‫مقدمه‬

‫نفت منبع اساسی حیات تخنیکی را در قرن بیست و حال حاضر تشکیل میدهند ‪ .‬نفت مایع است‬
‫که دارای ترکیت کیمیاوی مغلق بوده و انسانها از قدیم آنرا میشناسند‪.‬در آغاز قرن بیستم زمانیکه‬
‫استفاده از نفت و محصوالت آن بحیث محروق برای دیگ های بخار و موتر ها با انجن های احتراق‬
‫داخلی آغاز گردید‪ ،‬اهمیت نفت به مراتب افزایش یافته و نفت راسریعآ بحیث یکی از عمده ترین عوامل‬
‫نظامی تبدیل کرد‪ .‬محروقات نفتی و روغنیات چربکاری در جنگ دوم جهانی (‪ )1945-1940‬مواد‬
‫اساسی را تشکیل میداد ‪ ،‬زیرا که مواد مذکور را در تعداد زیاد تخنیک نظامی بکار میرفت ‪ .‬درسال‬
‫‪ 1960‬استخراج نفت تایک ملیاردتن در سال افزایش یافته طی ‪ 15‬سال اخیر اضافه تراز‪ 2.5‬مرتبه‬
‫زیاد تر گردید‪ .‬درسال ‪ 1974‬استخراج نفت به ‪ 2840‬میلیون تن رسیدکه مقام اول را در تجارت جهانی‬
‫احراز نمود (‪ . )6‬قابل یاد آوری میدانیم که محصوالت نفتی رول مهمی را در تخنیک معاصر بازی‬
‫نموده و بدون آن فعالیت صنایع و تمام انواع ترانسپورت های زمینی ‪،‬هوائی و بحری محال می باشد‪.‬‬
‫در شرایط انقالب علمی – تخنیکی اهمیت محصوالت نفتی در انکشاف اقتصاد و تخنیک نظر به‬
‫عوامل ذیل زیاد تر گردیده است ‪.‬‬
‫‪ -1‬اگر در گذشته مصرف محروقات و مواد چربکاری ساالنه ‪ 10‬میلیون تن بوده است ‪ .‬ولی در‬
‫حال حاضر ساالنه به صد ها میلیون تن به مصرف میرسد که چنین رشد سریع نیاز مندی ها به مواد‬
‫مذکور ‪ ،‬باالی اقتصاد جهانی تاثیر گذاشته و ازین سبب به کیفیت و طرز استفاده از آن ها توجه جدی‬
‫مبذول میگردد‪.‬‬
‫‪ -2‬تقاضآ به کیفیت محصوالت نفتی شدیدآ تغیر نموده است ‪ .‬اگر در گذشته کیفیت محروقات به‬
‫مطالبات تخنیکی محدود میگردید‪،‬ولی در حال حاضر از محصوالت نفتی مطالبات کومپلکسی از‬
‫قبیل خصوصیات اقتصادی ‪ ،‬انرژیتیکی ومطالبات مربوط به پرابلم های محیط ماحول طبق ستندرد‬
‫های داخلی و بین المللی بعمل می آید‪.‬‬
‫‪ -3‬انکشاف تخنیک جدید و مدرن ‪ ،‬محصوالت نفتی را با کیفیت مطلوب می طلبد که این نیز به‬
‫اهمیت کیفیت محصوالت نفتی می اقزاید ‪ .‬تعویض سریع سورت های محروقات و مواد چربکاری‬
‫(مالشی ) مربوط به میان آمدن تخنیک جدید می باشد‪.‬‬
‫بدین ترتیب تمام آنچه که به تخنیک جدید ارتباط میگیرد و در ایجاد و تامین آن ها از نقطه نظر‬
‫اقتصادی رول مهم دارد‪ .‬توام از دیاد مثمریت تخنیکی ‪ ،‬ترانسپورتی صنعتی و زراعتی تا اندازه زیادی‬
 ‫‪2‬‬

‫مربوط به کیفیت و استفاده معقول از محروقات و مواد چربکاری می باشد‪.‬‬

‫درشرایط انقالب علمی – تخنیکی مسایل اقتصادیت ‪ ،‬اطمینانیت و مداومت کار ماشین ها و‬
‫میکانیزم ها و استفاده موثر از انرژی محروقات دارای اهمیت زیاد می باشد‪.‬‬
‫جهت حل بعضی از پرابلم های مربوط به استفاده معقول از محروقات و مواد چربکاری ‪،‬‬
‫توضیح و تشریح را ه های استفاده موثر و اقتصادی از آنها و بلند بردن کیفیت این مواد در سال های‬
‫آخیر ‪ ،‬علم مستقل وجداگانه بنام کیماتولوژی به میان آمد‪.‬‬
‫کیماتولوژی از کلمات کیمیا ‪ ،‬موتور ولوژی ترکیب یافته و عبارت از علمیست که عده زیاد از مسایل‬
‫استعمال معقول آن ها در‬ ‫تیورتیکی و مشخصات علمی ایرا که با کیفیت محروقات و روغنیات و‬
‫انجن ها ‪ ،‬ماشین ها ومیکانیزم های تخنیک معاصر ارتباط داشته باشند‪ ،‬مورد مطالعه قرار میدهد‪[19] .‬‬

‫موضوع اساسی کیماتولوژی عبارت از بلند بردن ثمربخشی محروقات و روغنیات در وقت‬
‫استفاده می باشد ‪ .‬آموزش اساسات کیماتولوژی برای انجنیران رشته تکنالوژی کیمیاوی امکان میدهد تا‬
‫پیرامون مسایل علمی مربوط به تقاضاها از کیفیت محروقات ورغنیات معلومات موثر را بدست آورده‬
‫و به دانش علمی خود بیفزایند ‪ .‬مفردات مضمون کیماتولوژی انتخاب درست محروقات و روغنیات‬
‫برای تخنیک مورد نظر در تمام ساحات صنعتی طبق ستندرت ها را تشکیل میدهد‪ .‬آموختن این‬
‫مضمون برای انجنیران رشته تکنالوژی کیمیاوی امکان تهیه و تدارک راه های موثر اقتصادی استعمال‬
‫محروقات و روغنیات رابهتر ساخته و طریقه های تولید سورت های جدید آنها را باافزایش خواص‬
‫بهره برداری مواد مذکور که تامین کننده موثریت اقتصادی امورزندگی مردم باشد‪ ،‬نشان میدهد ‪ .‬این‬
‫مضمون به انجنیران این رشته در مشخص ساختن محروقات ‪،‬روغنیات و حفظ کیفیت آنها در هنکام‬
‫نگهداری ‪،‬حمل و نقل و احیای مجدد مواد مذکور یاری میرساند‪.‬‬
‫محصالن رشته تکنالوژی کیمیاوی تصفیه نفت و گاز که مصروف فراگیری مضمون‬
‫کیماتولوژی می باشند ‪ .‬باید آماده گی کامل جهت تعین کیفیت محصوالت نفتی به طریقه ها و آالت‬
‫معاصر تحلیلی در البراتوار های کنترولی – تحقیقاتی داشته باشند‪.‬‬
 ‫‪3‬‬

‫فصل اول‬

‫اساسات کیماتولوژی‬

‫‪ -1.1‬پرابلم های عمومی کیماتولوژیکی محروقات‬

‫تمام پرابلم هايکه در موقع استفاده از محروقات در انجن های احتراق داخلی بروز می کنند‬
‫بدو نوع تقسیم می گردد‪:‬‬
‫اول اينکه به ایجاد تخنیک جدید همزمان به آن نیاز به تولید محروق با کیفیت مطلوب به میان‬
‫آمده که یک کار دشوار بود ‪ ،‬و پرابلم های (پرابلم های اولی) رادرزمینه بوجود می آورد‪.‬‬
‫دوم اینکه در شرایط بهره برداری از انجن های جدید ضرورت به تغییر کیفیت محروقات و‬
‫روغنیات به منظور استعمال آن در این انجن ها به میان می آید که در ذات خود پرابلم های (پرابلم های‬
‫دومی ) را بوجود می آورد ‪ .‬در حالت اول مشکالت کیماتولوژی در سیستم سه جزی (موتور‪-‬محروق‪-‬‬
‫روغنیات چربکاری) درحالت دوم سیستم چهار جزی (موتر‪ -‬محروق‪ -‬روغنیات چربکاری – بهره‬
‫برداری ) مورد مطالعه قرار می گیرد‪.‬‬
‫موتور‪ ،‬محروق و روغنیات جربکاری سیستم سه جزی در شکل (‪ )1‬نشان داده شده است‬

‫موتور‬
‫(امحب)‬
‫(انجن)‬
‫پستونی‬

‫مطالبات از كيفيت‬

‫روغنیات‬
‫محروق‬ ‫چربکاری‬

‫تاثير باالی ساختمان اطمينانيت‬

‫اقتصاديت ومداومت کار‬

‫تاثیر باالی کیفیت‬

‫شکل (‪ )1‬ارتباط انجن با محروق و روغنیات چربکاری‬
 ‫‪4‬‬

‫کیفیت محروق و روغنيات چربکاری میتواند باعث بلند رفتن و یا پائین آمدن اطمینانیت ‪،‬‬
‫اقتصادیت و م داومت کار انجن گردد ‪ .‬درانجن های پستونی رابطه متقابل بین کیفیت محروق و‬
‫روغنیات چربکاری برقرار گردیده طوری که در اثر استعمال روغن با کیفیت میتوان نواقص انجن را‬
‫که توسط احتراق محروق در آن ایجاد شده بر طرف نمود ‪ .‬ویا برعکس در این نوع سیستم سه جزئی‬
‫رابطه مغلق بین اجزا برقرار گردیده که در صورت تغییر کیفیت در یکی از شاخصهای محروق و یا‬
‫روغنیات تغییرات کمی بوجود آمده که در نتیجه سایر شاخص های انجن تغییر می خورد‪.‬‬
‫در انجن های دیزلی تعویض محروق دیزلی متوسط به دستلیات های باقی مانده‪ ،‬دستلیات‬
‫مذكور در فرسونكه ( جیت یا مجرای پاش دهنده محروق ) كوكس تشكیل نداده که باعث بطی شدن‬
‫فرسایش حصه سلندر کمپریسور و کانال پستون میگردد‪ .‬اما در عوض سبب تشکیل ترسبات کاربنی در‬
‫نل کمپریسور می شود‪ .‬برای رفع این نقیصه که ناشی از موجودیت مرکبات کیمیاوی می باشد‪ .‬تغییر‬
‫ساختمان فرسونكه صورت می گیرد‪.‬‬
‫از این مركبات كیمیاوی در سلندر حصه پستون و لبه وال جهت فعال ساختن رژیم کاری‬
‫انجن و هم چنان از دوران روغنیات با کیفیت که عامل خنثی کننده مرکبات سلفری محروق بوده‪،‬‬
‫استفاده می نمایند ‪ .‬در سیسیتم کیماتولوژیکی چهار جزئی رابطه متقابل بسیار مغلق مابين اجزای‬
‫سیستم وجود داشته که در شکل (‪ )2‬نشان داده شده است ‪ .‬بصورت کل ازین شیما برای مطالعه و‬
‫ارزیابی انجن های پستونی و سایر تخنیک استفاده بعمل می آید‪.‬‬

‫انجن‬

‫بهره برداری‬

‫محروق‬ ‫روعنيات‬
‫چربکاری‬

‫شكل (‪ )2‬تاثیر كیفیت محصوالت نفتی باالی ساختمان و بهره برداری انجن‬
 ‫‪5‬‬

‫استفاده موثر از محروقات و روغنیات در شرایط بهره برداری مربوط به حل درست پرابلم‬
‫های اولی و دومی کیماتولوژیکی می باشد‪.‬‬
‫پرابلم های دومی کیماتولوژیکی مربوط به عوامل ذیل می باشد‪:‬‬
‫پرابلم اقتصادی ‪ :‬به منظور پایین آوردن ارزش محصوالت نفتی باید مصارف بهره برداری‬
‫کاهش یابد‪.‬‬
‫پرابلم تخنیکی ‪ :‬ارزیابی و ازیاد معیاد کار اطمینانی و مداوم تخنیک ‪.‬‬
‫پرابلم انرژیکی ‪ :‬به منظورکاهش مصارف محصوالت نفتی وازدیاد ذخایرآن ها‪.‬‬
‫پرابلم حفظ محیطی ‪ :‬به منظور کاهش محصوالت سمی و آلوده کننده محیط‪.‬‬
‫پرابلم بین المللی ‪ :‬جهت ارتقای کیفیت محصوالت نفتی مطابق به نیاز مندی های بین المللی ‪.‬‬
‫باید خاطرنشان ساخت که علم کیماتولوژی برای ما روابط متقابل تولید تخنیک و بهره برداری از‬
‫محصوالت نفتی را می آموزاند‪.‬‬
‫موضوعات اساسی این علم قرار ذیل می باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬تهیه و تدارک مطالبات مناسب از کیفیت محروقات وروغنیات‪.‬‬
‫‪ -2‬تهیه وتامین محروقات وروغنیات به سورت های مورد نیاز بهره برداری ‪.‬‬
‫‪ -3‬تصفیه محروقات ‪ ،‬روغنیات و روغنیات چربکاری‪.‬‬
‫‪ -4‬تهیه نورم های مصرف محروقات و روغنیات چربکاری‪.‬‬
‫‪ -5‬تهیه طریقه های اختصاصی ارزیابی خواص بهره برداری ‪ ،‬کنترول از‬
‫کیفیت محروقات ‪ ،‬و روغنیات چربکاری‪.‬‬
‫‪ -6‬حل پرابلم های مربوط به محیط ماحول بخاطر تنزیل آلوده گی محیط ‪.‬‬
‫‪ -7‬تهیه طریقه های آزمایش بهره برداری از محروقات وروغنیات در تخنیک‪.‬‬

‫‪ – 2.1‬ارزیابی کیفیت محروقات وروغنیات چربکاری‬

‫تعداد زیاد مطلبات مربوط به کیفیت محروقات و مواد چربکاری بوده که مهترین آن ها‬
‫عبارت از مطالبات است که در شرایط تاثیر متقابل عملیات فزیکی – کيمياوی و حفظ محیطی در نظر‬
‫گرفته می شود‪.‬‬
‫تمام خواص محروقات و روغنیات چربکاری به سه کتگوری ذیل تقسیم بندی می شود ‪:‬‬
‫فزیکی – کیمیاوی ‪ ،‬بهره برداری و حفظ محیطی ‪.‬‬
‫‪ -1‬خواص فزیکی‪ -‬کیمیاوی ‪ - :‬خواص فزیکی ‪ -‬کیمیاوی ‪ ،‬آن خواص محروقات‬
 ‫‪6‬‬

‫وروغنیات چربکاری را در بر می گیرد که به طریقه های مختلف تحلیلی در البراتوار ها تعیین‬

‫میگردند‪ .‬این خواص مشتمل برکثافت ‪ ،‬لزجیت ‪ ،‬کشش سطحی ‪،‬احتراق ‪ ،‬شاخص انکسار نور ‪،‬‬
‫قابلیت تبخیر ‪ ،‬قابلیت اکسیدیشن ‪ ،‬قابلیت هدایت برقی وحرارتی می باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬بهره برداری ‪ :‬عبارت از آن خواص محروقات و روغنیات جربکاری می باشد‪ .‬که در‬
‫هنگام استفاده در انجن های احتراق داخلی بروز میکنند‪.‬‬
‫خواص بهره برداری مشتمل است برخواص انفجاری ‪ ،‬فلز خورده گی انحاللیت قابلیت بهتر‬
‫ساختن عملیات اصطکاکی ‪ ،‬ایجاد دوده ‪ ،‬الک و رسوب‪.‬‬
‫‪ -3‬حفظ محیطی ‪ -:‬عبارت از آن خواص محروقات و مواد چربکاری بوده که در هنگام‬
‫تاثیر متقابل آن با محیط ماحول به خصوص در صورت تماس با محیط میکانیزه شده در شرایط‬
‫نگهداری ‪ ،‬انتقالی ‪ ،‬فلتر نمودن و در هنگام تماس به انسان ‪ ،‬اتموسفیر ‪ ،‬آب‪ ،‬حیوانات و نباتات بروز‬
‫مینماید‪ .‬ارزیا بی کیفیت محصوالت نفتی نه تنها اهمیت تخنیکی داشته بلکه اهمیت اقتصادی را نیز دارا‬
‫میباشد‪ .‬تقریبآ تمام مشخصات کیفیت رابطه را ما بین محصول تولیدی و ساحه استعمال آن محکم می‬
‫سازد ‪.‬ش اخص کیفیت از یک طرف با ارزش محصول ارتباط داشته و از جانب دیگر باموثریت استفاده‬
‫آن مربوط میباشد‪ .‬ارزیابی کیفیت محصوالت باعث بلند رفتن مصارف در عرصه تولیدی می گردد‪.‬‬
‫اما با دانستن کیفیت محصول موثریت اقتصادی به مقیاس یک مملکت بلند رفته و درهنگام حمل و نقل‬
‫وسایل ایکه مربوط به استفاده معقول از محصوالت نفتی میباشد رول مهم را بازی میکند‪.‬‬
‫در کیماتولوژی برای ارزیابی کیفیت محروقات و مواد چربکاری از پهلوی زمره طریقه بهره‬
‫برداری – البراتواری دونوع دیگر ارزیابی خواص بهره برداری که عبارت از طریقه اختصاصی و‬
‫آزمایش بهره برداری است ‪ ،‬نیز موجود می باشد‪.‬‬
‫طریقه اختصاصی ‪ :‬دراین طریقه آزمایش محروقات و مواد چربکاری در دستگاه های‬
‫معمولی و اگر یگات های که دارای انجن یک سلندره و اندازه های مکمل که برای ارزیابی مستقیم‬
‫یک و یاچند خواص بهره برداری محصول بکار است در نظر گرفته شده است ‪.‬‬
‫آزمایش بهره برداری ‪ :‬یک پروسسه تخنیکی بوده و درموجودیت ماشین آالت و مواد بهره‬
‫برداری در عمل پیاده شده ‪ ،‬اجرا میگردد (بنزین در موتر) ‪ .‬این آزمایش جهت ارزیابی همه جانبه‬
‫تمام خواص بهره برداری انجام داده میشود‪ .‬در کیماتولوژی هر سه نوع ارزیابی رول مهم دارد‪ .‬بطور‬
‫مثال از طریقه فزیکی – کیمیاوی در کارهای تحقیقاتی در نتیجه آزمایش بهره برداری صورت‬
‫میگیرد‪ .‬آزمایش اختصاصی بطریقه اختصاصی در نتیجه آزمایش بهره برداری صورت می گیرد‪.‬‬
 ‫‪7‬‬

‫آزمایش اختصاصی نظربه همه طریقه ها دارای دورنمای خوب است‪ .‬ارزیابی کیفیت محصوالت نفتی‬
‫به این طریقه ده مرتبه سریعتر صورت گرفته و از نقطه نظر اقتصادی مفید می باشد‪.‬‬
 ‫‪8‬‬

‫فصل دوم‬

‫کیماتولوژی محروقات‬
‫محروقات باید جوابگوی مطالبات باشد که توسط یک تعداد زیادی ازشاخص ها از قبیل‬
‫ترکیب فرکشنی ‪ ،‬لزجیت ‪ ،‬اعدد اکتانی وسيتانی‪ ،‬حرارت احتراقو غيره تعیین میگردد ‪ .‬این‬
‫مطالبات در روسیه در ستندردهای دولتی ( ‪ ) ГОСТ‬وشرایط تخنیکی ( ‪ ) ТУ‬درج می باشد ‪.‬‬
‫بصورت مختصر مطالبات از محروقات قرار ذیل فورمول بندی می گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬محروق باید دارای خواص بهره برداری عالی بوده ‪ ،‬کار مطمئین و اقتصادی انجن را‬
‫تامین نماید ‪.‬‬
‫‪ -2‬محروق باید در هنگام نگهداری ‪ ،‬حمل و نقل ‪ ،‬جریان در نل های ناقل و در وقت‬
‫ریختاندن آن در تانکی های موتر باعث بروز مشکالت نگردد ‪.‬‬
‫‪ -3‬محروق باید سمی نبوده و باعث آلوده گی محیط ماحول نشود ‪ .‬قبل از اینکه به مطالعه‬
‫انواع جداگانه محروقات بپردازیم الزم است تا بعضی از خواص مهم بهره برداری را‬
‫که مربوط به تمام انواع محروقات میشود تحت مطالعه قرار دهیم ‪.‬‬

‫‪ 1.2‬خواص بهره برداری محروقات‬

‫‪ 1.1.2‬حرارت تبخیر‬

‫حرارت تبخیر عبارت از انرژی ایست که از اثر تبخیر یک واحد کتلوی ماده تحت فشار و‬
‫درجه حرارت ثابت آزاد میگردد (وبه کیلو کالوری فی کیلو گرام ‪) Кcал kg‬‬

‫اندازه گیری میشود‪.‬‬

‫فرکشن های نفتی متشکل از مخلوط هایدروکاربن ها بوده که در حدود مختلف درجات‬
‫حرارت غلیان می نمایند ‪ .‬در ین صورت حرارت تبخیر نه تنها به منظور تبخیر ‪ ،‬بلکه برای بلند‬
‫بردن درجه حرارت غلیان مخلوط نیز به مصرف میرسد‪ .‬حرارت تبخیر محصوالت نفتی را توسط‬
‫فورمول (‪ )Truton‬تروتون دریافت می نمایند‪.‬‬
‫‪T‬‬
‫‪Lk‬‬ ‫)‪..............................................................................(1‬‬
‫‪M‬‬

‫‪Кjol Кg‬‬ ‫‪ kcal / kg‬یا‬ ‫دراینجا ‪ – L‬حرارت تبخیر به‬

 ‫‪9‬‬

‫‪ -M‬وزن مالیکولی عمومی فرکشن محصول نفتی‪.‬‬

‫‪ -K‬ضریب تناسب بوده که برای اکثر هایدروکاربن ها تحت فشار اتمسفیری مساوی به‬
‫(‪ )22-20‬گرفته می شود ‪ .‬قیمت دقیق ‪ K‬را میتوان بکمک فورمول کیستیالوفسکی (‪)Kistyalovski‬‬

‫بدست آورده ‪.‬‬

‫)‪K  8.75  4.571. log T ...........................................................(2‬‬

‫در اینجا ‪ T‬درجه حرارت غلیان محصوالت نفتی به درجه کالوین (‪ ) Ko‬می باشد‪.‬‬
‫حرارت تبخیر هایدروجن و بعضی از هایدروکاربن های منفرد که در ترکیب فرکشن نفتی‬
‫شامل می باشد در جدول (‪ )1‬درج شده است ‪.‬‬

‫جدول (‪ )1‬حرارت تبخیر هایدروجن و بعضی از هایدروکاربن های منفرد فرکشن نفتی‪.‬‬

‫درجه حرارت حرارت تبخیر‬ ‫حرارت تبخیر‬ ‫درجه‬

‫‪ККаЛ‬‬ ‫هایدروکاربن‬ ‫‪ККаЛ‬‬ ‫حرارت‬ ‫هایدروکاربن‬
‫‪kg‬‬ ‫غلیان به ‪Co‬‬ ‫‪Кg‬‬ ‫غلیان به ‪C‬‬
‫‪o‬‬

‫‪87.3‬‬ ‫‪69‬‬ ‫سیکلوهکتان‬ ‫‪0.44‬‬ ‫‪-252.8‬‬ ‫هایدروجن‬

‫‪75.7‬‬ ‫‪98‬‬ ‫میتل سیکلوهکتان‬ ‫‪97.9‬‬ ‫‪-44‬‬ ‫پروپان‬
‫‪71.7‬‬ ‫دای میتل سیکلوهکتان ‪118.5‬‬ ‫‪84.3‬‬ ‫‪36‬‬ ‫پنتان‬
‫‪94.9‬‬ ‫‪80.5‬‬ ‫بنزول‬ ‫‪79.4‬‬ ‫‪68‬‬ ‫هکتان‬
‫‪68.0‬‬ ‫‪110.5‬‬ ‫تولول‬ ‫‪74.0‬‬ ‫‪98‬‬ ‫هپتان‬
‫‪71.1‬‬ ‫‪125‬‬ ‫اکتان‬

‫‪ ( 60‬و از گاز وئیل‬ ‫دیزل) ‪÷55‬‬ ‫حرارت تبخیر بنزين مساوی به (‪ ، )75-70‬کراسین (‪)65-60‬‬
‫(‪ )55÷45‬کیلوکالوری فی کیلوگرام می باشد( ‪) 6‬‬

‫‪ – 2.1.2‬حرارت احتراق (گرمادهی)‬

‫مقدار حرارتیکه از اثرا حتراق مکمل محروق آزاد میگردد بنام حرارت احتراق یاد می شود ‪.‬‬
‫حرارت احتراق به ژول یاکالوری اندازه گیری می شود‪ .‬حرارت احتراق یک واحد مقدار( ‪) 1M 3 ,1kg‬‬
‫محروق بنام حرارت احتراق مخصوص یاد می گردد‪ .‬حرارت احتراق را به حرارت باالئی و پائین‬
‫احتراق تقسیم می نمایند‪.‬در حرارت باالئی احتراق حرارت کاندنسيشن مکمل بخارات آبیکه‬
‫دراثراحتراق هایدروکاربن ها حاصل شده شامل بوده ‪ ،‬درحالیکه در حرارت پائین احتراق حرارت‬
‫مذکور مدنظر گرفته نمی شود‪ .‬حرارت تبخیر آب (‪ 600‬کیلوکالوری فی کیلوگرام ) درمحصول‬
‫احتراق شامل می باشد‪.‬‬
 ‫‪10‬‬

‫‪2 H 2  O2  2 H 2 O‬‬

‫تفاوت بین حد باالئی و حد پائین حرارت احتراق توسط فورمول ذیل ارایه می گردد‪.‬‬
‫) ‪QB  QH  600(9 H  W‬‬
‫)‪QH  QB  600(9 H  W ).......................................................(3‬‬

‫دراینجا ‪ -QH‬حرارت پائین احتراق به کیلوکالوری فی کیلوگرام‪.‬‬

‫‪ -QB‬حرارت باالئی احتراق به کیلوکالوری فی کیلو گرام‪.‬‬
‫‪ -H‬مقدار هایدروجن در محروق به حصه وزنی‪.‬‬
‫‪ -W‬محتوای آب در محروق قبل از عملیه احتراق به حصه وزنی‪.‬‬
‫‪ - 600‬حرارت تبخیر آب به کیلوکالوری فی کیلوگرام است در اثر احتراق یک کیلو گرام‬
‫هایدورجن ‪ 9‬کیلو گرام آب تشکیل می شود که در رابطه فوق توسط (‪ )9H‬در نظر گرفته شده است ‪.‬‬
‫حرارت احتراق محروقات بکمک فورمول و یا بصورت تجربی در اثر سوختاندن محروق در کالوری‬
‫مترها تعیین می گردد‪ .‬برای محاسبه حرارت احتراق محروقات از فورمول مندلیف استفاده می نمایند‪.‬‬
‫) ‪QH  QB  600(9 H  W‬‬
‫) ‪QB  8100C  30000H  2600( S  O‬‬ ‫)‪…..(4‬‬
‫) ‪QH  8100C  30000H  2600( S  O )  600(9 H  W‬‬

‫دراینجا ‪ -O.S.H.C‬به ترتیب محتوی کاربن ‪ ،‬هایدروجن ‪ ،‬سلفر و اکسجن به حصه های وزنی است‪.‬‬
‫‪ – 2600,30000,8100‬به ترتیب حرارت احتراق کاربن ‪ ،‬هایدورجن و سلفر به کیلوکالوری‬
‫فی کیلو گرام می باشد‪.‬‬
‫حرارت احتراق محروقاتیکه کثافت شان معلوم باشد توسط فورمول های تجربی ذیل دریافت‬
‫می گردد‪.‬‬
‫‪QB  12400  2100( 15‬‬
‫‪15 2‬‬
‫)‪) ..................................................(5‬‬
‫)‪QH  QB  5045H .............................................................(6‬‬
‫‪26  1515‬‬
‫‪15‬‬
‫‪H‬‬ ‫)‪.................................................................(7‬‬
‫‪100‬‬

‫درروابط فوق‪ 1515 :‬کثافت نسبی محصوالت نفتی و آب مقطر تحت ‪ 15C ‬است ‪.‬‬
‫مصرف مخصوص محروق و دوام پرواز طیارات و حرکت موتر ها مربوط به حرارت‬
‫احتراق می باشد‪.‬‬
‫‪ – 3.1.2‬درجات حرارت تولید جرقه ‪ ،‬اشتعال و اشتعال خودبخودی‬
‫درجه حرارت تولید جرقه ‪ :‬عبارت از درجه حرارتیست که در آن بخارات محصول نفتی‬
‫گرم شده در شرایط ستندردی ‪ ،‬با هوا چنین مخلوط انفجار را تشکیل میدهد که با نزدیک ساختن شعله‬
 ‫‪11‬‬

‫جرقه تولید می نماید‪ .‬درجه حرارت تولید جرقه مربوط به ترکیب فرکشنی محصوالت نفتی میباشد‪ .‬به‬
‫هراندازه ایکه درجه حرارت غلیان محصول نفتی کمتر باشد به همان اندازه درجه حرارت تولید جرقه‬
‫آن پائینتر می باشد‪ .‬بطور مثال درجه حرارت تولید جرقه فرکشن بنزین منفی بوده و در حدود (‪)-40‬‬
‫درجه سانتی گراد ‪ ،‬از کراسین (‪ )60÷28‬درجه سانتی گراد ‪ ،‬از محروق دیزلی (‪ )90÷30‬درجه‬
‫سانتی گراد‪ ،‬و از روغنیات در حدود (‪ )325÷130‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫درجه حرارت تولید جرقه را در ظروف سرباز و سربسته تعیین می نمایند‪.‬‬
‫درجه حرارت اشتعال ‪ :‬عبارت از درجه حرارتیست که در آن مخصول نفتی گرم شده در‬
‫شرایط ستندردی با نزدیک ساختن شعله طوری مشتعل شده که اشتعال از ‪ 5‬ثانیه کمترنه باشد‪.‬‬
‫درجه حرارت اشتعال همیشه بلند تر از درجه حرارت تولید جرقه بوده و به هر اندازه که محصول نفتی‬
‫ثقیل ترباشد به همان اندازه تفاوت بین درجات حرارت تولید جرقه و اشتعال بیشتر می باشد‪.‬‬
‫عبارت از درجه حرارتیست که در آن محصول‬ ‫درجه حرارت اشتعال خود بخودی ‪:‬‬
‫نفتی گرم شد ه در اثر تماس با هوا بدون نزدیک ساختن شعله خود بخود اشتعال می نماید ‪ .‬به هر اندازه‬
‫ایکه حدود غلیان فرکشن نفتی کمتر باشد به همان اندازه درجه حرارت اشتعال خودبخودی آن بلند تر‬
‫میباشد‪ .‬هایدروکاربن های اروماتیکی و محصوالت نفتی که در ترکیب خود هایدروکاربن های‬
‫اروماتیکی داشته باشد دارای بلند ترین درجه حرارت اشتعال خود به خودی است ‪ .‬درجه حرارت‬
‫اشتعال خود به خودی بعضی از هایدوکاربن ها و محصوالت نفتی در جدول (‪ )2‬درج شده است ‪.‬‬

‫جدول (‪ )2‬درجه حرارت اشتعال خود بخودی بعضی از هایدروکاربن ها و محصوالت نفتی‬
‫درجه حرارت اشتعال‬ ‫درجه حرارت اشتعال‬
‫محصوالت نفتی‬ ‫هایدورکاربن ها‬
‫خود بخودی به ‪С‬‬ ‫خودبخودی به ‪С‬‬
‫‪425‬‬ ‫بنزول هوائی‬ ‫‪260.6‬‬ ‫نارمل هکتان‬
‫‪380‬‬ ‫محروق ریکتیوی‬ ‫‪270.0‬‬ ‫سیکلوهکسان‬
‫‪360‬‬ ‫گازوئیل‬ ‫‪591.7‬‬ ‫بنزول‬

‫درصورت عدم توجه به اتصاالت فالنسی داش های نلدار اشتعال خود بخودی باعث حریق و حوادث‬
‫ناگوار می گردد ‪ .‬درجه حرارت اشتعال خودبخودی مباليل معموآل در ظروف سرباز تعیین می شود‪.‬‬
 ‫‪12‬‬

‫‪ – 4.1.2‬محتوای سلفر در محروقات‬

‫کیفیت تمام انواع و سورت های محروقات مربوط به محتوای مرکبات سلفردار در آن ها‬
‫میباشد‪ .‬محتوای سلفر در محروقات در نتیجه سوختاندن (‪ )5÷1‬ملی لیتر محروق در آله ستندرتی‬
‫مجهز با تجهیزات مخصوص برای جمع آوری گاز سلفر دار تعیین می شود در عملیه احتراق محروق‪،‬‬
‫سلفر نیز سوخته و به ‪( SO 2‬سلفردای اکساید) تبدیل شده و جدا می گردد‪ .‬برای موجودیت مرکبات‬
‫سلفردار درمحروق میتوان آزمایش باالی صفحه مسی انجام داد که ماهیت آن قرار ذیل می باشد‪.‬‬
‫صفحه مسی دارای اندازه های ستندردی را بطور مکمل در محروق فرو برده و برای سه‬
‫ساعت تحت ‪ 50‬درجه سانتی گراد نگهداری می نمایند ‪ .‬هرگاه روی صفحه مسی لکه های به رنگ‬
‫سیاه ‪ ،‬قهوه ئی تیره و یا رنگ نصواری پدیدار گردد ‪ ،‬به این معنی است که محروق دارای مرکبات‬
‫سلفری میباشد ‪ .‬اما اگر رنگ صفحه مسی تغییر ننماید این نوع محروق قابل استفاده می باشد‪ .‬در‬
‫صورت احتراق محروقات ایکه دارای مرکبات سلفری باشد ‪،‬سلفر دای و سلفر ترای اکساید تشکیل می‬
‫شود ‪ .‬این اکساید ها در روغنیات منحل گردیده و از طریق حلقه پستونی عبور نموده و در صورت‬
‫موجودیت رطوبت تیزاب را تشکیل داده که باالی فلزات بطور فعال تاثیر منفی وارد نموده و آنرا‬
‫تخریب می نماید ‪ .‬همچنان سلفردای و سلفرترای اکساید باالی سیستم سلنسر موتر تاثیر تخریبی داشته‬
‫و باالی عدد اکتانی بنزین نیز تاثیر نا مطلوب را وارد می نماید‪ .‬مرکبات سلفردار در روغنیات باعث‬
‫ازدیاد تشکیل مواد الک مانند شده که در نتیجه باعث سوختن حلقه پستون می گردد ‪ .‬باید خاطر نشان‬
‫ساخت که دور نمودن مکمل سلفر از محروق در هنگام تصفیه نفت های سلفردار توام با مشکالت‬
‫تخنیکی و مصارف زیاد می باشد‪.‬‬
‫نظربه محتوای سلفر نفت ها به سه گروپ ذیل تقسیم می شوند‪.‬‬
‫‪ -1‬نفت کم سلفر‪.‬‬
‫‪ -2‬نفت سلفردار‪.‬‬
‫‪ -3‬نفت دارای مقدار زیاد سلفر‪.‬‬
‫صنف بندی نفت ها نظربه محتوای سلفر در جدول (‪ )3‬ارايه شده است‪.‬‬
 ‫‪13‬‬

‫جدول (‪ )3‬صنف بندی نفت ها نظر به محتوای سلفر‬

‫محتوی سلفر به فیصد‬
‫درمحروقات‬ ‫کالس‬
‫محروق دیزلی ‪С‬‬ ‫محروق ریکتیوری‬ ‫بنزین (‪ )200‬سانتی‬ ‫درنفت‬ ‫نفت‬
‫(‪)340÷240‬‬ ‫‪)140÷120( С‬‬ ‫گراد‬
‫نه اضافه تراز ‪0.20‬‬ ‫نه اضافه تراز‪ 0.15‬نه اضافه تراز ‪0.10‬‬ ‫نه اضافه تراز‪0.5‬‬ ‫‪1‬‬
‫>> ‪1.00‬‬ ‫>> ‪0.25‬‬ ‫>> ‪0.15‬‬ ‫از ‪ 0.15‬الی ‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اضافه تراز ‪1.00‬‬ ‫اضافه تر از ‪0.25‬‬ ‫اضافه تراز ‪0.15‬‬ ‫اضافه تراز ‪2.00‬‬ ‫‪3‬‬

‫قسمیکه از جدول (‪ )3‬برمال می گردد نفت و محروقاتیکه دارای مقدار کم سلفری باشد ‪،‬‬
‫بحیث کالس اول و برعکس نفت و محروقات ایکه دارای مقدار بیشتر مرکبات سلفری باشد بحیث‬
‫کالس سوم شناخته شده است ]‪.[10‬‬

‫در حال حاضر کار های که به منظور دفع تاثیرات مضره سلفر صورت میگیرد دارای جهات‬
‫ذیل می باشد‪.‬‬
‫الف‪ -‬تدارک راه های بسیار ساده و ارزان دورنمودن سلفر از محروق به میتود های مختلف‪.‬‬
‫ب‪ -‬تدارک عالوه گی ها به محروق جهت خنثی ساختن تاثیرزیان بخش سلفر ‪.‬‬
‫ج‪ -‬دریافت عالوه گی ها به روغنیات جهت خنثی ساختن تاثیرزیان بخش سلفر‪.‬‬
‫د‪ -‬بلند بردن مقاومت فلز خورده گی پرزه جات موتور‪.‬‬
‫طبق مطالبات ستندرد سلفر در بنزین های موتر باید از (‪ )0.15÷0.1‬فیصد وزنی ودر‬
‫محروقات هوائی و دیزلی به ترتیب از ‪ 0.5‬و (‪ )1.5÷0.4‬فیصد وزنی بیشتر نباشد‪.‬‬

‫‪ 2.2‬تصنیف محروقات‬
‫محروقات نظربه موارد استعمال خود در انجن ها و خصوصیات شان طور ذیل تصنیف می‬
‫گردند‪.‬‬
‫کاربیراتوری (محروقات طیارات ‪ ،‬موترها ‪ ،‬تراکتورها)‬
‫رياکتیوی‪.‬‬
‫دیزلی ‪.‬‬
‫گازتوربین‪.‬‬
‫محروقات دیگ های بخار‬
 ‫‪14‬‬

‫‪ – 1.2.2‬محروقات کاربیراتوری ( بنزین های موتر ها ‪ ،‬طیارات و تراکتورها)‬

‫با ایجاد انجن های کاریراتوری احتراق داخلی و انکشاف ترانسپورت موتری استفاده معقول‬
‫از بنزین ها آغاز گردید‪ .‬در حال حاضر بنزین یک محصول بسیار قیمتی بوده و اهمیت زیاد اقتصادی‬
‫و نظامی را دارا است‪.‬‬
‫بنزین یکی از محروقات بسیار مهم انجن های عصر جدید به شمار رفته که در انجن های‬
‫پستونی احتراق داخلی اتوموبیل ها ‪ ،‬طیارات ‪ ،‬موترسایکل ها و غیره مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬
‫نظربه عملیات تولیدی بنزین ها به بنزین های تقطیر مستقیم ‪ ،‬انشقاق حرارتی ‪ ،‬انشقاق کتلستی ‪،‬‬
‫ریفورمنگ کتلستی ‪ .‬و بنزین گازی تقسیم می شود ‪ .‬نظربه موارد استعمال بنزین در ساحات مختلف‬
‫صنایع بکار می رود ‪ ،‬به طور مثال درصنایع را بر سازی و برای تهیه شرس و غیره )‪(7‬‬

‫بنزین موتر نظربه اهمیت و مقدار تولید خود بین انواع دیگری بنزین ها مقام اول اختیار می نماید ‪ .‬کار‬
‫مطمین ‪ ،‬اقتصادی و دوام کارموترها تا اندازه زیادی مربوط به کیفیت بنزین می باشد‪.‬‬

‫‪ – 1‬مطالبات عمومی از بنزین ها‪:‬‬

‫بنزین های که در انجن های کاربیراتوری به کار میروند باید جوابگوی مطالبات ذیل باشند‪.‬‬
‫الف‪ -‬م خلوط بنزین هوا در حجره احتراقی باید بطور نورمال و بدون انقجار در تمام رژیم‬
‫های کاری و هرنوع شرایط اقلیمی احتراق نماید ودارای درجه حرارت بلند احتراق باشد ‪ ،‬و هم‬
‫احتراق محروق بدون ایجاد نقاط داغ درسیستم صورت گیرد تا احتراق بعدی مخلوط از اثر موجودیت‬
‫نقاط مذکور قبل از وقت صورت نگیرد محصول احتراق نباید خواص زهری و فلز خورده گی را دارا‬
‫باشد‪.‬‬
‫ب‪ -‬تبخیر بنزین باید طوری صورت بگیرد که با هرنوع هوا مخلوط احتراقی را در انجن ها‬
‫آماده کند‪.‬‬
‫ج‪ -‬بنزین باید در موجودیت هرنوع هوا باعث بروز مشکالت در اثنای انتقال به سیستم تغذیه‬
‫وی انجن ‪ ،‬حمل و نقل و نگهداری نگردد‪.‬‬
‫د‪ -‬بنزین باید مقاومت مناسب را در مقابل دیتانیشن ‪ ،‬ترکیب الزمی فرکشنی ثبات عالی‬
‫فزیکی و کیمیاوی و حداصغری سلفر را دارا باشد ]‪.[7‬‬

‫‪ – 2‬احتراق بنزین در انجن های کاربیراتوری‬

‫احتراق یکی از عملیات بسیار مهم بوده که کارمفید انجن را تامین می کند‪ .‬در صورت احتراق بنزین‬
‫نخست انرژی کیمیاوی بنزین به انرژی حرارتی و بعدآ به انرژی میخانیکی تبدیل می گردد ‪ .‬احتراق‬
 ‫‪15‬‬

‫مخلوط محروق و هوا شاخص های مانند اقتصادیت ‪ ،‬قدرت و مداومت کارانجن را مشخص می سازد‬
‫]‪.[7‬‬

‫احتراق مخلوط بنزین‪ -‬هوا از جمله عملیات مغلق فزیکی –کیمیاوی بوده که در آن حرارت ‪ ،‬فشار و‬
‫غلظت مواد تعاملی به سرعت تغییر می کند ]‪.[7‬‬

‫مخلوط هوا و بنزین که جهت احتراق به حجره احتراقی داده میشود بنام مخلوط کاری یاد‬
‫میشود ‪ .‬ابتدا بنزین همرای هوا مخلوط شده سپس داخل حجره احتراقی میگردد‪ .‬درحجره احتراقی‬
‫توسط جرقه برقی احتراق مخلوط کاری صورت گرفته که باعث حرکت پستون در سلندر انجن می‬
‫شود ‪ .‬از نقطه نظر تیوری جهت احتراق یک کیلو گرام بنزین ‪ 14.9‬کیلو گرام هوا به مصرف می رسد‬
‫‪14.9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫در صورتیکه مصرف حقیقی هوا در انجن ها مساوی به مصرف تیوریتیکی آن باشد‬
‫‪14.9‬‬
‫می شود ‪ .‬چنین مخلوط ‪   1‬بنام مخلوط نورمال یاد میشود اما اگر مصرف حقیقی هوا بیشتر از‬
‫‪17.9‬‬
‫‪  ‬در اینصورت ضریب ‪ >1‬گردیده و این مخلوط بنام‬ ‫‪ 1.2‬‬ ‫مصرف تیورتیکی باشد‬
‫‪14.9‬‬
‫مخلوط فقیریاد می شود ‪ .‬درصورتیکه مصرف حقیقی هوا کمتر از مصرف تیوریتیکی باشد‬
‫‪12.9‬‬
‫‪ ( ‬ضریب ‪ <1‬حاصل شده و این مخلوط بنام مخلوط غنی یاد می شود‪.‬‬ ‫)‪ 0.7‬‬
‫‪14.9‬‬

‫نظر به نوعیت بنزین ‪ ،‬روغینات و ساختمان موتور قیمت ضریب ‪ ‬در حدود (‪ )1.1÷0.8‬می باشد‪.‬‬
‫درنتیجه احتراق بنزین مقدار زیاد انرژی حاصل گردیده که تمام آن به صورت مفید به‬
‫مصرف نمی رسد ‪ .‬انرژی حاصله از اثر احتراق بنزین در حجره احتراقی به صورت مکمل مورد‬
‫استفاده قرار نگرفته بلکه ‪ 25‬فیصد آن جهت اجرای کارمفیده ( جهت حرکت موتر) به مصرف می‬
‫رسد‪ .‬در حقیقت از هر کیلو گرام بنزین که در انجن ها احتراق می کند ‪ 250‬گرام بنزین محترق شده‬
‫جهت کار مفیده انجن به مصرف رسیده و انرژی ‪ 750‬گرام بنزین با قیمانده توسط گازات دوری جهت‬
‫رفع اصطکاک و غیره به مصرف می رسد ‪ .‬جهت استفاده معقول از انرژی حاصله احتراق محروق‬
‫از طریقه های مختلف استفاده می نمایند ‪ .‬به طور مثال توزيع مخلوط کاری به حجره احتراقی تحت‬
‫فشار بلند صورت میگیرد که این عمل باعث مصرف بیشتر بنزین می شود ‪ .‬بصورت کل تمام موتر‬
‫های معاصر تحت درجه بلند حرارت و انقباض مخلوط کاری فعالیت می نمایند ‪ .‬که میتوان از موتر‬
‫های گاز ‪( 24‬والگاه ) گاز ‪ 66‬ژیگولی ‪ ،‬تویو تا ‪ ،‬فلوکس ‪ ،‬بنزوغیره نام برد ‪.‬‬
‫‪ – 3‬دیتانیشن‬
‫دربعضی رژیم های کاری اگر درانجن بنزین با کیفیت پائین استفاده شود‪ .‬درین صورت‬
‫احتراق مخلوط کاری باانفجار همراه می باشد‪ .‬برای تشریح میکانیزم این انفجار نظریات متعدد وجود‬
 ‫‪16‬‬

‫داشته که مشهور ترین آن نظريه پراکساید با میكانیزم زنجیری می باشد‪ .‬مطابق به این نظریه‬
‫محصوالت اولی احتراق با هایدروکاربن ها داخل تعامالت پیراکسایدیبی ثبات شده ویک مقدار زیاد‬
‫انرژی را تولید می کند ‪ .‬تحت شرایط معین حرارت وفشار اکساید ها خود به خود به میکانیزم زنجیری‬
‫تجزیه شده که منجر به تولید ذرات فعال جدید وحرارت زیاد می شود ]‪.[7‬‬

‫حادثه دیتانیشن از نقطه نظر کیمیا عبارت از مشبوع شدن بیش از حد ذرات باقی مانده مذکور‬
‫توسط محصوالت ابتدائی اکساید شده کاربن می باشد ‪ ،‬یعنی هایدروپیراکساید ها ومحصوالت تجزیه‬
‫آن رادیکال های آزاد فعال که درصورت رسیدن به غلظت معین باسرعت انفجار تعامل می نمایند‬
‫درنتیجه قسمت محترق مخلوط داغ وبه صورت آنی وخود بخود مشتعل می شود قسمیکه معلوم گردیده‬
‫که عامل اساسی بروز دیتانیشن ترکیب کیمیاوی محروق بوده ومیل اکسیدیشن هایدروکاربن های‬
‫مختلف ‪ ،‬مختلف می باشد ‪ .‬هرگاه درمحروق هایدروکاربن های که نظربه شرایط معین پیراکساید های‬
‫کمتر را تشکیل میدهند وجود داشته باشند ‪ ،‬درین صورت تجزیه انفجاری به وجود نه آمده ومخلوط‬
‫باذرات فعال مشبوع نگردیده که عملیه احتراق باسرعت عادی بدون دیتانیشن جریان می یابد‪ .‬اگر‬
‫درنتیجه اکسیدیشن بنزین تجمع تعامالت پيراکسایدی زیاد شود و دربعضی ازتعامالت که مواد تعاملی‬
‫آن به حالت کرستلی موجود باشد ‪ ،‬بنزین مذکور به قسم انفجاری مشتعل شده که درین صورت فرونت‬
‫جدیدی از شعله ها به طرف مخلوط گرم فعال روی آورده وانفجار صورت گرفته که دراینجا سرعت‬
‫موج انفجار به (‪ )2500÷2000‬متر فی ثانیه میرسد که درعین حال فرونت امواج جدید ضربه ئی به‬
‫وجود می آید که فشار به صورت تدریجی تزائید نیافته ‪ ،‬بلکه بطور آنی وسریع زیاد می شود ‪.‬این‬
‫رفت وبرگشت سریع موج فشار بلند باعث ایجاد موج ضربه ای انفجاری شده و ضربه چنین موج‬
‫درجدار سلندر بازگشت چندین مرتبه ای نموده که درنتیجه باعث تولید صدای ناهنجار فلزی می شود‬
‫که این ها ازجمله عالیم داخلی احتراق انفجاری می باشند‪ .‬عالیم دیگر سوخت احتراق انفجاری عبارت‬
‫از تولید دوده می باشد‪ .‬از دیاد آنی درجه حرارت درجدار سلندر باعث تخریب پرزه جات می گردد‪.‬‬
‫حادثه انفجاری حادثه مضر بوده ودر رژیم انفجاری قدرت انجن پائین آمده مصرف مخصوص محروق‬
‫زیاد شده کار انجن ثقیل وغیرمنظم میگردد ‪ ،‬حادثه انفجار باعث سوختن وکج شدن پستون ووالوها‬
‫شده وسبب از کار افتادن افزار برقی موتور می شود‪.‬‬

‫‪ -4‬مقاومت هایدروکاربن های بنزین درمقابل احتراق انفجاری‬

‫وقوع انفجار درانجن مربوط به خصوصیت هایدروکاربن های می باشد که بنزین از آن‬
‫تشکیل گردیده است‪ .‬به هراندازه ئی که هایدروکاربن های بنزینی به مشکل درفاز بخار اکسیدیشن‬
 ‫‪17‬‬

‫گردند به همان اندازه تشکیل پرکسایدها بطی صورت گرفته ودیتانیشن به سختی به وقوع می پیوندد ‪.‬‬
‫این خاصیت مهم بهره برداری بنزین بنام مقاومت انفجاری آن یاد می شود‪.‬‬
‫هایدروکارین های که درترکیب بنزین شامل اند نظربه مقاومت انفجاری از همدیگر متفاوت‬
‫اند ‪ .‬هایدروکاربن های پارافینی نارمل دارای مقاومت انفجاری کم بوده وبه هراندازه که زنجیر‬
‫کاربنی ‪ ،‬هایدروکاربن های مذکور طویل ترمی شود به همان اندازه خصوصیات ضد انفجاری آن‬
‫خراب ترمی گردد ‪ .‬اما هایدروکاربن های پارافینی منشعب خواص ضد انفجاری عالی را دارا می‬
‫باشد‪ .‬ولی اگر تعداد کاربن درزنجیر طویل هایدروکاربن پارافینی منشعب زیاد باشد مقاومت ضد‬
‫انفجاری آن پائین می آید ‪ .‬نصب رادیکال های متعدد میتایل دروسط مالیکول هایدروکاربن پارافینی‬
‫منشعب نیز باعث بلند رفتن خواص ضد انفجار هایدروکاربن ایز وپارافینی می شود‪.‬‬
‫هایدروکاربن اولیفینی نظربه هایدروکاربن های پارافینی باعین تعداد اتوم های کاربن خاصیت‬
‫ضد انفجاری بهتر را دارا می باشند‪ .‬خاصیت ضد انفجاری اولفین های دارای زنجیر کوتاه ومنشعب‬
‫وهم چنان آن عده اولفین های که رابطه دوگانه به مرکز مالیکول آن نزدیک باشد نیز دارای خاصیت‬
‫ضد انفجاری بلند می باشد‪ .‬دربین هایدروکاربن های دیین ‪ ،‬آن هایدروکاربن دیینی دارای خاصیت ضد‬
‫انفجاری بلند می باشد که روابط دوگانه آن بطور پیوسته درمالیکول مذکور موقعیت داشته باشد‪.‬‬
‫خاصیت ضد انفجاری هایدروکاربن های نفتینی نظربه هایدروکاربن های پارافینی نارمل‬
‫باعین تعداد کاربن بلند اما نظربه هایدروکاربن های اروماتیک پائین می باشد‪ .‬باکوتاه شدن زنجیر‬
‫فرعی وتقسیمات رادیکال ها درمالیکول هایدروکاربن نفتینی ‪ ،‬خاصیت ضد انفجاری آن بلند می رود‪.‬‬
‫این عوامل در هایدروکاربن های نفتینی نظر به هایدروکاربن های پارافینی و اولفینی کمتر به مشاهده‬
‫می رسد‪.‬‬
‫هایدروکاربن های اروماتیکی دارای بلندترین خاصیت ضد انفجاری بوده ونسبت به دیگر‬
‫گروپ های هایدروکاربنی ‪ ،‬طویل شدن زنجیر فرعی باالی خاصیت ضد انفجاری آن تاثیر قابل‬
‫مالحظه نداشته ‪ ،‬اما کوتاه شدن زنجیر وتقسیمات رایدیکل های الکیل به هر قسمت مالیکول باعث بلند‬
‫رفتن خاصیت ضد انفجاری مالیکول مذکور می شود ‪ .‬دراین صورت در زنجیر های فرعی روابط‬
‫دوگانه به شکل متشابه بوجود آمده که خود سبب بلند رفتن خاصیت ضد انفجاری هایدروکاربن های‬
‫اروماتیکی می شود ]‪.[7‬‬

‫‪ -5‬عدد اکتان بنزین‬

‫برای انجن های احتراقی داخلی باید بنزین انتخاب شود که احتراق آن درتمام رژیم های کاری‬
‫بدون انفجار صورت گرفته وحرارت زیاد را تولید نمایند‪ .‬به هراندازه که حرارت احتراق بنزین بلند‬
 ‫‪18‬‬

