس کامپاند پلیپروپیلن‬
‫میباشند‪ .‬با توجه به ساختار لولههای پوشفیت‪ ،‬تقریبا کل وزن لوله معادل کامپاند در نظر گرفته شده و بنابراین میزان مصرف‬
‫کامپاند در این لولهها حدودا معادل کل تولیدات آنها (بر اساس اطالعات بدست آمده از سامانههای وزارت صمت) در نظر گرفته‬
‫شده است‪ .‬لولههای پلیاتیلنی انواع دیگر محصوالت این صنعت میباشند که در تولید آن از پلیاتیلن خام به همراه مستربچ (با‬
‫نسبت وزنی حدود ‪ )%6‬استفاده میشود‪ .‬با در نظر گرفتن میزان تولید واقعی برای لولههای پلیاتیلنی در سال ‪ 1400‬میزان مصرف‬
‫مستربچ (عمدتا مستربچ مشکی) در این لولهها حدود برآورد شده است‪.‬‬
‫در لوله و نوارهای آبیاری قطرهای‪ ،‬کامپاند پلیاتیلن ‪ 40PE‬بکار رفته که با توجه به تولید واقعی این لولهها مقدار استفاده از این‬
‫کامپاند با همان نسبت در نظر گرفته شده است‪ .‬پوشش پالستیکی لولههای فلزی از جنس کامپاند پلیاتیلن میباشد که بر اساس‬
‫استعالمهای صورت گرفته از تولیدکنندگان این محصول در کشور‪ ،‬میزان مصرف داخلی آن برآورد شده است‪ .‬لوله و اتصاالت‬
‫‪ PVC‬بخش دیگری از لولههای تولید شده میباشد که در این لولهها حدود ‪ 80‬درصد وزن لوله تولید شده به ‪ PVC‬بکار رفته‬
‫اختصاص مییابد‪ .‬با این حال به دلیل اینکه این پلیمر توسط خود تولیدکنندگان صنعت لوله و اتصاالت پلیمری در خطوط تولید‬
‫خود بکارگیری شده و از کامپاند مورد نظر از شرکتهای صنعت کامپاند و مستریچ خریداری نمیشود‪ ،‬میزان مصرف آن در این‬
‫گزارش لحاظ نشده است‪.‬‬

‫جدول‪ -8‬میزان برآوردی مصرف انواع کامپاندها در صنعت لوله و اتصاالت پلیمری ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪9.200‬‬ ‫کامپاند ‪PP‬‬

‫‪54‬‬
 ‫‪20.000‬‬ ‫کامپاند ‪PEX‬‬
‫‪55.000‬‬ ‫کامپاند ‪ PE‬لوله آبیاری‬
‫‪30.000‬‬ ‫کامپاند پلیاتیلن ‪Top Coat‬‬
‫‪114.200‬‬ ‫مجموع کامپاندها‬

‫جدول‪ -9‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچها در صنعت لوله و اتصاالت پلیمری ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪22.000‬‬ ‫مجموع مستربچها‬

‫▪ صنعت فیلم و بستهبندی‬

‫بستهبندی محصوالت در عین اینکه باید استحکام کافی برای محافظت از کاال را داشته باشند‪ ،‬باید با زیبایی طراحی بسته و‬
‫خالقیت به کار رفته در آن توجه مشتریان را به کاال جلب کنند‪ .‬بنابراین صنعت بستهبندی توانمندی زیادی در رشد کسب و کارها‬
‫و بهبود برند آنها دارد‪ .‬بستهبندی حضور پررنگی در زندگی امروزه ما دارد و از مواد غذایی و دارویی گرفته تا کاالهای مصرفی‬
‫روزانه کاری و خانگی و کاالهای صنعتی و استراتژیک همگی با بسته بندی مرتبط هستند‪ .‬محصوالت مورد بررسی در صنعت‬
‫بستهبندی را میتوان به شکل زیر دستهبندی کرد‪.‬‬

‫دستهبندی انواع محصوالت صنعت بستهبندی در ایران‬

‫▪ فیلمهای پالستیکی‪ :‬فیلمهای پالستیکی پلیاتیلنی و پلیپروپیلنی انواع فیلمهای بکار رفته در صنعت بستهبندی هستند‬
‫که در گروههای مختلفی از قبیل فیلم حبابدار‪ ،‬فیلم استرچ ‪ ،PE‬فیلم استرچ ‪ ،PVC‬فیلم ‪ ،BOPP‬فیلم شرینک ‪،PE‬‬

