‫فرآینداهی پتروشی یم‬

‫ی‬ ‫م‬ ‫حسی عج‬

‫مدرس ‪ :‬ن ن‬

‫جلسه اول‬
 ‫سر فصل مطالب‪:‬‬

‫فصل اول‪ :‬مقدمه‬

‫فصل دوم‪ :‬عملیات فیزیکی و شیمیایی‬

‫فصل سوم‪ :‬آشنایی با کاتالیزورها و راکتورهای صنعتی‬

‫فصل چهارم‪ :‬فرآورده های اولیه‪ ،‬پایه و میانی‬

‫فصل پنجم‪ :‬فرآورده های نهایی‬

‫‪2‬‬
 ‫منابع درس‪:‬‬

‫‪ -1‬کتاب فرآیندهای پتروشیمی‬

‫نویسنده‪ :‬آلن چاول‪ ،‬گیلس لفبور؛ ترجمه‪ :‬دکتر محمد حقیقی‪ ،‬جلد اول؛ انتشارات دانشگاه صنعتی سهند؛ ‪.1811‬‬

‫‪ -2‬کتاب پتروشیمی‬
‫نویسنده‪ :‬حسن دبیری اصفهانی؛ انتشارات جهاد دانشگاهی؛ ‪.1831‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ل اول‬‫فص‬

‫مقدهم‬

‫‪4‬‬
 ‫صنایع پتروشیمی‪ :‬صنایعی است که در آنها هیدروکربنهای موجود در نفت خام یا گاز طبیعی به محصوالت شیمیایی تبدیل می شود‪.‬‬

‫این صنعت از سال ‪ 0291‬با تولید استون به عنوان اولین محصول پتروشیمی از الکل ایزوپروپیل آغاز گردید‪.‬‬

‫در دهه ‪ 01‬و ‪ 01‬میالدی با کشف روش های پلیمریزاسیون و آلکیالسیون که منجر به تولید انواع پلیمرها گردید‪ ،‬صنعت پتروشیمی به‬
‫صورت یک صنعت عظیم و کامل در آمده و با سرعت زیادی توسعه پیدا کرد‪.‬‬

‫از جمله عوامل موثر در رشد سریع صنعت پتروشیمی به موارد زیر می توان اشاره نمود‪:‬‬

‫‪ ‬در دسترس بودن و قیمت ارزان نفت خام و گاز طبیعی‬

‫‪ ‬ابداع روشهای نوین همچون کراکینگ‪ ،‬ایزومریزاسیون‪ ،‬تبدیل کاتالیستی و ‪...‬‬
‫‪ ‬نیاز به مواد شیمیایی که از منابع دیگر مثل زغال سنگ قابل تولید نبودند‪.‬‬
‫‪ ‬رشد سریع نیاز به الیاف مصنوعی‪ ،‬پالستیکها‪ ،‬کودها‬

‫‪5‬‬
 ‫صنایع پتروشیمی را می توان به پنج دسته اصلی تقسیم بندی نمود‪:‬‬

‫‪ ‬واحدهای باال دست (‪)Upstream Units‬‬

‫‪ ‬واحدهای بنیادی (‪)Basic/Core Units‬‬

‫‪ ‬واحدهای واسطهای (‪)Intermediate Units‬‬

‫‪ ‬واحدهای نهایی (‪)End Units‬‬

‫‪ ‬واحدهای پایین دست (‪)Downstream Units‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ -0‬واحدهای باالدست‪ :‬واحدهایی که خوراک واحدهای بنیادی را تولید می کنند‪ .‬در این واحدها هیدروکربن های سبک خطی‪-‬‬
‫حلقوی اشباع و غیر اشباع موجود در نفت خام و یا موجود در گاز طبیعی بصورت مخلوطهای چند تایی از سایر هیدروکربن ها‬
‫جدا شده و به عنوان مواد اولیه برای واحد های بنیادی فرستاده می شوند‪.‬‬
‫گازهای پاالیشگاه (هیدروکربنهای سبک خطی – حلقوی اشباع و غیر اشباع) و نفتا‬ ‫مثال‪ :‬پاالیشگاه‬
‫واحدهای تفکیک گاز از نفت خام‬
‫واحدهای جداکننده مایعات سبک نفتی از گاز طبیعی‬