‫باشد به همان اندازه محروق بطور اقتصاری درانجن به مصرف میرسد‪ .‬ثبات ضد انفجاری بنزین‬
‫توسط عدد اکتانی تعیین می شود‪.‬‬
‫عدد اکتان بنزین عبارت از شاخص مقاومت بنزین در مقابل احتراق انفجاری بوده که عددآ‬

‫‪CH 3‬‬ ‫‪CH 3‬‬

‫‪ 4.2.2‬ترای ميتايل پنتان)‬
‫‪CH 3  C  CH 2  CH  CH 3‬‬

‫‪CH 3‬‬
‫مساوی است به محتوای ايزو اکتان درمخلوط با نارمل هپتان ( ‪ ) CH 3  (CH 3 )5  CH 3‬که‬

‫نظربه شدت خاصیت ضد انفجاری خود در انجن یک سلندره تحت شرایط ستندردی آزمایشی ‪ ،‬معادل‬
‫با بنزین مورد تحقیق باشد ‪ .‬عدد اکتانی ایزواکتان بطور شرطی (‪ )100‬واز نارمل هپتان صفر قبول‬
‫شده است ‪.‬‬
‫تعیین می شود که عنصر اساسی آن انجن‬ ‫‪УИТ  65‬‬ ‫عدد اکتان درروسیه در دستگاه‬
‫یک سلندره کاربیراتوری با درجه انقباض متغیر می باشد ‪ .‬بنزین که عدد اکتانی آن باالتر از ‪100‬‬
‫واحد باشد به این معنی است که درترکیب آن عالوه گی های ضد انفجاری (تتراایتایل سرب) اضافه‬
‫گردیده است ‪.‬‬
‫عدد اکتان دردستگاه ‪ УИТ  65‬دردورژیم کار تعیین می شود ‪ :‬دررژیم ثقیل که تعداد دوران‬
‫زاویه محوری انجن (‪ )900‬دور فی دقیقه می باشد ‪ .‬درین صورت طریقه تعیین بنام طریقه موتوری‬
‫یاد میگردد‪ .‬دررژیم آرام تعداد دوران زاویه محور انجن (‪ )600‬دور فی دقیقه بوده وطریقه تعیین آن‬
‫بنام طریقه تحقیقاتی یاد می شود‪.‬‬
‫عدد اکتان به طریقه تحقیقات قیمت بلندتر از نسبت به طریقه موتوری دارا می باشد تفاوت بین‬
‫این دوقیمت بنام حساسیت بنزین یاد گردیده که مربوط به ترکیب کیمیاوی آن می باشد ‪ .‬زیاد ترین‬
‫حساسیت را هایدروکاربن های غیر مشبوع دارا است هایدروکاربن های اروماتیکی دارای حساسیت کم‬
‫هایدروکاربن های نفتینی دارای حساسیت کمتر وهایدروکاربن های پارافینی دارای کمترین حساسیت‬
‫می باشد ‪ .‬قمیت مقاومت انفجاری بنزین که درشرایط البراتواری درانجن یک سلندره بدست می آید‬
‫صحت نسبتی داشته وهمیشه با قیمت مقاومت انفجاری بنزین مذکور که در اثنای بهره برداری درانجن‬
‫های نسبتآ بزرگ از خود نشان میدهد مطابقت نمی داشته باشد ‪ ،‬قرار معلوم طریقه تحقیقاتی تایک‬
‫اندازه خاصیت ضد انفجاری بنزین های راکه درموتر های شرایط شهری به کار می رود ارایه می کند‬
‫درجه مقاوت انفجاری بنزین درانجن ها‪ ،‬دررژیم حرارتی بلند درگردش خارج از شهر درراه های‬
‫خراب وبابار زیاد بیشتر با عدد اکتانی آن که بطریقه موتوری تعیین می شود ‪ ،‬صدق می نماید ‪ .‬بطور‬
 ‫‪19‬‬

‫عموم برای اهداف تحقیق ‪ ،‬جهت تعین دقیق درجه مقاومت انفجاری بنزین ها ‪ ،‬از ارقام استفاده بعمل‬
‫می آید که از انجن های بااندازه بزرگتر بدست آمده است (عدداکتان دقیق) علما بیشتر توجه خودرا به‬
‫این معطوف داشته اند که باید طريقه راکشف کننده تا بتوانند عدد اکتانی بنزین ها را بدون استفاده از‬
‫موتورها تعیین نمایند ‪ .‬اگر واقعآ مقاومت انفجاری بنزین ها مربوط به اکسیدیشن هایدروکاربن ها در‬
‫فاز بخار درشرایط تعامالت شعله ورشدن باشد ‪ ،‬پس با درنظر داشت این خصوصیت درعین شرایط‬
‫میتوان عدداکتانی بنزین را تعیین نمود ‪.‬‬
‫عالقه مندی به این طریقه درسال های اخیر بسیار زیاد گردیده وپشنهادات مشخص درین‬
‫مورد بعمل آمده تا دستگاه های البراتواری تعیین عدد اکتان بنزین باید مستقیمآ درفابریکات تولید بنزین‬
‫نصب گردد‪ .‬یکی ازاین نوع تجهیزات بنام (‪ )Monirex‬یاد می شود‪ .‬آله دیگری که درفابریکه‬
‫‪ Anancon‬کشور امریکا ایجاد گردیده است دونوع می باشد ‪ :‬یکی مودول ( ‪ ) 80 L‬ودیگر مودول ( ‪) 80‬‬
‫این دستگاه ها می توانند درجه اکسیدیشن مخلوط بخارات بنزین وهوا را تحت حرارت ‪ 300‬درجه‬
‫سانتی گراد تعیین نماید ‪.‬‬
‫درجه حرارت مقاومت انفجاری بنزین های هوائی درمخلوط های غنی وفقیر تحت شرایط‬
‫معین تعیین می شود‪ .‬مقاومت انفجاری بنزین های هوائی به شکل یک کسر ارایه شده که صورت آن‬
‫عدد اکتان را درمخلوط فقیر ومخرج آن جنسیت بنزین را در مخلوط غنی تحت شرایط معین نشان‬
‫میدهد ‪ .‬جنسیت (سورت ) بنزین امکان بلند بردن طاقت انجن را در اثنای تبدیلی ایزواکتان به بنزین‬
‫مورد تحقیق درعین درجه انقباض درشرایط عدم موجودیت انفجار به وجود می آورد‪.‬‬

‫‪ -6‬مطالبات از مقاومت انفجاری بنزین ها‬

‫طوریکه قبآل تذکر بعمل آمد دیتانیشن درنتیجه تعامالت پراکسایدی بوقوع می پیوندد عالوه‬
‫برآن پارامترهای ساختمانی انجن هایکه درآن بنزین به مصرف میرسد‪ .‬نیز باالی مقاومت انفجاری‬
‫بنزین تاثیر بارز میداشته باشد‪ .‬تمام عوامل ایکه خاصیت بلند بردن درجه حرارت را درحجره احتراقی‬
‫وزیاد ساختن مدت رسیدن حصه بعدی محروق رابه حجره احتراقی داشته باشد باعث تجمع تعامالت‬
‫پراکسایدی شده که به نوبه خود دیتانیشن را به ببار می آورد‪ .‬یا بعباره دیگر خواست از انجن در مقابل‬
‫خاصیت انفجاری محروق مورد استفاده برآورده می سازد‪ .‬درجه انقباض درجه وقطر سلندرنیز باثیر‬
‫زیادی را باالی مقاومت انفجاری بنزین وارد می کند بابلند رفتن درجه انقباض درجه حرارت که تحت‬
‫آن عملیه احتراق صورت میگیرد کمتر بلند رفته وبابزرگ شدن قطر سلندر مدت رسیدن حصه بعدی‬
‫محروق به حجره احتراقی زیاد شده ومحروق درمقابل انفجار مقاومت نسبتی را کسب می نماید ‪ .‬که‬
 ‫‪20‬‬

‫درین مورد فورمول امپیر یک کشف گردیده که ارتباط عدد اکتان ‪ OЧ‬بادرجه انقباض (‪ )ε‬وقطر سلندر‬
‫(‪ )D‬نشان میدهد‪.‬‬
‫)‪OЧ  125.4  413  0.183D...............................................(8‬‬
‫‪‬‬
‫دراینجا‪ OЧ :‬عدد اکتان بنزین‪.‬‬
‫‪ :ε‬درجه انقباض انجن موتر‪.‬‬
‫‪ :D‬قطر سلندر‪.‬‬
‫بابلند رفتن درجه انقباض انجن موتر شاخص های تخنیکی – اقتصادی وبهره برداری آن بهتر می‬
‫گردد‪ .‬بطور مثال با بلند رفتن درجه انقباض انجن موتر ‪ ،‬طاقت آن بلند رفته ومصرف محروق (بنزین)‬
‫کم می شود‪ .‬شکل(‪)3‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪19‬‬
‫مصرف محروق ‪ 100‬كيلو متر به ليتر‬

‫طاقت انجن به ‪ KBT/ l‬کيلووات فی ليتر‬

‫مصرف محروق در ‪ 100‬کيلو به ليتر‬

‫‪23‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪16‬‬

‫‪19‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬

‫شکل(‪ )3‬درجه انقباض تاثیر درجه انقباض باالی مصرف محروق‬

‫‪ -1‬منحنی درجه انقباض‪.‬‬
‫‪ -2‬منحنی طاقت انجن‪.‬‬
‫قابل یاد آوری میدانیم که دراثنای بهره برداری از بنزین ها با عدد اکتان بلند مطابقت بین مطالبات از‬
‫انجن ومقاومت انفجاری محروق بنزین بسیار مهم میباشد‪ .‬زیرا بابلند رفتن عدد اکتان یا مقاومت ضد‬
‫انفجاری بنزین ارزش آن نیز بلند می رود‪ .‬درین مورد در دهه پنجاه قرن گذشته در خارج از کشور‬
‫تحقیقات صورت گرفته که از آن چنین نتیجه بدست آمده است‪:‬‬
‫مفاد اقتصادی که از طریق بلند بردن درجه انقباض بدست آمده باید درفابریکات تولید بنزین‬
‫به مصرف برسد تا کیفیت بنزین بلند برده شود یعنی درجه انقباض بنزین ‪ 9.5‬الی ‪ 10.5‬وعدد اکتان‬
‫بنزین تقریبآ ‪ 100‬می شود ‪ ،‬این ارقام مناسب در حالتی حاصل شده که دربنزین از انتی دیتا ناتورهای‬
‫سربی استفاده بعمل آمده است ‪ .‬اما فعآل در تمام ممالک پیشرفته سروصدای برپا گردیده که استعمال‬
‫انتی دیتاناتورها در محروق کاهش یابد و یا باالکل قطع گردد ‪ ،‬زیراکه باالی صحت وارگانیزم زنده و‬
‫محیط زیست تاثیرات منفی وارد می کند‪.‬‬
 ‫‪21‬‬

‫بنزین های کاالئی که مقاومت انفجاری آن توسط کمپننت های اکتان بلند رفته باشد نسبت به‬
‫بنزین های که مقاومت ضد انفجاری آن توسط انتی دیتاناتورهای سربی بلند میرود قیمت بها می باشد‪.‬‬
‫ازین روعدد اکتان بنزین های برون ایتایل شده از ‪ 93÷91‬بلند تر نمی باشد ‪ .‬این نوع بنزین ها میتوانند‬
‫کار برون انفجار انجن را بادرجه انقباض نه اضافه تراز ‪ 8.5‬تامین نمایند‪ .‬به این ترتیب تغییر‬
‫تکنالوژی تولید بنزین با عدد اکتان بلند باعث تغییر درجه مناسب انجن می شود که این خود سبب‬
‫انکشاف تکنالوژی انجن های موتر می گردد‪.‬‬
‫تغییرات اساسی خواص انجن های موتر مسکوویچ در جدول (‪ )4‬ارایه شده است ]‪.[7‬‬

‫جدول (‪ )4‬تغییرات خواص اساسی انجن های مسکوویچ‪.‬‬

‫عدد اکتان بنزین‬ ‫شاخص های مخصوص طاقت انجن‬ ‫مارک انجن موتر‬
‫درجه انقباض‬
‫مورد نظر‬ ‫‪РЗ‬‬ ‫‪NOL‬‬ ‫مسکوویچ‬
‫‪66‬‬ ‫‪0.595‬‬ ‫‪4.20‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪72‬‬ ‫‪0.745‬‬ ‫‪4.82‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪402‬‬
‫‪72‬‬ ‫‪0.850‬‬ ‫‪5.67‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪407‬‬
‫‪76‬‬ ‫‪0.932‬‬ ‫‪6.30‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪408‬‬
‫‪85‬‬ ‫‪0.969‬‬ ‫‪6.75‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪412‬‬

‫‪ - NOL‬طاقت لیتری انجن به کیلووات فی لیتر ( ‪( ) КВТ lit‬تعداد دوران ‪1000‬دورفی دقیقه‬

‫‪ : РЗ‬فشار متوسط به میگاپاسکال (‪.)MPa‬‬

‫عالوه برکیفیت بنزین عوامل ذیل نیز باالی انفجار محروق تاثیر وارد میکند‪:‬‬
‫‪ -1‬دروسل نمودن درموتر‪ :‬به هراندازه ایکه دریچه دروسلی در موتر مسدود باشد به همان‬
‫اندازه امکان وقوع انفجار کمتر می باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬درجه حرارت انفجار‪ :‬به هراندازه که درجه حرارت سلندر بلندتر باشد به همان اندازه‬
‫امکان وقوع انفجار زیادترمی باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬فریکونسی دوران (زانوخم موتر)‪ :‬باازدیاد فریکونسی دوران وال ‪ ،‬امکان وقوع انفجار‬
‫زیاد می شود‪.‬‬
‫‪ -4‬شرایط اتموسفیری ‪ :‬باکاهش درجه حرارت وفشار با رومتری هوا امکان وقوع انفجار‬
‫بیشتر می گردد‪.‬‬

‫‪ -7‬احتراق بنزین توسط نقاط داغ درانجن‬

‫علت کارغیر نورمال موتور های کاربیراتوری نه تنها احتراق انفجاری بوده ‪ ،‬بلکه احتراق‬
‫بنزین توسط نقاط داغ در انجن نیز می باشد‪ .‬قابل یادآوری است که تحت شرایط معین ‪ ،‬درحجره‬
 ‫‪22‬‬

‫احتراقی انجن نقاط داغ بوجود آمده که باعث شعله ورشدن قبل از وقت مخلوط کاری می گردد‪ .‬نقاط‬
‫مذکور عبارت از ذرات مکروبی ویا مواد ناخالص اند که از عالوه گی های روغنیات بوجود آمده‬
‫ودرعملیه احتراق به نقاط داغ تبدیل می شود ‪ .‬ازین سبب مقدار های بعدی مخلوط کاری قبل از اینکه‬
‫توسط جرقه احتراق نماید ‪ ،‬بکمک نقاط داغ شعله ور می شود که بنام احتراق بنزین توسط نقاط داغ یاد‬
‫می شود‪ .‬این ذرات باقیمانده باعث فرسایش تجهیزات نیز می گردد‪ .‬احتراق محروق توسط نقاط داغ‬
‫در اثنای کار ‪ ،‬قدرت انجن راکم ساخته ومصرف محروق را بلند می برد‪.‬‬
‫احتراق انفجاری از احتراق محروق توسط نقاط داغ چنین تشخیص می گردد‪:‬‬
‫اگر کارغیر نورمال انجن به علت احتراق انفجار باشد درینصورت با قطع عملیه احتراق محروق‬
‫توسط انجن راسآ صورت می گیرد‪ .‬اما اگر کارغیر نورمال انجن به علت احتراق محروق توسط نقاط‬
‫داغ باشد دراینصورت انجن بعداز قطع نمودن عملیه احتراق (توقف دادن انجن) هم به کار خود ادامه‬
‫می دهد ‪ .‬برای انجن های که تحت درجه حرارت بلند احتراقی کار می کنند باید پرابلم های احتراق‬
‫محروق توسط نقاط داغ یکجا با احتراق انفجاری درنظر گرفته شود‪ .‬مشکالت راکه از اثر احتراق‬
‫محروق توسط نقاط داغ بوجود می اید میتوان توسط عالوه گی های فاسفورس دار مرفوع ساخت که‬
‫مشهورترین آن ترای کریزیل فاسفات نام دارد ‪ .‬ترای کریزیل فاسفات با محصوالت احتراق ‪،‬‬
‫تتراایتایل سرب تعامل نموده وفاسفات سرب را تشکیل میدهد که نظربه اکساید سرب دارای حرارت‬
‫بلند اشتعال می باشد ‪ .‬بنزین کاالئی که عدد اکتان آن بلند باشد مقاومت آن درمقابل احتراق از اثر نقاط‬
‫داغ نیز زیاد می باشد در ایاالت متحده امریكا جهت احتراق محروق ازاثر نقاط داغ مخلوط ایزواکتان‬
‫وبنزین (‪ )TиБ‬با ‪ 0.8‬ملی لیتر تتراایتایل سرب دریک لیتر محروق مخلوط معیاری قبول شده است‪.‬‬
‫درمخلوط (‪ )TиБ‬ایزواکتان صد درصد و بنزول صفر قبول شده است ]‪.[7‬‬

‫‪ -8‬قابلیت تبخیر بنزین ها‬

‫قابلیت تبخیر بنزین بوسیله قابلیت تبدیل شدن آن از حالت مایع به بخار تعیین می گردد‪.‬‬
‫بخاطر احتراق مکمل مخلوط کاری در وقت کم درانجن الزم است که بنزین از حالت مایع به حالت‬
‫بخار تبدیل گردد‪ .‬تااین بخارات بنزین با حجم معین هوا مخلوط کاری را تشکیل دهد ‪ .‬این نوع مخلوط‬
‫معموآل نه درسلندر انجن ‪ ،‬بلکه در کاربیتر آن تشکیل می شود ‪ .‬تبخیر بنزین که در کاربیتر شروع می‬
‫شود وبه شکل غبار درنل های اتصال با حجره احتراق ادامه پیدا می کند باالخره احتراق انجن خاتمه‬
‫می یابد‪.‬‬
‫بخارات بنزین باید مخلوط ایرا باهوا تشکیل دهد که به مجرد رسیدن جرقه برقی مشتعل گردد‪ .‬در اين‬
‫صورت مخلوط مذک ور باید درتمام رژیم های کاری انجن ودرهرنوع شرایط اقلیمی شعله ور شود‪.‬‬
 ‫‪23‬‬

‫عالوه برآن قابلیت تبخیر باید طوری باشد که تبدیل مکمل بنزین از حالت مایع به بخار تاختم عملیه‬
‫احتراق درسلندر های انجن تحقق پذیرد‪ .‬انجن های که بنزین درآن توسط جرقه شعله ور می شود‬
‫ازقابلیت تبخیر بنزین مطالبات جدی دارد ‪ .‬ازین رو درانجن مذکور باید بنزین سبک عملیه تصفیه نفت‬
‫مورد استفاده قرار گیرد ‪.‬‬
‫قابلیت تبخیر محروق مربوط به خواص فزیکی آن وشرایط تبخیر بوده که باالی آن درجه‬
‫باریکی قطرات غبارمحروق‪ ،‬سرعت جریان هوا ‪ ،‬درجه حرارت ‪ ،‬فشار هوا وخصوصیات‬
‫ساختمانی سیستم تغذیوی انجن تاثیر عمده دارد ]‪. [7‬‬
‫ترکیب فرکشنی ‪ ،‬فشار بخارات مشبوع ‪ ،‬حرارت تبخیر ‪ ،‬ضریب نفوذ ‪ ،‬بخارات ‪ ،‬لزجیت کشش‬
‫سطحی ‪ ،‬ظرفیت حرارتی وکثافت ازجمله خواص فزیکی بنزین بوده که سرعت تبخیر وتبخیر کردن‬
‫مکمل‪ .‬بنزین را تعیین می نماید ‪ .‬ازجمله ترکیب فرکشنی وفشار بخارات مشبوع باالی تبخیر بنزین‬
‫تاثیر بارز دارند ‪ .‬نظربه این مشخصات بنزین ها از همدیگر تفکیک می گردند ‪ .‬درحالیکه متباقی‬
‫شاخص های تمام بنزین ها باهم نزدیک می باشد ‪.‬‬
‫فشار بخارات مشبوع ‪ ،‬موجودیت فرکشن های سبک را دربنزین نشان داده وعبارت از‬
‫فشار بخارات است که بامایع درحالت تعادل قرار می داشته باشد ‪ .‬فشار بخارات (ارتجاعیت) تعیین‬
‫کننده درجه حرارت غلیان وقابلیت تبخیر محروق می باشد ]‪.[7‬‬

‫فشار بخارات مشبوع بنزین ها به دوطریقه ذیل تعیین می شود‪ :‬بطریقه ریدا(‪ )Reda‬که‬
‫مطابق به آن فشار بخارات مشبوع توسط مانومتر دریک آله مخصوص تحت ‪ 38‬درجه سانتی گراد‬
‫تعیین می گردد ‪ .‬درین طریقه از فاز مایع‪ -‬بخار به نسبت ‪ 4:1‬استفاده بعمل می آید ‪ .‬طریقه دیگری‬
‫که توسط والیاوسکی (‪ )Walyavski‬وبوداروف (‪ )Budarov‬کشف گردیده درآن تغییرات حجم مخلوط‬
‫کاری تعیین می شود ‪ .‬درین طریقه بنزین را تا ‪ 38‬درجه سانتی گراد درظرف شیشه ئی که درآن‬
‫نسبت فازهای بخار ومایع ‪ 1:1‬می باشد گرم می نمایند‪ .‬بلند رفتن نسبت فاز بخار ومایع موجب کاهش‬
‫فشار بخارات مشبوع می شود‪ .‬مسله چنین توضیح می گردد که درموجودیت محتوای کم هایدوکاربن‬
‫ه ای سبک دربنزین ‪ ،‬مشبوع شدن حجم زیاد فاز بخار باعث کاهش فشار بخارات مشبوع مطلوب می‬
‫شود‪ .‬نتایج که از میتود ریدا بدست آمده نشان میدهد که فشار مذکور به اندازه (‪ )10÷8‬کیلو پاسکال‬
‫نظربه میتود والیاوسکی کمتر می باشد ‪.‬‬
‫ترکیب فرکشنی بنزین بطریقه تقطیر دردستگاه های مخصوص تحت شرایط ستندرتی تعیین‬
‫می شود ‪ .‬درین عملیه درجه حرارت از آغاز تاختم تقطیر بنزین کنترول می گردد ‪ .‬بعضی از‬
‫خواص بهره برداری بنزین مربوط به ترکیب فرکشنی آن می باشد ‪ .‬بطورمثال درجه حرارت شروع‬
‫غلیان ‪ 98 ,96،97.5 ،90 ،50 ،10‬فیصد حجمی آن ودرجه حرارت ختم غلیان درجه حرارت تقطير‬
 ‫‪24‬‬

‫‪ 10‬فیصده بنزین خاصیت چاالنی موتر ‪ ،‬ایجاد حباب های بخار (موانع) را درسیستم تغذیه وی‬
‫وتشکیل یخ را در کاربیراتور مشخص می سازد‪ .‬به هراندازه که درجه حرارت تقطیر ‪ 10‬فیصده‬
‫بنزین پائین باشد به همان اندازه خاصیت چاالنی آن بهتر می باشد ‪ .‬درجه حرارت تقطیر ‪ 50‬فیصده‬
‫بنزین قابلیت تبخیر متوسط داغ نمودن انجن ‪ ،‬مقاومت حرکت کار موتر ویخ بستن کاربیتر را مشخص‬
‫می سازد ‪ .‬به هر اندازه که درجه حرارت تقطیر ‪ 50‬فیصده بنزین پائین باشد به همان اندازه قابلیت‬
‫تبخیر آن بلندتر وثبات کار موتر بهتر می باشد‪ .‬درجه حرارت تقطیر ‪ 90‬فیصده بنزین موجودیت‬
‫فرکشن های ثقیل را در بنزین مشخص می سازد‪ .‬باازدیاد این درجه حرارت مصرف بنزین زیاد شده‬
‫ومقدار بیشتر روغن در انجن نفوذ نموده ودرجدار سلندر وجعبه آن سوخته که باعث فرسایش پرزه‬
‫جات ومصرف زیاد روغن می گردد‪.‬‬

‫‪ -9‬ثبات کیمیاوی بنزین‬

‫مقاومت بنزین درمقابل تغییرات کیمیاوی در هنگام نگهداری وحمل ونقل بنام ثبات کیمیاوی‬
‫آن یاد می شود ‪ .‬دراثنای نگهداری حمل ونقل بنزین ‪ ،‬اکسیجن هوا با آن داخل تعامالت اکسیدیشنی شده‬
‫که درنتیجه مواد مغلق را به وجود آورده وخواص بهره برداری آنرا خراب می سازد ‪.‬‬
‫ثبات کیمیاوی بنزین توسط ترکیب وساختمان هایدروکاربن های آن تعیین می گردد‪.‬‬
‫هایدروکاربن های پارافینی ‪ ،‬نفتینی واروماتیکی دروقت نگهداری وحمل ونقل نسبتآ به آهسته گی‬
‫اکسیدیشن گردیده ‪ .‬اما هایدروکاربن های غیر مشبوع زودترتحت عملیه اکسیدیشن قرار می گیرند ‪.‬‬
‫علت آن اينست که درهایدروکاربن های غیر مشبوع موجوددیت روابط دوگانه وجابجا شدن آن‬
‫درمالیکول باعث تسریع عملیه اکسیدیشنی درین چنین هایدروکاربن ها می شود ‪ .‬هایدروکاربن های‬
‫دای اولیفین ومونو یادای الیفین های که دارای حلقه بنزول باشند دارای ثبات کیمیاوی کمتر می باشند‪.‬‬
‫هم چنان هایدروکاربن های الیفینی که رابطه دوگانه در اخیر زنجیر هایدروکاربنی داشته باشد نظربه‬
‫هایدروکاربن های الیفینی که رابطه دوگانه درمیان زنجیر آن قرار داشته باشد به مشکل تر اکسیدیشن‬
‫می شوند‪.‬‬
‫الیفین های حلقوی نظربه الیفین های زنجیرباز والیفین ها با زنجیر باز مستقیم نظربه الیفین ها‬
‫ی منشعب به آسانی اکسیدیشن می شوند ‪ .‬باالی عملیه اکسیدیشن بنزین مرکبات غیر هایدروکاربنی که‬
‫اگردرآن موجود باشد تاثیری وارد میکند‪ .‬بطور مثال مرکبات سلفری غلیظ عملیه اکسیدیشن را سریع‬
‫ساخته درحالیکه بعضی از مرکبات اکسیدیشنی ‪ ،‬این عملیه رابطی می سازد‪.‬‬
 ‫‪25‬‬

‫اکسیدیشن در اوایل بسیار بطی بوده ولی بعداز یک مدت معیین سرعت آن افزایش می یابد ‪،‬‬
‫مرحله که درجریان آن سرعت عملیه اکسیدیشنی کم می باشد(جذب اکسیجن عمآل به مشاهده نمی رسد)‬
‫بنام دوره اندوکسیونی اکسیدیشن یاد می شود ‪ .‬به هر اندازه ایکه دوره اندوکسیونی بنزین بیشتر باشد به‬
‫همان اندازه ثبات آن درمقابل اکسیدیشن زیاد تر می باشد ‪ .‬دوره اندکسیونی را در شرایط البراتواری‬
‫طور ذیل تعیین می نمایند ‪:‬‬
‫نخست بنزین را دریک ظرف شیشه ئی که دارای حجم ‪ 100‬ملی لیتر می باشد ریخته و‬
‫آنرا در داخل بمب (ظرف مخصوص فلزی) قرار می دهند ‪ .‬سپس ظرف متذکره را از اکسیجن تحت‬
‫فشار هفت اتموسفیر مملو نموده ودر آب جوش تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد گرم کرده و تازمانی‬
‫نگهداری می کنند که مانومتر دیگر سقوط فشار را در پمپ نشان ندهد ‪ .‬سقوط فشار از اثر جذب‬
‫اکسیجن توسط بنزین که باعث اکسیدیشن مرکبات آن میگردد صورت می گیرد ‪ .‬درین حالت دربنزین‬
‫حباب ها ی قطران ها ایجاد گردیده که این تناوب از آغاز عملیه تا شروع جذب اکسیجن بنام دوره‬
‫(تناوب) اندوکسیونی یاد شده وبه دقیقه نشان داده می شود‪ .‬این تناوب زمانی را در برمیگیرد که طول‬
‫آن فشار پمپ تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد ثابت باقی می ماند‪ .‬دوره اندوکسیونی که بطریقه عملیه‬
‫حرارتی دریافت می گردد از (‪ )200÷100‬دقیقه اضافه نمی باشد ‪ .‬بعضی از بنزین های باثبات که‬
‫از عملیات کتلستی بدست می آیند از جمله بنزین انشقاق کتلستی که دارای هایدروکاربن های غیر‬
‫مشبوع نیز می باشد دارای دوره اندوکسیونی اکسیدیشن کم می باشد ‪ .‬چنین نتیجه گیری می شود که‬
‫بنزین انشقاق کتلستی که از مواد خام ثقیل تولید می شود دارای دوره اندوکسیونی اکسیدیشن کم می باشد‬
‫‪ .‬بنزین عملیات ریفورمنگ کتلستی ‪ ،‬ایزومیرایزیشن وهایدروجنیشن که درترکیب خود هایدروکاربن‬
‫های غیر مشبوع نمی داشته باشد نظربه ثبات کیمیاوی از بنزین های عملیات دیگر تفکیک می گردد ‪.‬‬
‫بلند بردن ثبات کیمیاوی محصوالت تصفیه نفت به دو طریقه ذیل صورت میگیرد ‪:‬‬
‫اول تصفیه دستلیات های بی ثبات به کمک تیزاب گوگرد ‪ ،‬ادسوربنت ها هایدروجنیشن‬
‫وغیره تصفیه هایدروجنی نه تنها ثبات کیمیاوی بنزین را بلند برده ‪ ،‬بلکه سبب کاهش مرکبات سلفری‬
‫در بنزین نیز می گردد‪.‬‬
‫طریقه نسبتآ اقتصادی وموثر بلند بردن ثبات کیمیاوی بنزین ها عبارت از عالوه نمودن عالوه گی های‬
‫ضد اکسیدیشنی می باشد ‪ .‬بحیث این نوع عالوه گی ها از مرکبات فینول و الینوفینول استفاده می گردد‪.‬‬
‫این مرکبات باعث قطع تعامل زنجیری اکسیدیشنی وبلند رفتن دوره اندکسیونی بنزین می شود ]‪.[7.30‬‬

‫برای ثبات کیمیاوی بنزین یکی از چهار عالوه گی های ضد اکسدیشنی ذیل استفاده بعمل می‬
‫آید‪:‬‬
 ‫‪26‬‬

‫‪ -1‬عالوه گی های ضد اکسیدیشنی قطران های چوب که درکامبینات های صنعت جنگل تهیه‬
‫شده ‪ ،‬به مقدار ‪ 0.15‬فیصد به بنزین عالوه می شود ‪ .‬عالوه گی مذکور از مخلوط فینول وروغنیات‬
‫خنثی تشکیل گردیده است ‪.‬‬
‫‪ -2‬عالوه گی ضد اکسدیشنی ‪ Ч  16‬یعنی مخلوط الينوفینول ها که توسط بوتیل اسیتات‬
‫جذب شده واز عملیه نیمه کوکسازی ذغال بدست می آید ‪ .‬درین مورد پیشنهاد گردیده که این عالوه گی‬
‫درمحلول هایدروکاربن های اروماتیکی به مقدار ‪ 0.1‬فیصد به بنزین عالوه شود ‪.‬‬
‫‪ -3‬عالوه گی ‪ –p‬اوکسی دای فينايل امین و یافينايل ‪ –p-‬امینوفینول‬
‫) ‪ (C6 H 5 NHC6 H 4 OH‬درمحلول هایدروکاربن های اروماتیکی به اندازه ‪ 0.01‬فیصد به بنزین عالوه‬
‫می شود‪.‬‬
‫‪ -4‬اینول{ (‪ -4‬ميتایل ‪ -2،6-‬دی – تریت – بوتایل فینول ) ‪{ ) (C4 H 9 )2  CH 3C6 H 2OH‬‬

‫این عالوه گی ترکبات فینولی داشته دربنزین بخوبی حل شده وبه مقدار (‪ )0.1÷0.03‬فیصد به بنزین ها‬
‫عالوه می گردد‪.‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪NH‬‬ ‫‪OH‬‬

‫)‬ ‫(‬ ‫از جمله عالوه گی های بنزین پارا اکسی دای فينايل امین‬

‫موثر می باشد ‪ .‬هم چنان انتی دیتا ناتور تتراایتایل سرب (‪ )TЭC‬جهت ثبات بخشیدن بنزین ها‬
‫خصوصآ دروقت نگهداری مورد استفاده قرار داده می شود‪ TЭC .‬دروقت نگهداری بنزین بااکسیجن‬
‫هوا تعامل نموده که باعث تولید ترسبات سیاه رنگ می شود‪ .‬استفاده از بنزین های که این چنین‬
‫ترسبات دارا باشد ‪ .‬درانجن ها مفید نمی باشد ‪ .‬ثبات بنزین های ايتايل دار درظروف فلزی تحت فشار‬
‫اضافی و حرارت (‪ )110÷100‬درجه سانتی گراد بطورسریع تعیین میگردد‪ .‬نخست احتراق بنزین‬
‫های ايتايل دار با هوا درپمپ (ظرف مخصوص فلزی) صورت گرفته که درنتیجه ترسبات سیاه بوجود‬
‫می آید‪ .‬زمان شروع اکسیدیشن تابوجود آمدن ترسبات محصوالت تجزیه تترا ایتایل سرب ‪ TЭC‬بنام‬
‫دوره ثبات یاد می شود‪.‬‬
‫دربنزین های موتری که دارای غلظت زیاد تر هایدروکاربن های غیر مشبوع است تشکیل محصوالت‬
‫اکسیدیشن قبل از بوجود آمدن محصوالت تجزیه ‪ TЭC‬آغاز می گردد دراین چنین بنزین ها عالوه گی‬
‫های ضداکسید یشنی ثبات (‪ )TЭC‬را افزایش می دهد‪.‬‬
 ‫‪27‬‬

‫‪ -10‬ترکیب کمپننتی بنزین های موتر‬

‫بنزین های موتر عبارت از مخلوط کمپننت های است که درنتیجه عملیات مختلف تکنالوژیکی‬
‫تصفیه نفت حاصل می گردند ‪.‬‬
‫بنزین ها را در عملیات تقطیر مستقیم ‪ ،‬انشقاق حرارتی ‪ ،‬انشقاق کتلستی و ریفورمینگ کتلستی تولید‬
‫می نمایند ‪ .‬به منظور افزایش کیفیت کمپننت های بنزین انشقاق حرارتی و پولیمرایزیشن به آن ها‬
‫بنزین دارای عدد اکتان بلند را که در ترکیب خود تولول ‪ ،‬الکیل بنزول و غیره شامل‬
‫است ‪ ،‬عالوه می نمايند‪.‬‬
‫ترکیب کمپننتی بنزین های موتری با عدد اکتان پائین )‪ ( A  72‬و )‪ ( A  76‬مختلف بوده‬

‫ومربوط به دستگاه های تکنالوژیکی فابریکات مربوطه آن می باشد ‪.‬‬

‫ترکیب کمپننتی بنزین های دارای عدد اکتان بلند خیلی ثابت بوده ومربوط به عملیات تکنالوژیکی‬
‫وکیفیت نفت مورد تصفیه می باشد ‪ .‬بنزین های تقطیر مستقیم از نفت های مشرق زمین با درجه‬
‫حرارت ختم غلیان(‪ )200÷180‬درجه سانتی گراد عبارت از بنزین عدد اکتان پائین (‪ )53÷43‬می‬
‫باشد‪ .‬درین بنزین ها (‪ )10÷3‬فیصد هایدروکاربن های اروماتیکی (‪ )30÷12‬فیصد هایدروکاربن های‬
‫نفتینی‪ )80÷60( ،‬فیصد هایدروکاربن های پارافینی نورمال ‪ )2÷1( ،‬فیصد هایدروکاربن های الیفینی‬
‫موجود بوده ومحتوای سلفر در آن ‪ 0.2‬فیصد می باشد ‪ .‬بنزین تقطیر مستقیم که از نفت های کم سلفر‬
‫حاصل می شود دارای مقاومت زیاد انفجاری (باعدد اکتان ‪ 60‬الی ‪ )66‬می باشد‪ .‬درحال حاضر حصه‬
‫بنزین تقطیر مستقیم در مخلوط بنزین های موتری کم می باشد‪ .‬عدد اکتان کمپننت های بنزین موتری‬
‫در جدول (‪ )5‬درج گردیده است‪:‬‬
‫جدول (‪ )5‬عدد اکتان کمپننت های بنزین موتری‪.‬‬
‫عدد اکتان‬
‫بطریقه تحقیقاتی‬ ‫بطریقه موتوری‬ ‫کمپننت ها‬
‫‪ TЭC‬به مقدار‪0.8‬‬ ‫‪ TЭC‬به مقدار‪0.8‬‬
‫‪TЭC‬‬ ‫بدون‬ ‫‪TЭC‬‬ ‫بدون‬
‫گرام فی کیلوگرام‬ ‫گرام فی کیلوگرام‬
‫‪56‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪41‬‬ ‫شروع غلیان الی‪ 200:‬درجه‬
‫سانتی گراد‬
‫‪60‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪-//-180-//-‬‬
‫‪73‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪// 120 -//-‬‬
‫‪76‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪// 85 -//-‬‬
‫‪91÷90‬‬ ‫‪78÷75‬‬ ‫‪91÷89‬‬ ‫‪77÷5‬‬ ‫‪// 62 -//-‬‬
‫بنزین انشقاق حرارتی نظربه تقطیر مستقیم که از عین نفت خام حاصل می شود ‪ ،‬دارای‬
‫خواص انفجاری بیشتر می باشد‪ .‬بحیث ماده خام عملیه انشقاق حرارتی جهت استحصال بنزین از‬
‫باقیمانده های ثقیل عملیه تصفیه نفت (مازوت وگودرون) استفاده می نمایند‪.‬‬
 ‫‪28‬‬

‫عدد اکتان بنزین انشقاق حرارتی (‪ )70÷64‬بوده واز نقطه نظر کیمیاوی ثبات نداشته‬
‫ومحتوای سلفر درآن (‪ )0.4÷0.3‬فیصد می باشد ‪ .‬بنزین انشقاق کتلستی از موادخام سبک تیل خاک‬
‫وفرکشن گاز وئیل با حدود غلیان (‪ 150÷120‬درجه سانتی گراد) وهم چنان از مواد خام ثقیل (فرکشن‬
‫گاز وئیل خالئی باحدودغلیان ‪ 450÷320‬درجه سانتی گراد) استحصال می گردد‪ .‬بنزین انشقاق کتلستی‬
‫دارای عدد اکتان بلند ‪( 78÷76‬بطریقه موتوری) و ‪( 84 ÷82‬بطریقه تحقیقاتی) است ‪ .‬درین بنزین ها‬
‫که ثبات کیمیاوی ندارند ‪ ،‬عالوه گی های ضد اکسیدیشن عالوه می گردد ‪ .‬محتوای سلفر درین بنزین‬
‫ها تقریبآ ‪ 0.3‬فیصد است ‪ .‬عملیه ریفورمنگ کتلستی ‪ ،‬عدد اکتان بنزین های تقطیر مستقیم (فرکشن‬
‫های با حدود غلیان ‪180÷62‬و‪ )180÷85‬را بهتر میسازد ‪ .‬بنزین عملیه ریفورمنگ کتلستی درهنگام‬
‫حمل ونقل ونگهداری ثبات کیمیاوی خوب داشته ومحتوای سلفر وقطران های حقیقی درآن بسیار ناچیز‬
‫می باشد ‪ .‬عدد اکتان بنزین های بعضی از عملیات تصفیه نفت در جدول ذیل درج شده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )6‬عدد اکتان بنزین های بعضی از عملیات تصفیه نفت‪.‬‬

‫عدد اکتان‬
‫بطریقه تحقیقاتی‬ ‫بطریقه موتوری‬ ‫بنزین ها‬
‫با‪ 0.82‬گرام فی‬ ‫با ‪ 0.82‬گرام فی‬
‫‪TЭC‬‬ ‫بدون‬ ‫‪TЭC‬‬ ‫بدون‬
‫کیلوگرام‪TЭC‬‬ ‫کیلوگرام‪TЭC‬‬

‫‪82÷78‬‬ ‫‪76÷70‬‬ ‫‪74÷72‬‬ ‫‪70.64‬‬ ‫انشقاق حرارتی‬

‫‪89÷87‬‬ ‫‪85÷83‬‬ ‫‪83÷78‬‬ ‫‪78÷76‬‬ ‫انشقاق کتلستی‬
‫ریفورمنگ کتلستی‬
‫‪90÷87‬‬ ‫‪81÷71‬‬ ‫‪83÷80‬‬ ‫‪77÷74‬‬ ‫رژیم مالیم‬
‫‪100‬‬ ‫‪96÷94‬‬ ‫‪91÷90‬‬ ‫‪86÷84‬‬ ‫رژیم ثقیل‬

‫‪ -11‬انواع بنزین های موتر‬

‫گرچه بنزین نظر به محروق دیزلی ساحه وسیع استعمال درانجن های موتر دریافت‬
‫نکرده اند ‪ ،‬اما محروق اساسی انجن های کاربیراتوری می باشد‪.‬‬
‫کیفیت بنزین ها باید با پارامترهای اساسی انجن های کاربیراتوری مطابقت داشته این مطابقت موجب‬
‫آن می گردد ‪ ،‬تادرجه انقباض انجن بلند رفته وخواص ضد انفجاری بنزین بهتر گردد ‪ .‬با بلند رفتن‬
‫عدد اکتان بنزین درجه انقباض انجن نیز بلند می رود ‪ .‬به این ترتیب تغییر کیفیت بنزین های موتر تاحد‬
‫زیادی تغییرات پارامترهای انجن های کاربیراتوری را مشخص می سازد ‪ .‬بلند بردن کیفیت بنزین‬
‫های موتر یکی از جهات اساسی انکشاف صنعت تصفیه نفت به شمار می رود ]‪.[10‬‬
 ‫‪29‬‬

‫بنزین های موتر عبارت از مخلوط فرکشن های بنزین تقطیر مستقیم به انشقاق حرارتی و‬
‫کتلستی ‪ ،‬ریفورمنگ کتلستی ‪ ،‬الکیالت وایزومیریزات می باشد ‪ .‬بنزین های موتر به قسم ایتل دار‬
‫باشد‪:‬‬ ‫می‬ ‫ذیل‬ ‫قرار‬ ‫آن‬ ‫های‬ ‫مارک‬ ‫که‬ ‫گردد‬ ‫می‬ ‫تولید‬ ‫آن‬ ‫وبدون‬
‫‪ A  66, A  72, A  76, Aи  93, Aи  98‬برای سه مارک اول عدد اکتان به طریقه موتوری وبرای‬
‫دومارک آخیری به طریقه تحقیقاتی تعیین شده است ‪ .‬درمارک های فوق حرف ‪ A‬اتومبیل و حرف‬
‫(طریقه تحقیقاتی تعیین عدد اکتان و اعداد مقابل آن قیمت های عدد اکتان بنزین ها را نشان میدهند‪.‬‬ ‫)‪и‬‬

‫‪A  66‬‬ ‫‪ -1‬بنزین موتر مارک‬

‫این نوع بنزین از عملیه انشقاق حرارتی بدست آمده وتقریبآ (‪ )70÷60‬فیصد آن از کمپننت‬
‫های تقطیر مستقیم متشکل می باشد ‪ .‬این بنزین دارای ثبات کیمیاوی کم وعدد اکتان آن ‪ 66‬بوده وبه‬
‫تنهائی مورد استفاده قرار نمی گیرد ‪ ،‬بلکه (‪ )40÷30‬فیصد آن به دیگر بنزین ها مخلوط می گردد‪.‬‬
‫درجای که دستگاه انشقاق کتلستی وجود دارد به بنزین کاالی مارک ‪ A  66‬بنزین انشقاق کتلستی را به‬
‫اندازه (‪ )15÷7‬فیصد عالوه می نمایند ‪ .‬بخاطر بلند بردن عدد اکتان عالوه گی تترا ایتایل سرب را به‬
‫مقدار ‪ 0.6‬گرام در فی کیلو گرام بنزین ‪ A-66‬عالوه می کنند‪(10) .‬‬

‫‪A  72‬‬ ‫‪ -2‬بنزین موتر مارک‬

‫عبارت از بنزین های بدون مايع ايتايل دار بوده و عدد اکتان آن ‪(72‬به طریقه موتوری) می‬
‫باشد‪ .‬درترکیب آن بنزین تقطیر مستقیم ‪ ،‬انشقاق حرارتی وقسمت زیاد تر بنزین ریفورمنگ کتلستی یا‬
‫انشقاق کتلستی شامل می باشد ‪ .‬بنزین مارک ‪ A  72‬در انجن های موتر های والگاه ‪ ، 21-‬راف ‪977-‬‬
‫‪ ،‬واز ‪ 451-‬وغیره بکار برده می شود‪(10) .‬‬

‫مارک ‪A  76‬‬ ‫‪ -3‬بنزین موتری‬

‫بنزین مارک ‪ A  76‬دارای عدد اکتان ‪( 76‬بطریقه موتوری ) بوده که قسمت زیاد آن از‬

‫بنزین انشقاق کتلستی و فقط (‪ )30÷15‬فیصد کتلوی آن از بنزین تقطیر مستقیم وقسمت بسیار کم آن از‬

‫بنزین انشقاق حرارتی متشکل می باشد‪ .‬جهت بلند بردن ثبات ضد انفجاری وکیمیاوی به بنزین مذکور‬
 ‫‪30‬‬

‫عالوه گی تترا ایتایل سرب(‪ )TЭC‬به مقدار ‪ 0.41‬گرام فی کیلو گرام عالوه می گردد‪ .‬بنزین مارک‬

‫‪ A  76‬را در موترهای زیل ‪ ،130-‬گاز ‪ ،21‬گاز ‪ 66-‬وغیره استفاده می نمایند‪(10) .‬‬

‫‪AИ  93‬‬ ‫‪ -4‬بنزین موتری مارک‬

‫بنزین مارک ‪ AИ  93‬دارای عدد اکتان نه کمتر از ‪( 93‬بطریقه تحقیقاتی) بوده و به دو‬
‫دار مارک ‪AИ  93‬‬ ‫وریانت یعنی ايتايل دار وبدون آن تولید می گردد‪ .‬درترکیب بنزين ايتايل‬
‫(‪ )80÷75‬فیصد بنزین رژیم مالیم ریفورمنگ کتلستی (‪ )15÷10‬فیصد تولول و (‪ )10÷8‬فیصد الکیل‬
‫بنزول شامل می باشد‪.‬‬
‫بنزین بدون مايع ايتايل دار مارک ‪ AИ  93‬درترکیب خود (‪ )75÷70‬فیصد کتلوی بنزین‬
‫رژیم ثقیل ریفورمنگ کتلستی‪ )27÷25( .‬فیصد کتلوی الکیل بنزول و (‪ )7÷5‬فیصد کتلوی فرکشن‬
‫بوتان – بوتیلین را دارا می باشد ‪(10) .‬‬

‫‪AИ  98‬‬ ‫‪ -5‬بنزین موتری مارک‬

‫این نوع بنزین دارای عدد اکتان نه کمتر از ‪( 98‬بطریقه تحقیقاتی) می باشد ‪ .‬بنزین‬
‫‪ AИ  98‬رابراساس بنزین بدون مايع ايتايل دار ‪ AИ  93‬با عالوه کردن تترا ایتایل سرب به اندازه‬
‫‪ 0.8‬ګرام فی کیلو گرام تهیه می نمایند ‪(10) .‬‬

‫بلند بردن خواص ضد انفجاری بنزین های موتری باعث ازدیاد ومداومت کار انجن موتر‬
‫وکاهش مصرف محروق می شود ‪ .‬تولید بنزین با عدد اکتان بلند با ازرش ذاتی وسرمایه گزاری درین‬
‫عرصه ارتباط مستقیم دارد ‪ .‬بطور مثال ارزش ذاتی متوسط بنزین ما رک ‪ A  72‬نظربه ارزش ذاتی‬
‫متوسط بنزین مارک ‪ A  66‬به اندازه( ‪) 10.2‬فیصد وارزش ذاتی بنزین مارک ‪ AИ  93‬نظربه بنزین‬
‫مارک ‪ A  72‬به اندازه (‪ )39.5‬فیصد وهم چنان ارزش ذاتی بنزین مارک ‪ AИ  98‬نظربه ‪A  76‬‬

‫به اندازه( ‪) 168.4‬فیصد بلند تر می باشد‪ .‬ماهیت مسله در اینجا است که بلند بردن عدد اکتان از ‪ 66‬تا‬
‫‪ 76‬عمآل آنقدر باالی ارزش ذاتی ساحوی تاثیر ندارد ‪ ،‬حتی ارزش ذاتی ساحوی بنزین مارک ‪A  76‬‬

‫نظربه ‪ A  72‬کمتر می باشد ‪ ،‬زیرا بنزین بدون تترا ایتایل سرب مارک ‪ A  72‬درترکیب خود‬
‫کمپننت های قیمتی انشقاق کتلستی حرارتی را دارا بوده در حالیکه عدد اکتان آن آنقدر بلند نیست‪.‬‬
‫با بلند بردن عدد اکتان ‪( 75÷76‬بنزین ‪ ) AИ  93‬ارزش ذاتی مقایسوی به اندازه ‪2.1‬‬
‫فیصد بلند می رود ‪ .‬در صورت بلند بردن عدد اکتان از ‪ 85‬تا ‪( 89‬بنزین ‪ ) AИ  98‬افزایش ارزش‬
 ‫‪31‬‬

‫ذاتی به اندازه ‪ 6.5‬فیصد بلند می رود ‪ .‬به مقیاس بزرگ این چنین افزایش ارزش ذاتی مربوط به حجم‬
‫مالی تولید بنزین های دارای عد اکتان بلند می باشد ‪ .‬حجم مقایسوی مالی تولید بنزین موتر مارک‬
‫‪ A  76‬به اندازه (‪ )11÷10‬فیصد اضافه تر از بنزین ‪ A  72‬می باشد ‪( .‬افزایش ارزش ذاتی به اساس‬
‫‪ A  76‬و ‪ A  93‬این افزایش به‬ ‫بلند بردن عدد اکتان به اندازه ‪ 2.6÷2.5‬فیصد است )‪ .‬برای بنزین‬
‫اندازه ‪ 11.5‬فیصد می باشد‪.‬‬
‫افزایش شاخص های تولیدی بنزین های موتری نظربه عدد اکتان ( به فیصدی نظربه شاخص‬
‫های بنزین ‪ ) A  76‬درجدول (‪ )7‬درج شده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )7‬شاخص های تولیدی بنزین ‪ A  76, Aи  93‬و ‪ Aи  98‬نظربه ‪ A  72‬به فیصدی‬

‫‪AИ  98‬‬ ‫‪AИ  93‬‬ ‫‪A  76‬‬ ‫شاخص های تولیدی‬

‫‪219‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪89‬‬ ‫ارزش ذاتی متوسط فابریکوی‬

‫‪225‬‬ ‫‪110‬‬ ‫حجم متوسط مالی فابریکوی‬
‫‪230‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪113‬‬ ‫قیمت تمام شد فابریكوی‬

‫ارقام فوق نشان میدهد که با بلند رفتن کیفیت بنزین ها ‪ ،‬ارزش ذاتی حجم مالی و قیمت تمام شد‬
‫فی واحد محصول نیزبلند می رود ]‪.[7,10‬‬
‫یکی از مطالبات مهم ازکیفیت بنزین های موتوری عبارت از محتوای سلفر درآن میباشد‪ .‬نظربه‬
‫ستندرت برای بنزین های دارای عالمت کیفیت ‪ AИ  93, A  76‬و ‪ АИ  98‬محتوای سلفردرآن ها‬
‫‪ 0.01,‬و ‪ 0.005‬اضافه تر نیست ‪ .‬برای بنزین های مارک‬ ‫به ترتیب از ‪0.02‬‬
‫‪ AИ  98, AИ  93, A  76, A  72‬که عالمه کیفیت ندارند محتوای سلفر برای ‪ A-72‬از ‪0.12‬‬
‫وبرای دیگران از ‪ 0,1‬اضافه ترنباشدد‪ .‬بعضی از شاخص های بنزین ها با مارک های‬
‫‪ AИ  93, A  76, A  72‬و ‪ AИ  98‬درجدول (‪ )8‬نشان داده شده است ‪.‬‬
‫بنزین موتوری اکسترا با عدد اکتان نه کمتر از‪ 95‬یک بنزین بدون مايع ايتايل دار بوده واز‬
‫مخلوط بنزین های انشقاق کتلستی مواد خام دستلیاتی سبک کمپننت های ایزوپارافینی ‪ ،‬اروماتیکی و‬
‫بنزین گازی تهیه می گردد ‪ .‬نظربه شاخص های فزیکی – کیمیاوی آن را در روسیه درانجن موترهای‬
‫چایکا وسایر انجن های این تیپ استفاده می کند‪.‬‬
 ‫‪32‬‬