‫‪55‬‬
‫فیلم شیرینک ‪ PVC‬نرم‪ ،‬فیلم چند الیه لمنیت شده‪ ،‬فیلم چند الیه لمنیت شده‪ ،‬فیلم تک الیه کشاورزی‪ ،‬فیلم توری‬
‫‪ PE‬و فیلم توری ‪ PP‬دستهبندی شده و کاربردهای متنوعی دارند‪.‬‬
‫▪ ظروف بسته بندی‪ :‬این دسته از محصولبات شامل ظروف یکبار مصرف‪ ،‬ظروف بستهبندی‪ ،‬تیوب و قطعات‪ ،‬بطریهای‬
‫‪ PET‬و ‪ ...‬میباشند‪.‬‬
‫▪ مخازن‪ :‬مخازن پالستیکی که عمدتا از پلیاتیلن ساخته شدهاند‪ ،‬به صورت شفاف‪ ،‬در انواع یک الیه‪ ،‬دو الیه‪ ،‬سه الیه‬
‫و چهار الیه ساخته میشوند‪.‬‬
‫▪ جعبهها‪ :‬یکی دیگر از انواع محصوالت پالستیکی بستهبندی‪ ،‬جعبههای حمل و نقل پالستیکی میباشد‪ .‬ابن جعبههای‬
‫حمل و نقل پالستیکی شامل محصوالت جعبه و سبد و صندوقهای میوه پالستیکی میباشد‪.‬‬
‫▪ کارتن پالستها‪ :‬کارتنپالست نوعی پالستیک از جنس پروپیلن است که به صورت ورق دو جداره (دو ورق مسطح‬
‫خارجی که با صفحات باریک موازی به هم متصل میشوند) در رنگها و ضخامتهای مختلف تولید میشوند‪ .‬از این‬
‫محصول در بسیاری از صنایع از جمله بستهبندی‪ ،‬ماکتسازی‪ ،‬کشاورزی‪ ،‬ساختمان و ‪ ...‬استفاده میشود‪ .‬این کارتنها‬
‫در واقع جایگزین کارتن هایی شده که از جنس کاغذ است‪ .‬این جایگزینی به دلیل افزایش جمعیت‪ ،‬گسترش تولیدات‪،‬‬
‫همچنین مالحظات زیستمحیطی و همچنین ویژگیهای فیزیکی برتر آنها صورت گرفته است‪.‬‬
‫▪ ظروف بسته بندی‪ :‬این دسته از محصوالت شامل ظروف یکبار مصرف‪ ،‬ظروف بستهبندی‪ ،‬تیوب و قعات و بطریهای‬
‫دارویی هستند‪.‬‬
‫در صنعت بستهبندی کشور و محصوالت مختلف آن‪ ،‬از کامپاندها استفاده چندانی نمیشود و لذا در این قسمت به بررسی میزان‬
‫مصرف انواع مستربچها در صنعت بستهبندی ایران پرداخته میشود‪ .‬انواع مستربچهای مورد استفاده در گروههای مختلف محصوالت‬
‫تولیدی صنعت بستهبندی ایران شامل آنتیبالک‪ ،‬اسلیپایجنت‪ ،‬چسب استرج‪ ،‬آنتیاستاتیک‪ ،‬آنتییووی‪ ،‬ضد مه‪ ،‬براقکننده‪،‬‬
‫آنتیباکتریال‪ ،‬رنگ‪ ،‬شفافکننده‪ ،‬مقاومکننده‪ ،‬آنتیاکسیدانت‪ ،‬کریستال پلیاتیلن‪ ،‬مکمل روانساز‪ ،‬آنتی فایر و آنتی ‪ IR‬میباشند‪.‬‬
‫میزان مصرف انواع مستربچها در صنعت بستهبندی ایران‪ ،‬بر اساس میزان استفاده انواع مستربچها در محصوالت مختلف صنعت‬
‫و با توجه به تولیدات واقعی هر یک از آنها در سال ‪( 1400‬بر اساس اطالعات بدست آمده از سامانههای وزارت صمت) مورد‬
‫برآورد قرار گرفته است‪.‬‬
‫در این قسمت‪ ،‬عالوه بر محاسبه میزان مصرف مستربچهای رنگی و افزودنیها‪ ،‬میزان مصرف مستربچ کربنات کلسیم نیز لحاظ‬
‫شده است‪ .‬برای برآورد میزان مصرف مستربچ کربنات کلسیم در این صنعت چند مرحله طی شده است‪:‬‬
‫▪ سهم حدودا ‪ 50‬درصدی وزن انواع سفرههای یکبار مصرف و کیسههای فروشگاهی به مستربچ کربنات کلسیم اختصاص‬
‫دارد‪ .‬این محصوالت حدود ‪ 75‬درصد تولیدات مربوط به کیسههای پلیاتیلنی بدون بافت را شامل میشوند‪ .‬بر اساس‬
‫استخراج میزان تولید واقعی این محصوالت در سال ‪ 1400‬بر اساس اطالعات سامانههای وزارت صمت‪ ،‬میزان مصرف‬
‫مستربچ کربنات در این کیسهها برآورد شده است‪.‬‬
‫▪ برای سنجش صحت محاسبات در مرحله بعد میزان تولیدات شرکتهای بزرگ تامینکننده کربنات کلسیم (از قبیل امیا‬
‫پارس و کربی پلیمر) و میزان تولید اختصاص یافته آن ها برای صنعت مستربچ و کامپاند برآورد شده و در مرحله لعد با‬
‫توجه به سهم بازار آنها مصرف کل صنعت تخمین زده شده است‪.‬‬
‫▪ بخش دیگری از مصرف کربنات کلسیم نیز به تولید گونیها مربوط میشود‪ .‬در این مطالعه میزان مصرف مستربچهای‬
‫گونیبافی همراه با محصوالت صنعت فیلم و بستهبندی لحاظ گردیده است‪ .‬با توجه به اطالعات بدست آمده از‬