‫‪ -9‬واحدهای بنیادی‪ :‬مواد اولیه به مواد پایه مانند متان‪ ،‬گاز سنتز‪ ،‬اولفین ها‪ ،‬دی اولفینها‪ ،‬حلقوی ها‪ ،‬کلر و گوگرد تبدیل می‬
‫شوند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬کراکینگ‪ ،‬اولفین‪ ،‬آروماتیک‪ ،‬کلر آلکالی‪ ،‬گوگردسازی‬

‫‪7‬‬
‫‪ -0‬واحدهای واسطه‪ :‬از نظر خط تولید و بر حسب ضرورت در میان واحدهای بنیادی و نهایی قرار گرفته اند‪ .‬با توجه به خواص مواد‬
‫نهایی یک یا چند واحد واسطه در یک خط تولید وحود دارد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬برای تولید ا ستوفنون (حالل و ماده اولیه صنایع عطر‪ ،‬دارو و رنگ سازی) فقط نیاز به یک واحد واسطه برای تولید اتیل‬
‫بنزن از اتیلن می باشد‪ .‬در حالیکه برای تولید پی وی سی (پلی وینیل کلراید) از اتیلن نیاز به دو واحد واسطه یک جهت تولید‬
‫دی کلرو اتیلن و دیگری برای ساخت کلرور وینیل می باشد‪.‬‬

‫‪ -0‬واحدهای نهایی‪ :‬واحدهایی که در آنها فرآورده های نهایی پتروشیمی تولید و به بازار عرضه می شود‪.‬‬
‫مثال‪ :‬واحد تولید تری نیترو تولوئن (‪)TNT‬‬

‫‪ -5‬واحدهای پایین دست‪ :‬واحدهایی که در آنها فرآورده های نهایی پتروشیمی به محصوالت مصرفی تبدیل می شوند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬واحدهای تولید الیاف مصنوعی‪ ،‬قطعات پالستیکی‪ ،‬آفت کشها‬

‫‪8‬‬
9
 ‫تقسیم بندی انواع مجتمع های پتروشیمی بر حسب محصوالت‬

‫مجتمع های پتروشیمی را می توان بر اساس نوع محصوالتی که در واحدهای بنیادی تولید می شوند‪ ،‬به سه دسته تقسیم بندی نمود‪:‬‬

‫‪ -0‬مجتمع هایی که بر مبنای شیمی گاز سنتز کار می کنند‪ .‬عمده اهمیت آنها به خاطر تولید کودهای شیمیایی و رزین هاست‪.‬‬

‫واحد اصلی در این مجتمع ها واحد ریفورمینگ با بخار آب است‪.‬‬

‫‪ -9‬مجتمع هایی که بر اساس ترکیبات اولفینی و دی اولفینی کار می کنند‪ .‬واحد اصلی این مجتمع ها کراکینگ با بخار آب است‪.‬‬

‫که خوراک آن اتان‪ ،‬پروپان‪ ،‬نفتا‪ ،‬گازوییل و حتی نفت خام است‪ .‬محصوالت عمده آن اتیلن‪ ،‬پروپیلن‪ ،‬بوتادین و آروماتیک هاست‪.‬‬

‫‪ -0‬مجتمع هایی که بر اساس ترکیبات آروماتیکی کار می کنند‪ .‬در راس فرایندهای این مجتمع ها واحد ریفورمینگ کاتالیستی‬

‫قرار دارد‪ .‬خوراک آنها نفتا و محصوالت آنها بنزن‪ ،‬اتیل بنزن‪ ،‬ارتو و پارا زایلن می باشد‪.‬‬

‫‪01‬‬
 ‫برای مطالعه فرایند هایی که در صنعت پتروشیمی رخ می دهد ابزارهایی الزم است که عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -‬آشنایی با ‪ PFD‬و ‪P&ID‬‬

‫‪ -‬آشنایی با تجهیزاتی که در این صنایع مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬نظیر‪ :‬برج تقطیر‪ ،‬راکتور‪ ،‬مبدل حرارتی و ‪...‬‬

‫‪ -‬آشنایی با واکنش ها و عملیات های شیمیایی که بر روی مواد اعمال می شود‪ .‬نظیر‪ :‬کراکینگ‪ ،‬ریفورمینگ‪ ،‬الکیالسیون و ‪...‬‬

‫‪ -‬آشنایی با عملیات های فیزیکی که بر روی مواد انجام می شود‪ .‬نظیر‪ :‬تقطیر‪ ،‬جذب‪ ،‬استخراج و ‪...‬‬