‫‪ AИ  93, A  76, A  72‬و ‪AИ  98‬‬ ‫جدول (‪ )8‬شاخص های بنزین موتوری مارک های‬

‫‪АИ  98 АИ  93‬‬ ‫‪А  76‬‬ ‫‪А  72‬‬ ‫شاخص های‬

‫عدد اکتان‬
‫‪89‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪72‬‬ ‫بطریقه موتوری‬
‫‪98‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪72‬‬ ‫بطریقه تحقیقاتی‬
‫‪0.82‬‬ ‫‪0.82‬‬ ‫‪0.41‬‬ ‫‪-‬‬ ‫محتوای ‪ ТЗС‬به گرام فی کیلوگرام‬
‫درجه حرارت شروع غلیان به ‪ °C‬نه پاینتراز‬
‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫تابستانی‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫زمستانی‬
‫درجه حرارت تقطیر‪10‬فیصدبه درجه سانتی گراد نه بلنداز‬
‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬ ‫تابستانی‬
‫‪-‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪55‬‬ ‫زمستانی‬
‫درجه حرارت تقطیر‪50‬فیصدبه درجه سانتی گراد نه‬
‫بلندتراز‬
‫‪115‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪115‬‬ ‫تابستانی‬
‫‪-‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫زمستانی‬
‫درجه حرارت تقطیر‪90‬فیصدبه درجه سانتی گراد نه بلندتراز‬
‫‪180‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪180‬‬ ‫تابستانی‬
‫‪-‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫زمستانی‬
‫درجه حرارت ختم غلیان به درجه سانتی گراد نه بلندتراز‬
‫‪195‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪195‬‬ ‫تابستانی‬
‫‪-‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪185‬‬ ‫زمستانی‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫باقیمانده درانبیق به فیصدی‬
‫فشاربخارات مشبوع به ملی میترستون سیماب‬
‫‪500‬‬ ‫تابستانی‬
‫‪500‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪700‬‬ ‫زمستانی‬
‫‪700‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪3.0‬‬
‫‪3.0‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫تیزاب به ملی گرام ‪KOH‬در‪100‬ملی لیترنه اضافه تر‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪600‬‬ ‫غلظت قطرات حقیقی به ملی گرام در‪100‬ملی لیتر‬
‫‪900‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪0.12‬‬ ‫تناوب اندوکسیونی به دقیقه نه کمتراز‬
‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫حصه کتلوی سلفربه فیصدی‬
‫‪-‬‬
‫آبی‬ ‫سرخ‬ ‫زرد‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫رنگ‬
‫ذرات میخانیکی‬
 ‫‪33‬‬

‫‪ – 12‬بنزین های انجن های هوائی ( فضائی )‬

‫این بنزين ها برای انجن های پستونی احتراق داخلی اختصاص داده شده است‪ .‬درانجن های‬
‫هوای احتراق داخلی اول محروق دریک سیستم مخصوص که بنام کاربيتریاد میشود باهوای مخلوط‬
‫کاری را تشکیل میدهد ویا درخودحجره احتراق محروق از فرسونکه به آن پاش داده میشود این نوع‬
‫پاش دادن محروق رادرانجن های هوایی و بعضی از انجن های موترها صورت می گیرد ‪.‬اما‬
‫دردیگرمو ترها مخلوط کاری در کاربیتر تشکیل گردیده وبعدآ توسط نل های مخصوص به حجره‬
‫احتراق جهت احتراق داده می شود ]‪. [7.10‬‬

‫بنزین های هوای به مارک های ذیل تولید می گردند‪ Б  91115 , Б  95130 , Б  100130 :‬و‬

‫‪. Б  70‬درکسرعــــدد صورت ‪ ،‬عدد اکتان و مخرج آن ها سورت بنزین ها را نشان میدهد بنزین‬
‫‪ Б  70‬را قبآل از عملیه تقطيرمستقیم نفت نفتـینی با عالوه کردن ‪ 20‬فیصد کمپننت های اروماتیکی‬
‫حاصل می کردند ‪ .‬درحال حاضر بنزین ‪ Б  70‬را براســـاس محصــوالت ریفورمينګ کتلستی تهیه‬
‫می نمایند ‪ .‬یعنی هایدروکاربن های اروماتیکی را از کتلیزات ریفورمنگ کتــلستی جدا نموده و‬
‫روغنیات حاصل شده را با کتلیزات معیاری مخلوط می نما یند ‪ .‬مخلوط مـــذکورمتشکل از (‪)55÷50‬‬
‫(‪ )40 ÷ 30‬فیصد کتالیزات بوده که به آن (‪ )12 ÷ 10‬فیصد الــــکیل بنزول را‬ ‫فیصد رافینات و‬
‫عالوه مــی کنند ‪ .‬هم چنان بنزین ‪ Б  70‬را از یکجا کردن کاندنســـات گازات و الکیل بنزول نیز‬
‫بدست می آورند ‪.‬‬
‫‪91‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪ Б -‬مدت زیاد بر اساس انشقاق کتلستی‬ ‫‪Б-‬و‬ ‫‪، Б --‬‬ ‫بنزین های هوائی‬
‫‪115‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪130‬‬

‫دومرحله ئی با عالوه کردن ( ‪ ) 40÷ 20‬فیصد الکیل بنزین ومقدارکمی تولول ویا الکیل بنزول تهیه‬
‫میگردید ولی دراین اواخر این نوع بنزین های در بعضی فابریکات به اساس بنزین های ریفورمینگ‬
‫‪100‬‬
‫‪ Б -‬رادر نتیجه مخلوط نمودن ‪ 50‬فیصد کتالیزات ریفورمينګ‬ ‫کتلستی تهیه می گردد ‪ .‬بنزین‬
‫‪130‬‬
‫‪95‬‬
‫‪ Б-‬از مخلوط کردن ‪50‬‬ ‫رژیم ثقیل و ‪ 50‬فیصد الکیل بنزول بدست می آورند بنزین‬ ‫کتلستی‬
‫‪130‬‬

‫فیصد کتالیزات ریفورمینگ ( ‪ ) 45 ÷ 35‬فیصد الکیل بنزول و (‪ ) 10÷ 5‬فیصد فرکشن سبک بنزین‬
‫‪91‬‬
‫‪ Б -‬در نتیجه مخلوط نمودن ‪ 55،5‬فیصد کتالیزات ریفورمینگ‬ ‫تقطیر مستقیم بدست می آید بنزین‬
‫‪115‬‬

‫‪ 37،6‬فیصد الکیالت و ‪ 6،9‬فیصد تولول بدست می آید درتمام بنزین ها با عدد اکتان بلند مایع ايتايل‬
‫دار را عالوه می کنند ‪ .‬عالوه بران با بنزین های هوای با عدد اکتان بلند عالوه گی ضد اکسدیشنی‬
 ‫‪34‬‬

‫پارا ‪ –p‬اکسی دای فينايل امین به مقدار ( ‪ ) 0،005 ÷0،004‬فیصد ورنگ به مقدار ( ‪ 6‬گرام دریک‬
‫‪100‬‬
‫‪ Б-‬رنگ سرخ تاریک منحل در روغن به مارک‬ ‫کیلوگرام بنزین ) عالوه می نمایند به بنزین‬
‫‪130‬‬
‫‪91‬‬ ‫‪95‬‬
‫‪ Б -‬رنگ سبز ( ‪ ) Чж‬را‬ ‫‪ Б -‬رنگ زرد منحل در روغن و با بنزین‬ ‫(‪ )ж‬وبه بنزین‬
‫‪115‬‬ ‫‪130‬‬
‫عالوه می کنند ]‪. [7‬‬
‫ثبات ایتایل سرب برای بنزین های هوائی خیلی مهم می باشد ‪ .‬اگرچه محتوای هایدروکاربن‬
‫های اروماتیک در بنزین های مذکور آنقدر زیاد نیست اما آنهارا میتوان برای مدت طوالنی نگهداری‬
‫نمود ولی بازهم تترا ایتایل سرب را نظر به بنزین های موتر در این بنزین ها به مقدار ( ‪ )5÷4‬مرتبه‬
‫اضافه تر عالوه می کنند ‪.‬تترا ایتایل سرب در بنزین هوائی خصوصا ً در اقلیم گرم تابستانی زود تر‬
‫تجزیه می گردد ‪ ،‬عالوه گی ضد اکسدیشنی ‪ -p‬اوکسی دای فينايل امین جهت جلوگیری از تجزیه تترا‬
‫‪100‬‬ ‫‪95‬‬
‫‪ Б -‬نظر به مواد خام‬ ‫‪ Б-‬و‬ ‫ایتایل سرب خیلی موثر می باشد دوره ثبات بنزین های هوائی‬
‫‪130‬‬ ‫‪130‬‬

‫ايشان در جدول ذیل درج شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )9‬دوره ثبات بنزین های هوائی مناطق باکو ‪ ،‬گروزینی و امبيلسکی شوروی سابق ‪.‬‬

‫دوره ثبات به ساعت‬

‫با ‪ 0،004‬فیصد ‪ –p‬اکسی دای‬ ‫مارک بنزین‬
‫بدون عالوه گی ضداکسدیشنی‬
‫فينايل امین‬
‫به اساس بنزین تقطیر مستقیم باکو‬
‫‪95‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Б-‬‬
‫‪130‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Б-‬‬
‫‪100‬‬
‫‪130‬‬

‫به اساس مواد خام گروزنین‬

‫‪95‬‬
‫‪55‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Б-‬‬
‫‪130‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪Б-‬‬
‫‪100‬‬
‫‪130‬‬
‫به اساس بنزین انشقاق کتلستی نظر به مواد خام امبیلسکی‬ ‫‪95‬‬

‫‪96‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Б-‬‬ ‫‪130‬‬

‫‪100‬‬
‫‪115‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪Б-‬‬ ‫‪130‬‬
 ‫‪35‬‬

‫در بنزین های هوائی به مقدار ( ‪ )0،005 ÷ 0،004‬فیصد عالوه گی ‪ –p‬اوکسی دای فينايل‬
‫امین در نظر گرفته شده است ‪ ( .‬در محل تولید ) دوره ثبات آنها درمحل تولید نه کمتر از ‪ 8‬ساعت بعد‬
‫ازنگهداری در جریان ‪ 6‬ماه نه کمتر از‪ 2‬ساعت می باشد این قسم دوره ثبات حفظ کیفیت را در جریان‬
‫دوسال گرنتی می نمایند ‪.‬‬
‫‪ – 13‬مطالبات از کیفیت بنزین های هوائی‬

‫بنزین های هوائی دارای خواص بلند ضد انفجاری بوده یعنی احتراق نورمال وبدون انفجار را تحت‬
‫درجه انقباض مخلوط کاری هوا – محروق در سلندر انجن تامین می نماید ‪ .‬با بلند رفتن درجه انقباض‬
‫تعداد دوران وال انجن زیاد میشود ‪ .‬خاصیت ضد انفجاری بنزین درجریان کار مخلوط فقیر توسط عدد‬
‫اکتان آن مشخص میگردد تترا ایتایل سرب را به مقدار معین جهت دوام کار و زهریت با بنزین های‬
‫‪90‬‬ ‫‪91‬‬
‫‪ Б -‬به مقدار‬ ‫‪ Б -‬به مقدار‪ 2،5‬گرام فی کیلوگرام‪ ،‬به بنزين‬ ‫هوائی عالوه میکند‪ ( .‬به بنزین‬
‫‪130‬‬ ‫‪115‬‬
‫‪100‬‬
‫‪ Б -‬به مقدار ‪ 2،7‬گرام فی کیلو گرام عالوه می گردد) ‪.‬‬ ‫‪ 3،3‬گرام فی کیلوگرام و به بنزین‬
‫‪130‬‬

‫بنزین های هوای باید دارای خواص چاالنی اسان انجن ‪ ،‬زود محترق شدن وتغییر بهتر رژیم کاری‬
‫انجن باشد ‪ .‬این خواص مربوط به ترکیب فرکشن بنزین بوده که تقطیر ‪ 10‬فیصد خواص چاالنی بنزین‬
‫‪ 50‬فیصد سرعت گرم نمودن را نشان میدهد تقطیر( ‪ ) 97÷90‬فیصد تبخیر مکمل وتقسیمات متوازن‬
‫محروق را با سلندر های انجن نشان میدهد ‪ .‬بخاطر قطع حباب های گازی در محروق هوائی در لین‬
‫انتقالی فشار بخارات مشبوع تحت ‪ 38‬درجه سانتی گراد نباید از‪ 0،48‬میگاپاسکال اضافه تر باشد ‪.‬‬
‫برای ثبات کیمیاوی بنزین های هوائی نورم عدد ایودینی نیز در نظرگرفته شده که باید نه کمتر‬
‫از ‪ 12÷2‬گرام ایودین در ‪ 100‬گرام بنزین باشد محتوی قطران های حقیقی نه کمتر از ‪ 5÷2‬ملی گرام‬
‫در ‪ 100‬ملی لیتر بنزین میباشد در بنزین های هوائی نباید پارچه های یخ وکرستال های پارافين تحت‬
‫درجات پائین حرارت به وجود آید ازاین رو درجه حرارت کرستالیزیشن نباید از ‪ -60‬درجه سانتی‬
‫گراد باالترباشد این بنزین ها نباید باعث فلز خوردگی پرزه جات انجن شود محتوای سلفر که باعث‬
‫فلزخوردگی میشود در بنزین باید کمتر از ‪ 0،05‬فیصد باشد ‪.‬عدد تیزابی آن ( ملی گرام ‪KOH‬در صد‬
‫ملی لیتر بنزین ) نیز محدود باشد بنزین هوائی همچنان باید فاقد مرکبات اکسیجن ‪ ،‬تیزابی ‪ ،‬قلوی ‪،‬‬
‫مواد میخانیکی وآب باشد ]‪.[30,10‬‬

‫‪ – 14‬عالوه گی های بنزین‬

‫جهت بهتر ساختن خواص بهره برداری بنزین ها ‪ ،‬عالوه گی های ذيل رابه آن می افزایند‪.‬‬
 ‫‪36‬‬

‫الف‪ :‬عالوه گی ضد انفجاری ‪ :‬عالوه گی ضد انفجاری تترا ايتايل سرب ‪ (C 2 H 5 ) 4 pb‬یا‬

‫‪ TЭC‬عبارت از یک ماده ضد انفجاری فعال برای بنزین وتیل طیارات میباشد‪.‬عالوه نمودن‬
‫مقدار ناچیز این ماده مقاومت انفجاری مخلوط های فقیر وغنی بنزین هارا به اندازه قابل‬
‫مالحظه بلند میبرد‪ TЭC .‬را به شکل مایع ایتل دار باالی ناقل سربی رنگ داده شده به بنزین‬
‫عالوه می نمایند ‪.‬‬
‫عالوه نمودن ‪ TЭC‬بدون ناقل ممنوع بوده زیرا درصورت احتراق آن درقسمت های پستون‪،‬‬
‫حجره احتراقی ‪،‬الکترود های ایجاد کننده جرقه ودر والو های چاالنی به مقدار زیاد ترسبات را تشکیل‬
‫داده که باعث ضعیف شدن کار آنجن گردیده و درنتیجه عمران را کوتا ه میسازد ‪.‬بحیث ناقل سربی در‬
‫مایع ایتل دار ازمرکبات هیلوجنی عضوی استفاده مینمایند‪ TЭC.‬یک ماده زهری بوده ومسمومیت‬
‫بنزین را زیاد می سازد ولی در صورت رعایت وتنظیم درست کارانجن مسمومیت بنزین های ایتل دار‬
‫نسبتآ کم وبی ضررمی باشد‪ .‬از سه مارک مایع ایتل دار ‪ T  2,1  TC ,   9‬استفاده بعمل میآید ‪.‬‬
‫مایع ایتل دار ‪ P  9‬که دارای بروم ایتایل )‪ (CH 3  CH 2  Br‬بوده وقابلیت زیادی فرار را‬
‫دارا میباش د در صورت حمل ونقل ونگهداری از بنزین فرار نموده که در نتیجه ‪ TЭC‬با غلظت زیادی‬
‫در بنزین باقی میماند‪.‬‬
‫مایع ایتل دار ‪ P  2‬ماده دای بروم ایتان )‪ (CH 2 BrCH 2 Br‬بوده که قابلیت فرارآن نسبت به‬
‫بروم ایتان کمترمی باشد‪.‬مایع ایتل دار‪ 1-TC‬را بحیث ناقل سربی بکار میبرند که بمقدار ‪ 58‬فیصد‬
‫دایبروم پروپان را دارا می باشد جهت ثبات مایع ایتل دار ماده پارا اکسی دای فینل امین‬
‫‪H‬‬
‫‪ ) HO-‬را به مقدار (‪ )0.03÷0.02‬فیصدبه مایع مذکورعالوه می گردد‪.‬‬ ‫‪- N-‬‬ ‫(‪- OH‬‬
‫بخاطرثبات تناوب مایع ایتل داربایددارای ماده مذکوردرهنگام تولید ) ‪ ( 7‬گرام وبعد از نگهداری) ‪2‬‬
‫(گرام باشد عالوه نمودن ‪ P  9‬به اندازه )‪(2‬ملی لیترو ‪ 1-TC‬به اندازه) ‪( 1.6‬ملی لیتردریک کیلوگرام‬
‫مخلوط که متشکل از‪ 70‬فیصدایزواکتان و ‪ 30‬فیصدنارمل هپتان باشد صورت میگیرد‪.‬‬
‫مایع ایتل دار ‪ T  2‬را به اندازه ‪ 1،7‬ملی لیتر به مخلوط مذکور عالوه میکنند مایع ایتل دار‬
‫بدون رنگ بوده وبخاطر بیخطری مایع مذکور را توسط رنگ زرد تیز مارک (‪ )K‬به اندازه ‪0،14‬‬
‫گرام فی کیلو گرام رنگ میدهند ترکیب مایع ایتل دار مارکهای مختلف درجدول (‪ )10‬درج گردیده‬
‫است‪.‬‬
 ‫‪37‬‬

‫جدول (‪ )10‬ترکیب مایع ایتل دار مارکهای ‪1  TC ,   9‬و ‪, p  2‬‬

‫محتوای کمپننت ها به فیصدی وزنی‬

‫کمپننت ها‬
‫‪P2‬‬ ‫‪1  TC‬‬ ‫‪P9‬‬

‫‪55‬‬ ‫‪58،0‬‬ ‫‪54‬‬ ‫تترا ایتایل سرب ‪(C 2 H 5 ) 4 Pd‬‬

‫ـــ‬ ‫ـــ‬ ‫‪33‬‬ ‫بروم ایتان ‪CH 3CH 2 Br‬‬
‫ـــ‬ ‫‪36‬‬ ‫ـــ‬ ‫دایبروم ایتان ‪CH 2 BrCH 2 Br‬‬
‫‪3‬‬ ‫ـــ‬ ‫ـــ‬
‫‪cl‬‬ ‫پروپان ‪CH 3CHBrCH 2 Br‬‬ ‫دایبروم‬
‫‪5،5‬‬ ‫ـــ‬ ‫‪6،8‬‬
‫کلورنفتالین‬
‫تا ‪100‬‬ ‫تا ‪100‬‬ ‫تا ‪100‬‬
‫بنزین ‪Б  70‬‬
‫‪0,03÷0,02‬‬ ‫‪0,03÷0,02‬‬ ‫‪0,03÷0,02‬‬ ‫‪H‬‬ ‫پاراکسی دای فینل امین‬
‫‪OH‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪OH‬‬

‫‪CH 3CH 2 Br‬‬ ‫‪Tэc‬‬

‫ـــ‬ ‫ـــ‬ ‫‪0,7÷0,6‬‬
‫‪CH 3CH 2 Br‬‬ ‫‪Tэc‬‬
‫ـــ‬ ‫‪0,7÷0,62‬‬ ‫ـــ‬
‫‪0,707÷0,625‬‬ ‫ـــ‬ ‫ـــ‬ ‫‪CH 3  CHBrCH 2 Br‬‬ ‫‪Tэc‬‬

‫ب – عالوه گی ضداکسیدیشن ‪:‬‬

‫بحیث عالوه گی بخاطرافزایش خواص ضداکسیدیشنی بنزین ها را ازپارااکسی دای فینل امین عالوه‬
‫گی ضد اکسیدیشنی ‪ ФЧ  16‬وانگیباتورقطران چوب استفاده می نمایند‪ .‬تمام این مواد عملیه اکسیدیشنی‬
‫محروق رابطی ساخته وتاثیرمضره محصوالت اکسدیشن رانیزکاهش میدهد ]‪.[7,30‬‬

‫عالوه گی ضد اکسیدیشن رابه مقدارکم درمحروق عالوه می کنند‪ .‬عالوه گی پاراکسی دای فینل امین‬
‫درتمام محروقات موثربوده خصوصآ دربنزین های طیارات ثبات تترا ايتايل سرب رازیاد ساخته‬
‫ودربنزین های موترازاکسیدیشن الیفین ها جلوگیری می نماید ]‪.[7,10‬‬

‫نقص این عالوه گی عبارت ازقابلیت انحالل کم آن درمحروق می باشد‪.‬اول باید این ماده به حالت قابل‬
‫انحالل تبدیل شده وبعدابه محروق عالوه گردد بحیث محلل آن ازهایدروکاربن های اروماتیکی استفاده‬
‫میشود‪ .‬بعضی ازمشخصات پاراکسی دای فينايل امین درجدول ذیل درج است ]‪.[30‬‬
 ‫‪38‬‬

‫جدول (‪)11‬بعضی ازمشخصات عالوه گی پارااکسی دای فينايل امین‪.‬‬

‫‪H‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪N‬‬ ‫مشخصات ‪OH‬‬
‫ارقام‬

‫کتله مذابه خاکستری‬ ‫شکل ظاهری‬

‫(‪ )74÷69‬درجه سانتی گراد‬ ‫درجه حرارت ذوبان‬
‫ناخالص های تعامل کننده که قابلیت انحالل‬
‫خنثی‬ ‫رادرآب دارد‬
‫‪0,2‬‬ ‫قابلیت خاکسترشدن به فیصدی نه کمتراز‬
‫‪ 0,05‬فیصد‬ ‫قابلیت انحالل دربنزین ‪Б  70‬‬

‫عالوه گی ضداکسیدیشن فینولی ‪ ФЧ  16‬ازقطران ذغال تهیه گردیده وبرای ثبات محروق که‬
‫دارای الفین ها باشد استفاده می شود ‪.‬عالوه گی ضداکسیدیشن فینولی رابطریقه تقطیرمستقیم قطران‬
‫چوب استحصال می نماید‪.‬‬
‫موثریت نسبتی بعضی ازعالوه گی های ضداکسیدیشنی بنزین برتری بدون مايع ايتيل‬
‫داردرجدول ذیل درج است‪.‬تناوب اندوکسیونی آن ‪ 285‬دقیقه میباشد‪(7,30) .‬‬

‫جدول(‪)12‬موثریت نسبی بعضی ازعالوه گی های ضداکسیدیشنی‬

‫به‬ ‫اندوکسیونی‬ ‫غلظت عالوه گی ضداکسیدیشنی به تناوب‬ ‫عالوه گی ضداکسیدیشن‬
‫دقیقه‬ ‫فیصدی‬
‫‪580‬‬ ‫‪0،065‬‬ ‫قطران چوبی‬
‫‪615‬‬ ‫‪0،065‬‬ ‫‪ФЧ  16‬‬
‫‪785‬‬ ‫‪0،010‬‬ ‫‪ -n‬اکسی دای فینل امین‬
‫‪705‬‬ ‫‪0،030‬‬ ‫اینول‬
‫اینول – دربنزین خوب حل شده وبه مقدار(‪ )0،010÷0،03‬فیصدبه آن عالوه می شود فورمول‬
‫کیمیاوی آن ) ‪ (C4 H 9 ) 2 CH 3C6 H 2 OH‬ونام آن ‪ -4‬میتل ‪ 6،2-‬دای – تریت – بوتیل فینول بوده ودارای‬
‫مرکبات فینولی نیزمی باشد‪.‬‬
‫ج – عالوه گی ضدیخ بندی ‪ :‬ایتایل سولوزولف یعنی مونوایتایل ایتراتیلین گالیکول‬
‫‪ C2 H 5  O  CH 2  CH 2  O  CH 2 CH 2 OH‬ازایجادکرستل های یخ درمحروق طیارات بشکل‬
‫فعاالنه جلوگیری می نمایند زیرادرین صورت با آب مخلوط زود ته نشین شونده راتشکیل می دهد‪.‬‬
 ‫‪39‬‬

‫‪ -2.2.2‬محروقات دیزلی‬

‫‪ -1‬ویژه گی های استعمال محروقات دیزلی درانجن ها‬

‫اولین انجن دیزلی درسال ‪ 1897‬عیسوی توسط رودلف دیزل اختراع گردیده ‪ .‬بحیث محروق‬
‫برای اولین انجن دیزلی از کراسین روشن استفاده می نمودند ‪ .‬ترویج بسیارسریع انجن های دیزلی‬
‫باعث آن شدکه درسال ‪ 1899‬عیسوی درشهر پترزبورگ روسیه تغییرساختمان آن به اساس محروق‬
‫نفتی بسیارارزان قیمت (درآن وقت) به عوض ساختمان قبلی صورت گیرد‪ .‬محروق جدیدنیزازماده خام‬
‫نفتی حاصل می گردید اکمال دیزل به جهات مختلف صورت گرفت وبه زودی انواع مختلف دیزل‬
‫برای موترها ‪ ،‬تانک ها‪،‬ریل ها ‪ ،‬کشتی هاماشین های ثابت وغیره تولید گردید که ازهمدیگرنظربه‬
‫ساختمان سرعت حرکت پستون طریقه تزریق محروق وغیره متمایزمی باشند‪ .‬برای هرنوع انجن‬
‫محروق مخصوص به خودش به کارمی رود‪.‬‬
‫محروق دیزل برای انجن های احتراق داخلی با اشتعال ازاثرانقباض اختصاص داده شده است ]‪.[7,10‬‬

‫دیزل مطابق باطرزکارانجن های کاربیراتوری کارنه نموده بلکه درانجن های دیزلی هوایی خالص داده‬
‫میشود هوای مذکوربه اندازه ‪ 20÷15‬مرتبه بیشترانقباض یافته وتحت چنین درجه انقباض‬
‫فشارهوادرمحفظه احتراقی تا (‪ )40÷30‬کیلوگرام فی سانتی مترمربع رسیده وهواتا (‪)700÷500‬‬
‫درجه سانتی گراد گرم میگردد باالی هوای گرم منقبض شده ازطریق فرسونکه محروق دیزل رابه‬
‫قطرات بسیارکوچک تبدیل شده (قسمآ هم تبخیرمی نمایند) تزریق می گردد محروق تزریق شده همرای‬
‫هوا مخلوط احتراقی را تشکیل داده وتوسط حرارت هوای منقبض بدون موجودیت منبع اشتغال (بدون‬
‫جرقه ) محترق می گردد‪ .‬به هراندازه که مخلوط احتراقی درسلندرقبل ازاحتراق منقبض گردد به همان‬
‫اندازه مقداربیشترحرارت درهنگام احتراق محروق ایجاد گردیده وبه کارمفیده تبدیل می شود‪ .‬به‬
‫هراندازه که درجه انقباض زیاد باشد به همان اندازه انجن به طوراقتصادی کارمی نماید ضریب کار‬
‫مفیده انجن های دیزلی (‪ )38÷35‬فیصد بوده درحالیکه ازانجن های کاربیراتوری (‪ )28÷22‬فیصد می‬
‫باشد انجن های دیزلی نظربه پروسه کاربه دوعملیه (دوسلندره ) وچهارعملیه یی (چهارسلندره)‬
‫ونظربه سرعت دوران کرینشافت به سه نوع ذیل تقسیم می شوند ‪:‬‬
‫الف‪ :‬بادوران سریع (سریع السیر)که دریک دقیقه اضافه تراز‪ 1000‬مرتبه دورمیخورد‪.‬‬
‫ب‪ :‬بادوران متوسط که دریک دقیقه تا (‪ )1000÷500‬مرتبه دورمی خورد‪.‬‬
‫ازین نوع انجن ها درماشین های برقی کشتی ها‪ ،‬ریل ها وماشین های ساکن یا ثابت (برقی‬
‫حرارتی) وبحیث انجن های کمکی درکشتی ها استفاده می شود‪.‬‬
 ‫‪40‬‬

‫ج‪ :‬بادوران بطی (بطی السیر) که دریک دقیقه کمتراز‪ 500‬مرتبه دورمیخورد ‪ .‬این نوع انجن‬
‫درکشتی های شناوردیزلی ودرستیشن های ثابت برقی به کارمی رود‪.‬‬
‫عملیات ایجاد مخلوط احتراقی واحتراق محروق درانجن های سریع السیردیزلی تا اندازه زیادی‬
‫مربوط به ساختمان محفظه احتراقی می باشد این عملیات بسیارمغلق بوده وتفهیم آن کارمشکل می باشد‬
‫برای وضاحت بعضی ارقام راکه این عملیات رامشخص می سازد ارائه می نمایم ‪ :‬محروق درسلندربه‬
‫کمک فرسونکه تحت فشار‪ 1200‬کیلوگرام فی سانتی مترمربع درانجن های تراکتوری وتحت‬
‫فشار(‪ )1400÷800‬کیلوگرام فی سانتی مترمربع درانجن های دیزلی داده می شود‪ .‬جریان محروق‬
‫درخروج ازفرسونکه به سرعت ‪ 250‬مترفی ثانیه یعنی تقریبآ مساوی به سرعت صوت بوده‬
‫وقطرمجرای فرسونکه که ازآن محروق تزریق می شود )‪ (0,2÷0,15‬ملی مترمی باشد‪ .‬هربارتزریق‬
‫)‪ (0,08÷0,06‬ملی لیتردیزل راتشکیل میدهد ‪ .‬تزریق محروق درفاصله بین (‪ )17÷10‬درجه تارسیدن‬
‫پستون به نقطه غیرفعال باالیی )‪ (BMT‬وتزریق آخرین قطرات آن تا ‪ 20‬درجه دوران چرخ صورت‬
‫می گیرد‪.‬‬
‫محروق درسلندربه حالت ذرات بسیارکوچک غبارمانندداده شده که به شکل میلیون ها قطرات‬
‫کوچک با قطر )‪ (0,12÷0,0001‬ملی لیترپاشان می گردد‪ .‬اگردرانجن های کاربیراتوری با دوران‬
‫کرینشافت ‪ 2000‬دورفی دقیقه جهت تبخیربنزین ومخلوط آن باهوا ‪ 0,025‬ثانیه وقت الزم باشد درانجن‬
‫های سریع السیر دیزلی جهت تبخیرمحروق (اززمان تزریق تاشروع احتراق)درعین دوران وال به‬
‫اندازه )‪ (0,03÷0,002‬وقت به مصرف می رسد ‪ 10( .‬مرتبه کمترنظربه انجن های کاربیراتوری)‬
‫اگرهوای اضافه موجود نباشددیزل درهرمحفظه احتراقی بطورنا متوازن ویا غیریکسان تقسیم می‬
‫گردد‪ .‬جهت توزیع متوازن (یکسان) محروق درانجن های دیزلی هوا رابه مقداراضافی می دهند‪.‬‬
‫صنایع تصفیه نفت دونوع محروق دیزلی را تولید می کند‪:‬‬
‫الف‪ -:‬دیزل سبک که دارای لزجیت کم بوده وبرای انجن های دیزلی تیز رفتار مورد استفاده‬
‫قرار می گیرد‪.‬‬
‫ب‪ -:‬دیزل ثقیل که دارای لزجیت زیاد بوده وبرای انجن های دیزلی بطی السیر اختصاص داده‬
‫شده است‪.‬‬
‫محروق دیزلی برای انجن های سریع السیر به پنج مارک ( تابستانی‪ ،‬زمستانی‪ ،‬قطبی‪،‬‬
‫مخصوص ومخصوص باکیفیت عالی ) تولید می گردد‪.‬‬
‫محروق دیزلی به چهار مارک( تابستانی‪،‬زمستانی‪ ،‬زمستانی شمالی وقطبی ) تولید می شود‬
‫محروق دیزلی برای انجن های با دوران متوسط وبطی به دومارک ( دیزل برای انجن ها بادوران‬
‫متوسط ودوران کم برای انجن های کشتی ها بادوران بطی ) تولید می شود ]‪.[10‬‬
 ‫‪41‬‬

‫محروقات دیزلی انجن های تیز رفتار باید جوابگوی مطالبات ذیل باشند ‪:‬‬
‫‪ -1‬محروق مذکورباید دارای قابلیت اشتغال الزمی بوده یعنی چاالنی خوب واحتراق مکمل را‬
‫تامین کند‪.‬‬
‫‪ -2‬درصورت تناوب کم حفظ شعله باید دارای چنان ترکیب فرکشنی و لزجیت مناسب باشد که‬
‫پاشان شدن الزمی را تامین کند ‪.‬‬
‫‪ -3‬محروق دیزلی باید دارای خواص پائین الحرارت بوده ومحتوای محصوالت فعال‬
‫فلزخورده گی ‪ ،‬مرکبات قطرانی وناخالص های میخانیکی را دارا نباشد ‪.‬‬

‫‪ – 2‬قابلیت اشتعال‬
‫یکی از خصوصیات بسیار مهم محروق دیزلی عبارت از قابلیت اشتعال آن بوده که بلند رفتن‬
‫تدریجی فشار وکار متوازن انجن را تامین میکند‪ ،‬قابلیت اشتعال محروق دیزلی توسط عدد سیستان‬
‫مشخص میگردد عدد سیستان دیزلی خاصیت چاالنی انجن احتراق مکمل محروق ودرجه بی دود‬
‫ساختن گازات خروجی را از انجن تعیین می کند ]‪.[10‬‬

‫عدد سیستان قابلیت شعله ور شدن دیزل را نشان میدهد عدد سیستان دیزلی مساوی به محتوای سیستان‬

‫‪CH 3‬‬
‫) بوده که نظربه اشتعال خود معادل‬ ‫) ‪ (C16 H 34‬به فیصدی در مخلوط با ‪ -‬ميتايل نفتالین(‬
‫وقابلیت اشتعال محروق مورد آزمایش در شرایط ستندردی باشد عدد سیستان را میتوان توسط کارهای‬
‫ساده البراتواری دریافت نمود بطور مثال اندکس لزجیت دیزل را توسط فورمول های امپریک نظر به‬
‫نقطه انلین در یافت نموده وبعدآبااستفاده ازگراف های ستندردی ترتیب شده عدد سیستان رادریافت می‬
‫نمایند که وقت بسیار کم را در بر می گیرد‪.‬‬
‫در یافت عدد سیستان توسط اندکس لزجیت زیاد تر در ممالک روبه انکشاف که به عدم‬
‫موجودیت دستگاه های البراتواری مواجه میباشند صورت میگیرند بابلند رفتن عدد سیستان محروق‬
‫دیزلی از ‪ 40‬تا ‪ 55‬واحد خواص چاالنی انجن دوبرابر خوبتر شده ‪ 1،4‬مرتبه تشکیل ترسبات گرم و‬
‫(‪ ) 1،15÷ 1،10‬برابر دود راکم میسازد بابلند رفتن عدد سیستان از ‪42‬تابه ‪ 46‬واحد بطور عملی‬
‫مصرف مخصوص محروق زیاد نشده ولی اگر از ‪ 50‬تابه ‪ 60‬واحد عدد سیستان بلند برده شود‬
‫مصرف مخصوص آن تا( ‪ ) 13÷10‬فیصد بلند میرود درصورتیکه تعداد دوران درانجن زیاد تر از‬
‫‪ 2000‬دور فی دقیقه باشد اقتصادیت انجن بطور علمی با بلند رفتن عدد سیستان ( باالتر از ‪) 50÷45‬‬
‫تغییر نمی خورد ]‪.[10‬‬
 ‫‪42‬‬

‫از این سبب عدد سیستان باید برای تمام مارکهای محروق دیزلی که درانجن های اتوموبیل ها مورد‬
‫استفاده قرار میگیرد از ‪ 45‬واحد شرطی کم نباشد ]‪.[10‬‬

‫تنها انجن های که مطالبات بسیار جدی شعله ورشدن از محروق را دارا اند عدد مذکور باید‪ 50‬و ‪52‬‬
‫واحد در نظر گرفته شود ]‪.[10‬‬
‫چاالنی نورمال وکار متوازن انجن توسط محروق که عدد سیستان آ ن (‪ ) 55÷40‬واحد شرطی باشد‬
‫صورت گرفته میتواند ‪.‬‬
‫ترکیب فرکشنی محروق دیزلی باالی پاشان شدن واحتراق مکمل آن وهمچنان دورشدن‬
‫گازات وترسبات عملیه احتراق تاثیر بارز دارد درصورت که محتوای فرکشن های سبک در محروق‬
‫زیاد باشد فشار احتراق افزایش یافته ودراین صورت موتر به سختی کارمینماید محروقی که درآن‬
‫فرکشن های ثقیل بیشتر باشد در این صورت خصوصیت پاشان شدن آن خراب شده که این عمل خود‬
‫بخود باعث کار غیر اقتصادی انجن میگردد انجن های دیزلی سریع السیر فعلی وآینده نظربه انجن های‬
‫سابق دارای یک سلسله تفاوت های اصولی میباشد‪ .‬در اثر اکمال وبهبودی محفظه احتراقی مخلوط‬
‫کاری واحتراق محروق درآن بطور معقول ومناسب تامین شده که درهنگام سرعت زیاد دوران قدرت‬
‫مخصوص نیز تامین میشود به ارتباط به این مسله مطالبات از ترکیب فرکشن محروق ( آماده شدن‬
‫واحتراق محروق در زمان کم ) نیز تغییر می يابد بنابران در محروق محتوای فرکشن های سبک‬
‫متوسط وثقیل باید به نسبت های متناسب وجود داشته باشد محروقات دیزلی برای موتر ها وتراکتورها‬
‫باید خواص تبخیر کردن سریع اشتعال خوب احتراق مکمل وبدون دود وخاصیت چرب کاری کافی را‬
‫دارا باشد ‪.‬‬
‫‪ –3‬درجه حرارت تولید جرقه‬
‫درجه حرارت تولید جرقه عبارت از درجه حرارتیست که تحت آن محصوالت نفتی گرم شده‬
‫در شرا یط استندردی چنان مقدار بخارات را بوجود میاورد که باهوای محیط مخلوط احتراقی را تشکیل‬
‫دهد که درصورت نزدیک ساختن منبع شعله جرقه تولید نماید ]‪. .[6‬‬
‫درجه حرارت تولید جرقه خطر حریق محروق دیزلی مشخص میسازد محروق دیزلی که‬
‫محتوای فرکشن های سبک را ب ه اندازه کافی دارا باشد بزودی تبخیر نموده وخطر حریق آن بیشتر‬
‫میباشد بنابر آ ن درجه حرارت اصغری مجاز تولید جرقه نظربه شرایط استعمال آن محدود میگردد‬
‫خاصیت گرد شدن یا پاشان شدن وکار موزون مخلوط احتراقی محروق دیزلی توسط شاخص لزجیت‬
‫دیزل مشخص میگردد محروق دارای لزجیت کم بطور موزون پاشان گردیده قابلیت تبخیر آن بهتر‬
‫میباشد مخلوط کاری آ ن به آسانی تشکیل شده واحتراق آن خوبتر صورت میگیرد در درجات پائین‬
‫حرارت محروق دیزل باید دارای حرکت منظم درنلها‪ ،‬فلترها ‪ ،‬پمپ ها ‪ ،‬وفرسونکه باشد به این‬
‫خواست ‪ ،‬محروق دارای لزجیت کم جواب مثبت میدهد ‪ .‬اما محروق دارای لزجیت بسیار کم سبب‬
 ‫‪43‬‬

‫ازدیاد فرسایش اپارات های احتراقی می شود بنابرآن الزم است تا لزجیت محروق دیزلی مناسب بوده‬
‫وبر اساس پارامتر های ساختمانی انجن تعیین گردد ‪.‬‬

‫‪ -4‬سایر خواص بهره برداری محروق دیزلی‬

‫قابلیت تامین فریکانس موتوری محروق واپارات های توزیع کننده آن عبارت از مشخصه مهم‬
‫کیفیت بهربرداری آن درانجن های دیزلی تیزرفتار میباشد درصورتیکه انجن دیزلی بامحروق دارای‬
‫قطرانی وهایدروکاربن های قابل اکسدیشن کارنماید باعث تشکیل بیشتر دوره باالی پرزه جات موتر‬
‫وکوکس در مجرای فرسونکه پاش ده نده میگردد بنابر همین دلیل است که محتوای قطران ها والیفین ها‬
‫محدود می گردد ‪.‬‬
‫قابلیت کوکس شدن وخاکستر شدن محروق دیزل باالی مقدار ترسبات که در انجن ایجاد‬
‫میشود تاثیر بارزی را وارد می نماید بنابر آن این شاخص ها نیز طبق نورم ها محدود می گردد ‪.‬‬
‫موجودیت تیزاب ها وقلوی های منحل درآب وتیزاب های عضوی در محروقات دیزلی باعث‬
‫فلزخورد ه گی پرزه جات می شود ازاین رومقدار آن نیز در محروقات دیزلی مطابق به نورم ها‬
‫محدود می شود ‪.‬‬
‫لزجیت محروق دیزلی باالی اقتصادیت انجن تاثیرات مشخص داشته طوریکه با بلند رفتن‬
‫لزجیت مقاومت سیستم انتقال دهنده محروق به انجن بلند رفته بی نظمی در جریان محروق رخ داده‬
‫احتراق آن نامکمل صورت گرفته دود زیاد تشکیل شده وسیستم انتقال دهنده محروق به فرسایش جدی‬
‫روبرو می شود در نتیجه مصرف مخصوص محروق بلند رفته ومصارف زیادی را جهت ترمیم‬
‫وتبدیل سیستم انتقال دهنده محروق ایجاب می کند‪.‬‬
‫با کاهش لزجیت محروق دیزلی صنایعات محروق از طریق درزهای سیستم زیاد می گردد‬
‫از این سبب است که برای اکثریت محروقات دیزلی لزجیت کینماتیکی را تحت ‪ 20‬درجه سانتی گراد‬
‫در حدود ( ‪ 6÷3،5‬و ‪ )8÷ 4،5‬سانتی ستوکس کنترول می نمایند ( به استثنای دیزل مارک ‪ ДA‬که‬
‫لزجیت کینماتیکی آن ‪ 4÷ 1،5‬سانتی ستوکس میباشد )‬
‫درصورت تغییرات زیاد لزجیت سیستم انتقالی محروق به فرسایش روبرو میشود ‪.‬‬
‫باالی اقتصادیت محروق دیزلی ترکیب فرکشن آن نیز تاثیر داشته باازدیاد حصه فرکشن‬
‫سبک در آن مصرف مخصوص وطاقت انجن کم میشود بطور مثال درصورت که محتوی فرکشن که تا‬
‫‪ 300‬درجه سانتی گراد غلیان میکند از ‪ 40‬تابه ‪ 100‬فیصد افزایش میابد طاقت انجن )‪ ( ЯAЗ  204‬به‬
‫اندازه ( ‪ )7÷6‬فیصد (مصرف محروق از ‪ 115‬تابه ‪ 108‬لیتر ) کم میشود مصرف محروق دارای ‪70‬‬
 ‫‪44‬‬

‫فیصد فرکشن سبک (فرکشن که تا ‪ 300‬درجه سانتی گراد غلیان میکند ) نسبت به محروق که از ‪40‬‬
‫فیصد فرکشن مذکور تشکیل شده باشد به اندازه (‪ )4.5÷4‬فیصد کمتر می باشد ]‪.[10‬‬

‫یکی از مطالبات مهم از کیفیت محروق دیزلی عبارت از پائین نگاه داشتن درجه حرارت‬
‫انجماد آن می باشد‪ .‬خصوصآ برای محروق دیزلی که در قطب شمالی ومناطق سردسیرمورداستفاده‬
‫قرارمی گیرد‪ .‬ازین سبب جهات اساسی بلندبردن کیفیت محروق دیزلی عبارت ازتولیددیزل بامارک‬
‫های قطبی می باشدکه درجه حرارت انجماد آن ها‪ -40‬و‪ -60‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫جداکردن فرکشن های سبک پارافینی ازفرکشن محروق دیزلی سبب می شودکه درجه‬
‫حرارت انجماد آن پایین آید به این ارتباط درصنعت تصفیه نفت عملیات دی پارافیزیشن فرکشن دیزل‬
‫توسط کاربامیدرشد نموده است درسال های اخیرجذب پارافین های مایع ازفرکشن مستقیم دیزل با حدود‬
‫غلیان ‪ 320÷200‬درجه سانتی گراد به طریقه ادسوریشن صورت می گیرد انکشاف عملیات دی‬
‫پارافیزیشن باعث ثبات بهره برداری ازمحروق دیزلی زمستان وقطبی می شود ‪.‬‬
‫شاخص بسیارمهم دیگرعبارت ازمحتوای سلفردرمحروق دیزلی می باشد مرکبات سلفری میتواند‬
‫حوادث ناگواررادر ماشین های موتری بوجود آورد‪.‬‬
‫تولید محروق دیزلی کم سلفریکی ازجهات اساسی بلند بردن کیفیت محروق دیزلی می باشد جهت‬
‫رسیدن به این هدف تقریبآ (‪ )54÷53‬فیصد تمام کمپننت های فرکشن دیزل را به تصفیه هایدروجنی‬
‫هدایت می نمایند ]‪. .[10‬‬
‫محتوای سلفردرمحروق دیزلی انجن های سریع السیربایدکمتراز‪1‬فیصدودربطی‬
‫السیراز(‪ )2÷1،5‬فیصدزیادترنباشد‪.‬‬

‫‪ -5‬عالوه گی ها به محروقات دیزلی‬

‫مطالبات جدی ازخواص بهره برداری محصوالت نفتی رانه تنها انتخاب مواد خام وعملیات‬
‫تکنالوژی تصفیه مرفوع می سازد بلکه عالوه گی ها نیزدربلند بردن کیفیت محصوالت مذکوررول مهم‬
‫رابازی می نماید ]‪. [28‬‬
‫ع الوه گی ها عبارت ازموادعضوی اند که به طریقه مصنوعی بدست آمده وجهت بلندبردن‬
‫کیفیت وخواص بهره برداری به مقدارکم به محصوالت نفتی عالوه می گردد‪ .‬سنتیزوتولیدصنعتی‬
‫عالوه گی ها یک بخش مستقل صنعت نفتی – کیمیاوی راتشکیل میدهد درحال حاضرتولید جهانی‬
‫عالوه گی ها به ‪ 1.5‬ملیون تن درسال می رسد‪ .‬عالوه گی ها نظربه عالمات مختلف ازقبیل تاثیرمتقابل‬
‫ومیکانیزمی وترکیب کیمیاوی تفکیک وتقسیم بندی می گردد که ازجمله تقسیم بندی تاثیرمتقابل خیلی‬
‫مروج می باشد به اساس این گروپ ازعالوه گی ها جهت بهترساختن این ویا آن خواص محروق دیزلی‬
‫به کارمیرود که ذیآل ازآن یادآوری می نمایم ]‪. [28‬‬
 ‫‪45‬‬

‫‪-1‬جهت بهترساختن عملیه احتراق دیزلی یعنی تزئید کننده عدد سیستان که به اندازه ‪0،25‬‬
‫فیصد کتلوی به محروقات دیزلی عالوه می گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬عالوه گی ضداکسیدیشن که بعضی اوقات آنرابنام انگیباتورهای اکسیدیشنی نیز یاد می‬
‫کنند و به مقدار(‪ )0.1÷0.001‬فیصد کتلوی به محروقات دیزلی عالوه می گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬عالوه گی برای بلندبردن خواص چربکاری دیزل ‪.‬‬
‫‪ -4‬عالوه گی ضدفلزخورده گی ‪.‬‬
‫‪ -5‬عالوه گی جهت بهترساختن خواص نگهداری درجه پائین حرارت انجماد دیزلی ‪.‬‬
‫‪ -6‬عالوه گی ضدانتقال حرارت وتشکیل الک ها وترسبات که بنام عالوه گی شست وشوکننده‬
‫یا دی ترگینت نیزیاد وبه مقدار(‪ )0.2÷0.1‬فیصدبه دیزل عالوه می گردد ‪.‬‬
‫‪ -7‬عالوه گی برای بهترساختن ثبات درمقابل سمارق ها وبکتریا هاکه بنام ضدمکروارگانیزم‬
‫یاانتی سپتیک نیزیادمی شود وبه مقدار(‪ )0.15÷0.05‬فیصدکتلوی به محروقات دیزلی عالوه می شود‪.‬‬
‫‪ -8‬عالوه گی ضددود که به مقدار (‪ )0.5÷0.25‬فیصد کتلوی به محروق دیزلی‬
‫عالوه می گردد ‪.‬‬
‫‪ -9‬عالوه گی جهت بهترساختن وکنترول لزجیت محروق دیزلی که به مقدار‪ 0.01‬فیصد‬
‫کتلوی به محروق مذکور عالوه می شود‪.‬‬
‫‪ -10‬عالوه گی بخاطربلند بردن قابلیت پاشان شدن محروق که به مقدار(‪ )0.1÷0.25‬به‬
‫محروق دیزلی عالوه می گردد‪.‬‬
‫‪ -11‬عالوه گی ضد فعالیت فلزات که به مقدار (‪ )0،005÷0،003‬به محروق دیزلی‬
‫عالوه می شود‪.‬‬
‫درحال حاضرجهت بهترساختن خواص بهره برداری وغیره محروقات دیزلی درروسیه‬
‫ازعالوه گی ها ذیل استفاده اعظمی بعمل می آید‪:‬‬
‫استفاده اعظمی بعمل می آید‪:‬‬
‫) ‪(CH 3‬‬

‫) این ماده عدد سیستان محروق دیزلی‬ ‫‪CH  O  NO2‬‬ ‫الف – ایزوپروپیل نيترات (‬
‫) ‪(CH 3‬‬

‫راباالبرده وخاصيت چاالنی آن رادردرجات پائین حرارت بهترمی سازد‪ .‬درصورت عالوه نمودن‬
‫ایزوپروپیل نیترات به اندازه ‪ 1‬فیصد عدد سیستان دیزل رادرحدود (‪ )12÷10‬واحد بلند می‬
‫برد‪.‬ایزوپروپیل نیترات دارای بوی ایتری وبدون تاثیرمضره بوده بشکل ظاهری آن شفاف کثافت آن‬
 ‫‪46‬‬

‫‪ 1.0219‬گرام فی سانتی مترمربع ودرجه حرارت تولید جرقه آن درظرف سربسته ‪ 11‬درجه سانتی‬
‫گراد می باشد‪.‬‬
‫ب‪ -‬عالوه گی ‪ -: ВНИИ  HП  111‬عبارت از عالوه گی چندین تاثیره برای محروقات‬
‫دیزلی بوده که پرزه جات وسایط را از فرسایش در هنگام احتراق نگهداری مینماید این عالوه گی را‬
‫بر اساس گازوئیل ثقیل عملیه انشقاق کتلستی ویا مواد خام نفتینی تهیه نموده وکمپننت های ذیل را به آن‬
‫اضافه می نمایند ‪:‬‬
‫‪CL‬‬

‫به مقدار ‪7‬فیصد وزنی ‪ ВНИИ  11‬به مقدار دو فیصد و نفتینات‬ ‫اورتاکلور بنزول‬

‫باریم به مقدار دو فیصد‪.‬‬

‫ج‪ -‬عالوه گی‪ ВНИИ  HП  101 -:‬عالوه گی چندین تاثیره بوده وبه محروقات دارای‬
‫مقدار زیاد سلفر عالوه شده ودر دیزل های بطی السیر استفاده میگردد این عالوه گی عملیه احتراق را‬
‫بهتر ساخته وباعث کاهش خاکستریت محروق میگردد عالوه گی مذکور بر اساس گازوئیل عملیه‬
‫انشقاق کتلستی بعد از دی پارافزیشن تهیه گردیده وبه محروق دیزلی به مقدار ( ‪ ) 5.0÷ 3.0‬فیصد‬
‫وزنی عالوه میشود عالوه گی مذکور دارای ترکیب ذیل میباشد‪.‬‬
‫نفتینات مس ‪5‬فیصد نفتینات باریم ‪ 115‬فيصد النولین تخنیکی ‪ 3‬فیصد ترای کريزیل فاسفات ‪1.8‬‬
‫فیصد نترو بنزول ‪ 2.2‬فيصد ‪.‬‬

‫‪ -6‬مارکهای محروقات دیزلی‬

‫در حال حاضر صنایع تصفیه نفت مارک های زیاد محروق دیزل را برای انجن های سریع‬
‫السیر تولید می نماید‪.‬‬
‫‪ -‬مارک (‪ – )Дл‬دیزل تابس تانی بوده که درانجن های سریع السیر دیزل و توربین های گازی کشتی که‬
‫درحرارت های صفر درجه سانتی گراد وبلند تر از آن کار مینمایند مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫‪ -‬مارک ( ‪ –) ДЗ‬دیزل زمستانی بوده وبرای انجن های دیزلی سریع السیر که در حرارت های ‪-30‬‬
‫درجه سانتی گراد وپائین تر از آن کار مینماید مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪ -‬مارک ( ‪ - ( ДC‬دیزل های مخصوص میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬مارک (‪ – )ДA‬دیزل های قطب شمال بوده که درحرارت های منفی ‪ -30‬درجه سانتی گراد کار‬
‫میکند‪.‬‬
‫دیزل های مخصوص (‪ )ДC‬که برای موتر های دیزلی ‪ ،‬تراکتورها ‪،‬ریل ها وکشتی ها مورداستفاده‬
‫قرار میگیرد‪ .‬به چهار مارک ذیل تولید می گردند‪:‬‬
 ‫‪47‬‬

‫‪ - )Л( -‬دیزل تابستانی بوده ودرانجن های که در صفر درجه سانتی گراد وبلند تر از آن کارمیکند‬
‫مورداستفاده قرار میگیرند‪.‬‬
‫‪ – )З( -‬دیزل زمستانی سایبریائی بوده ودر انجن های که در حرارت ها ‪ -30‬درجه سانتی گراد‬
‫وپاینتر از آن کار میکند‪ .‬مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫قابل یاد آوری است که درهنگام تحویل دهی یا حمل ونقل محروقات دیزلی در کنار مارک‬
‫محروق مذکور ارقامی عالوه می گردد که محتوای سلفر را در آن نشان می دهد‪ .‬بطور مثال محروق‬
‫دیزلی تابستانی (‪ Л 0,5; ДЛ 0,2; Дл )0.5÷0.1‬وغیره‬
‫‪ – DT -‬این نوع مارک محروق دیزلی بریا انجن های دیزلی با دوران متوسط وکم برای سیستم های‬
‫غیر مجهز تهیه می کردد‪.‬‬
‫‪ -DM-‬مازوت برای انجن های دیزلی بطی السیرکشتی ها‪.‬‬
‫مشخصات محروق دیزلی های سریع السیر ( ‪ ) ДлА‬درجدول ذیل ارایه شده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )13‬مشخصات دیزل های سریع السیر‪.‬‬
‫‪ДА‬‬ ‫‪Дз‬‬ ‫‪Дл‬‬ ‫‪Дс‬‬ ‫مشخصات‬
‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪50‬‬ ‫عدد سیتان نه کمتر از‬
‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ترکیب فرکشنی به درجه حرارت سانتی گراد‪ :‬تقطیر ‪10‬‬
‫فیصد‬
‫‪255‬‬ ‫‪275‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪// 50 //‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪335‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪// 90 //‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪340‬‬ ‫‪// 96 //‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4÷2.5‬‬ ‫لزجیت به سانتی ستوکس در ‪ 20‬درجه سانتی گراد‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4÷2.5‬‬ ‫‪// 50 //‬‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫قابلیت کوکس شدن به فیصد‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫تیزاب به ملی گرام ‪ KOH‬در‪ 100‬ملی لیتر محروق‬
‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫محتوای سلفر به فیصد‬