‫‪56‬‬
‫سامانههای وزارت صمت‪ ،‬میزان تولید واقعی گونی در سال ‪ 1400‬بدست آمده و با توجه به سهم وزنی حدودا ‪ 25‬درصدی‬
‫مستربچ کربنات کلسیم در تولید گونیها‪ 1‬میزان مصرف مستربچ کربنات کلسیم در گونی بافی‪ ،‬برآورد شده است‪.‬‬

‫جدول‪ -10‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچها در صنعت فیلم و بستهبندی ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪52.250‬‬ ‫مستربچهای رنگی و افزودنیها‬
‫‪151.500‬‬ ‫مستربچ کربنات کلسیم‬

‫▪ صنعت مصنوعات خانگی پالستیکی‬

‫اشیاء پالستیکی جزئی از وسایل اصلی خانگی از جمله لوازم آشپزخانه‪ ،‬لوازم بهداشتی حمام و سرویسهای بهداشتی و غیره‬
‫محسوب میشوند‪ .‬ظروف آشپزخانه شامل انواع مختلفی از ظروف با کاربردهای متفاوت میباشند‪ .‬از جمله ظروفی که در تهیه غذا‪،‬‬
‫در حین پخت و پز یا حتی نگهداری غذا و سرو آن‪ ،‬مانند کفگیر و مالقه‪ ،‬قاشق و چنگال و قابلمه پالستیکی استفاده میشود‪.‬‬
‫دسته دیگری از ظروف جنبه نگهداری مواد غذایی را دارند از جمله ظروف ادویهجات‪ ،‬برنج‪ ،‬جبوبات و غیره‪.‬‬
‫برای تولید محصوالت پالستیکی خانگی‪ ،‬کامپاند به خصوصی مصرف نمیشود‪ .‬پلیمرهای بکار رفته در تولید این محصوالت‬
‫(پلیاتیلن و پلیپروپیلن) همراه با آنتی اکسیدان مصرف میشوند که این عملیات در داخلخود پتروشیمی انجام شده و کامپاندسازها‬
‫در تولید آن دخالتی ندارند‪.‬‬
‫در واقع پلیمرها ی بکار رفته در این صنعت به طور عمده به شکل خام و تنها با به کارگیری مستربچ به محصول وکاالی نهایی‬
‫تبدیل میشوند و میزان به کارگیری کامپاندها در این صنعت بسیار اندک است‪ .‬علت این امر در وحله اول مالحظات بهداشتی به‬
‫ویژه برای ظروف بستهبندی و محافظ مواد غذایی است و در وحله دوم هزینه تمام شده محصول است‪.‬‬
‫پلیپروپیلن را میتوان پرکاربردترین پلیمر در این صنعت دانست‪ ،‬علت این مسئله وجود خواص فیزیکی و مکانیکی مطلوب وکم‬
‫هزینه بودن این پلیمر جهت تولید کاالهایی از این دست است‪ .‬البته از آنجا که گریدهای مطلوب جهت تولید کاال گریدهایی با‬
‫شفافیت باال بوده و این نوع گریدها دارای قیمت باالتر هستند و همچنین در برخی موارد نیز عرضه محدودتری دارند‪ ،‬لذا با‬
‫گریدهایی با شفافیت کمتر جایگزین شده که این مسئله منجر به استفاده بیشتر از مستربچهای شفافکننده در این صنعت شده‬
‫است‪.‬‬
‫پس از پلیپروپیلن‪ ،‬پلیاستایرن پرمصرفترین پلیمر در صنعت لوازم خانگی پالستیکی است‪ .‬این پلیمر جهت تولید کاالهایی با‬
‫کیفیت باال مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬پس از دو پلیمر ذکر شده پلیاتیلن‪ ،‬برای کاالهایی با حساسیت کمتر نسبت به کیفیت‪ ،‬مورد‬
‫استفاده قرار میگیرد‪ .‬در نهایت اکریلونیتریل بوتادیان استایرن با کمترین میزان استفاده در این صنعت‪ ،‬در جایگاه آخر قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫به دلیل استفاده از پلیمرهای خام در مصنوعات پالستیکی خانگی‪ ،‬نقش مستربچها پر رنگ میگردد‪ .‬از پرکاربردترین مستربچها‬
‫در این صنعت میتوان به ترتیب به مستربچهای رنگی‪ ،‬شفافکننده و براقکننده اشاره داشت‪ .‬الزم به ذکر است میزان مصرف‬