‫‪ -‬آشنایی با نحوه عملکرد کاتالیست ها‪.‬‬

‫‪00‬‬
 ‫نمودار جریان فرآیند (‪)PFD: Process Flow Diagram‬‬

‫نقشه شماتیکی است که تعریف کلی از فرایند سیستم را توسط نمایش تجهیزات و خطوط اصلی فرایند همراه با مشخصات فرایندی این‬
‫خطوط ارائه می دهد‪ .‬این مشخصات عموما شامل درجه حرارت و فشار کاری‪ ،‬دبی جریان‪ ،‬دانسیته و ویسکوزیته‪ ،‬میزان و یا درصد‬
‫عناصر مهم در خطوط مختلف می باشد‪ .‬این نمودارها بیشتر برای نشان دادن شمای کلی فرآیند مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬بیشتر‬
‫تکنسینهایی که تازه وارد یک واحد می شوند از این نمودارها استفاده می نمایند ولی به مرور که بر فرآیند تسلط یافتند از ‪P&ID‬‬
‫استفاده می کنند‪.‬‬

‫‪02‬‬
 ‫نمودار لوله کشی و تجهیزاتی (‪)P&ID: Piping and Instrument Diagram‬‬

‫نقشه شماتیکی است که شامل کلیه تجهیزات مکانیکی‪ ،‬خطوط ارتباطی‪ ،‬تجهیزات ابزار دقیق‪ ،‬سیستم های کنترلی است‪ .‬به عبارت‬
‫دیگر کلیه اقالم و تجهیزات مکانیکی‪ ،‬لوله کشی و ابزار دقیق در این نقشه به طور شماتیک نشان داده می شود‪ .‬ولی آن دسته از اقالم‬
‫لوله کشی که در طراحی چیدمان لوله کشی مورد نیاز است از جمله زانویی ها در نقشه ‪ P&ID‬دیده نمی شود‪.‬‬

‫‪03‬‬
 ‫فهرست عالئم فرایند (‪)Process Legend‬‬
‫برای درک عالئم و شکلهای هر ‪ P&ID‬الزم‬
‫است لیستی از این عالئم در اختیار کاربران قرار‬
‫گیرد‪.‬‬

‫‪04‬‬
05
 F: Flow

P: Pressure I: Indicator
L: Level R: Recorder
T: Temperature C: Controller

T: Transmitter

06
 ‫اگر وسط عالمت دایره خط نباشد‪ :‬دستگاه اندازه گیری در سایت قرار دارد‪.‬‬

‫اگر وسط عالمت دایره خط باشد‪ :‬دستگاه اندازه گیری در محل اتاق کنترل نصب شده است‪.‬‬

‫اگر وسط عالمت دایره خط چین باشد‪ :‬دستگاه در دید اپراتور قرار ندارد و قابل دسترسی نیست‪.‬‬

‫‪07‬‬
 .‫عدد زیر عالئم داخل دایره نمایانگر حلقه کنترلی مورد نظر است‬

Temperature Indicator

Temperature Transmitter

Temperature Recorder

08
Level Indicator

Level Transmitter

09
 ‫مثال‪ :‬فرض کنید برای یک سیستم ساده یک مخزن در حال گرم شدن می خواهیم سیستم کنترلر مشخص نماییم‪:‬‬

‫‪21‬‬
 ‫این سیستم از سه بخش کنترلی ‪ -0‬شیر کنترل‪ -9 ،‬دستگاه کنترل و ضبط دما و ‪ -0‬فرستنده دما تشکیل شده است‪.‬‬

‫با جاگذاری عالئم مخصوص هر کدام از دستگاهها داریم‪:‬‬

‫‪20‬‬
 ‫مروری بر عالئم مورد استفاده در نقشه خوانی واحدها‬

‫‪ -0‬لوله کشی و شیرآالت‬

‫هر واحدی مجموعه مخصوصی از عالئم برای لوله کشی دارد‪ .‬دانستن این عالئم برای تمامی تکنسین هایی که به نوعی با واحد‬
‫سر و کار دارند الزامی است‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪ -9‬پمپها و تانکها‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ -0‬کمپرسور‪ ،‬توربین بخار و موتورها‬

‫‪24‬‬
 ‫‪ -0‬مبدل های حرارتی‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ -5‬برج های خنک کننده‬

‫‪26‬‬
 ‫‪ -6‬کوره و بویلرها‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ -7‬برج های تقطیر‬

‫‪28‬‬
 ‫‪ -8‬راکتورها‬

‫‪29‬‬