‫موجود نمی باشد‪.‬‬ ‫قلوی ها وتیزاب های مخل در آب وناخالص های‬

‫میخانیکی‬
‫صورت گرفته وحفظ میگردد‬ ‫آزمایش روی صفحات مسی‬
‫‪0.01‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫قابلیت خاکستر شدن به فیصد‬
‫‪35‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪90‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه به درجه سانتی گراد نه کمتراز‬

‫‪-‬‬ ‫‪-35‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫درجه حرارت توقف حرکت به درجه سانتی گراد نه کمتر‬
‫از‬
‫‪-60‬‬ ‫‪-45‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه سانتی گراد نه کمتر از‬
 ‫‪48‬‬

‫‪ -3.2.2‬محروقات ریاکتیوی‬

‫محروقات ریاکتوی برای انجن های توربوکمپریسوری تخنیک هوائی اختصاص داده شده‬
‫است‪ .‬تخنیک هوائی (فضائی) یکی از بخش های در حال رشد سریع بوده ومحروقات آن هم بسیار‬
‫جوان می باشد ]‪. [10‬‬
‫محروقات رایکتیوی که در انجن های احتراق داخلی بکار میرود به دو گروپ ذیل تقسیم می‬
‫شود‪:‬‬
‫‪ -1‬محروق برای اپارات های فضائی با سرعت های کمتر از سرعت صوت (کمتر از ‪1200‬‬
‫کیلو متر فی ساعت)‬
‫‪ -2‬محروق برای ایارات های فضائی با سرعت های ما فوق سرعت صورت (بیشتر از‬
‫‪ 1200‬کیلو متر فی ساعت)‪.‬‬
‫درسال های اخیرقسمی که دیده می شود دست آوردهای بزرگ جهت تکمیل وتجهیزاپارات‬
‫های فضائ كسب شده است طیارات بزرگ باربری مجهزبا انجن های دومداره(کونتر)‬
‫توربورریاکتیوی که دارای درجه بلند حرارت گازدرپیشروی توربین و درجه بلند فشار هوا‬
‫درکمپريسورمی باشد‪ ،‬به میان آمده طیارات مسافربری با سرعت مافوق سرعت صوت به بهره‬
‫برداری سپرده شده وهم چنان تعداد زیاد انجن های گاز توربین هوائ بوجودآمده است ‪ .‬این چنين‬
‫دست آوردهای تخنیک هوایی رابطه مستقیم با محروق وروغنیات خصوصآ با محروقات ریاکتیوی‬
‫دارد‪ .‬بهترشدن کیفیت محروقات ریاکتیوی بطوروقفه یی‪ ،‬استفاده از طریقه های تحقیقاتیکنترول‪،‬‬
‫تجربه و هم چنان افزایش تولید محروقات ریاکیتوی جهات اساسی این دست آورد هارا تشکیل میدهد‪.‬‬
‫برداری محروقات ریاکتیوی دراین مدت زمان عملیات‬ ‫درپهلوی بهتر شدن خواص بهره‬
‫هایدورجنیشنی جهت استحصال محروقات ریاکتیوی نیز بوجود آمده است که خواص محروقات‬
‫ریاکتیوی را بهترتر می سازد‪.‬اکمال و بهبود یافتن عملیات تکنالوژیکی تصفیه نفت باعث ازدیار تولید‬
‫محروقات واستخراج نفت گردیده که یکجا باآن سطح تحقیقات علمی – تخنیکی دربخش محروقات‬
‫ریاکتوی بلندرفته که دراثر آن مطالبات مهم ومشخص ازمحروقات ریاکتوی برمالگردیده که ذیال به‬
‫مطالعه آن می پردازیم ]‪.[31‬‬

‫‪ -1‬مطالبات اساسی ازمحروقات ریاکتیوی‬

‫مطالبات مشخص کننده محروقات انجن های فضائی توربنیی – گازی عبارت ازمشخصات‬
‫انجن هاو شرایط بهره برداری (چاالنی مطمین انجن باسرعت الزمی پرواز ‪ ،‬احتراق مکمل محروق‬
‫وکاربدون بروزحوادث ناگوار) می باشد ‪ .‬این مطالبات ازمحروقات ریاکتوی مربوط به خواص‬
 ‫‪49‬‬

‫فزیکی – کیمیاوی از قبیل کثافت ‪ ،‬حرارت احتراق ‪ ،‬ترکیب فرکشنی ‪ ،‬لزجیت ودرجه حرارت شروع‬
‫کرستالیزیشن آن می باشد ‪ .‬کثافت وحرارت احتراق محروقات ریاکتیوی قابلیت انرژیکی آنرا تامین‬
‫نموده که باالی دوام (طول) پرواز تاثیر بارزدارد ‪.‬‬
‫ترکیب فرکشنی ‪ ،‬قابلیت تبخیر (درجه حرارت تقطیر ‪ 10‬فیصده) فشاربخارات مشبوع‬
‫ولزجیت محروق باالی ایجاد مخلوط هوا – محروق وعملیه احتراق تاثیر زیادی راوارد می کند ‪.‬‬
‫بابلندرفتن قابلیت تبخیر وفشار بخارات مشبوع محروقات ریاکتوی تبخیر آن بهتر صورت می گیرد‪.‬‬
‫باکاهش لزجیت محروق ریاکتوی قطرذرات پاشان شده محروق مذکور کم شده و محتوی نسبی آن در‬
‫سکتورپاش دهنده با قطربزرگتر کمتر میگردد که در نتیجه احتراق محروق بهتر صورت می گیرد‪.‬‬
‫عالوه بر آن درصورت کاهش لزجیت محروق ‪ ،‬فعالیت تنظیم کننده محروق مذکور ضعیف می گردد‬
‫( به اساس استهالك پرزجات تماسی) بنابران شاخص های فوق الزکر باید مناسب ( اپتیمال ) باشد ‪.‬‬
‫ازدیار محتوای هایدرو کاربن های اروماتیکی بخصوص دوحلقه ای ( نفتالین) درمحروقات ریاکتیوی‬
‫باعث ترسبات درمحفظه احتراقی گردیده که درنتیجه سبب کاهش موثریت احتراقی محروقات و تخریب‬
‫جدار محفظه احتراقی می شود )‪(10‬‬

‫ازدیار ودرجه حرارت ختم غلیان ‪ ,‬کثافت ‪ .‬موجودیت قطران های حقیقی ومرکبات سلفر‬
‫داردرمحروقات ریاکتوی باعث ایجاد خاکستر درانجن های ریاکتیوی می گردد ‪.‬‬
‫درصورت پرواز های طویل المدت باسرعت کمتراز سرعت صوت در ساحات حرارت های پایین‬
‫سرد شدن شدید محروق در تانکی طیاره صورت گرفته که درجه سردی تا ‪ -60‬درجه سانتی گراد می‬
‫رسد ‪ ,‬بنابر همین دلیل است که درجه حرارت شروع کرستالیزیشن محروق باید از‪ -60‬درجه سانتی‬
‫گراد بلند نباشد ‪.‬‬
‫محروقات ریاکتیوی باید سرعت زیاد پرواز را تامین نماید ‪ .‬یعنی حرارت احتراق زیاد‬
‫راداشته باشد ‪ .‬ازین جهت یکی ازخواص مهم محروقات ریاکتیوی عبارت از حرارت پایین احتراقی آن‬
‫بوده که برای تمام محروقات ریاکتیوی مساوی ونه کمتر از ‪ 10300÷10250‬کیلو کالوری فی کیلو‬
‫گرام می باشد‪.‬‬
‫برای تامین پرواز طویل المدت طیارات ‪ ،‬محروقات آن ها باید کثافت نه کمتر از‬
‫‪ 0.800÷0.755‬گرام فی سانتی متر مکعب را تحت ‪ 20‬درجه سانتی گراد داشته باشد‪ .‬ترکیب فرکشنی‬
‫محروقات ریاکتیوی مانند بنزین ها تعیین می گردد‪ .‬یعنی درجه حرارت شروع غلیان ‪ ،‬درجه حرارت‬
‫تقطیر ‪ 90, 60 , 10‬و ‪ 98‬فیصد ه حجمی درجه حرارت ختم غلیان آن می باشد ‪.‬‬
 ‫‪50‬‬

‫محروقات انجن های ریاکتیوی باید دارای ثبات عالی حرارتی بوده ودرمقابل ایجاد قطران ها و ترسبات‬
‫غیر منحل مقاوم باشند‪ .‬مقاومت حرارتی آن ها مربوط به محتوای سلفر ‪ ،‬نایتروجن ‪ ،‬هایدروکاربن‬
‫های غیر مشبوع ‪ ،‬قطران ها وناخالص های میخانیکی بوده طوریکه محتوای سلفر در آن از ‪0.25‬‬
‫فیصد اضافه ترنباشد‪ .‬محروقات ریاکتیوی باید فاقد قلوی ها وتیزاب های منحل در آب‪ ،‬مواد میخانیکی‬
‫‪ ،‬آب وغیره باشند‪ .‬عدد ایودینی آن نه اضافه تر از ‪ 3.5÷2‬در ‪ 100‬گرام محروق و محتوای قطران‬
‫های حقیقی در آن نباید زیاد تر از ‪ 5‬الی ‪ 6‬گرام در ‪ 100‬ملی لیتر محروق ریاکتوی باشد )‪(10‬‬

‫‪ -2‬میکرو ارگانیزم هادرمحروقات ریاکتيوی‬

‫درسال های ‪ 60‬قرن گذشته حادثه رخ داد که درهنکام پروازطیاره مسافر بری بال آن شکست‬
‫وسقوط نمود‪ .‬تحقیقات که باالی نمونه های محروقاتی ریاکتیوی که ازتانکر های تیل میدان های‬
‫هوائی درساحات مختلف جهان اخذ شده بود نشان داد‪،‬که سیستم محروقاتی ‪ ،‬فلترها وملمع کاری سطح‬
‫ا نجن ها ( پرزه جات) تخریب شده وهم چنان فلز خورده گی تانکی محروقاتی که دربال طیاره قرار‬
‫داشت‪،‬صورت گرفته است این حوادث اکثرا ازاثر موجودیت میکرو ارگانیزم بوجودمی آید‪.‬‬
‫میکروارگانیزم ها قابلیت افزایش خطر را درمحروق داشته بنابران مبارزه با میکروارگانیزم‬
‫ها بخاطر تامین پرواز بی خطر حتمی می باشد ‪ .‬برای جلوگیری ازایجاد این میکروارګانيزم هابه‬
‫محروق عالوهگی بیوسیدی (زهرها) را اضافه می کند ‪.‬‬

‫‪ -3‬سورت بندی محروقات رياکتيوی ‪.‬‬

‫موسسات تصفیه نفت محروقات را برای انجن های دارای سرعت کمتراز سرعت صوت‬
‫ومافوق سرعت صوت تولید می نماید‪.‬‬
‫‪ -1‬سورت بندی محروقات ریاکتيوی انجن های دارای سرعت کمتراز سرعت صوت‪ :‬بطور عموم‬
‫برای ا نجن ها دارای سرعت کمتراز سرعت صوت ازمحروقات استفاده بعمل می آید که ازتقطیر‬
‫مستقیم نفت بدست می آید‪ .‬موسسات تصفیه نفت روسیه سه مارک ذیل محروقات ریاکتوی رابرای‬
‫شرکت هوا پیمائی ایروفلوت تولید می نماید‪:‬‬
‫الف ‪ : T  1‬عبارت از فرکشنی تقطیر مستقیم نفت نفتینی کم سلفر می باشد ‪ .‬این محروق‬
‫درحدود(‪ )280-140‬درجه سانتی گراد غلیان می نماید ‪ .‬محروق ریاکتوی مارک ( ‪ ) T  1‬دارای کثافت‬
 ‫‪51‬‬

‫بلند و ثبات حرارتی پایین می باشد تیل ‪ T  1‬نظر به خواص ضد فرسایش وفلز خورده گی ازدیگر‬
‫مارک ها تفکیک می شود اماتمام خواسته های تخنیک هوائی را بر آورده ساخته نمی تواند ]‪. [31‬‬
‫ب‪ : Tc  1-‬عبارت از فرکشنی با حدود غلیان (‪ )245-130‬درجه سانتی گراد بوده واز‬
‫نفت های پارافینی سلفر دارتهیه می گردد‪.‬‬
‫هنوزهم یکی از محروقات مهم‬ ‫درحال حاضر تولید ‪ T  1‬بطور عملی قطع گردیده اما ‪Tc  1‬‬

‫رياکتيوی به شمارمی رود ‪ .‬محروق ‪ Tc  1‬بشکل مخلوطی ازفرکشنی تقطیر مستقیم و كمپننت های‬
‫تصفیه هایدروجنی به کار می رود ‪ .‬این محروق از میر کتان ها درعملیه دی میرکپتانیزیشن پاک می‬
‫گردد ‪ .‬تشکیل ترسبات نقص بزرگ آن بوده که استعمال آنرا محدود می سازد ]‪. [31‬‬
‫آمیختن یامخلوط کردن دی میر کپتانیزیشن باعث کاهش مرکبات سلفری شده که درنتیجه‬
‫کیفیت محروق ‪ Tc  1‬بلند می رود ]‪. [31‬‬
‫ج‪: T  2 -‬عبارت از محروق ایست که دارای فرکشن وسیع بوده درحدود (‪ )280-60‬درجه‬
‫سانتی گرادد غلیان می کند ‪ .‬محروق ‪ T  2‬رامعموال ازنفت های سلفر دار تولید می نماید ‪ .‬خواص‬
‫محروقات دارای سرعت کمتراز سرعت صوت درجدول(‪ )14‬ارائه شده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )14‬مشخصات فزیکی – کیمیاوی محروقات ریاکتیوی ‪T  2, TC  1, T  1‬‬
‫مارک ها‬
‫شاخص ها‬
‫‪T 2‬‬ ‫‪TC  1‬‬ ‫‪T 1‬‬
‫‪0,775‬‬ ‫‪776‬‬ ‫‪805‬‬ ‫کثافت در‪20‬درجه سانتی گرام فی متر مکعب ترکیب فرکشنی درجه‬
‫حرارت شروع غلیان به درجه سانتی گراد‪.‬‬

‫‪>60‬‬ ‫‪<150‬‬ ‫‪<150‬‬ ‫درجه حرارت تقطیر به درجه سانتی گرادنه کمتراز ‪:‬‬

‫‪145‬‬ ‫‪146÷130‬‬ ‫‪147÷141‬‬ ‫تقطیر ‪ 10‬فیصد حجمی‬

‫‪195‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪225‬‬ ‫“ ‪“ “ 50‬‬

‫‪250‬‬ ‫‪230‬‬ ‫‪270‬‬ ‫" ‪“ 90‬‬

‫‪280‬‬ ‫‪242÷220‬‬ ‫‪277÷250‬‬ ‫"‪" 98‬‬

‫‪2‬‬
‫‪MM‬‬
‫نرجیت کینماتیکی به ملی متر مربع فی ثانیه ‪C‬‬
‫‪1.05‬‬ ‫‪1.48÷1.26‬‬ ‫‪166÷1.54‬‬
‫در ‪ 20‬درجه سانتی گراد‬
‫‪6‬‬ ‫‪6.9÷4.88‬‬ ‫‪9.39÷7.28‬‬
‫در‪ 40‬درجه سانتی گراد‬
‫‪10300‬‬ ‫‪10250‬‬ ‫‪10250‬‬
‫حرارت مخصوص پائین احتزاق به کیلو کالوری فی کیلو گرام‬
‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬
‫ارتفاع شعله بدون دود به ملی متر‬
 ‫‪52‬‬

‫‪0.7‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫تیزاب به ملی گرام ‪ KOH‬در ‪ 100‬ملی متر محروق‬

‫‪100MM.P. 77.1÷69.8‬‬ ‫‪67.3÷65.7‬‬ ‫فشار بخارات مشبوع در ‪ 150‬درجه سانتی گراد به کیلو پاسکال‪.‬‬
‫‪C‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪30‬‬ ‫درجه حرارت احتراق به سانتی گراد نه کمتر از‬

‫‪-60‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫درجه حرارت شروع کرستالیزیشن‬

‫‪3.5‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫عدد ایودینی در ‪ 100‬ملی گرام محروق‬

‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪20‬‬ ‫محتوای هایدروکاربن های اروماتیکی به فیصد نه بیشتر از‬

‫ثبات حرارتی در شرایط پایداری در ‪ 150‬درجه سانتی گراد و مدت‬

‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪ 4‬ساعت ترسب به ملی گرام در ‪ 100‬ملی لیتر محروق‬

‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫محتوای اقطران های حقیقی ملی گرام در ‪ 100‬ملی لیتر محروق‬

‫‪0.005‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫‪-‬‬ ‫محتوای میرکپتان به فیصد نه اضابه تراز‬

‫‪0.003‬‬ ‫‪0.003‬‬ ‫‪0.003‬‬ ‫قابلیت خاکستر شدن به فیصد‬

‫سورت بندی محروقات ریاکتیوی برای انجن های دارای سرعت مافوق سرعت صوت‬

‫این گروپ محروقات بعداز اجرای عملیات هایدروجنیشن حاصل میگردد‪ .‬محروقات هوائی که جدیدآ‬
‫باز سازی ویا کشف گردیده وبه بهره برداری سپرده شده است عبارتند از‪. T  6, T  8B, T  8, PT :‬‬
‫بعد از‬ ‫محروقات ‪ PT‬باحدود غلیان (‪ )380÷135‬و ‪ T  8‬بعداز تصفیه هایدروجن ‪T  8B‬‬

‫عملیه هایدروکریکنگ و ‪ T  6‬با حدود غلیان (‪ )315÷165‬بعداز عملیه هایدرودی اروماتیزیشن‬

‫بدست می آید ]‪. [31‬‬
 ‫‪53‬‬

‫محروقات که درنتیجه عملیه تصفیه هایدروجنی بدست می آیند تمایل کم به سائیده گی سیستم‬
‫محروقاتی وفلزخورده گی اپارات های انجن می داشته باشد ‪ .‬بطور مثال ترسبات ازاین چنین‬
‫محروقات از ‪ 6‬ملی گرام در ‪ 100‬ملی لیتر زیاد نبوده حالکیه ازمحروق ‪ TC  1‬تا به ‪ 18‬گرام‬
‫در ‪ 100‬ملی لیتر ودر محروق ‪ T  1‬به ‪ 35‬ملی گرام در ‪ 100‬ملی لیتر میرسد ‪ .‬ضایعات کتله‬
‫صفح ه مسی دراثنای تعیین خواص فلزخورده گی محروقات انجن های دارای سرعت فوق سرعت‬
‫صوت از يک گرام فی متر مربع زیاد نمی باشد ‪ .‬درحالیکه درمحروق ‪ TC  1‬و ‪ T  1‬باالترتیب ‪10‬‬
‫و‪ 3‬گرام فی متر مربع می باشد ‪.‬‬
‫جهت بهتر ساختن خواص چربکاری محروقات ‪ T  8B, PT‬و ‪ T  6‬عالوه گی ضدسائیده گی‬
‫"‪ "K‬راغلظت ‪ 0.003‬فیصد کتلوی عالوه می نمایند ]‪. [31‬‬
‫محروقات هایدروجنيشن شده ازدیگر محروقات نظر به ترکیب فرکشنی تفکیک می گردد‪.‬‬
‫محروق‪ PT‬نظر به این مشخصات تقریبا ّ مانند ‪ TC  1‬می باشد‪ .‬درجه حرارت شروع غلیان محروقات‬
‫‪ T  8B, T  8‬اضافه تر از محروق ‪ PT‬است ازین سبب محروقات ‪ T  8‬و ‪ T  8B‬دارای فشار‬
‫بخارات مشبوع کمتر از محروق ‪ PT‬بوده که ساحه استعمال آنها را وسیع می سازد ‪ .‬محروق ‪T  8‬‬

‫در طیارات دارای سرعت مافوق سرعت صوت ‪ TY  144‬و ‪ PT‬نظر به فشار بلند بخارات مشبوع‬
‫میتواند درطیارات دارای سرعت ما فوق سرعت صوت استعمال شود درصورتیکه سرعت حرکت‬
‫طیاره محدود گردد ‪.‬‬
‫کثافت محروق ‪ 800( T  8B‬کیلو گرام فی متر مکعب ) نظربه کثافت محروق ‪ 775) PT‬کیلو‬
‫گرام فی متر مکعب) بلند تر است‪.‬‬
‫کثافت محروق ‪ T  6‬نه کمتراز ‪ 840‬کیلوگرام فی متر مکعب وفشارات بخارات مشبوع آن نه اضافه‬
‫تراز‪ 18.6‬کیلو باسکال در‪ 150‬درجه سانتی گراد درجه حرارت غلیان آن در حدود (‪)195 -308‬‬
‫درجه سانتی گراد می باشد‪ .‬هایدروکاربن های اروماتیکی ازترکیب ‪ T  6‬تقریبا ُ (‪ )5-9‬فیصد کتلوی‬
‫وکمتراز ‪ 0.5‬فیصد کتلوی هایدرو کاربن های سكلیك را دارامی باشد درجه بلند حرارت احتراق حجمی‬
‫وفشار بخارات مشبوع پایین را دارا بوده وبرای اپارات های هوایی مافوق سرعت صوت اختصاص‬
‫داده شده است ‪ .‬نظر به ترکیب فرکشن تقیل محروق ‪ T  6‬دارای خواص چاالنی خراب است قسمیکه‬
‫دیده میشود نظر به خواص بهره داری محروق عملیات هایدروجنيشن ‪ T  8B, T  8, PT‬و ‪ T  6‬به‬
‫مقایسه با محروقات ریاکتوی تقطیر مستقیم برتری های زیاد می داشته به خواسته تخنیک عصر جدید‬
‫هوایی پاسخ مثبت داده می تواند بعضی از مشخصات محروقات ریاکتوی در جدول ذیل درج شده است‬
‫]‪. [31‬‬
 ‫‪54‬‬

‫جدول (‪ )15‬مشخصات سورت های محروقات ریاکتوی انجن های دارای سرعت ما فوق سرعت صوت‬

‫مارک های محروقات مافوق سرعت‬

‫شاخص ها‬
‫‪T 6‬‬ ‫‪T  8B‬‬ ‫‪T 8‬‬ ‫‪PT‬‬
‫‪840‬‬ ‫‪805‬‬ ‫‪785‬‬ ‫‪776‬‬ ‫کثافت در ‪20‬درجه سانتی گراد به کیلو گرام فی مترمکعب‬

‫‪201÷195 173÷168‬‬ ‫‪170÷166‬‬ ‫‪148÷140‬‬ ‫ترکیب فرکستی شروع غلیان به سانتی گراد نه کمتر از‬

‫درجه حرارت به درجه سانتی گراد نه اضافه تر از‬

‫‪ 10‬فیصد‬
‫‪215÷203‬‬ ‫‪18÷177‬‬ ‫‪176÷173‬‬ ‫‪158÷149‬‬
‫‪ 98‬فیصد‬
‫‪308÷260 267÷256‬‬ ‫‪244÷242‬‬ ‫‪239÷220‬‬

‫لزجیت به ملی متر فی ثانیه " " ‪ 20‬درجه سانتی گراد‬

‫‪ 40 // //‬درجه سانتی گراد‬
‫‪3.88÷2.7 2.7÷1.97 1.65÷1.51 1.4÷1.27‬‬

‫‪10300‬‬ ‫حرارت مخصوص پایانی احتراق به کیلو کالوری فی کیلو گرام‬

‫‪10300‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪29÷25‬‬ ‫ارتفاع شعله به ملی متر نه کمتر از‬

‫‪22÷20‬‬ ‫‪26÷25‬‬ ‫‪28÷26‬‬

‫‪0.7÷0.4‬‬ ‫تیزابیت به ملی گرام ‪ kOH‬در ‪ 100‬گرام محروق نه بیشتراز‬

‫‪0.5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه به درجه سانتی گراد‬
‫‪28‬‬

‫‪-60‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫درجه حرارت شروع کرستالیزیشن به درجه سانتی گراد‬
‫‪-60‬‬

‫‪0.1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫عددایودینی به گرام در ‪100‬گرام محروق نه اضافه از‬

‫‪0.5‬‬

‫ثبات حرارتی در شرایط ثبات در ‪150‬درجه سانتی گراد‬

‫‪60‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪60‬‬ ‫مدت ‪ 5‬ساعت ترسبات غیر منحل ‪ Mr/100‬ملی لیتر‬

‫فشار در‬ ‫ثبات حرارتی در شرایط دینامیکی سقوط‬

 ‫‪55‬‬

‫ادامه جدول (‪)15‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫فلتر برای ‪ 5‬ساعت نه اضافه تر از‬

‫‪9÷5‬‬ ‫‪12÷11‬‬ ‫‪18.0÷15.7‬‬ ‫‪21.0÷10.5‬‬ ‫محتوای اروماتیک ها به فیصدی نه‬

‫بیشتر‬

‫‪6.0‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫محتوای قطران حقیقی به ملی گرام در‬

‫‪ 100‬نه بیشتر‬

‫‪0.02÷0.006‬‬ ‫‪0.005÷0.000‬‬ ‫‪0.02÷0.005‬‬ ‫‪0.011÷0.003‬‬ ‫محتوای عمده سلفر به فیصدی نه‬

‫اضافه تر‬

‫وجود ندارد‬ ‫وجود ندارد‬ ‫وجود ندارد‬ ‫وجود ندارد‬ ‫محتوای میرکپتان‬

‫صورت می‬ ‫صورت می گیرد‬ ‫آزمایش وزنی صفحه مسی در ‪100‬‬

‫گیرد‬ ‫درجه سانتی گراد در مدت ‪3‬ساعت‬

‫‪0.003‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.003‬‬ ‫قابلیت خاکستر شدن‬

‫‪20.5‬‬ ‫‪0.21÷0.12‬‬ ‫‪131.0‬‬ ‫‪1.3÷0.25‬‬ ‫محتوای هایدروکاربن های سكلیكی به‬

‫فیصدی کتلوی‬

‫‪ -4.2.2‬محروقات الترناتیف‬
‫‪ -1‬محروقات گاز مانند برای انجن ها‬
‫ترکیب وخواص انرژیتیکی صند انفجاری محروقات گاز مانند‬
‫گاز طبعی عبارت از مخلوط متیان و فركشن سبک ها یدرو کاربن های مشبوع می باشد در‬
‫صنعت کیمیاوی گاز متیان جهت استحصال امونیا ‪ ،‬کود کیمیاوی ‪ ،‬میتایل الکول ‪ ،‬کتله پالستیکی ‪،‬‬
‫پالسماس ‪ ،‬دوده را بر مصنوعی و غيره که اتیان ‪ ،‬پروپان و بوتان آن در تولید اتیلین و دیگر مواد‬
‫خام صنعتی نفتی کیمیاوی مورد استفاده قرار می گیرد ‪ .‬پروسه انتقال این گاز ات به منظور استفاده‬
‫آن در جای مناسب عامل بسیار مهم را تشکیل میدهد‪ .‬در سال های ‪ 50‬قرن بیست برای اولین بار‬
‫کمپنی یونین در شهرشیکاگوی امریکا طرز انتقال گازات را به شکل مایع کشف نمود ‪ .‬مطابق با این‬
‫طریقه حجم گاز ات مذکور را تحت فشار نورمال و حرارت ‪ – 160‬درجه سانتی گراد ‪ 600‬مرتبه‬
‫کمتر می سازند که انتقال آن به آسانی صورت می گیرد ]‪.[25‬‬

‫در سال ‪ 1980‬تقریبا ‪ 10‬فابریکه گاز ات کا ند سات در جهان فعالیت می کرد که از آن جمله‬
‫سه فابریکه آن در اسیای جنوب شرقی می با شد ‪.‬‬
 ‫‪56‬‬

‫بحیث محروقات گاز مانند در انجن های احتراق داخلی از گازات طبیعی استفاده مینمایند‪.‬‬
‫گازات طبیعی و فابریکاتی از استخراج و تصفیه نفت و هم چنان از عملیه گازی فیکیشن محروقات‬
‫جامد بدست می آید ‪ .‬نظر به حالت فزیکی وطریقه استحصال ‪ ،‬این محروقات به گازات منقبض‬
‫جنراتوری و دیگر گازات تقسیم می شود ]‪.[19‬‬

‫محروقات گاز مانند عبارت از مخلوط میخانیکی گازات مختلف محروقاتی و خنثی بوده که‬
‫در ترکیب آن کاربن ‪ ،‬هایدروجن ‪ ،‬اکسیجن و دیگر مواد احتراقی و غیر احتراقی شامل می باشد‪.‬‬
‫محروقات گاز مانند نظر به حرارت پائین احتراق به محروقات با کالوری بلند ‪، Hu.  23Мjol / M 3‬‬
‫‪ Hu  14.5Мjol / M 3‬تقسیمات‬ ‫متوسط ‪ Hu  14.5  23Мjol / M 3‬وکالوری پائینی‬ ‫کالوری‬
‫گردیده است ‪.‬‬
‫گازات طبیعی فابریکاتی و تصفیه نفت مربوط به گازات دارای کالوری بلند است‪ .‬جز اساسی‬
‫این نوع گازات عبارت از میتان ( ‪ ) CH 4‬بوده که در ترکیب گازات طبیعی (‪ )98÷70‬فیصد را تشکیل‬
‫میدهد ‪ .‬گازات کانالیزیسیون شهری که از ‪ CO2‬پاک شده باشد نظر به ترکیب خود به گازات طبیعی‬
‫نزدیک می باشد‪ .‬گازات طبیعی مایع معموآل از هایدروکاربن های پارافینی (پروپان و بوتان) وگازات‬
‫فابریکات تصفیه نفت معموآل از هایدروکاربن های غیر مشبوع (پروپلین ‪ ،‬بوتلین) تشکیل گردیده است‪.‬‬
‫گازات دارای کالوری متوسط عبارت از گازات است که بحیث محصول فرعی از عملیات‬
‫مختلف تکنالوژيکی بدست می آید (گازات کوکس سازی‪ ) ....‬درین گازات هایدروجن نظر به میتان‬
‫زیادتر می باشد ‪.‬‬
‫گازات دارای کالوری پائینی که در نتیجه گازیفکیشن محروقات جامد بدست می آید در ترکیب‬
‫آن ( ‪ )60÷50‬فیصد کاربن مونواکساید و بعضی کمپننت های غیر احتراقی از قبیل نایتروجن و کاربن‬
‫دای اکساید نیز شامل می باشد ‪.‬‬
‫محروقات گاز ماننددارای ثبات عالی انفجاری بوده و عدد اکتان آن بطریقه موتوری در حدود‬
‫‪ 110÷80‬می باشد‪ .‬زیاد ترین ثبات انفجار را میتان (‪ )115‬و کمترین را هایدروجن دارا می باشد‪.‬‬
‫شاخص های اساسی اجزای محروقات گازمانند در جدول (‪ )15‬درج شده است ]‪.[19‬‬
 ‫‪57‬‬

‫جدول (‪ )16‬شاخص های اساسی اجزای محروقات گاز مانند تحت ‪ 15‬درجه گراد و فشار ‪ 101.3‬کیلو‬
‫پاسکال‬

‫کاربن‬ ‫هایدروجن‬ ‫بوتلین‬ ‫پروپلین‬ ‫ایتلین‬ ‫پنتان‬ ‫بوتان‬ ‫پروپان‬ ‫ایتان‬ ‫میتان‬
‫مونو‬ ‫‪H2‬‬ ‫‪C4 H 8‬‬ ‫‪C3 H 6‬‬ ‫‪C2 H 4‬‬ ‫‪C5 H 12‬‬ ‫‪C 4 H 10‬‬ ‫‪C3 H 8‬‬ ‫‪C2 H 6‬‬ ‫‪CH 4‬‬
‫اکساید‬ ‫شاخص ها‬
‫‪CO‬‬
‫کثافت‬
‫درحالت بخاربه‬
‫کیلوگرام فی متر‬
‫‪1.185‬‬ ‫‪0.086‬‬ ‫‪2.37‬‬ ‫‪1.78‬‬ ‫‪1.187‬‬ ‫‪3.05‬‬ ‫‪2.46‬‬ ‫‪1.867‬‬ ‫‪1.273‬‬ ‫‪0.67‬‬ ‫مکعب‬
‫درحالت مایع به‬
‫‪-‬‬ ‫‪0.071‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.522‬‬ ‫‪0.58‬‬ ‫‪0.626‬‬ ‫‪0.58‬‬ ‫‪0.51‬‬ ‫‪0.446‬‬ ‫‪0.415‬‬ ‫کیلو گرام فی‬
‫لیتر‬
‫درجه حرارت‬
‫‪-190‬‬ ‫‪-253‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪-47‬‬ ‫‪-103.5‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-42.2‬‬ ‫‪-88.6‬‬ ‫‪-161.6‬‬ ‫غلیان به درجه‬
‫سانتی گراد‬

‫حرارت تبخیر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.410‬‬ ‫‪0.431‬‬ ‫‪0.481‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.394‬‬ ‫‪0.431‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.513‬‬ ‫به‬
‫‪Мjol /M 3‬‬
‫‪12.037‬‬ ‫‪10.228‬‬ ‫‪107.035‬‬ ‫‪81.195‬‬ ‫‪55.601‬‬ ‫‪137.912‬‬ ‫‪111.499‬‬ ‫‪85.766‬‬ ‫‪60.039‬‬ ‫‪33.869‬‬ ‫حرارت پائینی‬
‫احتراق‬
‫‪Мjol /M 3‬‬

‫‪ -2‬گازات متراکم (مایع) ترکیب و خواص آنها‬

‫منابع اساسی استحصال گازات متراکم عبارت از فابریکات تولید بنزین و گاز می باشد ‪ .‬این‬
‫فابریکات از گازات نفتی ‪ ،‬بنزین گازی ‪ ،‬فرکشن پروپان ‪ ،‬بوتان و گازات تصفیه نفت در دستگاه های‬
‫تقسیم گازات ‪ ،‬های پروپان – پروپلین و بوتان – بوتلین را تولید می کنند ‪ .‬در حال حاضر معموآل‬
‫هایدروکاربن های غیر مشبوع به فابريکات پطروشيمی جهت استحصال محصوالت نفتی‪ -‬کیمیاوی‬
‫ارسال می گردد ‪ .‬گازات متراکم شده در انجن به طور مکمل سوخته و به کاربن دای اکساید تبدیل می‬
‫گردد ‪ .‬گازات متراکم شده به سه مارک ذیل تولید می شود‪.‬‬
‫الف – پروپان تخنیکی ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬بوتان تخنیکی ‪.‬‬
‫ج – مخلوط پروپان و بوتان تخنیکی ‪.‬‬
‫این گازات متراکم شده نظربه فشار بخارات مشبوع از هم دیگر فرق می شوند‪ .‬مخلوط پروپان – بوتان‬
‫تخنیکی به دو مارک ذيل تولید می شود‪.‬‬
‫‪ - СПБТз‬مخلوط پروپان – بوتان تخنیکی ‪ -‬زمستانی باترکیب ‪ 75‬فیصد پروپان‪.‬‬
 ‫‪58‬‬

‫‪ - СПБТА‬مخلوط پروپان – بوتان تخنیکی قطبی با ترکیب ‪ 6‬فیصد بوتان‪ .‬بعضی از خواص‬
‫اجزای گازات متراکم شده در جدول (‪ )17‬درج گردیده است (تحت صفر درجه سانتی گراد و ‪ 760‬ملی‬
‫متر ستون سیماب)‪.‬‬

‫جدول (‪ )17‬خواص اجزای گازات متراکم شده ]‪.[16‬‬

‫نارمل‬ ‫ایزوبو‬ ‫نارمل‬

‫پروپان‬ ‫ایتان‬ ‫شاخص های کیفیت‬
‫پنتان‬ ‫تان‬ ‫بوتان‬
‫‪72.09‬‬ ‫‪58.08‬‬ ‫‪58.08‬‬ ‫‪44.06‬‬ ‫‪30.50‬‬ ‫کتله مالیکولی‪.‬‬
‫‪626‬‬ ‫‪566‬‬ ‫‪582‬‬ ‫‪509‬‬ ‫کثافت تحت ‪ 20‬درجه سنتی گراد ‪446‬‬
‫‪Kg‬‬
‫‪M3‬‬
‫‪197‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪152‬‬ ‫‪97‬‬ ‫درجه حرارت بحرانی به درجه سانتی ‪32‬‬
‫گراد‬
‫‪-‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫فشار مانومتری در وقت تراکم کردن ‪36.2‬‬
‫‪ Kg‬تحت ‪co‬‬
‫‪CM 2‬‬
‫‪10800 10845 10845 10972‬‬ ‫‪11264‬‬
‫حرارت پائین احتراق ‪k Cal /kg‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪104‬‬ ‫عدد اکتان (به طریقه موتوری)‬
‫‪15.2‬‬ ‫‪15.5‬‬ ‫‪15.5‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫مقدار قطری هوای مورد ضرورت ‪16.2 kg/k‬‬
‫حرارت احتراق یک کیلو گرام گازات‬
‫‪1.02‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.07‬‬ ‫متراکم شده نظربه بنزین ( ‪) Kg‬‬

‫سورت های گازات متراکم شده در جدول (‪ )18‬درج گردیده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )18‬شاخص های گازات متراکم شده‬

‫مخلوط پروپان‬ ‫پروپان‬
‫بوتان تخنیکی‬ ‫شاخص های کیفیت‬
‫–بوتان تخنیکی‬ ‫تخنیکی‬
‫‪400‬‬ ‫وجود ندارد‬ ‫‪4.0‬‬ ‫ترکیب به فیصدی حجمی ‪ :‬ایتان – ایتلین‬

‫‪-‬‬ ‫نه اضافه تراز‬ ‫نه كمتراز‪93.0‬‬

‫پروپان‪-‬پروپلین‬
‫‪4.0‬‬
‫نه اضافه تراز‬
‫نه کمتر از ‪93.0‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫بوتان – بوتلین‬
‫‪-‬‬
‫‪3.0‬‬ ‫پنتان – امیلین نه اضافه باقیات مایعی به‬
‫‪3.0‬‬ ‫وجود ندارد‬
‫فیصدی حجمی‬
‫نورم بندی نمی ‪-‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫تحت ‪ 20‬درجه سانتی گراد نه اضافه تراز‬
‫شود‬
‫وجود ندارد‬ ‫تحت ‪ +20‬درجه سانتی گراد نه اضافه تر از‬
‫‪2.0‬‬
 ‫‪59‬‬

‫(ادامه جدول ‪)18‬‬

‫‪1.6‬‬ ‫فشار بخارات مشبوع جزئی به کیلوگرام فی‬
‫نورم بندی نمی ‪-‬‬ ‫سانتی متر مربع تحت‪-20‬درجه سانتی گراد‬
‫نه اضافه تراز شود‬ ‫"‪+45‬‬
‫نه اضافه تراز ‪16‬‬ ‫‪5.0÷4.2‬‬ ‫‪16.0‬‬

‫محتوای سلفر به ‪ gr/100 M 3‬نه اضافه تر‬

‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫از‬
‫در صورتيکه در هوا ‪ 0.5‬فيصد موجود باشد احساس ميشود‪.‬‬

‫قابل یاد آوری میدانیم که نسبت پروپان ‪ -‬بوتان درمخلوط به اساس ضرورت و مورد‬
‫استعمال در نظر گرفته می شود ‪ .‬هم چنان در ایام زمستان نظربه موارد استعمال ‪ ،‬پروپان تخنیکی باید‬

‫‪ 1Kgc‬باشد ]‪.[18‬‬ ‫دارای مقدار معین فرکشن – ایتلین بوده و فشار نه کمتر از‬
‫‪CM 2‬‬
‫محروقات گازمانند باید مواد میخانیکی ‪ ،‬آب ‪ ،‬مرکبات سلفر ‪ ،‬تیزاب های غیر عضوی و‬
‫رسوبی نداشته باشد‪ .‬این مواد باعث فلز خورده گی و سائیده شدن بعضی از قسمت های انجن که‬
‫محروق به تماس باشد می گردد ‪ .‬بعضی ازمواد مضر و کیفیت کننده دیگر نیز باید در محروقات گاز‬
‫مانند از حد معین اضافه تر نباشد‪.‬‬
‫ذخایر محدود نفت وگاز و نیاز مندی های زیادی به آن ها بحیث محروق در انجن ها و مواد‬
‫خام سنتیز نفتی کیمیاوی کفايت نمی کند ‪.‬علمای این بخش را وادارساخته تا محروقات جدید برای‬
‫انجن های احتراق داخلی کشف نمایند‪ .‬یکی ازین نوع محروقات برای انجن های احتراق داخلی‬
‫هایدروجن مایع می باشد که از آب به کمک انرژی هستوی بدست می آید ‪ .‬ذخایر هایدروجن ‪ ،‬نامحدود‬
‫بوده و محصوالت احتراق آن بی ضرر ميبا شد ‪ .‬جهت استعمال عملی هایدروجن مایع الزم است تا‬
‫ارزش تولیدی آن پائین آورده شده و کار بدون خطر انجن هائیکه باهایدروجن مایع کارمیکند تامین‬
‫گردیده و طرق مناسب نگهداری هایدورجن مایع جستجو شود ‪.‬‬
‫درسال های اخیر تحقیقات زیادی در مورد الکول های مختلف بحیث محروق و گرد ذغال‬
‫سنگ و سوسپنشن آن با محروق مایع صورت گرفته است ]‪. [19‬‬

‫‪-3‬ویژه گی های استعمال محروقات گاز مانند در انجن ها‬

‫انجن های که توسط محروقات گاز مانند کار می کنند بنام انجن های گازی یاد می شوند ‪.‬‬
‫نقص اساسی محروقات گاز مانند عبارت از حرارت پائین احتراق حجمی آن می باشد ‪ .‬درصورت‬
 ‫‪60‬‬

‫استفاده از انجن های گازی در موترها ی ترانسپورتیشن طوالنی الزم است تا موتر های مذکور با‬
‫تانکی ذخیره وی که از فوالد ویا الیاژ المونیمی ساخته شده باشد مجهز باشند‪ .‬گازات که به حالت‬
‫منقبض مورد استفاده قرار می گیرند تحت فشار ‪ 19.4‬میکاپاسکال و گازاتیکه به حالت مایع مورد‬
‫استفاده قرار می گیردد تحت فشار ‪ 1.57‬میگاپاسکال کار می کند ]‪. [19‬‬
‫انجن های گازی ساکن از نل های جریان عمومی گازات که تحت فشار (‪)7.4÷4.4‬‬
‫میگاپاسکال قرار دارد ‪ ،‬تغذیه می شود‪.‬‬
‫انجن های گاز مانند یعنی انجن های که توسط محروق مایع به کار می افتند از مخلوط‬
‫محروق – هوا که در داخل ویا خارج از آن تهیه می شود استفاده می کنند ‪ .‬انجن های گازی نیز مانند‬
‫انجن ها با محروق مایع بطور کیفی‪ ،‬کمی و مختلط کنترول و تنظیم می گردند که از آن جمله تنظیم‬
‫مختلط زیاد تر مروج می باشد‪ .‬درساحه بار زیاد ‪ ،‬طاقت انجن در نتیجه تغییر کیفیت مخلوط احتراقی‬
‫تغییر میخورد‪ .‬درساحه بارکم ‪ ،‬تنظیم کار انجن درنتیجه تغییر کیفیت توزیع نمودن مخلوط کاری با‬
‫کیفیت ثابت که به سلندر انجن هدایت می شود صورت می گیرد‪.‬‬
‫برای انجن های که مخلوط کاری آن در خارج انجن تهیه می شود و گاز بدون تراکم به‬
‫ساختمان مخلوط کننده تحت فشار اتموسفیر داده می شود ‪ ،‬تنها در همین حالت ترشح گاز در محیط‬
‫خارجی و دخول هوا در نل های گاز قطع می شود ‪ .‬ترشح گاز تحت فشار جزی صورت گرفته اما در‬
‫حالت بوجود آمدن تکان درنل های گاز که مخلوط گرم ګاز وهوا در آن موجود می باشد منجربه انفجار‬
‫می شود‪.‬‬
‫برای انجن های که مخلوط کاری درداخل آن تشکیل می شود گاز به شیر دهن گازی تحت‬
‫فشار داده می شود ‪ .‬فشار گازی قبل از ساختمان مخلوط کننده در وقت تنظیم مقدار باید ثابت نگهداری‬
‫گردد و مربوط به مصرف نباشد‪ .‬اما در وقت تنظیم کیفی تغییر می خورد این مسله را تنظیم کننده‬
‫اتوماتیک فشار گاز که در داخل نل های انجن نصب است حل می سازد‪.‬‬
‫تغذیه انجن ساکن گاز ازنل های عمومی گازی که توسط نل های کوچک به انجن های مذکور‬
‫وصل است وبا ساختمان های دروسیل کننده جهت پائین آوردن فشار الزمی مجهز می باشد ‪ ،‬صورت‬
‫می گیرد‪ .‬برای ثابت نگهداشتن فشار قبل از مخلوط کننده ها‪ ،‬تنظیم کننده های فشار گاز که بطور‬
‫اتوماتیک کار می کند جابجا گردیده است ‪ .‬اگر تغییرات فشار گاز در انجن های دستگاه های‬
‫ترانسپورتی گازی زیاد باشد ‪ ،‬درینصورت پیشروی مخلوط کننده ها ریدوکتورها را جهت پائین آوردن‬
‫فشار گازی جابجا می نمایند این ریدوکتور ها عبارت از تنظیم کننده های اتوماتیک فشار گاز بوده که‬
‫تفاوت آن از نتظیم کننده ها درین است که ریدوکتور های مذکور در سیستم تغذیوی انجن های ساکن که‬
 ‫‪61‬‬

‫به فشار بسیار پائین گاز ضرورت دارد نصب می گردد‪ .‬ریدوکتورها نظربه تعداد عناصریکه در آن‬
‫فشار گاز بطور مسلسل پائین می آید به یک مرحله ئی ‪ ،‬دومرحله ئی و چند مرحله ای تقسیم می گردد‪.‬‬
‫مسله اساسی در سیستم های انجن های گازی درین است که نسبت مناسب هوا ومحروق در‬
‫تمام رژیم های کاری باید تامین گردد‪ .‬مخلوط کردن محروق – هوا به دوشکل ذیل صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬مخلوط نمودن بیرونی ‪ :‬شرایط مخلوط نمودن اجزای مخلوط کاری در انجن های گازی‬
‫با مخلوط نمودن بیرونی نظربه انجن های که با محروق مایع کارمی کند خیلی خوبتر وساده تر می‬
‫باشد یعنی محروق گاز مانند وهوا دریک حالت مختلط قرار داشته که برای استعمال در انجن های‬
‫گازی مناسب بوده وبه طور بسیار ساده در ساختمان بسیط به مخلوط کاری تبدیل می گردد‪.‬‬
‫مخلوط نمودن در مخلوط کننده یا شیر دهن مخلوط کننده صورت گرفته که توانائی مخلوط‬
‫نمودن مناسب گاز – هوا را دارا ً می باشد‪.‬‬

‫درانجن های سریع السیر چهار عملیه ئی ‪ ،‬گازی که باطاقت پائین عملیه مخلوط نمودن به‬
‫سببی خوبت ر صورت می گیرد که هوا و گاز باسرعت زیاد به مخلوط کننده های بسیط هدایت می شود‪.‬‬
‫مخلوط کننده بسیط گاز – هوا عبارت از نل سه شاخه (سه دهنه ) بوده که از یکی آن گاز و از دیگر آن‬
‫هوا داده شده و از سومی مخلوط کاری به سلندر انجن هدایت می شود ]‪.[19‬‬

‫ب رای مخلوط کردن بهتر گاز با هوا و تهیه نمودن مخلوط یا نسبت مناسب هوا و گاز و از‬
‫ساختمان های مخصوص استفاده می گردد که در آن جریان گاز به چند ساختمان تقسیم گردیده و توسط‬
‫دریچه به دیفوزور (پخش کننده ) داده می شود‪.‬‬
‫درانجن های قوی و متوسط الزم است که حجم معین گاز و هوا باهم مخلوط گردد‪.‬درصورت‬
‫استفاده ازیک مخلوط کننده جهت تغذیه انجن چند سلندره مشکل خواهد بودکه در هنگام بهره برداری‬
‫در تمام سلندر ها ترکیب ‪ ،‬مقدار ونسبت معین مخلوط هوا‪ -‬محروق نگهداری گردد‪ .‬درین حالت‬
‫باربطور نامساویانه باالی سلندر ها تقسیم می شود‪ .‬درصورت تنظیم نادرست ترکیب مخلوط کاری‬
‫درساختمان تقسیم کننده انجن خطرات انفجاربه بار آمده که منجر به حریق می شود‪ .‬جهت کاهش دادن‬
‫خطرات در سلندر های تقسیم کننده و تقسیمات مساویانه بار در آن الزم است که در سیستم های بهره‬
‫برداری حجم مخلوط کاری کم گردد‪ .‬برای این هدف در انجن های چند سلندره با طاقت متوسط و بلند‬
‫شیردهن های مخصوص مخلوط کننده باالی هر سلندر جابجا می نمایند‪.‬‬
‫‪ -2‬مخلوط نمودن داخلی‪ :‬مخلوط نمودن داخلی برای انجن های دوعملیه ئی و چهار‬
‫عملیه ئی که به قسم تراکمی و غیر تراکمی بدون درنظر داشت ضایعات گاز حین وزش آن کارمی کند‬
‫مورد استفاده قرار می گیرد ‪ .‬برای انجن های که در آن مخلوط نمودن محروق و هوا در داخل‬
 ‫‪62‬‬

‫صورت می گیرد الزم است که باالی هر سلندر تنظیم کننده کیفی و شیردهن اضافی جهت دخول‬
‫محروق گازی جابجا گردد‪ .‬شیر دهن های گازی به طور میخانیکی وهایدرولیکی کارمینماید‪ .‬مخلوط‬
‫نمودن گاز باهوا درصورت مخلوط کردن داخلی درانجن های دوعملیه ئی میتواند تنها دراثنای منقبض‬
‫ساختن گاز تحت فشار هوای وزشی خوبتر صورت می گيرد‪ .‬وقت کم عملیه مخلوط نمودن اجازه نمی‬
‫دهد که مخلوط به شکل یک نواخت (نظربه ترکیب) مانند مخلوط نمودن خارجی ‪ ،‬تهیه شود ‪ .‬ازاینرو‬
‫مکمل بودن احتراق درانجن های که با مخلوط داخلی کار می کند نسبت به مخلوط نمودن خارجی چند‬
‫مرتبه کمتر می باشد ‪.‬‬

‫‪ -5.2.2‬ترکیب ومسمومیت گازات دودی‬

‫درگازات دودی انجن های احتراق داخلی عالوه بر محصوالت احتراق مکمل محروق ‪،‬‬
‫محصوالت احتراق نامکمل ازقبیل کاربن مونواکساید ‪ Co‬هایدروکاربن ها با ترکیب وساختمان مختلف‬
‫(‪ )CH‬هم چنان بخارات محروق محترق ناشده ‪ ،‬ودوده ‪ ،‬اکساید های نایتروجن (‪ )No‬که دردرجه بلند‬
‫حرارت عملیه احتراق بوجود می آید شامل می باشد ‪ .‬سرب که درنتیجه تجزيه عالوه گی تتراایتایل‬
‫سرب تشکیل می گردد دارای مسمومیت شدیدی می باشد‪.‬‬
‫ازین جهت مقدار آن دربنزین ها محدودگریده و درشهر های بزرگ استفاده ازبنزین دارای‬
‫این چنین مواد منع قرار داده شده است ]‪. [19‬‬
‫محصوالت احتراق نامکمل یعنی کاربن مونواکساید ‪ ،‬هایدروکاربن ها ‪ ،‬واکساید‪ -‬نایتروجن نیز دارای‬
‫تاثیرات سمی می باشند‪ .‬کاربن مونواکساید (‪ )Co‬درنتیجه احتراق درعدم کفایت اکسجن مورد‬
‫ضرورت بوجود آمده که فیصدی آن درگازات خروجی تا ‪ 6‬فیصد حجمی میرسد‪ .‬درانجن های دیزلی‬
‫همیشه اکسیجن اضافی( ‪ )   1‬باقی مانده و غلظت کاربن مونواکساید (‪ )Co‬تا(‪ ( 0.3÷0.2‬فیصد می‬
‫باشد‪ .‬بوجود آمدن هایدروکاربن های (‪ )CH‬مربوط به بطی بودن یا قطع مکمل تعامل اکسیدیشن در‬
‫قشر نازک مخلوط کاری در محفظه احتراق می باشد‪ .‬شدت حرارت گازبه جدار محفظه احتراقی ‪،‬‬
‫سرعت احتراق را آنقدر پائین می آورد که محروق نمی تواند به طور مکمل بسوزد‪.‬‬
‫درگازات خروجی تقریبآ ‪ 60‬فیصد هایدروکاربن ها ‪ 20 ،‬فیصد گازات کارتر (جعبه طبی )‬
‫و‪ 20‬فیصد دیگر آن بخارات بنزین بوده که از طریق دریچه بادپکه تانکی محروق و کاربیراتور خارج‬
‫می شود ‪ .‬نایتروجن در شرایط اتموسفيری خنثی بوده اما دردرجات بلند حرارت (باالتر از ‪2300‬‬
‫درجه کالوین) با اکسیجن تعامل نموده و اکساید نایتروجن را بوجود می آورد‪ .‬در هوای اتموسفيری‬
‫اکسیدیشن ‪ No‬به ‪ NO2‬که نظربه ‪ No‬زیادتر زهری است بطی صورت می گیرد‪.‬‬
 ‫‪63‬‬