‫‪ 1‬با توجه به نظرات کارشناسان مرتبط‬

‫‪57‬‬
‫مستربچ رنگی جهت رنگ بخشی و زیباسازی کاالی نهایی با اختالف زیاد نسبت به سایر مستربچها بیشتر است‪ .‬مستربچ براقکننده‬
‫با هدف افزایش کیفیت و براقیت سطح و حذف اثرات نامطلوب قالب بر محصول نهایی اضافه میگردد‪.‬‬
‫برای محاسبه میزان مصرف انواع مستربچ در صنعت مصنوعات پالستیکی خانگی‪ ،‬با درنظر گرفتن تولید واقعی این صنعت در سال‬
‫‪( 1399‬بر اساس اطالعات بدست آنده از سامانههای وزارت صمت) و لحاظ ‪ 2‬درصد ترکیب وزنی به عنوان انواع مستربچهای‬
‫رنگی در این صنعت‪ ،‬مصرف آنها حدود برآورد شده است‪ .‬همچنین با در نظر گرفتن حدود ‪ 20‬درصد ترکیب وزنی محصوالت‬
‫این صنعت برای کربنات کلسیم (به عنوان ماده پرکننده)‪ ،‬مصرف انواع کربنات کلسیم در سال ‪ 1400‬بدست آمده است‪.‬‬

‫جدول‪ -11‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچها در صنعت مصنوعات خانگی پالستیکی ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪2400‬‬ ‫مستربچهای رنگی و افزودنیها‬
‫‪67.500‬‬ ‫مستربچ کربنات کلسیم‬

‫▪ صنعت نساجی‬
‫به منظور برآورد میزان مصرف مستربچ در صنعت نساجی‪ ،‬تولیدات در سه دسته محصوالت بر پایه پلیاتیلنترفتاالت (‪،)PET‬‬
‫پلیپروپیلن (‪ )PP‬و پلیآمید (‪ )PA‬بررسی شدهاند‪ .‬پلیمر ‪ PET‬در ‪ 3‬حوزه نخ فیالمنت‪ ،‬الیاف استیپل و نخ ‪ BCF‬استفاده میشود‪.‬‬
‫حدود ‪ 75‬درصد انواع نخهای فیالمنت تولید شده به صورت مشکی و رنگی تولید میشود که در آن از مستربچ استفاده میشود‪ .‬با‬
‫در نظر گرفتن میزان حدودی تولیدات واقعی انواع نخهای فیالمنت در سال ‪ 1399‬و با در نظر گرفتن ‪ %2.5‬به عنوان میزان استفاده‬
‫انواع مستربچها در آن بدست آمده است‪ .‬در حوزه الیاف استیپل‪ ،‬انواع کاتنت تایپ و هالو بدون استفاده از مستربچ تولید شده و تنها‬
‫برای تولید انواع نخ سالید از مستربچها اسستفاده میشود‪ .‬با در نظر گرفتن میزان تولیدات واقعی الیاف استیپل سالید در سال ‪،1399‬‬
‫میزان استفاده مستربچ در آنها برآورد شده است‪ .‬همچنین میزان مصرف مستربچ رنگی در تولید نخهای ‪ BCF‬در سال ‪1399‬‬
‫تخمین زده شده است‪.‬‬
‫نخ های ‪ BCF‬پلی پروپیلن همگی به صورت رنگی تولید میشوند که با در نظر گرفتن میزان حدودی تولیدات واقعی این نخ ها‬
‫در سال ‪ ،1399‬میزان مصرف انواع مستربچ در این نخ ها بدست آمده است‪ .‬نخهای ‪ CF‬و الیاف استیپل پلیپروپیلنی عمدتا به‬
‫صورت سفید رنگ و بدون استفاده از مستربچ تولید می شوند‪ .‬در گونیبافی نیز از الیاف پلیپروپیلن خام و بدون استفاده از مستربچ‬
‫رنگی و افزودنیها استفاده میشود‪ .‬در تولید منسوجات بیبافت که عمدتا بصورت رنگی تولید میشوند‪ ،‬میزان الیاف پلیپروپیلن‬
‫استفاده شده بدست آمده و از آن طریق میزان مصرف مستربچ در این حوزه تخمین زده شده است‪.‬‬
‫میزان مصرف الیاف پلیآمید نساجی (در سه شرکت ظریف مصور‪ ،‬پاالز موکت و آرتا موکت به عنوان شرکتهای مصرفکننده‬
‫الیاف پلیآمید وارداتی) در سال ‪ 1400‬برآورد شده و در نظر گرفتن ‪ 5‬درصد وزنی آن به عنوان مستربچ‪ ،‬میزان مصرف این مستربچ‬
‫برآورد شده است‪.‬‬
‫جدول‪ -11‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچها در صنعت نساجی ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬
‫‪16.825‬‬ ‫مستربچهای رنگی و افزودنیها‬

‫‪58‬‬
 ‫▪ صنعت کیف و کفش (چرم مصنوعی) و شلنگ‬
‫با در نظر گرفتن نسبت وزنی ‪ 50‬درصدی کامپاند پلیوینیلکلراید (‪ )PVC‬و دیاکتیلفتاالت (‪ )DOP‬در ساخت محصوالت صنعت‬
‫چرم مصنوعی از قبیل کیف و کفش و شلنگ‪ ،‬میزان مصرف کامپاندهای ‪ PVC‬در این محصوالت برآورد شده است‪.‬‬

‫جدول‪ -12‬میزان برآوردی مصرف انواع کامپاندها در صنعت کیف و کفش و شلنگ ایران در سال ‪1400‬‬
‫مقدار مصرف (تن)‬ ‫کامپاند ‪PVC‬‬
‫‪25.000‬‬ ‫کیف و کفش‬
‫‪25.000‬‬ ‫شلنگ‬

‫جمعبندی برآورد تقاضای پیش روی صنعت مستربچ و کامپاندهای پلیمری ایران در سال ‪1400‬‬
‫با توجه به برآوردهای صورت گرفته‪ ،‬میزان مصرف انواع مستربچها و کامپاندهای پلیمری در صنایع مختلف به شرح زیر صورت‬
‫گرفته است‪ .‬مجموع مصرف این محصوالت در صنایع مختلف در سال ‪ 1400‬حدود ‪ 583‬هزار تن برآورد میشود‪.1‬‬

‫جدول ‪ -13‬میزان برآوردی مصرف انواع مستربچ و کامپاندهای پلیمری در صنایع مختلف ایران در سال ‪( 1400‬تن)‬
‫کربنات کلسیم‬ ‫انواع مستربچ رنگی و افزودنی‬ ‫انواع کامپاند‬ ‫صنعت‬
‫‪2.650‬‬ ‫‪131.650‬‬ ‫خودرو‬
‫‪1.980‬‬ ‫‪99.190‬‬ ‫لوازم خانگی‬
‫‪3.600‬‬ ‫‪85.200‬‬ ‫تجهیزات الکتریکی‬
‫‪22.000‬‬ ‫‪114.200‬‬ ‫لوله و اتصاالت پلیمری‬
‫‪151.500‬‬ ‫‪52.250‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فیلم و بستهبندی‬
‫‪67.500‬‬ ‫‪2.400‬‬ ‫‪-‬‬ ‫مصنوعات پالستیکی خانگی‬
‫‪25.000‬‬ ‫کیف و کفش‬
‫‪25.000‬‬ ‫شلنگ‬
‫‪16.830‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نساجی‬
‫‪219.000‬‬ ‫‪101,309‬‬ ‫‪481,477‬‬
‫مجموع‬
‫‪219.000‬‬ ‫‪582,786‬‬

‫‪ 1‬چنانچه توضیح داده شد‪ ،‬با در نظر گرفتن میزان مصرف در سایر تولیدات صنعت خودرو همچون خودروهای تجاری و همچنین میزان بکارگیری مواد مورد نظر در‬
‫موتورسیکلتها و همچنین مقادیر نه چندان قابل نوجه در صنایع دیگر از قبیل لوازم تحریر و اسباب بازی و ‪ ...‬میزان مصرف باالتر خواد بود‪.‬‬
‫‪59‬‬