‫غلظت هايدروکاربن( ‪ ، )CH‬کاربن مونواکساید(‪ )Co‬و ‪ No‬توسط آالت مخصوص تعیین‬

‫می گردد‪ .‬این آالت دارای جدول درجه دار بوده که مقدار مواد مذکور رابه حصه مولی نشان میدهد‪.‬‬
‫غلظت کاربن مونواکساید را به فیصدی حجمی غلظتهايدروکاربن ها ‪ CH‬و ‪ No‬را معموآل به‬
‫ملیونم حصه تعیین می کنند‪.‬‬
‫درگازات خروجی ماشین های دیزلی دوده موجود بوده که مقدار آن توسط دوده سنج ودوده‬
‫متر تعیین می شود‪.‬‬
‫غلظت مواد زهری در وقت کارانجن در رژیم های مختلف در انتروال وسیع تغییر می خورد‬
‫که درجدول ذیل نشان داده شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )19‬غلظت مواد زهری گازات خروجی انجن های احتراق داخلی‪.‬‬

‫‪gr‬‬ ‫‪NO‬‬ ‫‪CO%‬‬ ‫‪CH‬‬

‫دوده‬ ‫نوع انجن‬
‫‪M3‬‬ ‫‪Mлл‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Mлл‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0.05. 4500÷400‬‬ ‫‪6÷0.2 3500÷100‬‬ ‫انجن باحتراق اجباری‬

‫‪0.3÷0.1 2000÷200‬‬ ‫‪0.3÷0.05‬‬ ‫انجن های دیزلی با محفظه احتراقی ‪1000÷50‬‬

‫جداناشدنی‬

‫‪0.15÷0.1 1000÷200 0.05÷0.03‬‬ ‫انجن های دیزلی بامحفظه احتراقی ‪300÷50‬‬

‫جداشدنی‬

‫بخاطر تعیین نمودن غلظت مواد زهری دراتموسفير الزم است تا مجموع گازات خروجی‬
‫انجن هارا در اثنای بهره برداری تعیین نموده و بعدآ آنرا حجم هوائی اتموسفيری دریک نسبت قرار‬
‫داده وفیصدی زهری بوده آنرا دریافت می نمایند‪.‬‬
‫آلوده ساختن هوا توسط گازات زهری درشهر های بزرگ ممالک پیشرفته که موتر های‬
‫زیادی در آن در حالت حرکت می باشد پرابلمهای جدی را به بار آورده است ]‪. [19‬‬
 ‫‪64‬‬

‫فصل سوم‬

‫کیماتولوژی روغنیات چربکاری‬

‫به تولید روغنیات چربکاری برای اولین بار درروسیه توجه عمیق مبذول گردید ‪ ،‬مندلیف از‬
‫جمله اولین کسانی بودکه راجع به امکان استحصال روغنیات چربکاری از مازوت نفت ثقیل قفقاز‬
‫ابراز نظرکرد‪ .‬مندلیف این تحقیق را یکجا بایک عالم روسی دیگر بنام مارکوفنيکوف اجرا نمود که‬
‫نتایج حاصله ازتجارب باالی توسعه امورمربوط به روغنیات نفتی در روسیه تاثیر زیادی راوارد نمود‪.‬‬

‫درسال ‪ 1870‬عسیوی یک کارمند صنعتی بنام راگوزین به اساس این ارقام تحقیقی فابریکه‬
‫کوچک تجربی را اعمار نمودکه تمام فابریکه از یک دستگاه تقطیری به حجم ‪ 600‬لیتر تشکیل شده‬
‫بود ودر آن باقیمانده های نفتی توسط بخارات گرم تقطیر می گردید‪ .‬طوریکه درقدم اول (‪1‬الی‪ )2‬فیصد‬
‫کراسین تقطیر شده وبعداز آن روغنیات جربکاری حاصل می گردید روغنیات آنرا توسط تیزاب گوگرد‬
‫و قلویات ضعیف پاک ساخته و بعداز شست وشوی به فروش می رسانیدند‪ .‬پنج سال بعداز آن در‬
‫کناردریای والګاه برا ی اولين باردر جهان فابريکه توليد روغنيات منرالی باظرفيت توليدی‬
‫‪ 1000‬کيلوگرام اعمارگرديد که کارمند صنعتی را گوزين عالقه مندی زيادی را به اين‬
‫موفقيت نشان داد ‪.‬‬

‫درسال ‪ 1879‬دروالیت کانستانتینوفسکی شوروی سابق فابریکه تولید روغنیات چربکاری‬

‫اعمار گردید که محصوالت آن درخارج به فروش رسانیده می شد‪ .‬درفابریکه مذکور روغنیات باکیفیت‬
‫عالی تولید می گردید که طی چند سال شهرت زیادی را در اروپا‪ ،‬امریکا ومصرکمائی نمود‪ .‬درحال‬
‫حاضر فابریکه مذکور توسعه نموده وتجدید شده که هنوزهم تولیدروغنیات باکیفیت راادامه می دهد‪.‬‬

‫توسعه وترویج روغینات نفتی از اثر کارهای کالسیک عالم روسی بنام پتروف صورت‬
‫گرفته که امکان تعویض مکمل روغنیات نباتی و حیوانی را به منرالی بصورت تیوریک تشریح داده‬
‫است‪ .‬موصوف هم چنان تیوری هایدرونیامیکی چربکاری راتحقیق کرد وثابت نموده است که هرگاه‬
‫برای پرزه های اصطکاکی لزجیت مطلوب مواد چربکاری انتخاب گردد ‪ ،‬درین صورت سطح پرزه‬
‫جات اصطحکاکی کامآل به قشر روغن در تماس بوده و اصطحکاک بین سطوح فلزات به‬
 ‫‪65‬‬

‫اصطحکاک بین اقشار مایع تبدیل می شود ‪ .‬اما بعضآ تحت تاثیر بارهای زیاد قشر روغن تخریب شده‬
‫که درین صورت روغن جربکاری درشرایط اصطحکاک سرحدی وظیفه خودرا اجرا می کند‪.‬‬

‫تیوری هایدرودینامیکی جربکاری امکان محاسبه چرکاری بین ساختان انجن و بین پرژه جات‬
‫که توسط روغن سرد می شود مهیاساخته و توضیع می نماید که درکدام شرایط باید چربکاری صورت‬
‫بگیرد‪.‬‬

‫‪S .V‬‬
‫‪T ‬‬ ‫)‪...............................................................................................................(9‬‬
‫‪‬‬

‫دراینجا‪ - T :‬قوه اصطحکاک قشرمایع به کیلوگرام قوه‪.‬‬

‫‪ -‬لزجیت مطلق روغنیات‬

‫‪ - S‬سطح تماس به متر مربع‬

‫‪ - V‬سرعت لغزش نمودن سطح تماس پرزه جات به متر فی ثانیه‪.‬‬

‫‪ - ‬ضخامت قشر روغنیات‬

‫درحال حاضر طریقه های مختلف محاسبه چربکاری توسط مایع برای پرزه جات اصطحکاکی وجود‬
‫داشته که اساس تمام این ها را حاالت تشکیل می دهد که توسط موسس اصطحکاک هایدرودینامیکی‬
‫چربکاری نیکوالی پاولوویچ پیتروف بنیان گذاری شده است ‪ .‬حاالت اساسی که از تیوری‬
‫هایدوردینامکی سرچشمه گرفته طورذیل توضیح می شود‪.‬‬
‫‪ -1‬درصورتيکه از روغنیات بالزجیت بلند جهت چربکاری مایعی استفاده شود‪.‬اصطکاک‬
‫کم شده ‪ ،‬سرعت لغزش پرزه جات ا اصطحکاکی وسطح تماس آن افزایش می یابد‪.‬‬
‫‪ -2‬چربکاری مطمین توسط مایع باید سرعت حرکت پرزه جات اصطکاک را زیاد سازد‬
‫درین صورت لزجیت روغن کم وبارباالی پرزه جات اصطکاک افزایش می یابد‪.‬‬
‫‪ -3‬برای پرزه جات سریع السیر اصطحکاکی باید از روغنیات که دارای لزجیت کم اند‬
‫استفاده گردد وبرعکس برای چربکاری پرزه جات اصطحکاکی بطی السیر از‬
‫روغنیات چربکاری لزجی استفاده شود‪.‬‬
 ‫‪66‬‬

‫‪ -4‬به هراندازه که بار زیاد باالی پرزه جات اصطحکاکی وارد شود به همان اندازه‬
‫روغنیات باید لزجی باشد‪.‬‬
‫ساحات که مواد چربکاری در آن استعمال بیشتر داشته ودر صنعت به استعمال آن ضرورت‬
‫زیاد احساس می گردد عبارت اند‪:‬از روغنیات برای توربین های بخار ‪ ،‬روغنیات برای بول برنگ ها‬
‫‪ ،‬روغنیات برای پرنمودن سیم های هايدرولیکی ‪ ،‬انتقال دهنده گان دندانه دار‪ ،‬روغنیات برای ماشین‬
‫های برش فلزات ‪ ،‬ر وغنیات ناقل حرارت ‪ ،‬روغنیات تجهیزات آبیاری ‪ ،‬روغنیات سردکننده ‪،‬‬
‫روغنیات فابریکات نساجی وروغنیات عامل جلوگیری فلز خورده گی بوده هر یک ازین روغنیات باید‬
‫جوابگوی مطالبات مربوطه خود باشند‪ .‬درصنایع مختلف شرایط کار روغنیات چربکاری با هم فرق‬
‫دارند‪ .‬به طورمثال در ساحات اساسی ذوب فوالد الزم است تاچربکاری تجهیزات ایکه تحت درجات‬
‫بلند حرارت و موجودیت الوده گی وآب کار می کند صورت گیرد‪ .‬در صنایع ذغال که گرد خیزی فوق‬
‫العاده زیاد می باشد روغنیات درماشین های کندنکاری معادن وماشین های دارای سرعت دقیق که‬
‫ضرورت به تنظیم دقیق میداشته باشد‪ ،‬استفاده بعمل می آید‪ .‬دراینصورت باید روغنیات به کار بروند‬
‫که دارای لزجیت کم باشند ‪ .‬درماشین های نساجی که تحت رژیم قطع ووصل کارمی کند ‪،‬چربکاری‬
‫نسبتآ مشکل بوده زیراکه امکان کثیف شدن منسوجات توسط روغنیات چربکاری موجود می باشد‪.‬‬
‫بنابران ماشین هاباید به صورت دقیق چربکاری شده و مقدار اضافی روغنيات درماشین ها موجود‬
‫نباشد‪ .‬درضایع سلیکات ها که تجهیزات آن توسط هوای آزاد کشیف شده و در رژیم سرد و بارهای‬
‫ضربوی مورد استفاده قرارمی گیرد‪ .‬چربکاری باید به طوری مناست آن صورت گیرد‪.‬‬
‫تجهیزات صنایع غذائی باید به اندازه معین چربکاری شوند تامحصوالت تولیدی آن مطلقآ با‬
‫روغنیات چرب نگردد‪ .‬آلوده نه کردن محصوالت یکی از شرایط بسیار عمده بهره برداری از‬
‫روغنیات این ساحه تولیدی می باشد‪ .‬درین صورت روغنیات باید به مطالبات صحی نیز جوابگوی‬
‫باشد‪ .‬درانجن های پستونی شرایط کار روغنیات بسیار مشکل بوده وپرزه جات اساسی درانجن های‬
‫مذکور عبارت از بولبزیگ های دارای بارهای بلند لغزشی وپرزه جات اصطحکاکی پستون و سلندر‬
‫می باشد ودرجه حرارت گازات درمحفظه احتراق تا ‪ 2500‬درجه سانتی گراد میرسد‪ ،‬پرزه جات‬
‫مذکور وروغنیات درانجن تحت تاثیر درجات حرارت(‪ )200÷50‬درجه سانتی گراد قرارمی گیرند‪.‬‬
‫انجن های پستون دارای سیستم یگانه چربکاری پرزه جات اصطحکاکی بوده طوریکه‬
‫روغن به صورت بالوقفه درسیستم بسته جريان می نماید‪ .‬روغن از ذخیره گاه به پرزه جات واز آنجا‬
‫دوباره به ذخیره گاه دوران می نماید‪ .‬درانجن های موتر روغن درکارتر ذخیره گردیده و از آنجا توسط‬
‫پمپ اخذ شده و تحت فشار(‪ )4÷2‬کیلوگرام فی سانتی متر مربع درانجن های کاربیراتوری وتحت فشار‬
 ‫‪67‬‬

‫(‪ )5÷3‬کیلوگرام فی سانتی متر مربع درانجن های دیزلی به پرزه جات اصطحکاکی داده شده و سپس‬
‫به کارتر می ریزد‪ .‬درانجن های هوائی – کارتر ذخیره گاه روغن عبارت از ظرف مخصوص بوده از‬
‫آنجا روغن تحت فشار های (‪ )10÷4‬کیلوگرام فی سانتی متر مربع به انجن داده می شود‪ .‬به این ترتیب‬
‫درهرساعت درحدود(‪ )3800÷1200‬لیتر روغن از طریق انجن عبور داده می شود‪ .‬درانجن های‬
‫پستونی روغنیات تحت درجات بلند حرارت وبارهای زیاد قرار گرفته وبا اکسیجن هوا وگازاتیکه از‬
‫محفظه احتراقی به کارتر خارج می شود تماس می نماید ‪ .‬هم چنان روغنیات باانواع مختلف فلزات‬
‫والیاژ ها به تماس می آید ‪.‬‬
‫درانجن های توربوریکتیوی که پرزه جات اساسی اصطحکاکی آن عبارت از بولبرینگ‬
‫های متحرک کروی واستوانه ئی بوده وضریب اصطکاک آن مساوی به ‪ 0.004÷0.002‬می باشد ‪.‬‬
‫وال بااليی بولبرنگهای مذکور با فریکانس دوران (‪ )12000÷6000‬دورفی دقیقه دوران می کند‪.‬‬
‫بولبرینگ کمپریسور درهنگام کار از (‪ )200÷120‬درجه سانتی گراد و بولبرینگ توربین از‬
‫(‪ )300÷250‬درجه سانتی گراد گرم می گرددکه بعد از توقف جریان انجن درجه حرارت بولبرینگ به‬
‫‪ 350‬درجه سانتی گراد می رسد‪ .‬درانجن های ریاکتیوی روغن باساحه احتراقی به تماس نبوده ازین‬
‫رو روغن مذکور نه سوخته توسط محصوالت احتراقی کثیف نمی گردد(مانند انجن های پستونی) ‪.‬‬
‫روغنیات تنها نظربه تبخیر ضایع گردیده ومصرف آن درانجن های ریاکتیوی چندان زیاد نمی باشد‪.‬‬
‫درجه حرارت روغینات درپروسه بهره برداری از (‪ )60÷30‬تا (‪+130‬الی‪ )+150‬درجه‬
‫سانتی گراد نوسان می کند ودر شرایط کاری مشکل تر ‪ ،‬درانجن های توربوریاکتیوی برای طیارات‬
‫که مافوق سرعت صوت پرواز می کند ‪ ،‬مورد استفاده قرار می ګيرد ‪ .‬درين نوع طيارات‬
‫پرزه جات اصطحکاکی انها زيادگرم می گردد‪ .‬درارتفاع تقریبآ ‪ 1100‬متر ‪ ،‬هوا تحت ‪ -56‬درجه‬
‫سانتی گراد سرد شده و اگر سرعت طیاره ‪ 2150‬کیلومتر فی ساعت باشد هوای انجن تا ‪ 120‬درجه‬
‫سانتی گراد و در صورت سرعت ‪ 3200‬کیلومتر فی ساعت هوا تا ‪ 300‬درجه سانتی گراد گرم می‬
‫شود ‪ .‬درین صورت درجه حرارت بولبرینگ های وال طیارات مافوق سرعت صوت تابه ‪ 350‬درجه‬
‫سانتی گراد می رسد‪.‬‬

‫‪ -1.3‬صنف بندی روغنیات نفتی ومصنوعی (مبالیل ها)‬

‫روغنیات نفتی نظربه پرنسیپ های مختلف صنف بندی می گردد‬
 ‫‪68‬‬

‫الف‪ -‬نظربه طریقه های استحصال یا مواد خام‪ :‬روغنیات دستلیات (که از فرکشن‬
‫روغنی تقطیر خالئی مازوت بدست می آید) باقیمانده (که از باقیمانده تقطیر خالئی مازوت یعنی از‬
‫گدرون بدست می آید) وترکیبی (که از مخلوط کردن هر دوروغن فوق بدست می آید )‬
‫ب‪ -‬نظربه طریقه های تصفیه ‪:‬روغنیات تیزابی ‪ ،‬قلوی ‪ ،‬تیزابی – تماسی ‪ ،‬انتخابی ‪،‬‬
‫و هایدروکریکنگ ]‪.[30‬‬ ‫ادسوربشنی و روغنیات تصفیه هایدروجنی‬
‫ج‪ -‬نظربه موارد استعمال ‪ :‬روغنیات چربکاری ‪ ،‬کانسرویشنی ‪ ،‬عایق برقی ‪،‬‬
‫هایدرولیکی ‪،‬تکنالوژيکی‪ ،‬خالئی ‪ ،‬طبی ‪ ،‬آرایشی ‪ ،‬وغیره ]‪.[30‬‬

‫هرکدام این روغنیات به نوبه خودبه گروپ های کوچک نیز تقسیم می شود‪.‬که بطور خالصه‬
‫توسط شیمای ذیل نشان داده می شود ]‪.[30‬‬

‫کانسرويشنی‬ ‫روغنيات نفتی‬ ‫هايدروليکی‬

‫عايق برقی‬ ‫تکنالوژيکی‬

‫خالئی‬ ‫طبی وآرايشی‬

‫صنعتی‬ ‫توربينی‬
‫چربکاری‬

‫کمپريسو‬
‫ری‬
‫ترانسمي‬
‫سيونی‬
‫تجهيرات‬

‫توربينی‬
‫گازی‬

‫روغنيات‬
‫موتری‬

‫شکل (‪ )4‬شيمای صنف بندی روغنيات نفتی نظربه موارد استعمال‬

 ‫‪69‬‬

‫روغیناتیکه برای چربکاری انجن ها بنزينی (انجن های کاربیراتوری) ‪ ،‬دیزلی وریاکتیوی‬
‫به کارمیروند بنام روغنیات موتوری یاد می شوند ‪ .‬جهت تعیین کیفیت روغنیات مختلف الزم است‬
‫تاخواص فزیکی‪ -‬کیمیاوی وبهره برداری آنرا مطالعه نمایم ‪ .‬خواص اساسی آن عبارت از لزجیت ‪،‬‬
‫کثافت ‪ ،‬قابلیت کوکس شدن ‪ ،‬درجه حرارت انجماد و تبخیر ‪ ،‬خاصیت دی الکتریکی وغیره می باشد‪.‬‬
‫تحت خواص بهره برداری آن خواص روغنیات مطالعه می شود که دروقت بهره برداری و‬
‫استعمال‪ ،‬اطمینانیت و مداومت بهره برداری از ماشین ها ومیکانیزم ها را مشخص سازد‪ .‬شاخص های‬
‫مهم بهره برداری روغنیات عبارت از ثباتی حرارتی اکسیدیشنی چربکاری ‪ ،‬شست وشوئی ‪ ،‬ضد فلز‬
‫خورده گی ‪ ،‬پائین الحراره و شاخص بسیار مهم چربکاری ‪ ،‬عبارت از لزجیت بوده که بطور مفصل‬
‫در ذیل مطالعه می گردد ]‪. [30‬‬
‫خواص بسیارخوب بهره برداری را روغنیات چربکاری مصنوعی دارا می باشد‪ .‬این‬
‫روغنیات دارای اندکس بلند لزجیت ‪ ،‬حرارت پائین انجماد ‪ ،‬قابلیت تبخیر کم و میل کم به تشکیل‬
‫ترسبات در انجن تحت حرارت های بلند و پائین می باشد‪ .‬این روغنیات نسبت به روغنیات نفتی‬
‫درحرارت های منفی دارای لزجیت کم می باشد ‪ .‬تحت درجات بلند حرارت (‪ )300÷250‬درجه سانتی‬
‫گراد لزجیت آن (‪ )5÷3‬مرتبه زیاد تر از لزجیت روغنیات نفتی تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫اما ارتجاعیت روغنیات مصنوعی نقص عمده آن شمرده می شود‪.‬‬
‫قیمت روغنیات مصنوعی دو سه مرتبه زیاد تر از روغنیات نفتی بوده ولی مداومت کار آن‬
‫زیاد ومصرف محروق درانجن های مربوطه (‪ )5÷4‬فیصد کمتر و اقتصادی نمی باشد‪ .‬از اینرو‬
‫درممالک پیشرفته سرمایه داری تولید روغنیات مصنوعی در سال ‪ 1985‬نظربه سال ‪ 1978‬هشت‬
‫مرتبه زیاد تر گردیده است [‪.]11‬‬
‫به طورعموم الیگامیر های ‪ -‬الیفین و ایتر تیزاب دواساسه یا پولیول ها عبارت از مواد اساسی‬
‫چربکاری می باشد‪ .‬پولی ‪ -‬الیفین ها از پولیمرایزیشن ‪ -‬الیفین ها (اتلین همرای پروپلین ) معموآل‬
‫در موجودیت هایدروجن یا رابر مصنوعی ایتلین پروپلین )‪ (CKЭ‬استحصال می گردد‪ .‬برای‬
‫استحصال روغنیات موتری محصوالت انشقاق حرارتی تحت عملیات دی پارافينيزيشن توسط‬
‫کاربامید وسپس هایدروجنیشن قرار داده می شود‪ .‬که روغن حاصله معموآل از هایدروکاربن های‬
‫ایزوپارافین تشکیل گردیده و دارای شاخص های ذیل می باشد‪.‬‬
‫لزجیت کینماتیکی آن تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد ‪ 6‬ملی متر مربع فی ثانیه ‪ Sst‬لزجیت‬
‫دینامیکی آن تحت منفی ‪ 40‬درجه سانتی گراد ‪ 1.12‬پاسکال ثانیه (‪ )Pa.sec‬ودرجه حرارت انجماد آن‬
‫‪ -52‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
 ‫‪70‬‬

‫روغنیات ایتر های مغلق از تعامل تیزاب های دواساسه کاربنی (سیباسین‪ ،‬سيالمین ‪ ،‬ادیپین‬
‫وغیره ) والکول های اولی بازنجیر طویل (‪ 2‬ایتل هکسیل ) حاصل می گردد‪ .‬روغن مصنوعی که به‬
‫اساس ایتر های دواساسه تهیه می شود در موجودیت عالوه گی ‪ SAE 5W 20‬دارای شاخص های ذیل‬
‫می باشد‪.‬‬
‫لزجیت کینماتیکی آن تحت ‪ 98.9‬درجه سانتی گراد ‪ 6.5‬ملی متر مربع فی ثانیه‪ ،‬لزجیت‬
‫دینامیکی آن تحت ‪ -40‬درجه سانتی گراد ‪ 7.6‬پاسکال ثانیه (‪ )Pa.sec‬درجه حرارت انجماد وتولید‬
‫جرقه آن باالترتیب ‪ -65‬و ‪ 224‬درجه سانتی گراد می باشد‪ .‬این روغن را میتوان در انجن های‬
‫کاربیراتوری و دیزلی استعمال کرد ]‪. [11‬‬
‫ایتر های پولیول دارای اندکس لزجيت )‪ (ИB‬و ثبات حرارتی بلند بوده و با مخلوط پولی‬

‫‪ -‬الیفین ها دارای خواص خوب چربکاری می باشد‪ .‬این نوع روغنیات در انجن ( ‪ ) V  8‬بدون‬
‫تبدیلی ‪ 40000‬کیلو متر گردش استفاده شده میتواند‪ .‬تجارب نشان داده است که ایتر های بوتیران‬
‫سیکلیت ترا ی میتیلول پروپان و مخلوط تیزاب های شحمی دارای ثبات حرارتی – اکسیدیشنی بوده که‬
‫درجه حرارت انجاد آن( ‪) -60‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫هم چنان میتود سنتیز روغن هایدروکاربنی به اساس دای الکیل بنزول ها نیز کشف گردیده‬
‫است که این روغن بحیث روغن موتوری ‪ ،‬ترانسميسی و مایع هایدورلیکی در اقلیم سرد مورد استفاده‬
‫قرار داده می شود‪ .‬روغنیات نیمه مصنوعی نیز وجود داشته که از مخلوط نمودن دستیالت های نفتی‬
‫بالزجیت متوسط وا یتر های مغلق بالزجیت کم بدست می آید این روغنیات دارای خواص خوب شست‬
‫وشوئی مصرف وقابلیت تبخیر کم می باشد ]‪.[11‬‬

‫برای استحصال روغنیات نیمه مصنوعی )‪ (SAE10W 40‬از مخلوط( ‪)25‬فیصد نونیل‬

‫سیباسين و( ‪ ) 75‬فیصد روغنیات نفتی که به طریقه انتخابی تصفیه شده باشد‪ ،‬استفاده نموده وبه آن‬
‫(‪ )5.5‬فیصد عالوه گی ( )‪ ) (MA‬رااضافه می کنند‪.‬‬
‫درایاال ت متحده امریکا روغنیات موتر برای شرایط تخنیکی زمستانی به اساس روغینات مصنوعی و‬
‫نیمه مصنوعی تهیه گردیده که دارای خواص خوب شست وشوئی‪ ،‬قابلیت پائین تبخیر ‪ ،‬میالن کم به‬
‫تشکیل ذرات داغ (سوزنده) بوده و تا( ‪)-54‬درجه سانتی گراد میتواند مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫هم چنان درجرمنی روغن نیمه مصنوعی نوع )‪ (SAE 5W 20‬که (‪ 5‬الی ‪ )55‬فیصد ایتر های‬
‫تیزاب های دواساسه درترکیب آن شامل می باشد‪ ،‬کشف گردیده است که نسبت به روغنیات نفتی‬
‫چربکاری دارای مصرف کم (تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد) می باشد‪.‬‬
 ‫‪71‬‬

‫‪ -2.3‬خواص بهره برداری روغنیات‬

‫‪ -1.2.3‬لزجیت روغنیات نفتی‬
‫لزجیت یکی از شاخص های بسیار مهم فزیکی – کیمیاوی وبهره برداری روغنیات نفتی می‬
‫باشد ]‪[30‬‬

‫لزجیت عبارت از مقاومت است که یک قشر مایع یا گاز در مقابل قشر دیگر دراثنای حرکت‬
‫از خود نشان میدهد‪ .‬برای محصوالت نفتی سه نوع لزجیت (دینامیکی‪ ،‬کینماتیکی وشرطی) وجود دارد‬
‫‪ .‬لزجیت دینامیکی ( ‪ )‬عبارت از مقاومت است که مایع درصورت تغییر مکان نسبی دوقشر بامساحت‬
‫یک متر مربع از خودنشان میدهد‪ .‬طوریکه این دوقشر از همدیگر یک متر مربع فاصله داشته تحت‬
‫تاثیر قوه یک نیوتن با سرعت یک متر فی ثانیه تغییر مکان نماید‪ .‬لزجیت به پاسکال ضرب ثاینه‬
‫(‪)Pa.sec‬وپاوز) ‪(Puaz‬اندازه می شود‪ (1Pa. sec  1.Puaz) .‬درمحاسبات تکنالوژی از کمیت لزجیت‬
‫کینماتیکی استفاده می شود‪ .‬که مساوی به نسبت لزجیت دینامیکی برکثافت مایع تحت حرارت معیین‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪( ‬‬ ‫)‪)....................................................................(10‬‬
‫‪p‬‬

‫‪gr Ccm. sec‬‬ ‫دراینجا ‪ -‬لزجیت کینماتیکی به‬

‫‪ - ‬لزجیت دینامیکی به ستوکس ‪St.‬‬

‫‪gr‬‬ ‫‪ -P‬کثافت مایع به‬

‫‪cm 3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫است‬ ‫وسانتی ستوکس ‪Sst‬‬ ‫‪ ، MM‬ستوکس (‪)St‬‬
‫‪sec ،‬‬
‫‪M‬‬
‫واحدات لزجیت ‪sec‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪ . (1MM sec  1Sst‬درکار های عملی برای تعین لزجیت محصوالت نفتی اکثرآ از مفهوم لزجیت‬

‫شرطی استفاده می ناید‪ .‬لزجیت شرطی عبارت از نسبت مدت عبور حجم معین محصول نفتی مایع و‬
‫آب از آله ستندرردی می باشد‪.‬‬
‫‪TH‬‬
‫‪BY ‬‬ ‫)‪...............................................................................(11‬‬
‫‪Tв‬‬

‫دراینجا‪ -By:‬لزجیت شرطی ‪.‬‬

‫‪ -TH‬زمان عبور محصول از لزجیت سنج (وسیکیزیمتر)‬
‫‪ -TB‬زمان عبور آب مقطر از لزجیت سنج‪.‬‬
 ‫‪72‬‬

‫برای اندازه گیری لزجیت در بریتانیا از درجه ریدود ‪ )Rs( ،Redwood‬در اروپا از درجه‬
‫آید‪.‬‬ ‫می‬ ‫بعمل‬ ‫استفاده‬ ‫(‪)Sus‬‬ ‫سیبولت(‪)Sebult‬‬ ‫از‬ ‫امریکا‬ ‫ودر‬ ‫انگلر(‪)Eo‬‬
‫(‪ )5Sst=42Sus=1.4Eo=39Rs‬به هراندازه که درجه حرارت بلند باشد به همان اندازه لزجیت‬
‫موادکمتر وبرعکس آن میباشد‪.‬خاصیت تغییر لزجیت نظربه درجه حرارت شاخص مهم کیفیت‬
‫روغنیات چربکاری را تشکیل میدهد‪ .‬به هراندازه که لزجیت روغنیات با تغیر درجه حرارت کمتر‬
‫تغییر نماید به همان اندازه روغنیات مذکور با کیفیت محسوب می گردد‪ ،‬تابعیت لزجیت روغنیات از‬
‫درجه حرارت توسط ثابت های لزجی – حرارتی مختلف نشان داده می شود‪.‬‬
‫اندکس لزجینت ( ‪ ) ИB‬عبارت از شاخص شرطی لزجی – حرارتی و مشخص کننده کیفیت‬
‫روغنیات می باشد‪ .‬اندکس لزجیت روغنیات از مقایسه قیمت های اندازه شده لزجیت کینماتیکی‬
‫‪ 50‬‬
‫‪ ) ИB ‬بادوقیمت که‬ ‫روغنیات (در دو درجه حرارت ‪50‬و ‪ 100‬درجه سانتی گراد یعنی (‬
‫‪100‬‬

‫ازجدول های ستندردی کتب رهنما اخذ می شود‪ ،‬دریافت می گردد ‪ .‬به هراندازه که اندکس لزجیت‬
‫روغنیات زیادتر (‪ 90‬و بیشتراز آن ) باشد به همان اندازه منحنی لزجیت آن نظربه درجه حرارت‬
‫بیشتر تغییر کرده و چسپنده گی آن زیاد تر می باشد‪.‬‬
‫لزجیت روغنیات نظربه ساحه استعمال از ‪ 10‬سانتی ستوکس تحت‪ 37.8‬درجه سانتی گراد‬
‫برای ضایع سبک تا ‪ 1500‬سانتی ستوکس تحت عین درجه حرارت برای ضایع ثقیل تغیر می کند‪.‬‬
‫درانگلستان برای روغنیات مایع لزجیت متوسط در نظر گرفته می شود ]‪. [6,11‬‬
‫تحقیقات زیادی نشان میدهد که کثافت و لزجیت روغنیات چربکاری تایک اندازه ترکیب‬
‫هایدروکاربنی و ارزش عملی روغنیات را مشخص می سازد‪ .‬شاخص ایکه لزجینت و کثافت را باهم‬
‫ارتباط میدهد بنام ثابت لزجی وزنی (‪ )BBK‬یاد شده و توسط فورمولپکنوو یچ محاسبه می گردد‪.‬‬

‫‪1515  0.24  0.038 lg . 100‬‬

‫‪BBK ‬‬ ‫)‪......................................................................(13‬‬
‫‪0.755  0.011Lg. 100‬‬

‫دراینجا ‪ 1515‬کثافت نسبتی ‪.‬‬

‫‪ – 100‬لزجیت کینماتیکی تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد به سانتی ستوکس می باشد‪ .‬به‬
‫هر اندازه که (‪ ) BBK‬روغنیات بلند باشد به همان اندازه اندکس لزجیت آن پائین تر و کیفیت آن خراب‬
‫تر می باشد ]‪.[6‬‬
 ‫‪73‬‬

‫‪ -2.2.3‬خاصیت چربکاری روغنیات‬

‫خاصیت چربی روغنیاتیکه در شرایط اصطحکاکی سرحدی ودر حالیکه ضریب اصطکاک‬
‫آن مربوط به لزجیت روغنیات نباشد بنام خاصیت چربکاری روغنیات یاد می شود‪ .‬بعضی از پرزه‬
‫جات دارای حرکت شدید از قبیل پستون ‪ ،‬سلندر و حلقه پستونی که خاصیت حفظ رژیم هایدرودینامیکی‬
‫روغنیات چربکاری را ندارد الزم است تا اصطحکاک درین پرزه جات محدود گردد‪ .‬شرایط‬
‫اصطحکا ک در عدم ورود روغنیات به پرزه جات مذکور ‪ ،‬بلند رفتن بار مخصوص ودرجه حرارت‬
‫‪ ،‬پائین آمدن سرعت حرکت پرزه جات تماسی وبه خصوص درصورت تغیر رژیم کار انجن مساعد‬
‫می گردد‪ .‬دراصطحکاک سرحدی ضریب اصطحکاک مربوط به لزجیت روغنیات نبوده بلکه‬
‫مربوط به محتوای مواد فعال سطحی در روغنیات می باشد ‪ .‬مواد فعال سطحی خاصیت ادسوربشنی‬
‫را دارا بوده وباالی سطوح پرزه جات تماسی پرده نازک را تشکیل می دهد‪ .‬پرده مذکور اصطحکاک‬
‫سائیده شدن پرزه جات را کم می سازد‪ .‬درجه مقایسوی چربکاری روغنیات مختلف درصورت‬
‫استعمال آن در ماشین مخصوص اصطحکاک تعین می گردد ‪ .‬برای تعیین شاخص درجه مقایسوی‬
‫چربکاری از اندازه سائیده شده پرزه جات ومومنت قوه اصطحکاک استفاده می نمایند ‪ .‬برای انجن‬
‫های پستونی وبعضی از انجن های دیگر که درمدت طوالنی رژیم های آن تغییر نمی خورد از‬
‫روغنیات با لزجیت بلند استفاده می نمایند ‪.‬‬

‫‪ -3.2.3‬ثبات اکسیدیشنی – حرارتی روغنیات‬

‫ثبات اکسیدیشنی – حرارتی نیز از جمله شاخص های مهم خواص بهره برداری روغنیات‬
‫موتری وغیره به شمار می رود ‪ .‬ر وغنیات در انجن های احتراق داخلی تحت شرایط مشکل کار می‬
‫کند‪ .‬انجن روغنیات را باسرعت زیاد در دوره بسته دوران میدهد(روغنياتازذخیره گاه ‪ ،‬به پرزه جات‬
‫اصطکاکی و از آنجا دوباره به ذخیره گاه انتقال می دهد) ‪ .‬روغنیات مذکور بصورت مداوم با اکسیجن‬
‫هوا‪ ،‬فلزات مختلف النوع والیاژها به تماس بوده وبا درجات بلند حرارت گرم می گردد‪ .‬درچنین شرایط‬
‫روغنیات به زودی اکسیدیشن شده و روغنیات با تیزاب ها ‪ ،‬کیتون ها ‪ ،‬الدیهایدها ‪ ،‬قطران ها ‪ ،‬سایر‬
‫محصوالت اکسیدیشنی ایجاد می گردد که سه ماده اولی در روغن منحل و قطران ها غیر منحل می‬
‫باشد ‪ .‬در صورت پیدایش محصوالت اکسیدیشنی در روغنیات ‪ ،‬لزجیت آن تغییر نموده و رنگ آن‬
‫تیره می گردد ‪ .‬تیزابیت روغنیات مذکور زیاد شده و امکانات پیدایش ترسبات مهیا می شود‪ .‬علت‬
‫اساسی پیدایش ترسبات عبارت از ایجاد قطران های غیر منحل در روغنیات می باشد‪ .‬درآن عده پرزه‬
‫جات که قشر نازک دارد روغنیات تادرجه حرارت بلند گرم می شود‪ .‬روغنیات مذکور اکسیدیشن شده‬
 ‫‪74‬‬

‫ودر سطح فلز به شکل قشر محکم و هموار رسوب می کند که این نوع رسوب کاربنی درانجن بنام‬
‫رسوب الک مانند یاد می شود ]‪.[30‬‬

‫الک دارای رنگ زرد ویا نصواری بوده که متشکل از (‪ )95÷80‬فیصد کاربن (‪ )9÷7‬فیصد‬
‫هایدروجن و (‪ ) 10÷6‬فیصد اکسیجن می باشد‪ .‬ایجاد ترسبات الک مانند برای انجن ها خیلی خطرناک‬
‫بوده که باعث سوختن حصه پستون و سبب ازدیاد خروج گازات از محفظه احتراقی به کارتر می شود‪.‬‬
‫درنتیجه طافت ماشین پائین آمده وامکانات مانع شدن حرکت پستون در سلندر بوجود می آید ‪ .‬تمایل‬
‫اکسیدیشنی تمام روغنیات عین چیز نبوده بلکه مربوط به ترکیب کیمیاوی و فرکشنی روغنیات ومحتوی‬
‫عالوه گی ها در آن ها می باشد ‪.‬‬
‫قابلیت روغنیاتیکه خواص خودرا نظربه این و یا آن شرایط بدون تغییر حفظ می نماید‪ .‬بنام‬
‫به هراندازه ایکه ثبات حرارتی اکسیدیشنی‬ ‫ثبات اکسیدیشنی حرارتی روغنیات یاد می گردد ‪.‬‬
‫روغنیات زیاد باشد ‪ .‬به همان اندازه روغن تمایل کمتر به اکسیدیشن و ایجاد ترسبات الک مانند نشان‬
‫می دهد‪ .‬شاخص ثبات حرارتی اکسیدشنی روغنیات نظربه طریقه ک‪.‬ک پپوک(‪ )Papuk‬تعیین می‬
‫گردد ‪ .‬این طریقه به اندازه گیری زمان متکی بوده که در طول این مدت قشر نازک روغنیات در سطح‬
‫گرم فلز در موجودیت اکسجن به قشر نازک الک مانند تبدیل می شود ]‪.[30‬‬

‫‪ -4.2.3‬خاصیت شست و شوئی روغنيات‬

‫روغنیات چربکاری تحت درجات بلند حرارت وفشار و هم چنان تحت تاثیر اکسیجن هوا در‬
‫حالت کاری انجن ها ‪ ،‬پرزه جات ماشین ها را تدریجآ آلوده و کثيف می گرداند‪ .‬محصوالت کثيف‬
‫سبب سائیده شدن پرزه جات وچکیدن محروق محترق ناشده و آب می شود که شرايط نفوذ گرد‬
‫وخاک در پرزه جات مهيا ميګردد که اين ګردهاباعث تغییر خواص فزیکی – کیمیاوی روغینات‬
‫مذکور شده و در پستون ترسبات الک مانند را بوجود آورده ودرسایر پرزه جات ترسبات روغنی‬
‫برنگ خاکستری ویا سیاه ذخیره می گردد که درصورت استعمال عالوه گی های مخصوص تمایل به‬
‫ایجاد ترسبات الک مانند وسایر ترسبات روغن کم می گردد ]‪. [19‬‬
‫درصورت انتخاب عالوه گی ه ای مناسب حتی درمدت طوالنی کار انجن میتوان پرزه جات آنرا پاک‬
‫نگهداری نمود‪ .‬خاصیت شست و شوئی روغنیات چنین توضیح می شود که آنعده روغنیات که دارای‬
‫محتوای عالوه گی ها باشد الک را ازپرزه جات پاک نتوانسته ‪ ،‬بلکه از پیدایش آن باالی پرزه جات‬
‫جلوگیری می نماید ‪ .‬خاصیت شست و شوئی روغنیات با عالوه گی های آن به طریقه البراتواری در‬
‫آالت مخصوص به اساس تیوری مربوطه آن تعیین می گردد ‪.‬‬
 ‫‪75‬‬

‫‪ -5.2.3‬خاصیت ضد فلز خورده گی روغنیات‬

‫یکی از مقاصد استعمال روغنیات چربکاری عبارت از دفاع پرزه جات فلزی از فلز خورده‬
‫گی می باشد‪ .‬روغنیات دارای ثبات عالی اکسیدیشنی پرزه جات را برای مدت زیاد از فلز خورده گی‬
‫نگهداری می نماید‪ .‬فلز خورده گی در شرایط تماس سطوح فوالدی با آب و هوا صورت گرفته تيزاب‬
‫را بوجود می اوردکه موجودیت تیزاب های فعال امکانات بوجود آوردن موریانه خورده گی پرزه‬
‫جات مختلف رابوجود آورده که باعث سرعت عملیه فلز خوده گی می گردد‪ .‬روغنیات‪ ،‬فلزات را از‬
‫فلز خورده گی حفظ می کند‪ .‬عالوه گی های ضد فلز خورده گی این خاصیت روغنیات را بهتر ساخته‬
‫زیراکه روغنیات با این چنین عالوه گی ها در سطح فلز اخذ موقع می نماید ]‪. [30‬‬
‫زنگ زده گی به دونوع (کیمیاوی والکتروکیمیاوی) می باشد ]‪. [30‬‬

‫‪ -6.2.3‬خاصیت پائین الحراتی روغنیات‬

‫روغنیات صنعتی باید تحت درجات پائین حرارت سیالیت(چسپنده ګی) خودرا حفظ نماید‪.‬‬
‫برای روغنیات هوائی این مسله نه تنها در فصل زمستان بلکه درشرایط تابستانی که طیارات درهنگام‬
‫پرواز از ساحات درجات مختلف حرارت عبورمی کند نیز دارای اهمیت می باشد ‪ .‬در مورد خاصیت‬
‫پائین الحرارتی روغنیات به اساس دوشاخص مهم نفتی ‪ ،‬لزجیت و درجه حرارت انجماد قضاوت‬
‫می گردد‪.‬‬
‫باکاهش یافتن درجه حرارت ‪ ،‬روغنیات منجمد گردیده که انجماد آن مانند آب نبوده بلکه به‬
‫طور تدریجی لزجیت آن زیاد گردیده وباالخره حرکت خودرا از دست می دهد ‪ .‬درین حالت جریان‬
‫روغنیات در نل ها توقف نموده و چاالنی انجن مشکل می گردد‪ .‬هرگاه در روغنیات هایدروکاربن های‬
‫پارافینی موجودباشد ‪ .‬درآنصورت با کاهش درجه حرارت‪ ،‬هایدروکاربن های پارافینی به شکل‬
‫کرستال ها جدا شده که عملیه لزجی شدن آنرا سرعت می بخشد ‪ .‬درجه حرارت که درآن روغنیات‬
‫حرکت خود را از دست می دهند بنام درجه حرارت انجماد یاد می شود ‪.‬‬

‫روغنیات ]‪.[6‬‬ ‫‪ -7.2.3‬درجه حرارت تولید جرقه ‪ ،‬اشتعال واشتعال خودبخودی‬

‫درصورت گرم نمودن روغنیات ‪ ،‬بخارات از آن صعود نموده که درصورت مخلوط شدن‬
‫باهوا ‪ ،‬مخلوط انفجاری را تشکیل می دهد ‪ ،‬پائین ترین درجه حرارت که در آن بخارات روغنیات گرم‬
‫شده با هوا مخلوط انفجار را تشکیل داده که در صورت نزدیک ساختن منبع آتش جرقه تولید کند‬
‫بنام درجه حرارت تولید جرقه یاد می گردد ‪.‬‬
 ‫‪76‬‬

‫درجه حرارت گرم نمودن روغنیات که درآن نه تنها بخارات آن ‪ ،‬بلکه خود روغن نیز‬
‫اشتعال یابد بنام درجه حرارت اشتعال روغنیات یاد می شود ‪ .‬درجه حرارت گرم نمودن روغنیات که‬
‫درآن روغنیات بدون کدام منبع آتش شعله ور گردد بنام اشتغال خودبخودی یاد می گردد‪.‬‬

‫‪ -8.2.3‬عدد قلوی و عالوه گی های روغنیات‬

‫عدد قلوی محتوای موادی را در روغنیات نشان میدهد که دارای خواص قلوی بوده وتوسط‬
‫ملی گرام ‪ KOH‬دریک گرام روغن مشخص می گردد ‪ .‬عدد قلوی هم چنان عبارت از شاخص خنثی‬
‫ساختن روغنیات نیز می باشد ‪ .‬روغنیاتیکه دارای خاصیت قلوی اند برای چربکاری انجن های که‬
‫توسط محروقات دیزلی سلفر دار به کار می افتند‪ ،‬مناسب می باشد ‪ .‬خاصیت قلوی روغنیات را بکمک‬
‫عالوه گی های مخصوص بلند می برند ‪.‬‬

‫ضد زنگ زده گی ‪1÷0.1‬‬ ‫ضدموريانه خورده گی‬

‫فيصد‬ ‫‪ 1÷0.005‬فصد‬

‫ضد اکسيديشنی ‪3÷0.5‬‬

‫فيصد‬
‫‪.‬‬
‫ضدقف ‪0 03÷0.001‬‬
‫فيصد‬

‫بهتر ساختن لزجيت ‪1÷0.5‬‬ ‫برای درجه حرارت انجماد‬

‫فيصد‬ ‫‪ 1÷0.1‬فيصد‬

‫شست و شو کننده ‪ 3÷2‬فيصد‬ ‫ضد فرسايش ‪0.2÷ 0.1‬‬

‫فيصد‬

‫روغنيات‬

‫شکل (‪ )5‬شیمای عالوه نمودن عالوه گی ها به روغنیات ‪.‬‬

‫درروغنیات نفتی عالوه گی ها برای مقاصد مختلف عالوه می گردد ‪ .‬درحال حاضر اکثر سورت های‬
‫روغنیات موتوری دارای یک و یا چندین عالوه گی ها بوده که پرابلم های زیادی را که در هنگام بهره‬
‫برداری روغنیات درانجن های احتراق داخلی بوجود می آید مرفوع می سازد ]‪. [30‬‬
‫جهت کاهش یافتن عملیات فلز خورده گی ‪،‬سائیده شدن پرزه جات وبهتر ساختن خواص بهره‬
‫برداری روغنیات (مبالیل ها) عالوه گی های مخصوص ذیل به آن عالوه می گردد‪. [19] :‬‬
 ‫‪77‬‬

‫لزجیتی‪ :‬برای بلند بردن و بهتر ساختن لزجیت روغنیات و هم چنان بهتر ساختن خواص‬
‫لزجی – حرارتی آن ها‪.‬‬
‫شست و شوکننده (دیترجنت) ‪ :‬این عالوه گی ها نمی گزارد که باالی پرزه جات انجن‬
‫ترسبات الک مانند تشکیل گردد‪.‬‬
‫ضداکسیدیشنی ‪ :‬خاصیت چربکاری روغنیات را بلند برده و پرزه جات انجن را از تخریب‬
‫نگهداری می نماید‪.‬‬
‫ضدقف‪ :‬دروقت دوران روغنیات درسیستم از تشکیل قف جلوگیری می نماید‪.‬‬
‫عالوه گی چندین تاثیره ‪ :‬عالوه گی های است که درعین زمان باعث بهتر شدن چند خاصیت‬
‫بهره برداری روغنیات می شود‪.‬‬
‫موجودیت نواقص در روغنیات نه تنها مربوط به خواص فزیکی – کیمیاوی آن بوده ‪ ،‬بلکه مربوط به‬
‫ساختمان انجن ورژیم های کاری آن و خواص محروق مورد استفاده نیز می باشد ‪ .‬کیفیت روغینات‬
‫یکی از عوامل اساسی کار نورمال انجن های موتر می باشد ]‪. [19‬‬

‫‪ -9.2.3‬خاصیت مشتعل شدن روغنیات (تغییر خواص وزمان تبدیلی‬

‫روغنيات درهنگام کار انجن ها)‬
‫روغنیات چربکاری تحت درجات بلند حرارت وفشار ‪ ،‬تاثیر اکسیجن هوا ‪ ،‬کتلست باالی‬
‫سطح فلز ‪ ،‬نفوذ محروق‪ ،‬آب وگرد خاصیت فزیکی – کیمیاوی خودرا تغییر می دهد‪ .‬این عملیه بنام‬
‫مشتعل شدن روغنیات (مبالیل ها) یادمی گردد‪ .‬مشتعل شدن روغنیات از زمان ریختن آن به سیستم‬
‫یاذخیره گاه آغاز وتابه وخت معیین کار انجن ادامه پیدا می کند‪.‬‬
‫محصوالت اکسیدیشن عمیق و انشقاق حرارتی روغنیات که درنتیجه سوختن نامکمل آن‬
‫درسلندر ‪ ،‬محفظه احتراقی ‪ ،‬شیر دهن ها ‪ ،‬منبع اشتعال ‪ ،‬فرسونکه وغیره صورت می گیرد‪ .‬ترسبات‬
‫ذرات داغ را بوجود آورده که سبب کثیف شدن روغنیات مذکور میشود ‪.‬‬
‫درترکیب مواد مذکور هم چنان گرد‪ ،‬رطوبت ‪ ،‬انتی دیتاناتورها‪ ،‬عالوه گی های دیگر محروق‬
‫‪،‬روغن وغیره شامل بوده که یکجا با هوا محروق و روغن داخل کارتر شده باعث کثيف شدن ومشتعل‬
‫شدن روغینات می گردد‪.‬‬
‫بوجود آمدن متواتر ذرات خورد داغ که خاصیت انتقال حرارت را باالی سطح فلزات کاهش می‬
‫دهد‪،،‬قشری را به میان آورده که تحت درجات بلند حرارت باالی سطح فلزات مذکور سوخته و‬
‫محصوالت احتراق و مواد کاربنی جامد را بوجود می آورد‪ .‬این مواد قسمآ از سیستم خارج گردیده اما‬
 ‫‪78‬‬

‫یک مقدار آن داخل کارتر شده وبا روغنیات یکجا گردیده که باعث سرعت پروسه مشتعل شدن روغن‬
‫می گردد ‪ .‬ضخامت قشر مواد داغ مربوط به رژیم حرارتی در محفظه احتراقی می باشد ‪ .‬به هراندازه‬
‫که درجه حرارت بلند باشد به همان اندازه ضخامت قشر مواد مذکور وعملیه مشتعل شدن روغنیات‬
‫ذودتر صورت می گیرد‪ .‬بوجود آمدن این قشر بروی جدار های محفظه احتراقی حجم آنرا کم ساخته‬
‫(درجه انقباض آنرا بلند برده) باعث اشتعال قبل از وقت محروق ویا وقوع دیتانیشن وسبب سوختن‬
‫چراغ ها و سیستم برقی می گردد‪.‬‬
‫درصورت استعمال روغنیات بخاطر سرد ساختن پستون ‪ ،‬شرایط ترسب مواد قیری و‬
‫قطرانی مساعد گردیده که سبب انتقال حرارت به روغن ودرنتیجه باعث سوختن سرپوش پستون می‬
‫شود‪ .‬روغن که در انجن دوران می کند توسط ذرات‪ ،‬پرزه جات سائیده شده و دیگر مواد فوق الذکر‬
‫کشیف شده که بعضی ازین مواد در روغنیات حالت منحل به خود گرفته و قسمت دیگرآن بشکل‬
‫رسوب چرب تهنشین می گردد‪ .‬این ترسبات سطح پرزه جات ‪ ،‬فلترها ‪ ،‬کانال های انتقالی روغن را‬
‫کثيف ساخته ومشکالت را برای انتقال آن ایجاد می نماید‪.‬‬
‫مشتعل شدن قبل از وقت روغنیات مربوط به کیفیت ‪ ،‬شرایط بهره برداری وساختمان انجن‬
‫نیز می باشد‪ .‬ثبات عالی روغنیات چربکاری موجب می شود که خواص آن درموقع نگهداری و بهره‬
‫برداری زیاد تغییر نکند‪ .‬مدت تبدیلی روغنیات درانجن ها توسط فابریکات تولیدی تعیین می گردد ]‪. [19‬‬

‫‪ -3.3‬تصنیف روغنیات‬
‫تقریبآ ‪ 60‬فیصد روغنیات تولیدی را روغنیات موتوری تشکیل می دهد ]‪ . [11‬صنف بندی‬
‫روغنیات چربکاری موتوری نظربه لزجیت تحت ‪ 100‬و ‪ -18‬درجه سانتی گرادصورت گرفته ونظربه‬

‫خواص بهره برداری به گروپ های ‪ ، A،Б.،B.،.Γ.، Д‬تقسیم می شود‪ .‬کیفیت روغنیات از گروپ ‪A‬‬
‫تابه ‪ Д‬بلند شده می رود‪ .‬درگروپ بندی اندکس"‪ " 1‬روغنیات انجن های کاربیراتوری و اندکس "‪"2‬‬

‫روغنیات انجن های دیزلی را نشان می دهد‪ .‬به طور مثال روغن مارک ‪ M 6З 10Bг‬رادرنظر می‬

‫گیریم‪ .‬دراینجا ‪ -M‬روغینات موتوری رانشان می دهد‪.‬‬

‫عدد صورت ( ‪ -) 6‬لزجیت روغن تحت ‪ -18‬درجه سانتی گراد درحدود (‪)10400÷2600‬‬
‫ملی متر مربع فی ثانیه ‪ .‬عدد مخرج ( ‪ -) 10‬لزجیت روغن تحت ‪100‬درجه سانتی گراد مساوی به‪10‬‬
‫ملی متر مربع فی ثانیه است‪.‬‬
‫‪ - З‬مفهوم غلیظ شدن روغن را توسط عالوه گی افاده می نماید‪.‬‬

‫‪ – Bг‬روغن همه فصله برای انجن های دیزلی پستونی متوسط می باشد ]‪. [11‬‬
 ‫‪79‬‬

‫روغنیات موتوری متشکل از انواع روغنیات موتوری‪،‬دیزلی ‪،‬هوائی وریکتیوی می باشد‪ .‬زمانیکه‬
‫راجع به کیفیت رو غنیات صحبت می شود درقدم اول به سه عالمه مشخص کننده یعنی ‪ ،‬لزجیت ‪،‬‬
‫طریقه پاک ساختن روغنیات و محتوای عالوه گی های آن توجه میگردد‪ .‬درحال حاضر درروسیه و‬
‫کشورهای مشترک المنافع دونوع صنف بندی روغنیات (سابقه ونو) وجود دارد‪.‬‬
‫صنف بندی سابقه روغنیات که تاسال ‪ 1974‬به کار می رفت وتاهنوزهم اهمیت خودرا از‬
‫دست نداده است‪.‬‬
‫صنف بندی جدید که بعد از سال ‪ 1974‬مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬درتصنیف سابقه درابتدآ‬
‫روغنیات موتوری تنها نظربه قیمت لزجیت صنف بندی می گردید‪ .‬به طورمثال اولین روغنیات موتر‬

‫که بنام روغنیات موتری یادمی گردید‪ .‬به ‪. A  10, A  6‬وغیره ارایه می شد که ارقام شامل آن‬
‫لزجیت شرطی را در ‪ 50‬درجه سانتی گراد به درجه انگلر(‪ )EO‬نشان میدهد‪ .‬بعد ها لزجیت کینماتیکی‬
‫توام با انواع حروف شامل مارک روغنیات ساخته که برای‬ ‫‪(Sst‬‬ ‫انرابه واحد سانتی ستوکس(‬
‫تشخیص این ویا آن خصوصیت روغنیات استفاده می گردد ‪ .‬حروف را درتصنیف سابقه به مفهوم ذیل‬
‫به کار می برند ‪:‬‬
‫‪ -A‬صنف روغینات برای انجن های کاربیراتوری‬
‫‪ -Д‬صنف روغینات برای انجن های دیزلی سریع السیر‪،‬کشتی ها وتراکتورها‪.‬‬
‫‪ -M‬صنف روغنیات برای انجن های هوائی پستونی‪.‬‬
‫‪ -K‬صنف روغنیات که از سلفر و تیزاب هاپاک شده باشد‪.‬‬
‫‪ -C‬درمارک گذاری روغنیات تراکتوری و هوائی که به طور انتخابی پاک شده باشد شامل‬
‫ساخته شده است‪.‬‬
‫‪ - З‬در روغنیات مفهوم غلیظ شدن یعنی موجودیت عالوه گی های غلیظ کننده را نشان می‬
‫دهد ]‪.[19‬‬

‫‪  M T‬صنف روغنیات برای انجن های دیزلی سریع السیر موتری ‪.‬‬
‫درتصنیف جدید‪ ،‬صنف بندی روغنیات که برای چربکاری انجن های احتراق داخلی موترها‬
‫‪ ،‬تراکتورها ‪ ،‬ریل ها و ماشین های زراعتی به کار می روند خیلی ها توسعه یافته است‪( .‬روغنیات‬
‫انجن های هوائی به اساس تصنیف سابقه صنف بندی می گردند)‬
‫مارک گذاری روغنیات نظربه تصنیف جدید توأم باحروف و ارقام بوده که مشخص کننده نوع‬
‫روغن ‪ ،‬نشان دهنده قیمت لزجیت و گروپ روغن بوده که مربوط به خواص بهره برداری آن نیز می‬
‫باشد ‪.‬‬
 ‫‪80‬‬

‫درممالک اروپای شرقی ‪ ،‬روغنیات موتوری نظربه لزجیت و خواص بهره برداری آن‬
‫مطابق به (‪ )SAE‬صنف بندی می گردند‪ .‬سورت زمستانی روغنیات به حرف (‪ )W‬وهمه فصله به‬
‫شکل دونمره ئی یاکسری صنف بندی می شود‪ .‬که در آغاز عدد(‪ )4‬یا (‪ )6‬لزجییت کینماتیکی یا‬
‫دینامیکی روغن راتحت ‪ -18‬درجه سانتی گراد نشان می دهد‪ .‬حروف ‪ A.،B.،.C.،.D،E‬گروپ های‬
‫مشخص روغنیات را نظربه خواص بهره برداری نشان می دهد ]‪. [11‬‬
‫درامریکا واروپای غربی دو نوع صنف بندی روغنیات موتوری وجود دارد‪.‬‬
‫‪ : (SAE  J  300d  1) -1‬صنف بندی روغنیات توسط اتحادیه انجنیران (‪)SAE‬‬
‫‪ : API ( SAE  J  183) -2‬تصنیف روغینات نظربه خواص بهره برداریکه توسط‬
‫انستیتوت نفتی امریکای (‪ )API‬و (‪ )SAE‬یکجا طرحریزی گردیده است ]‪. [11‬‬
‫ازسال ‪ 1979‬به این سو در امریکا نظر به تصنیف ) ‪ (SAE  J  300d‬برای ارائه لزجیت‬
‫(بجای ‪98.9‬درجه سانتی گراد)‬ ‫کنیماتیکی روغنیات تابستانی در ‪ 100‬درجه سانتی گراد‬
‫اعداد ( ‪ ) 20,30,40,50‬تعین گردیده است ‪ .‬روغنیات برای شرایط زمستانی توسط اعداد و حروف‬
‫(‪ )W‬مارک گذاری می شود ‪ .‬اعداد در مارک نشان دهند هلزجیت دینامیکی اعظمی تحت ‪ -18‬سانتی‬
‫گراد (بجای ‪ -17.8‬درجه سانتی گراد) بوده که توسط و یسکیزیمتر مخصوص (‪ )Sst‬تعیین می شود‪.‬‬
‫لزجیت اصغری آن تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد تعیین می گردد ]‪. [11‬‬
‫درروسیه لزجیت روغینات را تحت هر دودرجه مذکور تعیین می کنند‪ .‬طورمثال روغنیات‬
‫وتحت ‪ 100‬درجه‬ ‫مارک ( ‪ ) SAE10W 30‬که تحت ‪ -18‬درجه سانتی گراد لزجیت روغن ‪SAE10W‬‬

‫سانتی گراد لزجیت روغن ‪ SAE 30‬راتعین می نمایند‪.‬‬

‫انواع روغینات موتوری نظربه صنف بندی ‪ SAE  J  300d‬به اساس لزجیت درجدول ذیل‬
‫درج شده است‪.‬‬

‫‪SAE  J  300d‬‬ ‫جدول (‪ )20‬صنف بندی روغنیات نظربه‬

‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20W 15W‬‬ ‫‪10W‬‬ ‫‪5W‬‬ ‫کالس لزجیت‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪10000 5000‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪1250‬‬ ‫لزجیت دینامیکی اعظمی تحت ‪-18‬‬
‫درجه سانتی گراد به ‪Mpa.C‬‬

‫‪÷16.3 ÷12.5‬‬ ‫‪÷9.3‬‬ ‫‪÷5.6‬‬ ‫‪5.6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫لزجیت کنیماتیکی اصغری تحت ‪100‬‬

‫‪MM 2‬‬ ‫درجه سانتی گراد به‬

‫‪21.9‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫‪12.5‬‬ ‫‪9.3‬‬ ‫‪C‬‬
 ‫‪81‬‬

‫جدول (‪ )21‬قیمت اصغری اندکس لزجیت ‪ ИB‬بعضی از روغنیات موتوری روسیه ممالک مشترک‬
‫المنافع‬
‫‪20W 50‬‬ ‫‪20W 40‬‬ ‫‪10W 50‬‬ ‫‪10W 40‬‬ ‫‪10W 30‬‬ ‫‪5W 50‬‬ ‫‪5W 30‬‬ ‫‪5W 20‬‬ ‫کالس لزجیت‬
‫‪133‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪169‬‬ ‫‪145‬‬ ‫‪230‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪127‬‬
‫اندکس لزجیت‬

‫صنف بندی ‪ SAE  J  300d‬موثریت لزجیتی روغینات چربکاری موتوری را در درجه‬

‫حرارت و حرکت انجن های عصری پستونی به طور کامل انعکاس نه می دهد ازین سبب درین اواخر‬
‫یک سلسله تغییرات در صنف بندی مذکور نظربه دالیل ذیل پیشنهاد شده است‪.‬‬
‫‪ -1‬حدود لزجیت اصغری برای روغنیات مارک ‪ SAE15W‬تحت ‪ -18‬درجه سانتی گراد تا‬
‫‪ 6000‬وبرای ‪ SAE20W‬تا ‪ 11000‬میگاپاسکال ضرب ثانیه توسعه نماید دراینصورت‬
‫ضرورت به عالوه نمودن انواع جدید پولیمیر ها احساس می گردد‪ .‬اما عالوه نمودن‬
‫چنین پولیمیر ها باعث خراب شدن خواص چاالنی روغنیات می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬بلند بردن درجه حرارت از ‪ 100‬تابه ‪ 150، 125‬ویا حتی تابه ‪175‬درجه سانتی گراد‬
‫جهت نورم گذاری لزجیت کالس های مشخص روغنیات مروج گردیده است‬
‫‪ -3‬برای روغنیات زمستانی باید لزجیت دینامیکی اعظمی که انتقال آن از طریق سیستم‬
‫های‬ ‫کالس‬ ‫روغنیات‬ ‫برای‬ ‫شود‪.‬‬ ‫نگهداری‬ ‫باشد‬ ‫ممکن‬ ‫پمپ‬ ‫توسط‬ ‫چربکاری‬
‫‪ 20W ,15W ,10W , SAE 5W‬این لزجیت تحت درجات حرارت نه بلند تر از ‪-20 ، -25 ، -30 ، -35‬‬
‫سورت بندی می شود‪.‬‬
‫‪ – 4‬روغنیات بسیار لزجی تحت درجات حرارت مثبت نورم گذاری میشود که لزجیت آن ‪ 4‬ملی متر‬
‫مربع فی ثانیه می باشد‪ .‬به ارتباط با این مسله طریقه های طرحریزی گردیده است که مطابق با آن‬
‫لزجیت معین روغنیات تحت درجات حرارت و سرعت زیاد حرکت تعین می گردد‪.‬‬
‫باشامل ساختن چنین تغیرات در صنف بندی مذکور شاخص مهم نه لزجیت ‪ ،‬بلکه درجه‬
‫حرارت خواهد بود که تحت آن روغن دارای لزجیت مورد نظر باشد‪.‬‬
‫صنف بندی روغنیات نظربه لزجیت در روسیه ‪ ،‬کشور های مشترک المنافع اروپای شرقی و‬
‫امریکای در جدول (‪ )22‬ارائه شده است ]‪. [11‬‬
 ‫‪82‬‬

‫جدول (‪ )22‬صنف بندی روغنیات نظربه لزجیت در روسیه كشور های مشترك المنافع و اروپای شرقی‬
‫امریكا‬
‫روسیه و كشورهای مشترك المنافع‬ ‫ممالك اروپای شرقی‬
‫‪SAE  J 300d‬‬
‫‪2‬‬
‫‪MM‬‬
‫حدود لزحیت كینماتیكی تحت درجات‬ ‫حدود لزحیت كینماتیكی ‪l‬‬
‫كالس لزجیت‬ ‫حرارت سانتی درجه سانتی گراد‬ ‫كالس لزجیت‬ ‫تحت درجات حرارت ذیل به درجه‬ ‫كالس لزجیت‬
‫سانتی گراد‬
‫‪100‬‬ ‫‪-18‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪-18‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪5W 20‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪5w30‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪5w40‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪5w50‬‬
‫‪‬‬
‫‪4з‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0.5  6‬‬ ‫‪2600÷1300‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪10 w20‬‬
‫‪4з‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2600÷1300‬‬ ‫‪4 w10‬‬ ‫‪13÷10‬‬ ‫‪2600÷1300‬‬ ‫‪10 w30‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0.5  10‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4 w16‬‬ ‫‪17÷13‬‬ ‫‪2600÷1300‬‬ ‫‪10 w40‬‬

‫بعضی اوقات روغنیات نظربه خواص بهره برداری به سریال ها نیز تقسیم می گردد که درآن‬
‫کیفیت روغنیات از سریال (‪ )1‬تا به سه بلند می رود‪.‬‬
‫نظربه صنف بندی ‪ API‬تمام روغنیات موتری و افتوتراکتوری به دوکالس ذیل تقسیم می گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬کالس "‪ -: "S‬روغنیات که برای ترانسپورت ساده یعنی برای انجن های کاربیراتوری‬
‫مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫‪ -2‬کالس "‪ -: "C‬روغنیات که برای انجن های دیزلی اختصاص داده شده است‪ .‬هر کالس‬
‫آن در داخل به گروپ های ‪، SD ، SC ، SB ، SA‬‬
‫‪ CD ، Cc ، CB ، CA ، SF ، SE‬تقسیم گردیده که درپرنسیب روغنیات هر دوکالس عمومی بوده‬
‫یعنی در انجن های کاربیراتوری و دیزلی میتوانند به کار روند‪ .‬حروف دومی در مارک های روغنیات‬
‫(‪ )F ، E ، D ، C ، B ،A‬شدت کار انجن را نشان میدهد‪ .‬به طور مثال روغن ‪ SE‬نسبت به ‪ SD‬هنگام‬
‫استعمال در انجن های بنزینی ‪ ،‬انجن های مذکور را از فلز خورده گی خوبتر نگهداری می نماید‪.‬‬
‫روغن ‪ SF‬برای انجن های بنزینی که تحت شرایط مشکل کار میکند اختصاص داده شده‬
‫است‪ .‬روغن ‪ Cc‬میتواند برای انجن های دیزلی استفاده گردد که انجن را تحت درجات بلند و پائین‬
‫حرارت از فلز خورده گی کیمیاوی وته نشین شدن ترسبات باالی سطح فلز انجن جلوگیری می کند‪.‬‬
‫روغن ‪( CD‬سیریال‪ )3‬برای انجن های سریع السیر دیزلی جهت جلوگیری از فلز خورده گی‬
‫پرزه جات انجن استفاده می گردد‪.‬‬
 ‫‪83‬‬

‫روغن ‪ -CE‬برای انجن های عصر حاضر جهت جلوگیری از تراکم مواد ترسبی وفلز خورده‬
‫گی استفاده می شود‪.‬‬
‫درحال حاضر برای انجن های کاربیراتوری روغنیات مورد استفاده قرارمی گیرد که‬
‫خصوصیت چربی گروپ ‪ SE‬را نشان دهد مانند روغن مارک( ‪ ) MIL  L46152B‬روغنیات انجن‬
‫های دیزلی گروپ های ‪ Cc‬و‪ CD‬خصوصیت مذکور را تبارز میدهد‪ .‬مارک های ( ‪ MIL  L2104B‬و‬
‫‪ ) MIL  L  2104C‬معموآل مانند ‪ SF Cc‬و ‪ SE CD‬دارای خصوصیات عمومی می باشد‪ .‬نظربه‬

‫خواص بهره برداری گروپ های روغنیات موتری برای انجن های مختلف درجدول (‪ )22‬درج گردیده‬
‫است ]‪. [11‬‬
‫جدول (‪ )23‬گروپ های روغنیات انجن های موتری امریکا ‪ ،‬اروپای شرقی وروسیه‬
‫گروپ های روغنیات‬
‫انجن ها‬ ‫روسیه وممالک‬ ‫ممالک اروپای‬
‫امریکا‬
‫مشترک المنافع‬ ‫شرقی‬
‫برای انجن های کاربیراتوری غیر سریع‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪SB‬‬
‫برای انجن ها کاربیراتوری بطی السیر‬ ‫‪SC‬‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪Б1‬‬
‫‪Б2‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪CA‬‬
‫برای انجن های دیزلی بطی السیر‪.‬‬ ‫‪Б‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪Se‬‬
‫‪cA‬‬
‫برای انجن هابطی السیر کاربیراتوری و دیزلی‬
‫‪B1‬‬
‫برای انجن های متوسط السیر کاربیراتوری‬ ‫‪SD‬‬
‫‪B2‬‬ ‫‪C‬‬
‫برای انجن های متوسط السیر دیزلی‬ ‫‪CB‬‬
‫‪B‬‬
‫‪SD‬‬
‫برای انجن های متوسط السیر کاربیراتوری و دیزلی‬ ‫‪CB‬‬
‫برای انجن های سریع السیر کاربیراتوری‬ ‫‪Г1‬‬ ‫‪SE‬‬
‫‪Г2‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪CC‬‬
‫برای انجن های سریع السیر دیزلی‬
‫‪Г‬‬ ‫‪SE‬‬
‫برای انجن های سریع السیر کاربیراتوری و دیزلی‬ ‫‪CC‬‬
‫‪Д‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪CD‬‬
‫برای انجن های سریع السیر دیزلی که درشرایط ثقیل‬
‫‪-‬‬
‫کارمی کند‪.‬‬

‫نظربه خواص بهره برداری روغنیات موتوری به شکل ديګر صنف بندی می گردد که‬
‫درجدول(‪)24‬درج ګرديده است ‪:‬‬
 ‫‪84‬‬

‫جدول (‪ )24‬صنف بندی روغنیات موتوری انجن های ثابت و سیار انجن های احتراق داخلی ]‪[19‬‬
‫حدود لزجیت به‬
‫گروپ روغنیات نظربه خواص بهره برداری‬ ‫‪cct‬تحت درجه‬
‫ذیل به ‪co‬‬

‫کالس لزجیت‬
‫‪Г‬‬ ‫‪В‬‬ ‫‪Б‬‬ ‫اندکس‬
‫لزجیت‬
‫‪Е‬‬ ‫‪Д‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪-18‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪Г‬‬ ‫‪Г‬‬ ‫‪В‬‬ ‫‪В‬‬ ‫‪Б‬‬ ‫‪Б‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪М  6В‬‬

‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪M 6Б‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪‬‬ ‫‪М  8Д‬‬ ‫‪М  8Г‬‬

‫‪2‬‬
‫‪М  6В‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪М  8В‬‬
‫‪1‬‬
‫‪M  8Б‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪M  8Б‬‬
‫‪1‬‬
‫‪M  8A‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪М  6Г‬‬
‫‪1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪М  10 Д‬‬ ‫‪М  10 Г‬‬

‫‪2‬‬
‫‪М  8В‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪М  10 В‬‬
‫‪1‬‬
‫‪М  10 Б‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪M  10 A‬‬ ‫‪M  10 A‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪М  8Г‬‬
‫‪1‬‬
‫‪10‬‬

‫‪‬‬ ‫‪М  12 Д‬‬ ‫‪М  12 Г‬‬

‫‪2‬‬
‫‪М  10 В‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪М  12 Б‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪М  10 Г‬‬
‫‪1‬‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪М  12 Е‬‬ ‫‪М  14 Д‬‬ ‫‪М  14 Г‬‬
‫‪2‬‬
‫‪М  12 В‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪М  14 Б‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪‬‬

‫‪М  14 Е‬‬ ‫‪М  16 Д‬‬ ‫‪М  16 Г‬‬

‫‪2‬‬
‫‪М  14 В‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪М  16 Б‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪16‬‬
‫‪‬‬

‫‪М  16 Е‬‬ ‫‪М  18 Д‬‬ ‫‪М  18 Г‬‬

‫‪2‬‬
‫‪М  16 В‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪М  20 Б‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪20‬‬
‫‪‬‬
‫نه كمتر از‬

‫‪ 300‬و نه‬
‫‪М  20 М‬‬ ‫‪М  20 Д‬‬ ‫‪М  20 Г‬‬ ‫‪М  20 В‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪M  4 З 6 Б1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪4З‬‬
‫‪М  4З 6В‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫كمتر از‪260‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪6‬‬

‫‪//‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪МЦЗ‬‬ ‫‪M  4 З 8 Б1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪4З‬‬
‫‪М  4 З 10 В‬‬
‫‪‬‬
‫‪8‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪8Б‬‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪2‬‬
‫‪//‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪М  4З 8В‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪4З‬‬
‫‪М  4 З  10 В‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫نه كمتراز‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪ 2600‬و نه‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪М  4 З 10 В‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪4З‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪М  4 З 10 В‬‬ ‫كمتراز‬ ‫‪12‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪10400‬‬
‫‪10‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪М ‬‬
‫‪6З‬‬ ‫‪‬‬
‫‪10 Г 2‬‬
‫‪6З‬‬
‫‪М  4 З 10 В‬‬
‫‪М ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪10 Г1‬‬

‫‪0.5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪10‬‬

‫حروف و اعداد که درمارک های روغنیات شامل اند معنی ذیل را ارائه میدارند‪:‬‬
‫‪ -M‬روغنیات موتوری یعنی روغنیات برای انجن های احتراق داخلی استفاده می گردد‪ .‬اعداد‬
‫بدون حروف بعداز‪ M‬کالس لزجیت را تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد واعداد با اندکس‪ 3‬کالس لزجیت‬
‫‪ -18‬درجه سانتی گراد نشان می دهد‪.‬اندکس ( ‪ ) 3‬روغنیات را نشان میدهد که دارای عالوه گی غلیظ‬
‫کننده بوده و زمستان وهمه فصله می باشند‪ .‬اعداد وارقام بعداز کسر کالس لزجیت روغنیات را تحت‬
‫‪ 100‬درجه سانتی گراد نشان می دهد‪.‬‬
 ‫‪85‬‬

‫‪ -A‬برای انجن های کاربیراتوری و دیزلی غیر سریع‪.‬‬

‫‪ -Б‬برای انجن های کاربیراتوری و دیزلی بطی السیر‪.‬‬
‫‪ -B‬برای روغن های متوسط السیر کاربیراتوری و دیزلی‪.‬‬
‫‪ -Г‬برای انجن های سریع السیر کاربیراتوری ودیزلی‪.‬‬
‫‪ -Д‬برای انجن های دیزلی سریع السیر که درشرایط دشوارکار می کند‪.‬‬
‫‪ -E‬برای انجن های دیزلی با دوران کم وال که توسط محروق ثقیل به کارمی افتد‬
‫(سلفر ‪ 3.5‬فیصد)‪.‬‬
‫‪ -1‬اندکس روغنیات انجن های کاربیراتوری‪.‬‬
‫‪ -2‬اندکس روغینات انجن های دیزلی‪.‬‬

‫‪ -1 .3.3‬روغنیات موتوری‬
‫روغنیات موتوری معاصر عبارت از روغنیات نفتی بادرجه پاک کاری مختلف بوده که‬
‫درترکیب خود یک ویا چندین عالوه گی را دارا بوده وجهت چربکاری انجن های کاربیراتوری‬
‫درنظر گرفته شده است‪ .‬روغنیات موتوری نظربه شرایط استعمال به تابستانی ‪ ،‬زمستانی هر فصله ‪،‬‬
‫همه فصله وسورت ها باکار متداوم تقسیمات گردیده است‪.‬‬
‫روغنیات موتوری زمستانی و تابستانی دارای مارک های ذیل می باشد‪:‬‬
‫مارک ‪ M  6 ، Ac  6‬روغنیات دستلیاتی )‪ M  8 ( Ac  8, Дc  8‬مخلوط روغنیات‬
‫دستلیاتی وباقیمانده (نه کمتراز ‪14‬فیصد) ‪ M  11 ) Дc  11 ( ،‬مخلوط دستلیاتی وباقیمانده (نه کمتر از‬
‫‪30‬فیصد) ‪ M  14 ) Дc  14 ( ،‬مخلوط دستلیاتی وباقیمانده (نه کمتراز ‪ 40‬فیصد) ‪) Дc  16 ( ،‬‬
‫‪ M  16‬مخلوط دستلیاتی وباقیمانده (نه کمتر از ‪ 50‬فیصد) ‪ M  20‬روغن باقیمانده روغن مارک‬
‫‪ ACB  6‬دستلیاتی ‪ ACB  10 ،‬مخلوط دستلیاتی وباقیمانده (نه کمتر از ‪ 25‬فیصد) روغنیات عصر‬
‫حاضر مانند ‪ ACB  5‬دارای درجه حرارت انجماد پائین بوده وپاک کاری آن توسط طریقه های تیزابی‬
‫– تماسی وقلوی – تیزابی صورت می گیرد‪.‬‬
‫درروغنیات معاصر افتوتراکتوری موجودیت عالوه گی های شست وشو کننده ‪،‬ضد‬
‫اکسیدیشنی ‪ ،‬ضدفلز خورده گی ‪ ،‬بهرساختن مواد چربکاری وغیره ضرورت می باشد‪ .‬عالوه گی های‬
‫چندينتاثیره )‪ ( BHИH ..HП  360, ДФ  11  MHИ , ИП  22K .....‬نیز به آنها عالوه می گردد‬
‫]‪. [30‬‬
‫شاخص های اساسی کیفیت بعضی روغنیات موتوری درجدول(‪ )25‬درج می باشد‪.‬‬
 ‫‪86‬‬

‫جدول (‪ )25‬شاخص های اساسی کیفیت بعضی از روغنیات موتوری‬

‫مارک روغنیات‬

‫)‪Ac-10(M-10Б‬‬

‫)‪Ac-6(M-6Б‬‬
‫)‪Ac-8(M8Б‬‬
‫‪Acəд-6/6B‬‬

‫‪M6ə/10b1‬‬
‫‪B6ə/10B1‬‬

‫‪Acəπ-10‬‬
‫شاخص ها‬

‫‪M.8Г1‬‬
‫‪M8БY‬‬
‫‪M-8B‬‬

‫‪10Г1‬‬
‫لزجیت به سانتی ستوکس‪:‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10+0.5‬‬ ‫‪10+0.5‬‬ ‫‪8+0.5‬‬ ‫در ‪ 100‬درجه سانتی گراد‬

‫‪-‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫در صفر ‪//‬‬
‫‪6000‬‬ ‫‪÷13000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2000‬‬ ‫در ‪-18‬‬
‫‪110‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪100‬‬ ‫اندکس لزجیت نه کمتراز‬

‫‪5.5‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫عدد قلوی یه ‪Mgr‬‬
‫‪KOH/gr‬‬

‫‪1.3‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.65‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫قابلیت خاکسترشدن به‬
‫‪1.3‬‬ ‫فیصدی‬

‫‪190‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪210‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه‬
‫‪ 100‬درجه سانت‬
‫ی گراد‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫ثبات حرارت اکسیدشنی‬
‫در‪ 25‬درجه سانتی گراد‬

‫‪-42‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به‬

‫‪-40‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-36‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫‪-32‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫درجه سانتی گراد‬

‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫فلز خوده گی روی صفحه‬
‫مسی به ‪Г/M2‬‬

‫‪1,5‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫خاصیت شست وشوبه‬
‫‪1‬‬
‫(بال)‬
‫ناحالص های میخانیک‬
‫‪0.015‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪0.025‬‬ ‫‪0.012‬‬ ‫‪0.012‬‬ ‫‪0.012‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪0.015‬‬

‫روغن ‪ M  8B1‬دارای عالوه گی کامپلکسی بوده وبعداز ‪ 10000‬کیلومتر گردش تبدیلی آن‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬
‫روغن ‪ M  4 з 6в‬عبارت از روغن غلیظ شده موتوری بوده وبرای استفاده در منطقه‬
‫‪1‬‬

‫سایبریا تولید می شود‪ .‬این روغن دارای اندکس لزجیت زیاد و درجه حرارت انجماد ‪ -42‬درجه سانتی‬
 ‫‪87‬‬

‫گراد بوده که امکان چاالنی انجن را درشرایط زمستانی تحت ‪ -35‬درجه سانتی گراد بدون گرم نمودن‬
‫ميسرساخته وبرای چربکاری انجن های کاربیراتوری متوسط السیر به کاربرده می شود‪.‬‬
‫روغن ‪ M  6 з 10B‬برای اهداف عمومی به کار رفته ودارای دوام کار زیاد و عالوه گی‬

‫غلیظ کننده بوده و از نفت های سلفردار تهیه می شود‪ .‬برای انجن های متوسط السیر کاربیراتوری‬
‫ودیزلی به کار رفته وبعداز ‪ 18000‬کیلو متر گردش تبدیل می گردد‪.‬‬
‫روغن زمستانی ( ‪ ) M  8Г1‬همه فصله ( ‪ ) M  6 з 10 Г‬وتابستانی ( ‪ ) M  12Г1‬دارای‬

‫موثریت زیاد بوده و عالوه گی های متعدد را دارا می باشند‪ .‬روغنیات مذکور برای انجن های موتری‬
‫معاصر سریع السیر استعمال می شوند‪.‬‬
‫روغنیات ( ‪ ) M  12 ГИ  M  10 ГИ , M  8 ГИ‬روسی نیز مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫که درمارک گذاری حروف ( ‪ ) И‬موجودیت عالوه گی های ممالک خارجی را نشان می دهد‪.‬‬

‫‪ -2.3.3‬روغنیات انجن های دیزلی و کاربیراتوری‬

‫بحیث روغنیات دیزلی از روغنیات باقی مانده نفتی که توام با قطران های دستلیاتی و عالوه‬
‫گی های جداگانه ویا مخلوط عالوه گی ها می باشند‪ .‬استفاده بعمل می آید ‪ .‬سورت های روغنیات دیزلی‬
‫به مقایسه با سایر روغنیات زیادتر بوده ودر حال حاضر اضافه تر از صد سورت روغنیات‬
‫ترانسپورتی موتری ‪ ،‬ریل ها کشتی ها وانجن های ثابت مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫خواست مهم ازین نوع روغنیات عبارت از کاربهتر درانجن های سریع السیر موتری وکشتی‬
‫های دیزلی می باشد‪ .‬در روغنیات دیزلی عالوه گی های لزجیتی ‪ ،‬شست وشو کننده ‪ ،‬ضداکسیدشنی ‪،‬‬
‫ضدفلز خورده گی ‪ ،‬ضد فرسایش ضد قف وچندین تاثیره عالوه می گردد‪.‬‬
‫شاخص های اساسی کیفیت روغنیات دیزلی ‪ ،‬افتوتراکتوری در جدول (‪ )26‬درج گردیده‬
‫است‪.‬‬
 ‫‪88‬‬

‫جدول (‪ )26‬شاخص های اساسی کیفیت روغنیات دیزلی افتوتراکتوری‬

‫نورم برای مارک ها‬

‫‪M  16ИXП  3‬‬ ‫‪MT  16 Г‬‬ ‫‪MTг  10 П‬‬ ‫شاخص ها‬

‫لزجیت به سانتی ستوکس‪:‬‬

‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪10‬‬ ‫در‪ 100‬درجه سانتی گراد‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪650‬‬ ‫درصفر ‪//‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪15000‬‬ ‫در ‪// -30‬‬

‫‪85‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اندکس لزجیت‬

‫‪<1.25‬‬ ‫‪>0.45‬‬ ‫‪1.15÷0.8‬‬ ‫‪МgrКОН‬‬ ‫عدد قلوی به روغن‬

‫‪gr‬‬
‫‪225‬‬ ‫‪198‬‬ ‫‪165‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه به درجه سانتی‬
‫گراد‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-45‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه سانتی گراد‬

‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ثبات حرارتی اکسیدیشنی در ‪ 250‬درجه‬

‫سانتی گراد‬

‫روغن زمستانی ( ‪ ДC  8 ) M 8Б‬وتابستانی ) ‪ ДC  11 ( M 10Б‬به صورت انتخابی پاک‬

‫گردیده وبرای چربکاری موتورها ‪ ،‬تراکتورها وانجن های دارای سرعت متوسط که به اساس دیزلهای‬
‫سلفردار کارمی کنند‪ ،‬به کارمی روند‪ .‬این روغنیات را به اساس دستلیات و کمپننت های باقیمانده نفت‬
‫سلفردار تهیه نموده و یکجا با عالوه گی ها مورد استفاده قرار می دهند‪.‬‬
‫روغنیات ‪ . M  10Bг . M  8B M  10 B‬به صورت انتخابی پاک گردیده و عالوه گی‬
‫های شست وشو کننده ضداکسیدیشنی ‪ ،‬ضد فرسایش وضدقف را دارامی باشند‪ .‬این سورت های‬
‫روغنیات موارد استعمال کتلوی زیاد را در موتر ها‪ ،‬تراکتورها وسایر انجن های متوسط السیر دیزلی‬
‫دریافت نموده اند‪.‬‬
‫روغنیات ‪ ،M  8ГФ3 M  8 ГФl ،. ،M  8 Г M  10 Г‬برای چربکاری انجن های‬
‫باسریع السیر موتری وتراکتوری به کارمی روند‪.‬‬
‫روغن ‪ M  10 Г‬عبارت از روغن اساسی ‪ ДC  8‬بوده که به آن عالوه گی های چندین تاثیره‬
‫وضد قف ذیل به مقدارهای معین عالوه می گردد‪:‬‬
 ‫‪89‬‬

‫عالوه گی ضد قف ‪ ПМС  200 А‬به مقدار ‪ 0.003‬فیصد ‪ ،‬عالوه گی چندین تاثیره عالوه گی ضد قف‬
‫‪ ВНИИ , НП  354‬به مقدار ‪ 0.8‬فیصد عالوه گی چندین تاثیره شست و شو کننده ‪ПМС, НИ  360‬‬

‫به مقدار ‪ 0.002‬فیصد عالوه گی ‪ АЗНИИ УИАТИМ  1‬جهت کاهش درجه حرارت انجماد به‬
‫مقدار ‪ 1‬فیصد روغن ‪ М  16ИХП  3‬از نفت های سلفر تولید گردیده و به طریقه انتخابی پاک می‬
‫شود‪ .‬این روغن دارای عالوه گی های ‪ БКФ, ПМА, " D", ИНХП 21, ПМА  200‬و ‪ СБ  3‬بوده‬
‫وبرای انجن های سریع السیر دیزلی به کار می رود‪ .‬دراینجا مارک های ذیل روغنیات دیزلی به طور‬
‫نمونه توضیح می شود ]‪.[30‬‬

‫‪M  6З / 10B‬‬

‫درآنجا ‪ -M:‬روغن‬
‫‪ - 6‬کالس لزجیت‪.‬‬
‫‪ - З‬موجودیت عالوه گی های غلیظ کننده (پولمیر ها)‪.‬‬
‫‪ - 10‬لزجیت مبالیل تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد به سانتی ستوکس‪.‬‬
‫‪ -B‬گروپ روغن را نشان داده که موارد استعمال همه فصله دارد‪.‬‬
‫‪М  63‬‬ ‫)‪( АсзП  10‬‬
‫‪10Вг‬‬
‫‪- A‬روغن موتری‪.‬‬
‫‪ -C‬به طریقه انتخابی پاک گردیده است‪.‬‬
‫‪ – Π‬موجودیت عالوه گی های ضد خاکستر شدن رانشان میدهد‪.‬‬
‫‪ - 10‬لزجیت آن تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد به سانتی ستوکس‪.‬‬
‫‪ДВАСЗП  10‬‬

‫‪ -Д‬دوام کار زیاد را نشان می دهند‪.‬‬

‫‪ -B‬همه فصله می باشد‪.‬‬
 ‫‪90‬‬

‫جدول (‪ )27‬شاخص های اساسی روغنیات انجن های دیزلی ]‪.[18‬‬

‫‪М  10 Г‬‬
‫‪М  10 ГФЗ‬‬ ‫‪М  10Г 2 М  8Г 2 М  10В2 М  10В М  8В‬‬ ‫‪Дс  8‬‬ ‫‪Дс  11‬‬ ‫‪Дс  8‬‬ ‫شاخص های کیفیت‬
‫‪2‬‬
‫‪м  8В‬‬
‫‪См  10 Б1‬‬
‫‪См  8 Б1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ФЛ‬‬

‫لزجیت کینماتکی به سانتی‬

‫ستوکس‪:‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪8‬‬ ‫در‪100‬درجه سانتی گراد‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫درصفر درجه سانتی گراد‬
‫‪90‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪83‬‬ ‫اندکس لزجیت‬
‫‪-15‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه‬
‫سانتی گراد‬

‫‪210‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪205‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪205‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪190‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه به‬
‫‪83‬‬
‫درجه سانتی گراد‬
‫‪1.05‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪1.65‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪0.8÷0.‬‬ ‫‪0.8÷0.‬‬ ‫قابلیت خاکسترشدن به فیصد‬
‫‪-25‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪0.01‬‬ ‫‪0.015 0.01‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.01 0.01‬‬ ‫‪0,0‬‬ ‫‪0.020‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫محتوای ناخالص های میخانیکی‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫به فیصد‬

‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ثبات اکسیدیشنی در‪ 250‬درجه‬
‫سانتی ګراد به دقیقه‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪0,02‬‬ ‫‪mgrKOH‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫عدد قلوی ‪gr‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫فلز خورده گی روی صفحه‬
‫‪gr‬‬ ‫مسی‬
‫‪М2‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪895‬‬ ‫کثافت در‪ 20‬درجه سانتی گراد‬
‫‪850‬‬ ‫‪905‬‬
‫‪Kgr‬‬ ‫به‬
‫‪М3‬‬
 ‫‪91‬‬

‫جدول (‪ )28‬شاخص های اساسی روغنیات انجن های کاربیراتوری (‪)18‬‬

‫‪М  12Г1‬‬‫‪М  631‬‬
‫‪10 Г1‬‬
‫‪М  8Г1‬‬ ‫‪М  8В1‬‬ ‫‪М  8Б1У‬‬ ‫‪Ас  1‬‬ ‫‪Ас  8‬‬ ‫‪Ас  6‬‬ ‫شاخص‬
‫) ‪( М  10 Б‬‬ ‫) ‪( М  8Б‬‬ ‫) ‪(М  6Б‬‬ ‫های کیفیت‬
‫لزجیت‬
‫کینماتیکی به‬
‫سانتی ستوکس‪:‬‬

‫در‪100‬درجه‬
‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫سانتی گراد‬

‫درصفر ‪//‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1000‬‬

‫‪95‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪85‬‬ ‫اندکس لزجیت‬

‫درجه انجماد به‬

‫‪-20‬‬ ‫‪-32‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪-25‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫درجه سانتی گراد‬

‫‪220‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪200‬‬ ‫درجه حرارت‬

‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪190‬‬ ‫تولید جرقه به‬
‫درجه سانتی گراد‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫قابلیت‬

‫‪0.45‬‬
‫خاکسترشدن به‬
‫فیصد‬
‫‪1.3‬‬ ‫‪1.65‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫فلز خورده گی‬
‫‪8‬‬
‫روی صفحه‬
‫ج‬ ‫مسی به ‪g/M3‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫‪1‬‬ ‫خاصیت شست‬
‫وشوی به فیصد‬
‫‪0.015‬‬ ‫‪0.012‬‬ ‫‪0.012‬‬
‫‪0.015‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫‪0.015‬‬ ‫محتوای ناخالص‬
‫‪0.012‬‬ ‫های میخانیکی‬
‫به فیصد‬

‫‪70‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ثبات حرارتی‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اکسیدشنی تحت‬
‫‪-‬‬
‫‪250‬درجه سانتی‬
‫گراد به دقیقه‬
‫‪8.5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪4.0‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫عدد قلوی به‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪mg/KOH‬‬

‫کثافت در ‪20‬‬
‫‪890‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪895‬‬ ‫درجه سانتی گراد‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫به ‪Kg/M3‬‬
 ‫‪92‬‬

‫روغن ‪ ( АС  8)М  8Б1‬که عبارت از روغن موتر بوده وبه طریقه انتخابی پاک شده است‬
‫و برای انجن های بطی السیر کاربیراتوری اختصاص داده شده است‪ .‬این روغن درنتیجه مخلوط‬
‫نمودن کمپننت های دستلیاتی وباقیمانده بدست می آید ‪ .‬کمپننت های باقی مانده آن دی اسفالیزات کوکس‬
‫سازی توسط مخلوط ‪1‬فیصده فینول پاک گردیده وتهیه می شود‪.‬‬
‫برای بهترساختن خواص بهره برداری روغن ‪ М  8Б1‬به آن عالوه گی های ضد قف‬
‫وچندین تاثیره را عالوه می نمایند‪.‬‬

‫‪ -3.3.3‬روغنیات انجن های ریاکتیوی‬

‫روغنیات که برای انجن های پستونی هوائی که تحت شرایط خاص حرارتی وبار زیاد کارمی‬
‫نمایند ‪ .‬باید تحت عملیه پاک ساختن عمیق قرارگرفته وعالوه گی های دارای مواد فلزی را دارا‬
‫نباشند‪ .‬زیراامکان ایجاد خاکستر شدن زیاد را درمحفظه احتراقی بوجود می آورند‪ .‬برای این نوع انجن‬
‫ها روغنیات بامارک ( ‪ МС  20с ) МС  20, МС  16‬و )‪ (МК  22‬تولید گردیده که لزجیت آن‬
‫تحت ‪100‬درجه سانتی گراد (‪ )22÷14‬متر مربع فی ثانیه می باشد‪.‬‬
‫روغنیات انجن های پستونی هوائی را معموال از روغنیات نفتی باقیمانده ومرکب بدون عالوه‬
‫گی تهیه می نمایند‪ .‬شاخص های اساسی بعضی از آن ها درجدول(‪ )29‬درج گردیده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )29‬شاخص های اساسی روغنیات انجن های ریاکتیوی‪.‬‬
‫‪МК  22‬‬ ‫‪Мс  20‬‬ ‫‪Мс  14‬‬ ‫شاخص های کیفیت‬
‫لزجیت به سانتی ستوکس نه کمتر از‬
‫‪22‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪14‬‬ ‫در ‪ 100‬درجه سانتی گراد‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫در‪// 50‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫در‪// 40‬‬
‫‪8.75‬‬ ‫‪7.85‬‬ ‫‪6.55‬‬ ‫نسبت لزجیت کوکس در ‪50‬و‪ 100‬درجه سانتی گراد نه اضافه تراز‬
‫‪0.70‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫قابلیت کوکس شدن به فیصد نه اضافه تر از‬
‫‪0.10‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫‪0.25‬‬
‫‪ МgrКОН‬نه اضافه تراز‬
‫عدد تیزابی به ‪gr‬‬
‫‪-14‬‬ ‫‪-18‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه سانتی گراد نه بلند تراز‬
‫‪230‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪200‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه به درجه سانتی گراد نه پاینتراز‬
‫‪0.004‬‬ ‫‪0.003‬‬ ‫‪0.003‬‬ ‫قابلیت خاکستر شدن به فیصد نه اضافه تراز‬
‫فلز خورده گی (پتکنویچ باالی صفحه سرب ‪ C-2‬تحت ‪ 100‬درجه سانتی‬
‫‪2.0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪gr‬‬
‫) نه اضافه تراز‬ ‫گراد به‬
‫‪М2‬‬
‫روغن مارک ‪ МС  20‬مانند روغنیات ‪ МС  14‬و ‪ МС  20‬از دی اسفالتيزات به طریقه‬
‫پاک ساختن انتخابی تهیه می گردد‪ .‬درمواد خام آن محتوای سلفرباید از یک فیصد بیشتر نباشد‪ .‬روغن‬
‫مارک ‪ МК  22‬رااز نفت وبا استفاده از طریقه پاک ساختن تیزابی – تماسی تهیه می نمایند‪ .‬در‬
 ‫‪93‬‬

‫روغنیات ریاکتیوی هوائی تمام عالوه گی ها مورد استفاده قرارنمی گیرد ‪ .‬اما عالوه گی های ضد‬
‫یشنی اطمینانیت و کیفیت کار انجن ها را بلند می برند ]‪.[30‬‬ ‫فرسایش ‪ ،‬شست وشو کننده و ضد اکسيد‬

‫‪ -4.3.3‬روغنیات برای انجن های توربینی – گازی‬

‫انجن های توربینی – گازی هوائی (توربو ریاکتیوی و توربینی‪ -‬پیچی) به اساس ساختمان و‬
‫خواص بهره برداری از انجن های پستونی تفاوت دارند‪ .‬ازین جهت روغنیات که درین انجن ها مورد‬
‫استفاده قرار می گیرد ‪ .‬باید جوابگوی مطالبات مشخص باشد ‪ .‬سیستم چربکاری اکثر انجن های‬
‫توربینی – گازی به شکل دورانی بوده و روغن با ساحه مخلوط هوا‪ -‬محروق به تماس نبوده ازین‬
‫جهت مصرف آن نیز کم می باشد‪ .‬توسط روغن اتکا ‪ ،‬توربین و کمپریسور ‪ ،‬گیربکس و میکانیزم های‬
‫کمکی چرب می گردد ‪.‬‬
‫روغنیات در انجن های مدرن ریاکتیوی تحت حرارت های (‪ )160÷140‬درجه سانتی گراد‬
‫درتماس بافلزات وهوا کار نموده که سبب اکسیدیشنی آن شده و باعث بوجود آمدن مواد قطرانی ‪،‬‬
‫الک ها وغیره که به نوبه خود سبب سائیده شدن پرزه جات می گردد‪ ،‬می شود‪ .‬بدین ملحوظ مطالبات‬
‫جدی از ثبات اکسیدیشنی – حرارتی و قابلیت تبخیر روغنیات مذکور بعمل می آید ‪ .‬این روغنیات باید‬
‫دارای خواص خوب لزجیتی حرارتی بوده تاشرایط آسان چاالنی انجن ها را تحت حرارت ‪ -50‬درجه‬
‫سانتی گراد مهیا ساخته و لزجیت زیاد را در درجات بلند حرارت نگهداری نماید ‪.‬‬
‫برای تهیه کردن این روغنیات ازفرکشن های سبک دستيلياتی با کیفیت عالی و از عملیه دی‬
‫پارافينيزیشن عمیق استفاده می نمایند ‪ .‬جهت بهتر ساختن خواص بهره برداری آن ها عالوه گی ها را‬
‫نیز به آن ها عالوه می کنند ‪ .‬مشخصات بعضی از روغنیات انجن های توربو ریاکتیوی از قبیل ‪:‬‬
‫‪ МС  8П , МК  8, МС  6‬درجدول (‪ )30‬ارايه شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )30‬شاخص های روغنیات انجن های تربو ریاکتیوی‬

‫مارک ها‬ ‫شاخص ها‬
‫‪МК  8‬‬ ‫‪Мс  8 П‬‬ ‫‪Мс  6‬‬
‫‪8.5‬‬ ‫‪8.5÷7.5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ : ММ‬بحت ‪ 50‬درجه سانتی گراد‬
‫‪2‬‬

‫÷‪6.3‬‬ ‫لزجیت به ‪С‬‬

‫‪6500‬‬ ‫‪3500‬‬ ‫‪1700‬‬ ‫‪ – 40 //‬درجه سانتی گراد نه اضافه تراز‬
‫‪0.04‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪m КОН‬‬
‫‪ g‬نه اضافه تراز‬
‫عدد تیزابی به ‪gr‬‬
‫‪140‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪145‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه درکتابی سرباز به ‪  С‬نه کمتراز‬
‫‪-55‬‬ ‫‪-55‬‬ ‫‪-55‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه سانتی گراد‬
‫‪0.005‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫قابلیت خاکستری شدن به فیصدی نه اضافه تراز‬
‫‪0.14‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫محتوی سلفر به فیصدی نه اضافه تراز‬
‫‪gr‬‬ ‫فلز خوروه گی تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد به‬
‫‪-‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪М‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫‪94‬‬

‫برای انجن های توربینی – پیچی روغنیات بالزجیت ‪ 4‬الی ‪ 13‬ملی متر فی ثانیه (تحت ‪100‬‬
‫‪ МС  20‬و ‪ МК  22‬تهیه‬ ‫درجه سانتی گراد) که ازمخلوط روغنیات دستلیاتی ‪ МК  8‬وباقیمانده‬
‫‪ 75....25‬از ‪ 25‬فیصد ‪МС  20‬‬ ‫می گردد‪ .‬مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬به طورمثال روغن‬
‫‪ 75‬فیصد ‪ МК  8‬و روغن ‪ 25 75‬از ‪ 75‬فیصد ‪ МС  20‬و ‪ 25‬فیصد ‪ МК  8‬متشکل است‪.‬‬
‫روغن ‪ МП  7,5‬را پولیمیرها و عالوه گی های ضد اکسیدیشنی را دارا می باشد نیز به شکل مخلوط‬
‫تهیه می شود ]‪.[30‬‬

‫‪ -5.3.3‬روغنیات ترانسمیسیونی‬
‫روغنیات که برای چربکاری چرخ های دندانه دار و ترانسمیسیونی موترها ‪ ،‬تراکتورها‬
‫ومیله های مارپیچ مخروطی و استوانه ئی و غیره به کار می روند بنام روغنیات ترانسمیسیونی یاد می‬
‫شوند ‪ .‬در اگریکات های ترانسمیسیونی موتر ها ‪ ،‬روغنیات تحت بار های زیاد قرار گرفته ودر انتقال‬
‫دهنده های که تحت فشار (‪ )3500÷3000‬کیلوگرام فی سانتی مترمربع کارمی کنند ‪ ،‬به کار میرود‪.‬‬
‫این روغنیات هم چنان درسرعت های نسبتآ کم پرزه جات اصطحکاکی ودرجات حرارت بلند تراز‬
‫‪ 130‬درجه سانتی گراد کار کرده می توانند‪ .‬در اثنای انتخاب چنین روغنیات باید لزجیت مناسب ‪،‬‬
‫خواص عالی ضد سائیده شدن وخراشیده شدن در نظر گرفته شود‪ .‬بحیث روغنیات ترانسمیسیونی از‬
‫مخلوط روغنیات باقیمانده نفتی و دستلیاتی توام باعالوه گی های متنوع استفاده می نمایند‪ .‬مهمترین‬
‫عالوه گی های این نوع روغنیات عبارت از عالوه گی ضد فرسایش می باشد‪.‬‬
‫های اساسی روغنیات ترانسمیسیونی عبارت از ‪ТСП  14,   15В‬‬ ‫مارک‬
‫‪ ТС  10  0ТП‬می باشد‪.‬‬
‫روغن ‪ ТАП  15В‬برای چربکاری اگریگات های ترانسمیسیونی موتر وسایر چرخ های‬
‫دندانه دار درساحات دارای اقلیم متوسط در تمام فصول سال مورد استفاده قرارمیگیرد‪ .‬این روغن‬
‫متشکل از مخلوط اکسترکت ها ‪ ،‬روغنیات باقیمانده عملیه پاک ساختن فینولی و کمپننت های دستلیاتی‬
‫بوده و دارای محتوای عالوه گی های ضد فرسایش ‪ ،‬ضد خراشیده شدن (‪ )OTП‬و دیسپریسوری می‬
‫باشد‪ .‬لزجیت کینماتیکی این روغنیات در ‪ 100‬درجه سانتی گراد (‪ )16÷14‬سانتی ستوکس (‪)Sst‬‬
‫ودرجه حرارت انجماد آن ‪ -20‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫روغن‪TC П-14‬در ساحات دارای اقلیم متوسط در تمام فصول سال مورد استفاده قرار داده‬
‫شده و دارای عالوه گی های ‪ЛЗ  6 , ЛЗ  23К , ОТП‬‬
‫‪9‬‬
‫شده وبراساس روغن ‪ TCП-14,5‬تهيه‬
‫ودیسپریسوری می باشد ‪ .‬لزجیت آن در ‪ 100‬درجه سانتی گراد (‪ )15÷14‬سانتی ستوکس ودرجه‬
‫حرارت انجماد آن ‪ -40‬درجه سانتی گراد است‪.‬‬
 ‫‪95‬‬

‫روغن ‪ ТС 10  ОТП‬سایبریائی بوده وبرای چربکاری اگریگات های ترانسمیسیونی موتر‬
‫های و ماشین های ساختمانی وسرک سازی ‪ ،‬ریدوکتورهای محوری قطار آهن و سایر میخانیزم های‬
‫که در درجات پائین حرارت کار می کنند مورد استفاده قرار داده می شود‪ .‬روغن مذکور متشکل از‬
‫مخلوط روغن دی اسفالتیزیشن وروغن لزجی بوده که دارای عالوه گی‪ OTП‬دسپریسوری و ضدقف‬
‫می باشد ‪ .‬لزجیت این روغن در ‪ 100‬درجه سانتی گراد کمتر از ‪ 10‬سانتی ستوکس نبوده و درجه‬
‫حرارت انجماد آن ‪ -40‬درجه سانتی گراد می باشد که برای ماشین های بولد وزر درحرارت های پائین‬
‫مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬روغنیات ‪ ТСП  14, ТАП  15В‬و ‪ТС 10  ОТП‬‬

‫اگر به صورت مخلوط با همدیگر استعمال گردند اگریگات ها را بدون شست وشوی فعال ساخته‬
‫میتوانند ]‪.[30‬‬

‫موسسه انگلیسی بنام ‪ British petroleum‬روغنیات همه فصله را با مارک های‬

‫‪ 90140EP..80 90 EP‬که دارای اندکس لزجیت ‪ 124‬بوده وبرای انتقال دهنده های گییوئیدی اتومبیل‬

‫های سبک مورد استفاده قرار می گیرد تولید می نماید ]‪. .[11‬‬
‫برای اتومات های دندانه دار روغنیات نفتی که دارای خواص عالی ضد اکسیدیشنی وضد‬
‫فرسایش که اندکس لزجیت آن (‪ )188÷165‬باشد استعمال می گردد(‪.)11‬‬
‫مدت کار این روغنیات (‪ )90÷21.6‬هزار کیلومتر بوده وبعداز ‪ 90‬هزار کیلومتر گردش خواص‬
‫لزجی آن ‪ 50‬فیصد تغییر کرده وقابل تعویض می باشد‪.‬‬
‫درایاالت متحده امریکا توجه زیادی به روغنیات ترانسمیسیونی عمومی وهمه فصله که‬
‫مصرف انرژی ومحروق را کاهش می دهد معطوف گردیده است‪ .‬از سال ‪ 1974‬عیسوی به این سو‬
‫روغنیات ترانسمیسیونی با مارک های ‪ 80W ,.SAE 75W‬و ‪ 85W‬که براساس آن روغنیات همه فصله ‪،‬‬
‫‪ 85W 250.80W140.75W 90‬نظربه صنف بندی ‪ MIL  L  2105‬تهیه می گردد‪ .‬تولید می شود‪.‬‬

‫هم چنان روغنیات ‪, 80W 90‬و ‪ 85W 140‬لزجیت بلند خود را تحت ‪ 98.9‬درجه سانتی گراد و‬
‫‪ -17.8‬درجه سانتی گراد حفظ می نماید‪ .‬این روغنیات دارای عالوه گی های لزجیتی وثبات عالی در‬
‫مقابل انهدام مالیکول های آن می باشد‪.‬مثال اين روغنيات ( ‪.) ПМА, СПО, ССD‬‬
‫روغن ‪ SAE80W140‬دارای عالوه گی ‪ ПМА‬بوده که لزجیت آن در ‪ 100‬درجه سانتی گراد‬
‫‪ 26.6‬ملی متر مربع فی ثانیه ودر ‪ -25‬درجه سانتی گراد ‪ 134‬پاسکال ضرب ثانیه می باشد‪ .‬این‬
‫روغن در وسایل ارتباطی (پل ها) اتوموبیل های باربری مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬روغن مذکور‬
‫همه فصله بوده و درشرایط شهری استفاده شده که ‪ 5‬فیصد مصرف محروق را کاهش می دهد‪.‬‬
 ‫‪96‬‬

‫درانگلستان و امریکا روغنیات ترانسمیسیونی تراکتوری کشف گردیده که در انجن ها وسیستم‬

‫های هایدرولیکی استعمال می گردد‪.‬‬
‫روغن ‪ )Tractor. Oils . universal( TOU‬که نظربه صنف بندی ‪API‬به کالس های‬
‫‪ SAE 20W 40‬و ‪ CC SD‬توسط کمپنی های ‪ British petroleum‬و ‪ E SSO‬تولید می گردد‪ .‬لزجیت‬

‫کینماتیکی آن در ‪ 100‬درجه سانتی گراد ‪ 12.7‬ملی متر مربع فی ثانیه و اندکس لزجیت آن ‪ 115‬درجه‬
‫حرارت انجماد آن از ‪ -21‬الی ‪ -30‬درجه سانتی گراد وقابلیت خاکسترشدن آن (‪ )2÷1.2‬فیصد می‬
‫باشد‪ .‬روغن مذکور تکان های انجن راکاهش می دهد‪.‬‬
‫روغن باکیفیت ‪ )Super tractor Oils. Universl(STOU‬به کالس ‪ SAE15W 30‬یا‬
‫‪ CD SE .SAE 20W 30‬مربوط بوده ودارای خواص شست وشو می باشد‪ .‬این روغن دارای اندکس بلند‬

‫لزجیت عالوه گی های ثبات حرارتی و کمپلکسی ‪ Lubrizal  3950‬می باشد ]‪.[11‬‬

‫‪ -6.3.3‬روغنیات توربینی ‪ ،‬کمپریسوری و صنعتی‬

‫روعنیات توربینی برای چربکاری و سرد ساختن اتکا های ( بیرنگ) اگریگات های توربینی‬
‫مختلف (هایدروتوربین ها ‪ ،‬پمپ ها وکمپریسورهای توربینی وغیره) به کارمی روند‪ .‬این روغنیات‬
‫باید دارای خواص عالی ضد اکسیدیشنی ‪ ،‬ضد سائیده شدن ضد فلز خورده گی و ضد تشکیل ایمولیشن‬
‫با آب باشد ‪.‬‬
‫برای تهیه کردن این نوع روغنیات ازروغنیات دستلیاتی ویا باقیمانده بعد از پاک ساختن‬
‫عمیق با اندکس بلند لزجیت و درجه حرارت انجماد پائین استفاده می نمایند ‪ .‬تبدیلی روغنیات مذکور‬
‫در نتیجه خراب شدن خواص بهره برداری آن صورت می گیرد‪ .‬به منظور بلند بردن خواص بهره‬
‫برداری این روغنیات عالوه گی های دی ايمولگاتور ‪ B  15 4 ،‬اینول ‪ ПМС-200А, ВТИ-1‬وغیره‬

‫را با ان عالوه می نمایند‪ .‬روغنیات توربینی با مارک های زیاد وبا ترکیت وخواص مختلف تولید می‬
‫گردد‪ .‬که چهار مارک آن به طریقه پاک ساختن تیزابی – تماسی از نفت کم سلفر بدون عالوه گی (‬
‫‪ ) Т 57, Т 46, Т 36, Т 22‬وسه مارک دیگر آن از نفت های پارافینی سلفر دار به طریقه پاک ساختن‬
‫انتخابی با داشتن عالوه گی ها تولید می شود( ‪.) ТП  46, ТП  30, ТП  22‬‬
‫روغنیات کمپریسوری برای چربکاری سلندر ها ووالوهای کمپریسورها وهم چنان بخاطر‬
‫نفوذ ناپذیری محفظه انقباض در مقابل آب و چربکاری میله های کمپریسور های پستونی مورد استفاده‬
‫قرار می گیرد‪ .‬چون این روغنیات با محیط های گرم وسرد به تماس می باشد الزم است تا دارای ثبات‬
‫عالی حرارتی – کیمیاوی ‪ ،‬اندکس بلند لزجیت و سیالیت (قابلیت تحرک) درحرارت های پائین باشند‪.‬‬
 ‫‪97‬‬

‫روغنیات کمپریسوری معموآل دونوع بوده که یکی آن درشرایط عادی (درعدم موجودیت محیط‬
‫تخریبی تحت فشارانقباض ‪ 4‬میگاپاسکال ) ودیگر آن درشرایط مشکل (درموجودیت محیط تخریبی‬
‫تحت حرارت ‪ 250‬درجه سانتی گراد و فشار ‪ 30‬میگاپاسکال ) مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬روغنیات‬
‫نوع اولی بدون عالوه گی بوده واز باقیمانده های خوب پاک شده تهیه می گردد ‪ ،‬روغنیات نوع دومی‬
‫از نفت های کم سلفر وسلفردار به طریقه پاک ساختن عمیق انتخابی با عالوه نمودن عالوه گی های‬
‫انگیباتوری ضد اکسیدیشین ‪ ،‬ضد فلز خورده گی و ضد سائیده شدن تهیه می گردد‪.‬‬
‫روغنیات برای ماشین های کمپریسوری یخچال به ‪ 10‬سورت ذیل تولید می گردد‪:‬‬
‫‪ ХФ  22  24, ХФ  12  16, ХФ  16, ХФ  12, ХА  23, ХА‬وغیره ( ‪.) 30‬‬
‫روغنیات صنعتی برای چربکاری ماشین ها ومیکانیزم های تجهزات صنعتی به کار می روند‪.‬‬
‫روغنیات صنعتی نظربه موارد استعمال به روغنیات صنعتی عمومی و خصوصی (باعالوه‬
‫گی ها وبدون عالوه گی ها) تقسیم بندی می شود‪ .‬تفاوت بین روغنیات صنعتی و موتوری در این است‬
‫که روغنیات صنعتی در میکانیزم های مورد استفاده قرار می گیرد که تحت درجات بلند حرارت و‬
‫بدون تماس مستقیم با هوا و گاز گرم کار می کنند‪ .‬برای این منظورمعموآل روغنیات دستلیاتی با عمق‬
‫مختلف پاک ساختن مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬تاچندی قبل روغنیات صنعتی بدون عالوه گی ها‬
‫تولید می گردید‪ .‬که به مطالبات تجهیزات جواب مثبت داده نمی توانست اما حاال روغنیات صنعتی با‬
‫عالوه گی ها تولید می شود‪ .‬مانند روغنیات صنعتی ( ‪ ИРП , ИСП , ИГП‬و ‪ ) ИЦП‬که برای‬
‫چربکاری انتقال دهنده گان دندانه دار ‪ ،‬بارهای متقاوت و دیگر میکانیزم های تجهیزات صنعتی مورد‬
‫استفاده قرار داده می شوند‪.‬‬
‫تهیه نمودن این روغنیات از روغنیات دارای اندکس بلند لزجیت (‪ )90‬که ب طریقه انتخابی‬
‫پاک گردیده باشد‪ ,‬استفاده بعمل می آید‪.‬‬
‫روغنیات سریال ‪( ИΓП‬صنعتی هایدرولیکی ) از روغنیا ت پاک شده عمیق با عالوه نمودن عالوه‬
‫گی ها تهیه گردیده وبرای چربکاری ریدوکتورها ‪ ،‬چرخ های دندانه دار و ماشین های دیگر مورد‬
‫استفاده قرار داده می شود‪ .‬جهت بهتر ساختن خواص بهره برداری آن عالوه گی های ‪ ДФ  11‬انیون‬

‫‪ В  15 41‬و ‪ ПМС  200А‬به آن عالوه می گردد‪ .‬روغنیات سریال ها ‪ИC П‬و‪ ИC П И‬با عالوه‬

‫گی انگارمول ‪ 81‬برای چربکاری ماشین های برش فلزات مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬روغنیات‬
‫سریال ‪ ИPП‬برای چربکاری تجهیزات با باراصطکاکی متوسط و کم به کار می روند‪ .‬روغنیات‬
‫سریال ‪ ИT П‬از نفت سلفردار تهیه گردیده وبرای چربکاری چرخ ها با بارزیاد استفاده می شوند‪.‬‬
‫مشخصه بسیار مهم روغنیات بدون عالوه گی ها عبارت از لزجیت بوده که نظر به آن‬
‫روغنیات صنعتی به روغنیات سبک (که لزجیت آن تحت ‪ 50‬درجه سانتی گراد ‪11 ÷ 3.5‬ملی متر‬
 ‫‪98‬‬

‫مربع فی ثانیه ) متوسط (که لزجیت آن تحت ‪50‬درجه سانتی گراد ‪ 58÷10‬ملی متر مربع فی ثانیه )‬
‫وثقیل (که لزجیت آن تحت ‪ 100‬درجه سانتی گراد ‪ 96÷11‬ملی متر مربع فی ثانیه می باشد ) تقسیم می‬
‫شود‪.‬‬
‫روغنیات صنعتی نظربه موارد استعمال به دو گروپ ذیل تقسیم می شود‪ :‬روغنیات برای‬
‫رژیم کاری سهل ورژیم کاری ثقیل ‪ ،‬روغنیات صنعتی برای رژیم سهل ( ‪ ) И  8 А, И  5 А‬جهت‬
‫جربکاری پرزه جات ماشین های سریع السیر و کم بار مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬روغنیات صنعتی‬
‫متوسط را از روغنیات دستلیاتی به طریقه پاک ساختن انتخابی ویا تیزابی ( ‪ ) Н 2 SO4‬تهیه می نمایند‪.‬‬
‫این روغنیات ( ‪ ) И  40 А, И  30 А, И  20 А, И  12 А‬برای چربکاری میکانیزم ها با بار زیاد‬
‫(کرین ها ‪ ،‬ماشین های برمه کاری وغیره) به کارمی روند‪.‬‬
‫روغنیات لزجی (سلندری سبک ‪ ،11‬سلندری سبک ‪ ،24‬سلندری ثقیل ‪38‬و ‪ )52‬برای ماشین‬
‫های ( ‪ ) П  40, П  28‬وماشین های داغ کردن وآب دادن فلزات در اثنای برش آنها مورد استفاده‬
‫قرار داده می شود ]‪. [30‬‬

‫‪ -7.3.3‬روغنیات عایق برقی و هایدرولیکی‬

‫روغنیات ترانسفارمری ‪ ،‬کیبلی وکاندنساتوری مربوط به روغنیات عایق برقی بوده ومعموآل‬
‫برای عایق ساختن جریان برقی و تجهیزات برقی ‪ ،‬خاموش ساختن قوس های برقی درخاموش کننده ها‬
‫و غیره مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫خواص بسیار مهم بهره برداری روغنیات عایق برقی ‪ ،‬عبارت از ثبات درمقابل اکسیدیشن ‪،‬‬
‫خواص خوب لزجی – حرارتی ‪ ،‬خاصیت پائین الحراره ‪ ،‬ضایعات پائین دی الکتریکی وهدایت برقی ‪،‬‬
‫مقاومت بلند برقی وثبات بلند درمقابل تشکیل گاز درساحه برقی می باشد‪.‬‬
‫درصورت سرد ساختن محیط مربوط به روغنیات الزم است تا روغنیات مذکور تحت‬
‫درجات پائین حرارت لزجیت نسبتآ کم ودر درجات بلند حرارت ‪ ،‬لزجیت نسبتآ زیاد داشته باشد‪.‬‬
‫برای تهیه نمودن روغنیات کمتر عایق برقی ازروغنیات نفتینی – پارافینی که شاخص های‬
‫لزجی – حرارتی خراب داشته ومیالن نسبتآ زیاد به اکسیدیشن داشته باشد استفاده می نمایند‪.‬‬
‫هایدروکاربن های نفتینی – پارافینی نسبت به هایدروکاربن های اروماتیکی دارای ثبات کمتر در مقابل‬
‫تشکیل گاز بوده‪ .‬ازین سبب آنرا برای تهیه نمودن روغنیات عایق برقی استفاده می نماید که دارای‬
‫لزجیت متوسط و اندکس لزجیت نه کمتر از ‪ 90‬می باشد‪ .‬قبل از پاک ساختن این روغنیات ‪ ،‬گازات‬
‫آنرا به طور مکمل جدا نموده و عالوه گی های مانند ضد اکسیدیشنی (اینول) ‪ ،‬لزجیتی (وینول پولوم)‬
‫عایق برقی وعالوه گی جهت بهتر ساختن خواص دی الکتریکی به آن عالوه می گردد‪.‬‬
 ‫‪99‬‬

‫روغنیات ترانسفارمری به ‪ 6‬مارک ‪ ،‬روغنیات کیبلی به ‪ 4‬مارک وکاندنساتوری به ‪ 2‬مارک‬

‫تولید می گردد‪ .‬شاخص های بعضی از روغنیات ترانسفارمری و کیبلی در جدول (‪ )31‬درج شده‬
‫است‪.‬‬
‫جدول (‪ )31‬شاخص های روغنیات ترانسفارمری وکیبلی‬
‫کیبلی‬ ‫ترانسفارمری‬ ‫شاخص ها‬
‫‪МН  4‬‬ ‫‪С  220‬‬ ‫‪Т  750‬‬ ‫‪ТКП‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫لزجیت به ‪ MM2/C‬در‪ 50‬سانتی گراد نه اضافه تراز‬
‫‪40‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫در ‪// 20‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫در ‪// -30‬‬
‫‪135‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪135‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه به درجه سانتی گراد‬
‫درکاسه سرباز نه پائین تراز‬
‫‪-45‬‬ ‫‪-30‬‬ ‫‪-53‬‬ ‫‪-45‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه سانتی گرادنه بلند تراز‬
‫‪0.04‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫عدد تیزابی به ‪ МgКОН‬نه اضافه تراز‬
‫‪g‬‬
‫‪0.08‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫ثبات درمقابل اکسیدیشن به فیصد نه اضافه تراز‬
‫‪0.35‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫عدد تیزابی بعداز اکسیدیشن به ‪ МgКОН‬نه‬
‫‪g‬‬
‫اضافه تراز‬
‫‪0.003‬‬ ‫‪0.002‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫تانجانت راویه ضایعات دی الکتریکی تحت ‪ 70‬درجه‬
‫سانتی گراد به فیصد‬
‫‪180‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ثبات برقی (در ‪ 20‬درجه سانتی گراد) ‪ 50‬گیرتس به‬
‫در ‪100‬درجه سانتی گراد و‬ ‫‪КВТ‬‬
‫‪50 Γ Y‬‬ ‫‪СМ‬‬

‫درجریان کار دوامدار روغنیات عایق برقی به آن مواد اکسیجن دار را بحیث عایق عالوه می کنند‪ .‬اگر‬
‫چه این مواد خواص آنرا کمکی خراب می سازد ولی بازهم الزم است تا خواص ضد اکسیدیشنی آن بلند‬
‫برده شود‪ .‬از نفوذ آب و مواد میخانکی درین روغنیات که ضایعات دی الکترویکی را زیاد ساخته‬
‫وسبب اخالل جریان برق حتی در شدت کم می شود باید جلوگیری بعمل آید‪.‬‬
‫برای ثابت نگهداشتن قابلیت تحرک روغنیات ترانسفارمری الزم است تاروغینات مذکور در‬
‫حرارت های منفی دارای درجه حرارت انجماد پائین باشد ازین سبب از روغنیات کیبلی ‪ ،‬گازات و‬
‫هوای منحل را در خال جدا می نماید‪ .‬مطالبه بسیار مهم از روغنیات عایق برقی عبارت از ین است که‬
‫برای تبدیل آن در دستگاه های عصری برقی باید شبکه برای مدت زیاد خاموش گردد‪ .‬دوام کار‬
‫روغنیات در ترانسفارمر ها و خاموش کننده ها اضافه از‪ 5‬سال می باشد‪.‬‬
‫روغنیات هایدرولیکی در سیستم های هایدرولیکی برای انتقال انرژی از یک اگریگات به‬
‫اگریگات دیگر در محیط های کاری مایع جهت اجرای کار مفیده مورد استفاده قرار گرفته که لزجیت‬
‫یکی ازشاخص های مهم آن میباشد‪.‬‬
 ‫‪100‬‬

‫روغنیات دارای لزجیت زیاد چاالنی سیستم های هایدرولیکی را مشکل می سازد درصورت‬
‫کم بودن لزجیت ترشح یا خروج مایعات صورت گرفته که به نوبه خود خاصیت چربکاری روغن را‬
‫پائین می آورد‪ .‬روی این دلیل روغنی ات سیستم های هایدرولیکی را از فرکشن های روغنی با اندکس‬
‫بلند لزجیت (نه کمتر از ‪ )85‬که به طریقه تیزابی قلوی خوب پاک شده باشد تهیه می نمایند‪ .‬به‬
‫روغنیات هایدرولیکی عالوه گی های مانند ضد قف‪ ،‬ضداکسیدیشنی و عالوه گی برای بهترساختن‬
‫خواص چربکاری را عالوه می نمایند‪ .‬شاخص مهم دیگر روغنیات هایدرولیکی که مربوط به ترکیب‬
‫کیمیاوی آن می باشد‪ .‬عبارت از تاثیر آن باالی رابر است ‪ .‬درصورت تماس روغن با رابر ‪،‬‬
‫رابرمذکور توام نموده وخاصیت ارتجاعی خودرا ازدست می دهد‪ .‬جهت جلوگیری ازین حادثه به‬
‫روغنیات هایدرولیکی ‪ ،‬عالوه گی های مخصوص را عالوه می کنند‪ .‬خواص بعضی از روغنیات‬
‫هایدرولیکی در جدول (‪ )32‬ارائه شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )32‬شاخص های بعضی از روغنیات هایدرولیکی (‪.)30‬‬

‫‪МГЕ  10 А‬‬ ‫‪ГМ  50И‬‬ ‫‪АУП‬‬ ‫شاخص ها‬
‫لزجیت به ملی متر مربع فی ثانیه‪:‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪14÷11‬‬ ‫تحت ‪ 50‬درجه سانتی گراد نه کمتر از‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪50‬‬ ‫در ‪ 20‬درجه سانتی گراد اضافه تراز‬
‫‪1500‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪-‬‬ ‫در ‪ -50‬درجه سانتی گراد نه اضافه تراز‬
‫‪96‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪145‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه به درجه سانتی گراد درکتانی سرباز نه‬
‫پائین تراز‬
‫‪-70‬‬ ‫‪-60‬‬ ‫‪245‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه سانتی گراد نه بلند تراز‬
‫‪0.3÷0.2‬‬ ‫‪0.3÷0.12‬‬ ‫‪0.6÷0.3‬‬ ‫‪ МgrКОН‬نه اضافه تراز‬ ‫عدد تیزابی به‬
‫‪gr‬‬
‫‪0.85÷0.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫زیاد شدن کتله رابر (تحت ‪80‬درجه سانتی گراد در ‪72‬ساعت )به‬
‫فیصد‬

‫‪ -8.3.3‬روغنیات محافظوی ‪ ،‬آالت وافزار وتکنالوژیکی‬

‫روغنیات محافظوی برای نگهداری و محافظت از فلز خورده گی کیمیاوی سطوح داخلی و‬
‫خارجی ماشین ها ‪ ،‬میکانیزم ها و دیگر قسمت های فلزی مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬روغنیات‬
‫محافظوی از روغنیات دارای ترکیب مختلف تهیه گردیده وبا آن انگیباتورهای ضد زنگ فلزات رنگه‬
‫و سیاه عالوه می گردد‪.‬‬
‫ترکیب وخواص بعضی از روغینات محافظوی در جدول (‪ )33‬درج شده است‬
 ‫‪101‬‬

‫جدول (‪ )33‬شاخص ها و خواص بعضی از روغنیات محافظوی‬

‫‪НГ  208‬‬ ‫‪НГ  204У‬‬ ‫‪НГ  203 А, Б , В‬‬ ‫‪К  17‬‬ ‫شاخص ها‬
‫‪10‬‬ ‫‪40÷15‬‬ ‫‪50÷10‬‬ ‫‪22÷15‬‬ ‫‪ ММ‬تحت ‪100‬درجه سانتی‬ ‫لزجیت به‬
‫‪С‬‬
‫گراد‬
‫‪1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نه کمتراز‪3‬‬ ‫نه اضافه از‬ ‫قابلیت خاکستری شدن به فیصد‬
‫‪2.5‬‬

‫‪2‬‬ ‫نه کمتر از‪1‬‬ ‫نه کمتر از‪4‬‬ ‫خنثی‬ ‫‪Мgr  КОН‬‬ ‫عدد قلوی به‬
‫‪gr‬‬

‫‪-20‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫درجه حرارت انجماد به درجه سانتی گراد‬

‫خواص محافظوی (‪ 5‬فیصد درمبالیل‬

‫‪: Ас  6‬‬

‫‪0.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1÷0.5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫فیصدی فلز خورده گی توسط ‪HBr‬‬

‫‪13‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪360÷18‬‬ ‫‪11‬‬ ‫مدت شبانه روز تا آغازفلز خورده گی حجره‬
‫‪F4‬‬
‫‪0.1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1.5÷1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫خواص محافظوی درمقابل آب معدنی‬
‫(‪10‬شبانه روز)‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.3÷0.1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫غبار نمکی (‪1‬شبانه روز)‬

‫روغنیات محافظوی چندین جزئی میباشد‪ .‬به طور مثال روغن ‪ K  17‬از روغنیات هوائی (‬
‫‪ ) Мс  20‬وترانسفارمری وعالوه گی های ضد اکسیدیشنی پتروالتوم‪ ،‬رابر ‪ Cy Atim-339‬وغیره‬
‫متشکل می باشد‪.‬‬
‫روغن ‪ НГ  203 А, Б , В‬عبارت از مخلوط متشکل از روغنیات ترانسفارمری یاصنعتی و‬
‫انگیباتورهای ضد زنگ است‪ .‬روغنیات مذکور برای چربکاری سطوح داخلی انجن ها وساختمان های‬
‫ماشین ها مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫روغن ‪ НГ  204У‬راساس روغنیات نفتی نایتروجندار (‪85‬فیصد) با عالوه نمودن عالوه گی‬
‫های پتروالتوم ‪ ،‬پارافین وصابون المونیمی (‪ )CЖk‬تهیه گردیده ودر تخنیک زراعتی که تحت شرایط‬
‫مختلف اقلیمی کار می کند استفاده می گردد‪.‬‬
‫روغن ‪ НГ  208‬برای محافظه سطوح داخلی وخارجی ماشین های صنعت افتوترا کتوری و‬
‫ماشین های ثقیل انرژیتکی به کارمی رود‪.‬‬
 ‫‪102‬‬

‫روغنیات آالت وافزار برای چربکاری آالت وافزار مختلف مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬این‬
‫روغنیات به خوبی پاک گردیده وخواص حرارتی پائین را دارا می باشد‪ .‬خواص مخصوص روغنیات‬
‫آالت وافزار عبارت از بخش شدن ‪ ،‬افزایش لزجیت توسط اکسیدیشن در درزهای باریک وقابلیت‬
‫تبخیر می باشد‪ .‬بخاطر تداوم کار این روغنیات به آنها عالوه گی های ضد اکسیدیشنی ‪ ،‬ضد سائیده‬
‫شدن وغیره عالوه می گردد‪ .‬روغن‪ мвп‬موارد استعمال زیاد دارد‪ .‬در صنعت اضافه از ‪ 10‬مارک‬
‫روغنیات آالت وافزار تولید می شود‪.‬‬
‫روغنیات تکنالوژیکی درتولیدات مواد رابری و اهداف مختلف عملیات تکنالوژیکی بکار می‬
‫روند‪ .‬روغنیات دستگاه های فوالدی ‪ ،‬ابسوربشنی ‪ ،‬نساجی وغیره از جمله این نوع روغنیات بوده و‬
‫معموآل از دیگر روغنیات نظربه ترکیب کیمیاوی تفکیک می گردند[ ‪.] 30‬‬

‫‪ -9.3.3‬روغنیات برای انتقاالت گیپوئیدی وبکس های انتقاالت (گیربکس ها)‬

‫هایدرودینامیکی‬
‫روغنیات انتقاالت گیپوئیدی در روسیه برای انتقاالت گیپوئیدی موترهای ‪، ЗИЛ-114‬چایکا ‪،‬‬
‫ووالگا به کارمیروند‪ .‬این روغنیات عبارت از مخلوط قطران های سلفر دار (اکسترکت بعداز پاک‬
‫نمودن انتخابی روغنیات باقیمانده) ودستلیات بوده ‪ ،‬لزجیت کینماتیکی آن در ‪ 100‬درجه سانتی گراد‬
‫(‪ )32.4÷20.5‬سانتی ستوگس ودرجه حرارت انجماد آن پائینتر از ‪ -20‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫برای انتقاالت گیپوئیدی موتر های الری از روغن ‪ Тс  14,5‬باعالوه گی های ضدخراشيده‬
‫شدن (کلور‪-‬ایتر‪ )40-‬که دارای کلورین وفاسفورس می باشد استفاده بعمل می آید‪.‬‬
‫لزجیت کینماتیکی روغن مذکور نه کمتر از ‪ 14‬سانتی ستوکس ودرجه حرارت انجماد آن نه‬
‫بلندتر از ‪ -25‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫برای چربکاری انتقاالت کیپوئیدی ‪ ،‬گیربکس ها و میکانیزم های رولک دار موتر های واز (‬
‫‪ ) Ваз‬از روغن ‪ ТАD  174‬استفاده می گردد به این روغن عالوه گی های را که دارای منثا منرالی‬
‫نوع انگالمون باشد به مقدار ‪ 6.5‬فیصد عالوه می کنند‪ .‬این عالوه گی دارای سلفر ‪ ،‬فاسفورس ‪،‬‬
‫نایتروجن و ‪ 1.8‬فیصد پولی میتاکریالت "‪ "D‬می باشد‪ .‬لزجیت کینماتیکی روغن مذکور در ‪100‬‬
‫درجه سانتی گراد ‪ 17.5‬سانتی ستوکس و درجه حرارت انجماد آن ‪ -25‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬
‫روغن ‪ ТАD  174‬حرکت آزاد انجن را بدون گرم نمودن در اگریگات تحت ‪ -35‬درجه سانتی گراد و‬
‫(حرارت محیط) تامین می نماید‪.‬‬
‫برای چربکاری انتقاالت گیپوئیدی ‪ ،‬فنری‪ -‬مخروطی و استوانه ئی موتر های الری وسایر‬
‫ماشین های که درشرایط درجات پائین حرارتکار می کنند از روغنیات ترانسمیسیونی‪Гипоид‬‬
 ‫‪103‬‬

‫‪ Тсз  9‬استفاده می گردد که لزجیت کینماتیکی آن در ‪ 100‬درجه سانتی گراد ‪ 9‬سانتی ستوکس ودرجه‬
‫حرارت انجماد آن ‪ -50‬درجه سانتی گراد میباشد‪.‬‬
‫برای بکس های انتقالی هایدرودینامیک (اتومات) سرویس ها و الری ها از مارک (‪)A‬‬
‫استفاده می گردد که عبارت از روغنیات پاک کاری شده انتخابی عمیق بوده و توسط پولی اتیلین غلیظ‬
‫ساخته شده که لزجیت آن در ‪ 50‬درجه سانتی گراد (‪ )30÷23‬سانتی ستوکس ودرجه حرارت انجماد آن‬
‫‪ -40‬درجه سانتی گراد می باشد این روغن چاالنی موتر را در ‪ -35‬درجه سانتی گراد تامین می کند‪.‬‬
 ‫‪104‬‬

‫فصل چهارم‬

‫کیماتولوژی مواد چربکاری ارتجاعی (گریس ها)‬

‫‪ -1.4‬معلومات مختصر درباره مواد چربکاری ارتجاعی (گریس ها)‬

‫گریس ها عبارت از ساختمان عالی تیکستروپی(تغير خواص حجمی‪-‬ميخانيکی)‬
‫دیسپریشن (قسمت از محيط)در محیط مایع بوده که توسط شحم جامد غلیظ شده اند ‪ .‬گریس ها مواد‬
‫چربکاری بوده ودرتخنیک به طور وسیع مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫گریس ها از سه جز اساسی یعنی (‪ )90÷70‬فیصد محیط دیسپریشنی (مایع)‪)13÷10( ،‬‬
‫فیصد فاز دیسپریشنی –فاز پاشان (غلیظ کننده های جامد) و (‪ )15÷1‬فیصد عالوه گی ها تشکیل گردیده‬
‫است ‪ .‬بحیث محیط دیسپریشنی از روغنیات نفتی و بعضی اوقات از روغنیات مصنوعی ویا مخلوط‬
‫آن ها استفاده بعمل می آید‪ .‬امابطور عموم جهت تولید گریس ها از روغنیات صنعتی با لزجیت‬
‫متوسط(‪ 50÷40‬ملی متر مربع فی ثانیه تحت ‪ 50‬درجه سانتی گراد) استفاده می شود‪ .‬روغنیات‬
‫مصنوعی (پولی سیلوکسانها ‪،‬ایترهای مغلق ‪ ،‬پولی گالیکول ها و مایعات عضوی فلورین دار و‬
‫کلورین دار) جهت تولید آن گریس های مورد استفاده قرار می گیرند که دراتکاها یا بیرينګ های‬
‫سریع السیر در درج ات مختلف حرارت به کار می روند‪ .‬اما نظربه قیمت بلند روغنیات مصنوعی ‪،‬‬
‫روغنیات مذکور را در مخلوط با روغنیات نفتی جهت تولید گریس ها مورد استفاده قرار می دهند‪.‬‬
‫غلیظ کننده های گریس ها عبارت از صابون های فلزی (نمک های مالیکول های تیزاب های‬
‫شحمی) هایدروکاربن های جامد نفتی (سریزین ‪ ،‬پتروالتوم) وبعضی از مواد غیر عضوی (بنتیونیت‬
‫سلیکاگل) ومواد عضوی (پگمنت های ‪ ،‬دوده ‪ ،‬یولیمیر های کرستالی ویوریا) می باشد‪.‬‬
‫غلیظ کننده بسیار مهم گریس ها عبارت از صابون هایدروکاربن های جامد است‪ .‬جهت‬
‫کنترول و تنظیم ساختمان وبهتر ساختن خواص گریس ها ‪ ،‬مملو کننده ها وعالوه گی ها را به آن عالوه‬
‫می نمایند‪ .‬مملوکننده ها مواد جامد دسیریشنی عالی بوده که درمحیط دسپریشن عمآل حل نگردیده‬
‫وهمیشه درگریس ها فاز جداگانه را بااندازه معین ذرات تشکیل می دهد‪ .‬این ذرات معموآل انساج‬
‫صابونی می باشد‪ .‬مروج ترین مملوکننده ها عبارت از مملوکننده های نمکی با ساختمان کرستالی بوده‬
‫که دارای خواص عالی چربکاری می باشد‪( .‬گرافیت ‪ ،‬دی سلفید مالبدین ‪ ،‬نیترید باریم ‪ ،‬سلیکات‬
‫وغیره )‬
‫عالوه گی هادرمحیط دسپریشنی حل گردیده وباالی خواص وساختمان گریس ها تاثیر بارز‬
‫میداشته باشد‪ .‬به منظور بهتر ساختن خواص گریس ها از عالوه گی های استفاده بعمل می آیدکه برای‬
 ‫‪105‬‬

‫بهترساختن خواص روغنیات چربکاری نفتی استعمال می شوند(ضداکسیدیشنی ‪ ،‬ضدسائیده شدن ‪،‬‬
‫ضدفلز خورده گی وغیره )‬
‫گریس ها عبارت ازسیستم کلوئیدی بوده ونظربه غلظت وساختمان از فاز جامد فرق می‬
‫شوند‪ .‬ساختمان گریس ها رامیتوانیم توسط مایکروسکوپ های الکترونی که درجه بزرک ساختن‬
‫‪ 100000‬مرتبه را دارا باشد مشاهده کنیم‪ .‬طوریکه مالحظه می شود قسمت عمده فاز دسپرشنی‬
‫گریس ها از ذرات تسمه ئی وسوزنی (انساج) به شکل انیزومتری (ناهمسان) تشکیل گردیده است‪.‬‬
‫درعملیه سردساختن محلول کلوئیدی (گریس صابونی) ویا محلول حقیقی (گریس هایدروکاربنی )‬
‫کرستالیزیشن غلیظ کننده ها ومحلول که به کرستال ها (انساج) ارتباط داشته باشد صورت گرفته وبا‬
‫همدیگر جالی های کرستالی راتشکیل می دهند‪.‬اما درسیستم های عادی کلوئیدی (بامحتوای کم ذرات‬
‫جامد) ذرات فاز دیسپریشنی درصورت شوردادن منجمد شده وبه شکل رسوب تهنشین می گردد‪.‬‬
‫غلظت زیاد فاز دیسپریشنی درگریس ها باعث منجمد شدن ذرات مذکور گردیده که سطح اسکلیت یا‬
‫بدنه را بوجود می آورد‪ .‬به هراندازه که ناهمسانی ذرات منجمد شده (نسبت طول وعرض آن) زیاد‬
‫باشد به همان اندازه ساختمان مستحکم تررا بوجود می آورد ‪ .‬گریس ها درعدم موجودیت بار‪ ،‬یک کتله‬
‫‪ ،‬جامد بوده وتحت تاثیر قوه انرشیای پرزه جات متحرک درسطوح افقی نمی ریزد ‪ .‬اما دربار های کم‬
‫وزیاد ساختمان اسکلی تی گریس ها تخریب گردیده وحالت لزجی متحرک را به خود می گیرد‪.‬‬
‫اگربار(وزن) ازباالی گریس دورگردد تحرک خودرا از دست داده ودوباره حالت جامد رابخود اختیار‬
‫می نماید‪ .‬تبدیل شدن گریس ازحالت ارتجاعی به حالت لزجی یکی از خصوصیات آن به شمار رفته‬
‫وشرایط استعمال مواد جامد ومایع چربکاری را مهیا می سازد‪.‬‬
‫درماشین ها ومیکانیزم ها پرزه جات مختلف ومتنوع موجود بوده که امکان چربکاری آن‬
‫توسط روغنیات موجود نمی باشد‪ .‬به طورمثال بولبرنگ های کروی ‪ ،‬استوانه ای وانواع مختلف چرخ‬
‫های دندانه دار‪ ،‬پرزه جات اصطحکاکی‪ ،‬شاسی ‪،‬پمپ های آبی وغیره توسط گریس ها چربکاری می‬
‫شوند‪ .‬گریس کاری یا چربکاری ارتجاعی دارای برتری های ذیل می باشد‪.‬‬
‫‪ .1‬برای پرزه جات اصطحکاکی فرسایشی خیلی مفید می باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬نظربه روغنیات مالشی درسطوح فلزات خوبترحفظ می گردد‪.‬‬
‫‪ .3‬پرزه جات اصطحکاکی را از تماس با آب وهوا محفوظ نگهمیدارد‪.‬‬
‫‪ .4‬پرزه جات اصطحکاکی رابه ساده گی میتوان چربکاری کرد واین نوع چربکاری‬
‫نیازبه نظارت همیشگی ندارد‪.‬‬
 ‫‪106‬‬

‫‪ -2.4‬تصنیف گریس ها‬

‫تصنیف گریس ها نظربه ترکیب وموارد استعمال آن ها صورت گرفته وخواص آن ها معموآل‬
‫توسط خواص غلیظ کننده ها تعیین می گردد بنابران گریس ها نظربه ترکیب خود وتاحد معیین نظربه‬
‫نوع غلیظ کردن مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬گریس ها به مواد چربکاری هایدروکاربنی (غلیظ کننده‬
‫های هایدروکاربنی جامد‪ ،‬غلیظ کننده های صابون) وغیرعضوی (غلیظ کننده های سلیکاگلی ودوده‬
‫ئی) تقسیم می شوند‪.‬‬
‫گریس ها نظربه موارد استعمال به گریس های محافظوی ‪ ،‬ضد اصطحکاک ‪ ،‬محکم کننده‬
‫وتامین کننده نفوذ ناپذیری وگریس های مخصوص تقسیم می شوند‪ .‬گریس ضد اصطحکاک جهت‬
‫کاهش اصطکاک وسائیده شدن پرزه جات ماشین ها ومیکانیزم ها مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫گریس محافظوی بمنظوری نگهداری پرزه جات فلزی ازفلزخورده گی به کار می رود‪.‬‬
‫گریس محکم کننده وتامین کننده نفوذ ناپذیری برای جلوگیری از نفوذ آب وغیره به سطوح فلزات مورد‬
‫استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫گریس مخصوص برای چربکاری پرزه جات مخصوص کاری وضد یخ بندی استفاده می‬
‫شود‪ .‬گریس ها معموآل به دوگروپ اول مربوط می باشد‪ .‬برای تهیه کردن گریس های ضد‬
‫اصطحکاکی از غلیظ کننده های صابونی وبرای تهیه نمودن گریس های محافظوی از غلیظ کننده‬
‫های هایدروکاربنی استفاده می گردد‪ .‬استفاده از چربکاری ارتجاعی (گریس کاری) خیلی موثر بوده‬
‫ودر درجات بلند حرارت بارهای تماسی ‪ ،‬اصطحکاک‪ ،‬حرارت و غیره خیلی مفید میباشد‪ .‬گریس‬
‫های عایق خوب اصطحکاک بوده ودرصورت استفاده از آن ‪ ،‬ضایعات مواد چربکاری درمیکانیزم‬
‫های کاری کاهش می یابد‪.‬‬

‫‪ -3.4‬خواص اساسی گریس ها‪.‬‬

‫به اساس قیمت های مختلف شاخص های گریس ها میتوان ساحه استعمال آنها را تعیبن نموده‬
‫ونظربه کمپلکی شاخص های کیفی پارتی های تولید شده آنرا بطور یکنواخت کنترول کرد‪ .‬خواص‬
‫سیستماتیک چربکاری عبارت از لزجیت ‪ ،‬ارتجاعیت صفحه قشر‪ ،‬ضد فرسایش درجه حرارت سقوط‬
‫قطره وغیره می باشد ‪ .‬وخواص فزیکی – کیمیاوی چربکاری ارتجاعی عبارت از ثبات کلوئیدی‬
‫وکیمیاوی ‪ ،‬قابلیت تبخیر خاصیت ضد فلز خورده گی‪ ،‬دفاعی آبی وغیره می باشد‪ .‬حدود ثبات گریس‬
‫ها توسط حد اصغری چسپنده گی آن نشان داده می شود‪.‬‬
 ‫‪107‬‬

‫‪ -1.3.4‬خواص حجمی – میخانیکی گریس ها‪.‬‬

‫درجریان عملیه چربکاری ارتجاعی ساختمان اسکلیت ذرات کلوئیدی بطور غیر وقفه ئی‬
‫تخریب شده ودوباره ترمیم می گردد‪ .‬مطالعه مکمل خواص حجمی – میخانیکی خواص کشش یا‬
‫ارتجاعی گریس ها را درجریان چربکاری مشخص می سازد ‪ .‬اگر درشرایط بهره برداری ‪ ،‬گریس ها‬
‫تحت تاثیربار قرارداشته باشند‪ .‬حدود چسپنده گی آن ها به طور قابل مالحظه زیاد شده که بحیت‬
‫خاصیت اساسی ریولوژیکی (حدود چسپنده گی)آن ‪ ،‬حدود ارتجاعیت گریس ها درحال حرکت‬
‫ولزجیت موثر قبول گردیده است ( ‪.) 30‬‬

‫‪ -2.3.4‬خواص ارتجاعی گریس ها‬

‫حدود ارتجاعیت گریس ها توسط حرکت آن که تحت تاثیر بارکم صورت می گیرد‪ ،‬تعیین می‬
‫شود‪ .‬قیمت مطلق وتابعیت حرارتی حدود ارتجاعیت ‪ ،‬خواص چاالنی پرزه جات اصطحکا کی را‬
‫مشخص می سازد‪.‬‬
‫دراکثر حاالت ‪ ،‬بلند رفتن درجه حرارت ‪ ،‬حدود ارتجاعیت گریس ها را کم می سازد‪ .‬درجه‬
‫حرارتيکه درآن حدود ارتجاعیت به صفر نزدیک می شود‪ ،‬نشان می دهد که گریس از حاالت‬
‫پالستیکی (ارتجاعی) به حالت مایع تبدیل گردیده است‪ .‬تمام عوامل که باالی شکل وساختمان گریس ها‬
‫تاثیر دارند‪( .‬نوع وغلظت شحم‪ ،‬ترکیب کیمیاوی وخواص دسپریشنی محیط ‪ ،‬ترکیب وغلظت مواد‬
‫فعال سطحی وطریقه های تکنالوژی تهیه گریس ها) باالی ارتجاعیت گریس هانیز تاثیر بارز میداشته‬
‫باشند‪.‬‬
‫برای تعیین حدود ارتجاعیت گریس ها ازطریقه ایکه براساس حرکت محوری سلندر های‬
‫متحد المرکز استوار است‪ ،‬استفاده می گردد که درآن گریس ها ارتجاعیت خودرا از دست داده‬
‫ودرقطره چکان دستگاه آزمایشی بحرکت می آید‪ .‬برای اکثر گریس ها حدود ارتجاعیت در ‪ 20‬درجه‬
‫سانتی گراد(‪ )1000÷100‬پاسکال می باشد‪.‬‬

‫‪ -3.3.4‬خواص لزجی گریس ها‬

‫خواص لزجی گریس ها حین استعمال آن ها رول مهم را بازی می کند‪ .‬لزجیت گریس ها نه‬
‫تنها نظربه درجه حرارت ‪ ،‬بلکه نظربه گرادنیت سرعت حرکت ‪ ،‬ازروغنیات تفکیک می شود‪ .‬بازیاد‬
‫شدن گرادنیت سرعت حرکت ‪ ،‬لزجیت گریس ها کم می شود ‪ .‬از این جهت درلزجیت گریس ها باید‬
‫موثریت آن(‪)ηD‬حفظ گردد‪ .‬برای این منظور الزم است تا گرادنیت سرعت (‪ )D‬ودرجه حرارت (‪)t‬‬
 ‫‪108‬‬

‫دروقت معين آن درنظرگرفته شود‪ .‬تغییر لزجیت گریس ها نظربه گرادنیت سرعت (دیفرمیشن )‬
‫خواص لزجی – سرعتی گریس رانشان داده وتوسط نسبت لزجیت تحت درجه حرارت ثابت‬
‫ودوگرادنیت سرعت (‪ 100÷10‬فی ثانیه) تعیین می شود‪.‬‬
‫بابلند رفتن درجه حرارت لزجیت گریس هاکم می شود‪ .‬در درجه حرارت اصغری قیمت‬
‫لزجیت نباید از ‪ 2000‬پاسکال ضرب ثانیه (درگراد ينت سرعت ‪ 10‬فی ثانیه ) زیاد ترباشد‪ .‬تاثیر‬
‫درجه حرارت باالی لزجیت گریس ها توسط خواص لزجی – حرارتی مشخص می گردد(تابعیت‬
‫لزجیت از درجه حرارت در گرادنیت ثابت سرعت) باالی لزجیت گریس هانه تنها محیط ديسپریشنی ‪،‬‬
‫بلکه غلظت شحمیات ‪ ،‬تکنالوژی تهیه نمودن گریس ها وعوامل دیگر تاثیر قابل مالحظه وارد می کنند‪.‬‬
‫با بلند رفتن غلظت و درجه د يسپریشنی شحمیات لزجیت گریس ها بلند می رود‪ .‬برای تعیین لزجیت‬
‫گریس ها از ویسکوزیمتر های شعریه یی – لزجیت سنج های ( ‪ ) АКВ  4, АКВ  2‬ولزجیت سنج‬
‫های روتوری ( ‪ ) ПВР  11‬استفاده بعمل می آید ‪.‬‬

‫‪ -4.3.4‬ثبات گریس ها دروقت نگهداری وبهره برداری‬

‫یکی از خواص مهم گریس ها یعنی سیستم غیرمتجانس کلوئیدی عبارت از ثبات ساختمانی‬
‫وخواص آن درطول مدت زمان می باشد‪ .‬ثبات گریس ها دونوع است‪ :‬کیمیاوی وفزیکی ‪.‬‬
‫ثبات کیمیاوی ‪ ،‬مقاومت گریس ها را درمقابل مواد کیمیاوی واکسیدیشن نشان می دهد‪.‬‬
‫ثبات فزیکی گریس هاعبارت از مقاومت آن درمقابل تاثیرات بار‪ ،‬حرارت موقتی ودوامدار ودیگر‬
‫عوامل می باشد ‪ .‬ثبات گریس ها راقرار ذیل مورد مطالعه قرار می دهیم‬
‫‪ .1‬ثبات میخانیکی گریس ها ‪.‬‬
‫مشخصه مهم گریس ها عبارت از تغییرات ریولوژیکی آن حین تخریب میخانیکی ودرحالت‬
‫آرام قرارگذاشتن آن می باشد‪ .‬درجریان کارگریس ها درپرزه جات‬
‫اصطحکا کی ‪ ،‬حدود ارتجاعیت ولزجیت آن کم وبرعکس درصورت توقف کار میخانیکی قیمت‬
‫شاخص های متذکره (ارتجاعیت و لزجیت) زیاد می گردد‪ .‬خاصیت تیکسوتروپی گریس ها عبارت از‬
‫تغییر خواص حجمی ‪ ،‬میخانیکی آن بوده که تحت تاثیر و عدم تاثیر عوامل از خود تبارز می دهد‪.‬‬
‫ارتجاعیت گریس ها مربوط به ترکیب آن و شدت عمل میخانیکی است‪ .‬بلند رفتن غلظت وخوردشدن‬
‫اندازه های ذرات گریس ها باعث بهتر شدن ارتجاعیت میخانیکی آن می گردد‪.‬‬
 ‫‪109‬‬

‫‪ -2‬ثبات کلوئیدی گریس ها‪.‬‬

‫گریس ها حین نگهداری ویا استعمال ‪ ،‬بعضی از ذرات رابه مقدار بسیار کم از خود جدا می‬
‫نماید ‪ .‬جدا ئی ذرات تحت تاثیر وزن خود شان ویا تحت تاثیر فشار ودرجه حرارت صورت گرفته می‬
‫تواند‪ .‬ثبات کلوئیدی گریس ها مربوط به ساختمان اسکلیت گریس ‪ ،‬شکل وارتجاعیت آن می باشد‪.‬‬
‫لزجیت محیط دسپریشنی ‪ ،‬تیزاب وقلوی آزاد باالی ثبات کلوئیدی گریس ها تاثیر بارز دارد‪ .‬به هر‬
‫اندازه ایکه لزجیت روغن در ترکیب گریس ها زیاد باشد‪ .‬به همان اندازه ذرات کلوئیدی به مشکل از‬
‫حجم آن جدا می گردد‪ .‬جدا نمودن روغن از ترکیب گریس ها نباید از ‪ 30‬فیصد زیاد تر صورت گیرد‪.‬‬
‫گریس ها صنعتی وجود داردکه روغن کم تر (خاصیت چربکاری کمتر) را دارا بوده بنآ ثبات کلوئیدی‬
‫آن نیز کمتر می باشد‪ .‬جدا ئی روغن ازین نوع گریس ها باید کمتر صورت گیرد‪ .‬برای جدا کردن‬
‫روغن از گریس ها از تاثیر بار(فشار) قوای فرارالمرکز ‪ ،‬گرم نمودن وعوامل دیگر استفاده می نمایند‪.‬‬

‫‪ -3‬ثبات حرارتی گریس ها‬

‫اينشاخص نیز از جمله خواص مهم گریس ها بوده وعبارت از حفظ خواص آن ‪،‬‬
‫بخصوص غیر ارتجاعی بودن آن در جریان گرم نمودن می باشد‪ .‬گریس های که براساس صابون های‬
‫شحمیات مصنوعی تهیه می گردند‪ .‬درمقابل درجات بلند حرارت تاحدی در مقابل از دست دادن‬
‫ارتجاعیت ثبات دارند‪ .‬اما گریس های که براساس صابون های سودیمی ‪ ،‬سودیمی – کلسیمی تهیه می‬
‫شوند‪ ،‬دارای ثبات حرارتی کم اند‪ .‬ثبات حرارتی نفوذ گریس ها را درپرزه جات اصطکاکی کم ساخته‬
‫وخاصیت چسپنده گی آن را نیز خراب می سازد‪ .‬ثبات حرارتی گریس ها برگشت مکمل ونامکمل آن‬
‫را به حالت اولی توضیح نموده وهمگون بودن آنرا مورد مطالعه قرار می دهند‪ .‬برای ارزیابی ثبات‬
‫حرارتی گریس ها‪ ،‬حدود ثبات آنها را قبل وبعد از گرم نمودن در درجات بلند حرارت در نظر می‬
‫گیرند‪.‬‬
‫‪ -4‬ثبات قابلیت تبخیر گریس ها‬
‫گریس ها قابلیت تبخیر خودرا حین نگهداری وبهره برداری حفظ می نمایند‪.‬‬
‫گریس های وجود داردکه درشرا یط خال عمیق استعمال گردیده وبعداز مدت زیاد تبدیل گردیده ویا هیچ‬
‫تبدیل نمی شود‪.‬ازین سبب گریس ها باید ثبات عالی درمقابل تبخیر نمودن راداشته باشد ‪ .‬ضایع روغن‬
‫که درنتیجه تبخیر آن از گریس ها صورت می گیرد باعث خراب شدن خاصیت پائین الحرارتی آن می‬
‫شود‪ .‬سرعت تبخیر نمودن گریس ها مربوط به شرایط نگهداری وبهره برداری آن ها می باشد‪ .‬به هر‬
‫اندازه ایکه قش رروغن کم وسطح آن وسیع باشد به همان اندازه تبخیر آن بیشتر صورت گرفته که‬
‫زیادتر مربوط به ترکیب فرکشنی گریس ها وکمتر مربوط به نوع وغلظت شحم می باشد‪.‬‬
 ‫‪110‬‬

‫برای ارزیابی مقدار ثبات گریس ها درمقابل تبخیر نمودن ‪ ،‬طریقه های رابه کار می برند که‬
‫مبنی است برضایع شدن گریس ها درمدت معیین تحت درجات ثابت حرارت ‪.‬‬

‫‪ -5‬ثبات کیمیاوی گریس ها‬

‫دربسیاری موارد تحت نام ثبات کیمیاوی چنین تصور می نمایند که گویا ثبات کیمیاوی گریس‬
‫ها عبارت از ثبات آنها درمقابل اکسیدیشن توسط اکسیجن هوا می باشد‪ .‬اما به مفهوم وسیع آن عبارت‬
‫ازثابت ماندن خواص گریس ها درموجودیت مواد کیمیاوی (تیزاب ها ‪ ،‬قلوی ها ‪ ،‬اکسیجن ‪ ...‬وغیره )‬
‫می باشد‪ .‬اکسیدیشن گریس ها سبب کاهش ثبات کلوئیدی ‪ ،‬خواص چربکاری ومحافظوی می‬
‫گردد(شکل ‪ )4‬ثبات اکسیدیشنی برای گریس های که درپرزه جات اصطحکاکی که از فلزات رنگه‬
‫ساخته شده وتحت درجات بلند حرارت کارمی کند خیلی مهم می باشد‪ .‬مس ‪ ،‬برنج ‪ ،‬سيلور ‪ ،‬سرب‬
‫وبعضی از فلزات دیگر والیاژ های آنها عملیه اکسيد یشنی گریس ها را سریع می سازد‪.‬‬
‫درجه حرارت سقوط قطره به درجه سانتی گراد‬

‫‪2‬‬

‫عدد تيزابی‬
‫‪mgr KOH/gr‬‬
‫‪1‬‬

‫شکل (‪ )4‬تغیر خواص گریس درعملیه اکسیدیشن‬

‫ثبات کيمياوی ګريس ها توسط دومشخصات ذيل تعيين می ګردد ‪.‬‬
‫‪ -1‬حدود ثبات ودرجه حرارت سقوط (چکیدن) قطره ‪.‬‬
‫‪ -2‬عدد تیزابی ‪.‬‬
‫ارزیابی ثبات کیمیاوی گریس ها براساس اکسیدیشن سریع آنها تحت درجات بلند حرارت‬
‫وفشار درموجودیت کتلست ‪ ،‬استوار می باشد‪.‬‬
‫شاخص های اکسیدیشنی عبارت از تغییر عدد تیزابی ‪ ،‬مرحله (پیریود) اندوکسیونی مقدار‬
‫وسرعت جذب اکسیجن ‪ ،‬تغی یرات ساختمان وخواص گریس ها می باشد‪.‬طریقه های مختلف بلند ثبات‬
 ‫‪111‬‬

‫اکسیدیشنی گریس ها وجود دارد که مهمترین آن ها طریقه عالوه نمودن عالوه گی های ضد اکسیدیشنی‬
‫(مرکبات امینی وفینولی ‪ ،‬دی تیوکاربامات ها فاسفورس‪ ،‬مرکبات عضوی سلفردار وغیره ) می باشد‪.‬‬

‫‪ -6‬ثبات گریس ها در مقابل تشعشع‬

‫شعاع‪ ∞.φ.‬وزارت ‪ β‬که دارای الکترون های آزاد می باشد باالی مواد چربکاری تاثیر قابل‬
‫مالحظه داشته که سبب تغیرات عمیق کیمیاوی درترکیب وخواص آنها می گردد‪ .‬این تغیرات مربوط به‬
‫ترکیب مواد چربکاری ومقدار(دوز) جذب شعاع می باشد‪.‬دوز مجموعی تا (‪ )500÷5‬میلیون زاد‬
‫(‪ )zad‬بوده که باعث تغیر خواص گریس ها می شود‪ .‬دوز بلند شعاع (بیشتراز ‪ 700‬میلیون زاد)‬
‫میتواند انساج مواد چربکاری را تخریب وسبب رقیق شدن آن گردد‪.‬‬
‫ثبات گریس ها درمقابل تشعشع زیاد تر مربوط به ترکیب روغنیات ایست که به اساس آن‬
‫گریس ها تهیه می گردند ‪ .‬نظربه ثبات درمقابل تشعشع محیط های دیسپریشنی طور ذیل تقسیم می‬
‫شوند‪.‬‬
‫ایتر ها ساده > روغنیات نفتی > ایترهای مغلق> مایعات انتخابی گریس ها نظربه جذب اشعه‬
‫رادیو اکتیف که بیشتر گریس های نایتروجن دار جذب می نمایند ‪ ،‬نیز تقسیم بندی می شوند ‪.‬‬

‫‪ -7‬نفوذ ( ‪)Percolation‬‬
‫نفوذ یا پرکولیشن (پینیتریشن) ‪ -‬عبارت از خاصیت محصول نفتی نیمه مایع ونیمه جامد است‬
‫که درمقابل نفوذ جسم دارای شکل وکتله ستندرتی (مخروط سوزن وغیره) درآن درجریان مدت زمان‬
‫معین از خود مقاومت نشان دهد‪.‬‬
‫نفوذ درجه نرمش گریس ها مشخص می سازد‪ .‬مطابق با طریقه ستندرتی تعین نفوذ در گریس‬
‫ها ‪ ،‬عمیق فرورفتن یا نفوذ آزاد مخروط مخصوص را در گریس مورد آزمایش که قبآل مخلوط شده‬
‫باشد درجریان ‪5‬ثانیه تحت درجه حرارت معیین اندازه گیری می شود‪ .‬به هر اندازه ایکه گریس نرم‬
‫باشد به همان اندازه عمیق فرو رفتن مخروط در گریس زیاد ترمی باشد‪ .‬گریس های دارای خواص‬
‫مختلف می تواند نفوذ یکسان داشته باشد‪ .‬که این سبب اشتباه درخواص بهره برداری گریس ها می‬
‫شود‪ .‬نفوذ ‪ ،‬یک شاخص ریولوژیکی گریس ها بوده که در وقت کم تعیین شده ودر شرایط تولیدی‬
‫یگانه منبع قضاوت در باره نسخه وتولید تکنالوژی گریس ها می باشد( ‪.) 1‬‬
 ‫‪112‬‬

‫‪ -8‬درجه حرارت سقوط قطره‬

‫درجه حرارت سقوط قطره عبارت از درجه حرارت ایست که تحت آن ازکپسول ترمومتر‬
‫اوبیلودی (‪ )Obeludya‬درنتيجه گرم کردن درشرایط ستندرتی اولین قطره گریس مورد آزمایش سقوط‬
‫نماید‪.‬‬
‫گرچه درجه حرارت سقوط قطره امکانات بهره برداری گریس مورد آزمایش را برای کاردر‬
‫درجات بلند حرارت مشخص ساخته وتا اندازه ترکیب آنرا وعمدتآ طبیعت غلیظ کننده را انعکاس میدهد‬
‫با وجود آن این کمیت امپیریک را نباید با درجه حرارت ذوبان یکی دانست‪.‬‬
‫درجه حرارت سقوط قطره گریس های تابستانی معموآل (‪ )200÷180‬درجه سانتی گراد‬
‫بوده اما حدود باالی درجات حرارت که کارکردن گریس در آن ممکن می باشد (‪ )130÷120‬درجه‬
‫سانتی گراد است ( ‪.) 1‬‬
 ‫‪113‬‬

‫فصل پنجم‬

‫کیماتولوژی مایعات تخنیکی‬

‫‪ – 1.5‬مایعات سرد کنند‪.‬‬

‫اب ‪ :‬آب منحیث مایع سرد کننده دارای یک سلسله خواص خوب از جمله ظرفیت بلند‬
‫حرارتی ‪ ،‬لزجیت مناسب ‪ ،‬ضد حریق ‪ ،‬انتشار کننده ‪ ،‬غیرزهری وغیره می باشد‪ .‬نواقص آب عبارت‬
‫از نداشتن درجه حرارت غلیان وانجماد مناسب (درزمستان زود به یخ تبدیل می گردد) می باشد‪ .‬آب به‬
‫آب سخت وآب نرم تقسیم می شود‪ .‬آب سخت آب ایست که درترکیب آن مرکبات اکسیدیشنی کاربن ‪،‬‬
‫سلفر و هم چنان نمکیات کلسیم و مگنیزیم شامل بوده که درحین استعمال باالی سطح گرم یک قشر‬
‫منگ را تشکیل نموده که پروسه انتقال حرارت را از انجن خراب ساخته وسبب پائین آمدن طاقت انجن‬
‫می شود‪ .‬صابون درآب سخت قف نکرده در حالیکه در آب نرم خوب قف می کند‪ .‬آب نرم درتخنیک‬
‫موارد استعمال وسیع را بحیث مایعات سرد کننده دریافت نموده است‪.‬‬
‫انتی فریز‪ -:‬مایع ایست که درزمستان در درجات پائین حرارت درتخنیک به غوض آب‬
‫استعمال گردیده وبه دونوع تولید می شود‪ .‬اول انتی فریز را در درجات بسیار پائین حرارت منجمد می‬
‫شود به طور مثال انتی فریز ‪ 40‬و‪ 65‬نوع دیگری آن بنام توسول (‪ )Tusol‬یاد شده وبا مارک های‬
‫‪ ТосолA  65, ТосолA  40, Тосол  А‬تولید می شود‪ .‬انواع فوق الذکر انتی فریز از عالوه نمودن‬
‫اتيلين گالیکول تخنیکی به آب بدست می آید‪ .‬به منظور کاهش خاصیت فلز خورده گی آن از اثر اتیلین‬
‫گالیکول به انتی فریز عالوه گی را عالوه می نمایند‪( .‬سوديم بای فاسفات ‪ ، Nх2 НРО4‬سودیم مالبدین‬
‫اکساید ‪) Nа 2 МоO4‬‬
‫جهت بدست آوردن یک لیتر انتی فریز ‪ 0.74‬تیزاب ودیگر عالوه گی ها ضرورت بوده ‪ ،‬که‬
‫درنتیجه انتی فریز ‪ 40‬بدست می آید ‪ .‬ترکیب انتی فریز توسط دنسی مترو هایدرومتر تعيينمی گردد‪.‬‬
‫توسول ‪ТосолА  65‬‬ ‫توسول ‪ A‬عبارت از غلظت ایتلین گالیکول بوده و ‪ТослA  40‬‬

‫وتوسول عبارت از محلول های آن می باشد‪ .‬که تحت ‪ -40‬و ‪ -65‬درجه سانتی گرد منجمد می شوند‪.‬‬
‫توسول ها درموتر های ژیگولی ‪ ،‬مسکویچ – ‪ 412‬وکاماز مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬برای کار‬
‫مطم ئین سیستم های مربوط مایعات سرد کننده باید باالی سطح فلزترسبات را تشکیل ندهد‪ .‬درغیر آن‬
‫بعضی کانال های عبوری را مسدود وتعویض حرارت را خراب می سازد‪ .‬این مایعات باید زهری نه‬
‫بوده وقیمت آن هم آنقدر زیاد نباشد ‪ .‬درجه حرارت انجماد این مایعات باید از درجه حرارت محیط به‬
 ‫‪114‬‬

‫مراتب پائینتر باشد ‪ .‬تا چاالنی وبهره برداری انجن ها خوبتر صورت گیرد‪ .‬مایعات مذکور باید دارای‬
‫ظرفیت حرارتی ‪ ،‬لزجیت ودرجه حرارت غلیان مناسب باشد( ‪.) 19‬‬

‫‪ -2.5‬مایعات چربکاری – سرد کننده‬

‫مایعات چربکاری سرد کننده بخاطر ایجاد سهولت درکاربرش فلزات استعمال گردیده ویکی‬
‫از مواد بسیار مهم عملیات ماشین سازی به شمار می رود‪ .‬عملیات برش فلزات نظربه موارد استعمال‬
‫‪ ،‬شرایط کار ‪ ،‬ترکیب وخواص فلزات ‪ ،‬سرعت برش (تا ‪ 80‬متر فی ثانیه) ‪ ،‬درجه حرارت موضعی‬
‫(‪ 1700‬درجه سانتی گراد) اصطکاک سطوح وفشار تماسی تا (‪ 4000‬میگاپاسکال) از هم متفاوت اند‪.‬‬
‫استعمال مایعات چربکاری – سرد کننده باکیفیت ‪ ،‬باعث بلند رفتن سرعت برش فلزات وکم‬
‫شدن سائیده گی ساختمان های برش کننده می شود‪ .‬وظایف مایعات چربکاری – سردکننده در امور‬
‫برش فلزات متنوع است ‪ .‬بطور مثال ثابت نگهداشتن وسایل بریدن ‪ ،‬بلند بردن کیفیت سطح برش شده ‪،‬‬
‫کم ساختن قوه در بریدن و مصرف طاقت ماشین ‪ ،‬محافظت افزار و وسایل فلزی و فلزخورده گی‬
‫وغیره ‪ ،‬برای بهتر ساختن این وظایف مایعات چربکاری – سرد کننده باید دارای تاثیرات بلند‬
‫چربکاری سرد ساختن موثر سطوح تماسی و خواص خوب شست وشو باشد‪.) 30 (.‬‬
‫شرایط تاثیرات مایعات سرد کننده ازشرایط کارمواد چربکاری در پرزه جات اصطکاکی‬
‫ماشین های مختلف ‪ ،‬فرق دارد‪ .‬خصوصیت مهم برش فلزات درین است که درعملیه مذکور فعالیت‬
‫زیاد کیمیاوی بین سطوح اصطکاکی ومحیط خارجی صورت گرفته وسطوح جدید ثابت ایجاد شده که‬
‫دارای انرژی زیاد آزاد بوده وخواص ادسوربشن (جذب سطحی ) دیسوربشن کیمیاوی را دارا می‬
‫باشد‪.‬‬
‫درساحه برش ‪ ،‬ایون ها و رادیکل های ایجاد شده تحت تاثیر درجات بلند حرارت وفشار‬
‫تماسی ‪ ،‬اجزای فعال سطحی مایعات سرد کننده را تخریب می کنند‪ .‬مواد تخریب شده حاصله با مواد‬
‫چربکاری یکجا شده و پرده نازگ را بوجود می آورد‪ .‬اجرای فعال سطحی مایعات سرد کننده هم چنان‬
‫به آسانی باعث بوجود آمدن براده فلزات نیز می گردد‪ .‬تغیر شکل فلزات (همنوار شدن) سبب آزادشدن‬
‫حرارت معین وبلند رفتن سرعت برش می شود‪ .‬درجه حرارت گرم نمودن را حین بریدن فلزات‬
‫میتوان تا ‪ 800‬درجه سانتی گراد بلند برد‪ .‬درصورت خروج حرارت از ساحه اصطکاک فلزات ‪،‬‬
‫موثریت هموار ساختن فلزات بلند میرود‪ .‬درصورت استفاده از مایعات سرد کننده ‪ ،‬حرارت عملیه‬
‫بریدن فلزات به طور اوسط به اندازه( ‪ ) 150÷100‬درجه سانتی گراد پائین می آید‪ .‬تاثیر سرد ساختن‬
‫توسط مایعات سرد کننده نه تنها درصورت خروج حرارت از سطوح قطع شده به مشاهده میرسد‪ ،‬بلکه‬
‫سبب کاهش حرارت حین بریدن نیز می شود‪ .‬تاثیر شست وشوی مایعات سرد کننده باعث دور شدن‬
 ‫‪115‬‬

‫ذرات فلزی ومحصوالت سائیده شدن ازساحه برش شده که دراثنای اجرای کاربه وسایل برش کمک‬
‫میرساند‪ .‬مایعات سرد کننده باید نه تنها خواص خوب چربکاری ‪،‬سرد کننده وشست وشو را داشته‬
‫باشد‪ .‬بلکه خواص خوب ضد فلز خورده گی ‪ ،‬حفظ الصحوی وثبات کیمیاوی را نیز دارا باشد‪ .‬مایعات‬
‫سرد کننده نباید باعث فلز خورده گی تجهیزات ‪ ،‬تخریب لین های برق وایمولګاتورها شود‪ ،‬بلکه تبخیر‬
‫هم نکند ‪ .‬هم چنان از نقطه نظرحریق و انفجار نیز بی خطر باشند‪.‬‬
‫درحال حاضر برش فلزات درمحیط روغنیات ‪ ،‬آب – روغنیات وآب در موجودیت عالوه گی‬
‫های مواد فعال سطحی ‪ ،‬مواد فعال کیمیاوی و پودرها با دسپرشن عالی صورت می گیرد‪ .‬از جمله‬
‫مایعات سرد کننده روغن –آب (ایمولشن روغن درآب)‪،‬مواد جامد وروغن منحل در آب باعالوه گی‬
‫های منحل در روغن ‪ ،‬دارای موارد استعمال وسیع می باشد‪ .‬به این ترتیب مایعات سرد کننده کاالئی از‬
‫(‪ )10÷6‬جز (روغنیات نفتی ‪ ،‬روغن های نباتی و حیوانی مواد فعال سطحی وعالوه گی ها) تشکیل‬
‫گردیده است‪.‬‬
‫مواد خام جهت تولید مایعات سرد کننده عبارت از مرکبات ایمولشن(ایمول سول) می باشد‪.‬‬
‫ایمول سول عبارت از سیستم های کلوئیدی مغلق بوده که براساس روغنیات نفتی (‪)85÷75‬‬
‫فیصد با عالوه گی ایمولگاتورها ودیگر کمپننت ها تشکیل گردیده است ‪.‬‬
‫پارامترهای اساسی مایعات سرد کننده که شرایط کار آن ها را درسیستم های سرد ساختن‬
‫تعيينمی کند عبارت اند از‪ :‬ظرفیت بلند حرارتی ‪ ،‬درجه حرارت غلیان ولزجیت مناسب ‪ :‬این پارامتر‬
‫هااز طریق سیستم حرارتی توسط مایعات دورانی رژیم انجن را ثابت نگهداری می نماید‪.‬‬
‫درجه حرارت غلیان ‪ :‬درجه حرارت درسیستم سرد ساختن تا(‪ )30÷25‬درجه سانتی گراد‬
‫مجاز بوده ‪ ،‬اما بلند تر از آن سبب بوجود آمدن حباب های هوا درسیستم گردیده وهم باعث کاهش‬
‫مایعات حین تبخیر آن می گردد‪.‬‬
‫لزجیت مناسب ‪ :‬این پارامتر ر ول مهمی را دراثنای دوران مایعات درسیستم دارا می باشد‪.‬‬
‫لزجیت روغنیات نفتی که براساس آن مایعات سرد کننده تهیه می گردد نظربه رژیم کار وشرایط بهره‬
‫برداری تغییر می خورد‪.) 30 (.‬‬
‫درصورت داشتن لزجیت زیاد ‪ ،‬مایعات سرد کننده به ساحه برش فلزات بخوبی نفوذ نه نموده ‪ ،‬تاثیر‬
‫شست وشو را خراب ساخته ومصرف آن بلند می رود‪ .‬مایعات سرد کننده با لزجیت بلند دارای قابلیت‬
‫تبخیر وپاشان شدن کم وبرعکس مایعات سرد کننده بالزجیت کم دارای قابلیت بیشتر تبخیر وپاشان شدن‬
‫می باشد‪ .‬درمایعات سرد کننده روسی معموآل روغنیات صنعتی بالزجیت ‪ 30‬ملی متر مربع فی ثانیه‬
‫در‪ 50‬درجه سانتی گراد مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬بحیث ایمولگاتور ها درمایعات سردکننده از مواد‬
‫فعال سطحی مختلف (صابون پوتاشیمی) وسودیمی تیزاب های شحمی ‪ ،‬سولفنات ها وغیره ) استفاده‬
 ‫‪116‬‬

‫بعمل می آید‪ .‬نمکیات ایمولشنی را معموآل درحین استعمال با آب یکجا مورد استفاده قرار می دهند که‬
‫ایمولشن مایعات سردکننده (با ‪ 10÷2‬فیصد مواد فعال سطحی ) بدست می آید ‪ .‬هم چنان برای بریدن‬
‫فلزات از محلول های کلوئیدی شفاف و نیمه شفاف روغن درآب استفاده می نماید (با ‪ 2÷1‬فیصد اجزای‬
‫هایدروکاربنی )‪.‬‬
‫مایعات سردکننده روغنی (روغنیات برش کاری) از روغنیات نفتی باعالوه گی های مختلف‬
‫تهیه می ګردد‪ .‬معموآل بحیث این نوع روغنیات از روغنیات خوب پاک شده نفتینی و یا پارافینی با‬
‫لزجیت (‪ )45÷40‬ملی متر مربع فی ثانیه در ‪ 50‬درجه سانتی گراد استفاده می گردد (این روغنیات‬
‫میتواند که اکسترکت کم لزجی عملیه پاک ساختن انتخابی باشد) ‪ .‬بحیث عالوه گی شحمی از روغن‬
‫های نباتی یا حیوانی و یا تیزابی های شحمی استفاده گردیده که محتوای عمومی آن از ‪ 20‬فیصد تجاوز‬
‫نمی کند‪ .‬کیفیت مایعات سردکننده توسط عالوه گی های چندین تاثیره بلند برده می شود‪ .‬که محتوای آن‬
‫معموآل درحدود (‪ )20÷15‬فیصد می باشد‪ ،‬به مایعات سرد کننده هم چنان عالوه گی ضد سائیده شدن‬
‫وتخریب نیز عالوه گردیده و جهت از بین بردن خاصیت فلز خورده گی به آن انگیباتورهای ضد زنگ‬
‫را عالوه می نمایند‪ .‬هم چنان جهت جلوگیری از قف نمودن با آن عالوه گی ضد قف را نیز عالوه می‬
‫نماید‪ .‬بعضی عالوه گی های دیگر مانند دی سلفید مولبدین ‪ ،‬وگرافیت نیز برای مایعات سردکننده موثر‬
‫می باشد‪ .‬شرایط مختلف کار برش فلزات از مایعات سردکننده مطالبات مختلف داشته که نظربه آن‬
‫مایعات مذکور سورت بندی می گردد‪.‬‬
‫ایمول سول های ] ‪ Э  2[ Б‬و ) ‪СДМУ  2, НГЛ  205, ЭМУС, ЭГИ , ЭТ  2, Э  3( Б‬‬

‫وغیره عبارت از مایعات سرد کننده اند که براساس روغنیات سریال ‪ B‬وغیره تهیه می شوند‪.‬‬
‫بعضی از شاخص های ایمول سول های فوق درجدول (‪ )34‬درج گردیده است‪.) 30 (.‬‬

‫جدول (‪ )34‬مشخصات بعضی از ایمول سول ها‪.‬‬

‫اوکرینول‪100‬‬ ‫‪СДМУ  2‬‬ ‫‪НГЛ  205‬‬ ‫) ‪Э  3( В‬‬ ‫) ‪Э  2( Б‬‬ ‫شاخص ها‬
‫‪51‬‬ ‫‪20÷5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫لزجیت به ملی مترمربع فی ثانیه تحت‬
‫‪ 50‬درجه سانتی گراد‪.‬‬
‫‪8.5‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫عدد تیزابی به ملی گرام ‪ KOH‬فی‬
‫گرام‪.‬‬
‫ثبات دارند‬ ‫ثبات نگهداری‪.‬‬
‫‪// // //‬‬ ‫فلزخورده گی باالی صفحه چدنی‪.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪7÷4‬‬ ‫‪10÷7‬‬ ‫محتوای تیزاب های عضوی به‬
‫فیصدی‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬
‫محتوای آب والکول به فیصد‪.‬‬
 ‫‪117‬‬

‫مایعات سردکننده ‪ В  32К , В  29Б‬و ‪ В  35‬را براساس روغنیات نفتی وعالوه گی های‬
‫کلورپارافینی (‪ )46÷2‬فیصد دای الکیل دای فاسفات جهت (‪ )12÷5‬فیصد‪ ،‬سولفات کلسیم با قابلیت‬
‫خاکستر شدن زیاد (‪ )10÷4‬فیصد ‪ ،‬پتروالتوم اکسیدیشنی (‪ )15÷2‬فیصد وغیره تهیه می نمایند‪ .‬این‬
‫مواد سرد کننده درعملیه بریدن فوالد سخت مورد استفاده قرار داده می شوند‪ .‬اما درصورت بریدن‬
‫الیاژ های المونیمی از مایعات سرد کننده مارک ‪ В  31‬استفاده می کنند که به آن ‪ 15‬فیصد مواد کم‬
‫لزجی را بحیث عالوه گی اضافه می نمایند‪ .‬برای بریدن فلزات نرم والیاژ های آن از مایعات سردکننده‬
‫که براساس روغنیات نفتی با لزجیت متوسط تهیه گردیده باشد‪ ،‬استفاده بعمل می آید‪.‬‬
‫درسال های اخیر مایعات سردکننده روغنی بامارک های ‪ УК Re nol  1‬و ‪АК ..Воl  2‬‬

‫تهیه گردیده که براساس روغنیات نفتی با لزجیت وعالوه گی های مختلف تولید می شود‪.‬‬
‫ایمول سول روکرینول ‪ -1‬عبارت از مخلوط سولفنات ها وصابون تیزاب های شحمی‬
‫درروغن نفتی با ‪ 6‬فیصد آب بوده که بحیث ماده سردکننده در اثنای بریدن فلزات رنگه مورد استفاده‬
‫قرار داده می شود‪.‬‬
‫بعضی از مشخصات مهم مایعات سرد کننده عبارت از لزجیت ‪ ،‬محتوای مخلوطات‬
‫میخانیکی ‪ ،‬تاثیرات فلزخورده گی باالی فلزات وغیره بوده که برای بعضی از مارک های یک تعداد‬
‫از مایعات سرد کننده در جدول (‪ )35‬درج گردیده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )35‬بعضی از مشخصات یک تعداد مایعات سردکننده‬
‫‪МР  4‬‬ ‫‪МР  1‬‬ ‫‪В  31‬‬ ‫‪В  29 Б‬‬ ‫ستولفافریزون‬ ‫شاخص ها‬
‫‪14÷13‬‬ ‫‪16÷15‬‬ ‫‪4.5÷3.5‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50÷25‬‬ ‫لزجیت به ملی مترمربع فی ثانیه تحت ‪ 50‬درجه‬
‫سانتی گراد‬
‫‪120‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪160‬‬ ‫درجه حرارت تولید جرقه درکتالی سرباز به‬
‫درجه سانتی گراد نه پائینتر از‬
‫محتوای عناصر ذیل به فیصد‬
‫‪0.2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫سفلر‬
‫‪22‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کلورین‬
‫‪-‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فاسفورس‬
‫‪0.02‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫وجود ندارد‬ ‫‪0.04‬‬ ‫مخلوطات میخانیکی به فیصدی نه زیاد تراز‬
‫وجود ندارد‬ ‫ثبات ضد زنگ‬
‫وجود ندارد‬ ‫ثبات زنگ زدن باالی صفحه فوالدی‬

‫مایعات سردکننده آبی – روغنی را باعالوه کردن ایمول سول ها به آب بدست می آورند‪.‬‬
‫ایمول سول های ‪ Э  3В‬وغیره را که درترکیب آن الکول شامل است باعالوه نمودن ایمولگاتورها و‬
‫آب استحصال می نمایند ‪ .‬برای استحصال ایمولشن روغن منحل درآب معموآل از آب نرم وسودای‬
‫کلسیمی استفاده می نمایند‪.‬‬
 ‫‪118‬‬

‫تفاوت در موارد استعمال مایعات سردکننده روغنی وآبی موجود نبوده اما قابل ذکر است که‬
‫مایعات سردکننده آبی در شرایط ثقیل کار وسرعت زیاد مایعات سردکننده روغنی در قطع کردن عمیق‬
‫فلزات درموجودیت عالوه گی های که خاصیت چربکاری را بلند می برد‪ ،‬بکار می روند ‪ .‬بعضی از‬
‫مسایل مربوط به آماده ساختن مایعات سرد کننده‪ ،‬بهره برداری ‪ ،‬نگهداری ‪ ،‬فلتر نمودن ‪ ،‬احیا نمودن‬
‫وغیره آن ازنقطه نظر دوام کار‪ ،‬موثریت وحفاظت محیط ماحول بسیار مهم می باشد‪.‬‬
‫دوام کار مایعات سردکننده وتبدیلی آن مربوط به ترکیب مایعات مذکور عملیه بریدن وشدت کارمی‬
‫باشد‪ .‬روغن منحل بی ثبات درجریان بهره برداری تغیر خورده ‪ ،‬ساختمان سیستم غیر متجانس از بین‬
‫رفته و رنگ آن تغیر کرده که درنتیجه دوام کار آن پائین می آید‪.‬‬

‫‪ -3.5‬محلل های نفتی‬

‫محلل های نفتی در تولید الک ها ‪ ،‬رنگ ها ‪ ،‬ورنس‪ ،‬سرش ها ومحصوالت دیگر بطور‬
‫وسیع مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬بحیث محلل های نفتی از فرکشن های سبک تقطیر مستقیم نفت که‬
‫حرارت غلیان آن پائینتر از (‪ )80÷70‬درجه سانتی گراد باشد‪ ،‬استفاده بعمل می آید که از نقطه نظر‬
‫تخنیک بی خطر و زهریت کم خیلی مهم می باشد ‪ .‬درجه حرارت پائین ختم غلیان (تا‪ 120‬درجه سانتی‬
‫گراد) آن به آسانی می تواند سرعت زیاد تبخیر آن را درعملیه خشک ساختن الک ها‪ ،‬سرش رابری‬
‫وغیره تامین نماید‪.‬‬
‫مفریت (قابلیت فرار) ازجمله شاخص های مهم محلل ها به شمار می رود‪ .‬محلل ها نظربه‬
‫موارد استعمال نورم بندی می گردند‪( .‬نظربه مفریت کسیلول) برای این منظور معلوم می نمایند که‬
‫مفریت محلل چند مرتبه کمتر از مفریت کسیلول که مساوی به یک قبول شده است ‪ ،‬می باشد‪ .‬مفریت‬
‫محلل ها توسط غلظت و زهریت آنها در محیط ما حول مشخص میگردد‪ .‬به هراندازه که درترکیب‬
‫محلل ها هایدروکاربن های اروماتیکی بیشتر باشد به همان اندازه زهریت آن زیاد تر می باشد نظربه‬
‫این دلیل هایدروکاربن های اروماتیکی درترکیب محلل ها محدود می گردد‪ .‬درمورد قابلیت انحالل‬
‫محلل ها میتوان نظربه نقطه انيلين قضاوت نمود ‪ .‬به هراندازه که این نقطه پائین باشد به همان اندازه‬
‫قابلیت انحالل آن بلند می باشد‪ .‬شاخص های مهم دیگر محلل ها عبارت از فشار بخارات مشبوع‬
‫لزجیت ‪،‬بوی وغیره آن می باشد‪ .‬هایدروکاربن های سبک نسبت به هایدروکاربن های ثقیل دارای بوی‬
‫تیز تراند‪.‬‬
‫صنعت تصفیه نفت بیشتر از ‪ 10‬نوع محلل را تولید می نماید ‪ .‬به طور مثال بنزین های‬
‫‪ ، БР  2 ، )Galusha( БР  1‬اکسیدشنی ‪ ،‬بنزین برای صنعت رنگ والک سازی ‪ ،‬بنزین برای‬
‫اهداف صنعتی – تخنیکی ‪ ،‬ایتر پترولینی ومحصوالت سلسله اروماتیک (بنزول ‪ ،‬تولول وغیره)‬
 ‫‪119‬‬

‫بعضی از مشخصات محلل های مذکور درجدول (‪ )36‬ارائه شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )36‬مشخصات یک تعداد محلل ها‪.‬‬
‫بنزین برای‬ ‫بنزین‬ ‫اکترکشنی‬ ‫‪БР  1‬‬ ‫شاخص ها‬
‫اهداف‬ ‫‪yautcnapat‬‬
‫تخنیکی‬
‫وصنعتی‬
‫‪-‬‬ ‫‪795‬‬ ‫‪715‬‬ ‫‪730‬‬ ‫کثافت به کیلوگرام فی متر مکعب تحت ‪ 20‬درجه سانتی‬
‫گرات نه اضافه تراز‬
‫ترکیب فرکشنی به درجه سانتی گراد نه کمتراز‬
‫‪45‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪80‬‬ ‫شروع غلیان‬
‫فیصدی محصول تقطیر نه کمتر از‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تا‪ 85‬درجه سانتی گراد‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪// 120 //‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪97.5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪// 170 //‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪// 200 //‬‬
‫عدد ایودینی به گرام ایودین در ‪ 100‬گرام محلل نه اضافه‬
‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫تراز‬
‫محتوای مواد ذیل به فیصد‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫هایدورکاربن های اروماتیکی‬
‫‪0.025‬‬ ‫‪0.025‬‬ ‫‪0.025‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سلفر‬
‫وجود ندارد‬ ‫تیزاب ها وقلوی های منحل درآب‬
‫‪-‬‬ ‫‪4.5÷3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سرعت مضریت (نظربه کسیلول‬

‫بنزین ‪ БР  1‬را معموآل برای تهیه نمودن سرش رابری ‪ ،‬رنگ های روغنی والک ها مورد‬
‫استفاده قرار می دهند‪ .‬این بنزین از بنزین تقطیر مستقیم نفت حاصل گردیده‪ ،‬که نظربه داشتن محتوای‬
‫کم هایدروکاربن های ارماتیکی وترکیب فرکشنی از بنزین تقطیر مستقیم تفاوت دارد (محتوای‬
‫هایدورکاربن های اروماتیکی دارای ‪ 3‬فیصد کتلوی می باشد)‬
‫بنزین ‪ БР  2‬فرکشن سبک بنزین ریفور مینگ كتلستی بوده که درحدود ‪ 80‬الی ‪110‬‬
‫درجه سانتی گراد غلیان می نماید‪.‬‬
‫بنزین اکسترکشنی شیره کشی ‪ :‬این بنزین برای عملیات مختلف اکسترکشنی مورد استفاده‬
‫قرار گرفته و معموآل عبارت از فرکشن بنزین دی اروماتیزیشن شده عملیه ریفورمينگ کتلستی می‬
‫باشد‪.‬‬
‫بنزین محلل برای صنعت الک ورنگ سازی به کار رفته واز فرکشن سبک تقطیر مستقیم‬
‫تهیه می گردد‪ .‬مطا لبه ضروری ازین بنزین محلل عبارت از سرعت زیاد تبخیر ونداشتن بوی می‬
‫باشد‪ .‬بنزین مذکور به شکل مخلوط بامحلل های دیگرازآنجمله با محلل های اروماتیکی درصنعت الک‪-‬‬
‫رنگ سازی جهت تولید ورنس والک ها مورد استفاده قرار داده می شود ‪.‬‬
‫بنزین اهداف صنعتی – تخنیکی عبارت از فرکشن بنزین تقطیر مستقیم دی اروماتزیشن شده‬
‫بوده که جهت تولید چرم مصنوعی ‪ ،‬انساج کیمیاوی ‪ ،‬شستوشو پرزه جات وغیره به کاررفته ونظربه‬
 ‫‪120‬‬

‫بنزین ها ومحلل های دیگر دارای درجه حرارت شروع غلیان پائینتر وخطربیشتر حریق می باشد ‪ .‬به‬
‫منظور انحالل مواد از بنزول الکلیشن نیز بحیث محلل استفاده بعمل می آید که دارای زهریت قوی می‬
‫باشد ‪ .‬تولول وکسیلول ها هم بحیث محلل در تولید الک ها استعمال می شوند‪ .‬الکیل بنزول ها را‬
‫بعضی اوقات بابنزول های محلل جهت بلند بردن خاصیت انحالل آن ها عالوه می نمایند الکیل بنزول‬
‫دارای بوی تیز بوده وبه آسانی موجودیت آن دربنزین ها تشخیص می گردد (‪.)30‬‬

‫‪ -4.5‬مایعات هایدرولیکی‬
‫‪ -1.4.5‬مایعات برک یاترمز (وایکوم)‬

‫برای وسایل انتقالی حرکت هایدرولیکی وگیر بکس ها ازمایعات ‪ ، ГТЖ  22М‬نیوا و‬
‫‪ БCK‬استفاده بعمل می آید‪.‬‬
‫مایع هایدرولیکی ‪ ГТЖ  22М‬از ‪ 65‬فیصد ایتلین گالیکول ‪ 32 ،‬فیصد ایتیل کار بیتول و ‪3‬‬
‫فیصد ایتیل سیلوزولوا و عالوه گی های ضد زنگ تشکیل گردیده که یک مایع همه فصله وزهری بوده‬
‫وبه رنگ سبز ملون می باشد‪.‬‬
‫مایع هایدرولیکی نیوا مرکب از (‪ )59÷5‬فیصد ایتیل کاربیتول (‪ )34÷31‬فیصد دیول ها‪5 ،‬‬
‫فیصد ایتر های کاربيتول و ‪ 13.5‬فیصد مخلوط گالیکول ها می باشد‪ .‬درترکیب مایع هایدرولیکی نیوا‬
‫عالوه گی های چربکاری وضد فلز خورد ه گی نیز شامل می باشد‪ .‬درآب خوب حل گردیده از نقطه‬
‫نظر حریق خطرناک بوده وبه رنگ زرد ملون می باشد‪.‬‬
‫مایعات نیوا و ‪ ГТЖ  22М‬دریک دیگر حل گردیده ودرسیستم های که پرزه جات آن از‬
‫مخلوط رابری تشکیل گردیده باشد مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫مایع‪ БCK‬از مخلوط ‪ 50‬فیصد بوتایل الکول و ‪ 50‬فیصد روغن کاستور تشکیل گردیده که‬
‫دارای خواص خوب چربکاری ولزجی بوده اما درحرارت های پائین روغن آن به کرستال ها تبدیل می‬
‫گردد‪ .‬ازینرو درشرایط پائین تراز (‪ )20÷17‬درجه سانتی گراد مورد استفاده قرار داده نمی شود‪.‬‬

‫‪ - 2.4.5‬مایعات اما رتیزاتوری (فنرهای کمکی)‬

‫مایع امارتیزاتوری مارک ‪ Ay‬برای پرنمودن سیستم های هندل ها و جمپین های موترهای‬
‫باربری به کار رفته که از ‪ 50‬فیصد روغن ترانسفارمری و ‪ 50‬فیصد روغن توربینی مارک ‪22‬‬
‫مایع‬ ‫متشکل می باشد‪ .‬لزجیت بلند آن درحرارت های پائین ازجمله نواقص آن به شمار می رود‪.‬‬
‫‪ Ам  12Т‬دارای لزجیت خوب وهمه فصله بوده واز دستلیات های نفتی تهیه گردیده که (‪)10÷8‬‬
 ‫‪121‬‬

‫فیصد آن را سليسيم عضوی تشکیل داده وبرای موتر های خورد کالس عالی مورد استفاده قرار می‬
‫گیرد‪ .‬مايع ‪МГП-10‬برای جمپين های موترهای واز (‪ )Ваз‬به کار می رود‪.‬‬

‫‪ -3.4.5‬مایعات برای سیستم های مختلف هایدرولیکی‬

‫این مایعات برای باال کننده های هایدرولیکی جک های موتر ها ‪ ،‬دمترک ها وغیره‬
‫اختصاص داده شده است‪ .‬مایعات مذکور تابستانی وزمستانی بوده وباید درهرفصل سال تبدیلی آن‬
‫‪ И  20 А‬ویا ‪ А  30 А‬وزمستانی آن بامارک های‬ ‫صورت گیرد‪ .‬مایعات تابستانی آن با مارک های‬
‫‪ И  12 А‬ویا‪ Ay‬تولید می شود‪.‬‬
‫برای کار ساختمان های ماشین ها درشرایط قطب شمال (سرد زمستانی ) ازمایعات‬
‫مخصوص هایدورلیکی بامارک های ‪ ВМГЗ ، МГЕ  10 А‬و استفاده گردیده که متشکل از کراسین‬
‫دی اروماتیزیشن شده یا روغنیات بادرجه حرارت انجماد پائین وعالوه گی های لزجیتی ویدسیضول (‬
‫‪ ) ВП  2‬وضد اکسیدیشنی می باشد‪ .‬به مایع ‪ АМГ  10‬رنگ سرخ داده ومارک های ‪ МГЕ  10 А‬و‬
‫‪ BMΓ з‬رنگ طبعی منرالی خودرا حفظ می نمایند‪.‬‬
‫برای موتر های و از (‪ )Ваз‬از مایعات هایدرولیکی زمستانی مارک ‪ MΓ з‬وبرای ماشین‬
‫باربردار از واسلین تخنیکی‪ MB П‬استفاده می گردد‪ .‬بحیث مایعات در ترموستات ها از مخلوط ‪67‬‬
‫فیصد ایتایل الکول و ‪ 33‬فیصد آب که درجه حرارت غلیان مخلوط مذکور ‪ 80‬درجه سانتی گراد می‬
‫باشد استفاده بعمل می آید‬

‫‪ -5.5‬الکترولیت‬
‫الکترولیت عبارت از محلول آبی تیزاب گوگرد باغلظت مناسب بوده که در اکومولیاتورها‬
‫(بطری ها) به کار می رود‪ .‬برای تهیه نمودن محلول الکترولیت از آب مقطر استفاده بعمل می آید‪ .‬هر‬
‫گاه آب مقطر موجود نباشد میتوان از آب بارانی استفاده نمود‪ .‬دراثنای تهیه نمودن الکترولیت باید‬
‫بخاطر داشت که تیزاب به تدریج به آب عالوه گردد‪ ،‬نه آب به تیزاب ‪ .‬زیرا حالت اخیر خطر‬
‫متض ررشدن بدن ولباس را به بار می آورد‪ .‬حین تهیه نمودن این محلول باید از لباس ‪ ،‬دستکش ‪،‬‬
‫عینک وبوت مخصوص استفاده شود‪ .‬بعداز آماده ساختن الکترولیت تاکثافت معیین آنرا تا‪ 15‬درجه‬
‫سانتی گراد سرد ساخته و مورد استفاده قرار میګير ند‪ .‬کثافت باید با درجه حرارت محیط مطابقت‬
‫داشته باشد‪ .‬الکترولیت باکثافت ‪ 1400‬کیلوگرام فی متر مکعب (‪ 50‬فیصد آب و ‪ 50‬فیصد تیزاب‬
‫گوگرد) تهیه گردیده که بر اساس آن سطح چارچ بطری تعیین می شود ]‪.[2‬‬
 ‫‪122‬‬

‫‪ -6.5‬مایعات چاالنی‬
‫برای چاالن نمودن تبدیل ماشین ها مواد وطریقه های مختلف وجود داشته که آن ها را میتوان‬
‫به سه گروپ ذیل تقسیم نمود‪.‬‬
‫‪ -1‬درصورت استفاده از حرارتیکه درنتیجه کارقبلی انجن بوجود می آید ‪.‬‬
‫‪ -2‬درصورت استفاده از حرارت منبع خارجی ‪.‬‬
‫‪ -3‬بدون گرم نمودن مقدماتی ‪.‬‬
‫استفاده از حرارت نگهداری شده از کارقبلی انجن وحرارتحاصل شده از منبع خارجی (برای گرم‬
‫نمودن یا سرد ساختن) چاالنی موتر را درحرارت های پائین آسان ساخته (با استفاده از روغنیات‬
‫ومحروقات عادی) که درنتیجه سائیده گی فلزات آنقدر زیاد نمی باشد‪ .‬درسال های اخیر طریقه های‬
‫دیگری ایجاد گردیده که بنام چاالنی سرد یاد می شود‪ .‬وسیله بسیار موثر جهت چاالنی آسان انجن ها‬
‫عبارت از مایعات چاالنی بوده که به طور کامپلکس از روغنیات مخصوص کاربیراتوری و موتوری‬
‫باخواص حرارتی‪ -‬لزجی مناسب تهیه می گردد‪.‬‬
‫برای چاالنی آسان انجن ها درشرایط زمستانی در روسیه از مایعات ( ‪ ) coldD  40‬و‬
‫(‪ )Arteka‬استفاده می نمایند‪.‬‬
‫مایعات چاالنی ( ‪ ) coldД  40‬برای چاالنی انجن های دیزلی ومایعات چاالنی قطبی‬
‫(‪ )Arkteka‬برای چاالنی انجن های کاربیراتوری مورد استفاده قرار می گیرد ( ‪.) 13‬‬
‫ترکیب مایعات چاالنی (‪ )Arteka‬و ( ‪ ) coldД  40‬درجدول (‪ )37‬ارائه شده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )37‬ترکیب مایعات چاالنی ‪ Arkteka‬و ‪ХолоД  10‬‬
‫مایع چاالنی‬ ‫مایع چاالنی قطبی‬
‫)‪cold  Д  40‬‬ ‫(‪)Arkteka‬‬ ‫مواد ترکیب دهنده‬
‫ترکیب به فیصدی کتلوی‬
‫‪62÷58‬‬ ‫‪60÷45‬‬ ‫دای ایتایل‬
‫‪17÷13‬‬ ‫‪55÷35‬‬ ‫بنزین گازی‬
‫‪17÷13‬‬ ‫‪15÷10‬‬ ‫ایزوپروپایل نترات‬
‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬ ‫عالوه گی ضد سائیده شدن و ضد تکان‬
‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫عالوه گی ضد اکسیدیشنی‬
‫‪12÷8‬‬ ‫‪-‬‬ ‫روغن برای توربین های گازی کشتی ها‬
‫درجه حرارت اصغری چاالن نمودن بدون گرم نمودن به درجه سانتی‬
‫(‪)-27(÷)-25‬‬ ‫(‪)-40(÷)-35‬‬ ‫گراد‬

‫جریان دادن درنل ها به کمک مایعات سرد‬

‫کننده‬
‫‪ 5 ПП  40‬ویا ‪6 ПП  40‬‬ ‫طریقه های استعمال‬
 ‫‪123‬‬

‫درصورت آماده ساختن انجن برای چاالنی به ذخیره گاه آن امپول مایع چاالنی را نصب نموده‬
‫وذخیره گاه را توسط سرپوش بسته می نمایند‪ .‬وپس توسط پمپ دستی هوا را به ذخیره گاه تزریق می‬
‫نمایند‪ .‬هوای مذکور از طریق ژیکلور به مخلوط کننده داده می شود‪ .‬درعین زمان با هوای تحت فشار‬
‫‪ ،‬مایعات چاالنی نیز داده می شود‪ .‬مایع مذکور با هوا مخلوط گردیده وبه پاش دهنده واز آنجا به نل‬
‫های چاالنی انجن انتقال می یابد‪.‬‬
‫دای ایتایل ایتر معموآل بخش اساسی ترکیب مایعات چاالنی انجن های دیزلی را تشکیل می‬
‫دهند‪ .‬دای ایتایل ایتر دارای درجه حرارت اشتغال خودبخودی پائین (‪ 14÷130‬درجه سانتی گراد) بوده‬
‫وبسیار مضر می باشد(درجه حرارت غلیان آن ‪ 34.5‬درجه سانتی گراد است)‪.‬‬
‫دربعضی از ممالک پیشرفته جهان بحیث مایعات چاالنی از ستارت – پیلوت(‪)Start-pilot‬‬
‫که ترکیب آن طور ذیل است ‪ ،‬استفاده می گردد‪.‬‬
‫(‪ )65÷60‬فیصد‬ ‫دای ایتایل ایتر‬
‫(‪ )20÷15‬فیصد‬ ‫ایتر پترولین و هایدروکاربن های سبک‬
‫(‪ )10÷8‬فیصد‬ ‫روغن موتری‬
‫(‪ )3÷2‬فیصد‬ ‫پیر يدين‬
‫قابل تذکر است که مایعات چاالنی سرد نه تنها اشتعال محروق اساسی را آسانتر می سازد‪ ،‬بلکه پرزه‬
‫جات پستون – سلندر را از سائیده شدن قوی در حین چاالن شدن نگهداری می نماید‪ .‬این مایعات دارای‬
‫اجزای روغنی وضد فلز خورده گی می باشد‪.‬‬
‫برای بهتر ساختن پروسه تشکیل مخلوط وآسان ساختن چاالنی انجن های کاربیراتوری‬
‫‪،‬مایعات چاالنی انجن های مذکور باید دارای خواص خوب چاالنی باشد‪ .‬یکی از علل مهم ایجاد‬
‫مشکالت درچاالنی انجن ها درحرارت های پائین عبارت از بلند رفتن لزجیت روغن ومومنت مقاومت‬
‫دوران کرینشاف می باشد‪ .‬ازین سبب درچاالنی سرد از روغن با خواص لزجی‪ -‬حرارتی پائین استفاده‬
‫می گردد‪.‬‬
‫برای چاالن نمودن انجن ‪ ZIL  375‬ازمایع چاالنی قطبی(‪ )Arkteka‬وروغن چربکاری‬
‫استفاده می نمایند‪ .‬که امکانات چاالنی آن را تا ‪ -35‬درجه سانتی گراد مهیا می سازد‪.‬‬
 ‫‪124‬‬

‫فصل ششم‬

‫خواص ایکالوژیکی محروقات وروغنیات‬

‫درکیماتولوژی آن خواص محروقات وروغنیات مربوط به خواص ايکالوژیکی می شود‪،‬‬

‫كه درصورت تماس با انسان ها ومحیط ماحول حین استعمال‪،‬حمل ونقل وریختن آن هابه موترها ظاهر‬
‫می شوند‪ .‬مهمترین خواص ایکالوژیکی محروقات وروغنیات عبارت از مسمومیت ‪ ،‬خطرحریق‬
‫وقابلیت برقی شدن آن ها می باشد‪.‬‬

‫‪ -1.6‬مسمومیت محروقات وروغنیات‬

‫تمام سورت های محروقات وروغنیات مسموم کننده بوده وتاثیر سمی آن ها باالی ارگانیزم‬
‫انسان ها مربوط به خواص خود محصول ‪ ،‬غلظت آنها ‪ ،‬مدت تماس ‪ ،‬طریقه های تماس آن ها به انسان‬
‫ها و شرایط کار می باشد‪.‬‬
‫محروقات وروغنیات ازطریق جهاز تنفسی ‪ ،‬جهاز ها ضمه ‪ ،‬جلد ‪ ،‬چشم داخل بدن انسان‬
‫گردیده که دخول ونشر آن از طریق چهاز تنفسی خیلی خطرناک می باشد‪ .‬زیرا از آنجا داخل شش‬
‫وسپس جریان خون شده وباالی پروسه تنفس کردن وشش ها تاثیر ناگواری را وارد می نماید(‪.)22‬‬
‫درصورت داخل شدن مواد زهری از طریق جلد امکانات دخول آنها به دوران خون موجود‬
‫بوده که صدمه منفی را باالی جگر انسانها وارد می سازد‪.‬‬

‫مسمومیت به دو نوع است‪:‬‬

‫‪ -1‬مسمومیت سریع ‪ :‬که درظرف چند ثانیه ‪ ،‬دقیقه ویا ساعت بعداز شروع تاثیر مواد زهری‬
‫انکشاف می یابد ‪.‬‬
‫‪ -2‬مسمومیت که درنتیجه تاثیر دوامدار مواد سمی بروز می نماید ‪.‬‬

‫‪ -1.1.6‬خاصیت سمی بنزین ها‬

‫بخارات بنزین زیادترین مسمومیت را به انسانها وارد می کند ‪ .‬اما اگر مقدار بخارات بنزین‬
‫در هوا کمتر از ‪ 0.03‬ملی گرام فی متر مکعب باشد ‪ .‬چنین هوا بی خطر شمرده می شود ‪ .‬درصورت‬
‫تنفس کوتاه مدت ‪ ،‬هوای دارای محتوای (‪ )10÷5‬ملی گرام فی متر مکعب بنزین بعداز چند دقیقه باعث‬
 ‫‪125‬‬

‫مسمومیت سریع انسان ها گردیده ودارای عالیم سردردی ‪ ،‬گلودردی‪ ،‬سرفه ‪ ،‬تحریک غدوات بینی‬
‫می باشد‪ .‬درصورت تنفس داوامدار غلظت متذکره ‪ ،‬انسانها را ازحرکت بازمانده باعث سرگیچی پائین‬
‫آمدن فشار ودرجه حرارت بدن ‪ ،‬پژمرده گی ‪ ،‬بطی شدن ضربان قلب ‪ ،‬سستی وفلج عضالت می شود‪.‬‬
‫بعداز دورساختن آسیب دیده از ساحه مسموم کننده تمام این عالیم رفع می گردد‪.‬‬
‫هوای که غلظت بیشتر بخارات بنزین را دارا باشد باعث بی هوشی نیز می گردد ‪ .‬هرگاه‬
‫آسیب دیده از چنین محل دورساخته نشود تشنج شدید بوجود آمده مردمک چشم بزرگ شده وتنفس‬
‫ضعیف می گردد ‪.‬‬
‫قسمیکه تحقیقات نشان داده است درصورتیکه غلظت بخارات بنزین در هوا به اندازه‬
‫(‪ )40÷35‬ملی گرام فی متر مکعب بوده که اګر تنفس آن برای مدت (‪ )10÷5‬دقیقه صورت گیرد‬
‫خیلی خطرناک می باشد‪ .‬غلظت بیشتر از آن امکان بیهوشی سریع وحتی مرگ را به بار می آورد‪.‬‬
‫خطر بیشتر درهنگام پاک نمودن تانکرها‪،‬تانک های ذخیره وی ویا هنگام پرنمودن آنها از نفت‬
‫ومحصوالت نفتی بروز می کند‪ .‬هم چنان استفاده نادرست از افزارکار در موجودیت بخارات بنزین‬
‫میتواند جرقه را تولید نموده وباعث حریق و انفجار گردد‪.‬‬
‫درصورت تنفس بخارات بنزین مسمومیت سریع معموآل کمتر و مسمومیت مزمن بیشتر رخ‬
‫می دهد‪.‬‬
‫کارمندان این عرصه بعضی اوقات براساس بی اعتنائی برای مدت زیادی هوای دارای‬
‫بخارات بنزین را تنفس کردهو و درصورتیکه محتوای بنزین درهوا بیشتر از ‪ 0.3‬ملی گرام فی متر‬
‫مکعب باشد امکانات مسمومیت مزمن بوجود می آورد‪ .‬اگر بنزین داخل معده شود نیز باعث مسمومیت‬
‫می گردد‪ .‬درصورت آلوده شدن دست انسان توسط بنزین بعضی از حجرات جلد وشحم آن دربنزین حل‬
‫گردیده که بعداز تبخیر نمودن بنزین‪ ،‬جلد رنگ سفید را بخود اختیار نموده وباعث خشکی وترکیده گی‬
‫آن شده وامکانات بروز عفونیت را به بار می آورد‪.‬‬
‫درصورت تماس کم بنزین با جلد ‪ ،‬کدام مریضی بوجود نیامده اما تماس مداوم آن باعث‬
‫ترکیدن ‪ ،‬چرک گرفتن وسایر امراض جلدی می شود‪.‬این نوع امراض در اشخاص که به شست وشوی‬
‫پرزه جات انجن ها ویا ماشین های که درآن از بنزین استفاده بعمل می آید ‪ ،‬ویا بالباس آغشته به بنزین‬
‫مصروف کار اند ‪ ،‬به مالحظه می رسد( ‪.) 16‬‬
‫نتایج تحقیات پروفیسور الزارف(‪ )Lazarev‬نشان میدهد که درصورت تماس ‪ 5‬دقیقه ئی‬
‫دست بابنزین درحدود ‪ 0.5‬ملی گرام فی ليتر به خون ودرصورت تماس ‪ 15‬دقیقه ئی دست با بنزین‬
‫‪ 31‬ملی گرام فی ليتربنزین وارد خون انسان می شود ‪ .‬درارگانیزم انسان ها بنزین حفظ نگردیده بلکه‬
 ‫‪126‬‬

‫به زودی به شش ها انتقال نموده وازین طریق بعداز تخریب شش ها به اتموسفیر ر هامی گردد‪.‬‬
‫عالوه گی های تترا ایتایل سرب که دربنزین موجود می باشد نیز داخل ارگانیزم انسان شده می تواند(‬
‫‪.) 16‬‬
‫‪ -2.1.6‬مسمومیت توسط کراسین ومحروقات دیزلی‬
‫بخارات کراسین ودیزل غدوات اشک آور چشم ها را شدیدآ تحریک کرده وهم نظربه‬
‫بخارات بنزین بیشتر سمی می باشد‪ .‬موجودیت غلظت زیاد بخارات دیزل در هوا هالکت را به بار‬
‫آورده وحد مجاز آن ‪ 0.3‬ملی گرام فی مترمکعب هوا می باشد ‪ .‬اشخاص که درشست وشوی پرزه‬
‫جات تانک های ذخیره کراسین مصروف کار می باشند‪ .‬معموآل به امراض جلدی مبتال می گردند‪.‬‬
‫تماس جلدی با کراسین تحت فشار‪ ،‬بسیار خطرناک می باشد ‪ .‬نظربه تحقیقات علما درصورت تماس‬
‫دست باکراسین اول انگشتان دست بی حس شده واحساس درد نموده وبعداز(‪ )3÷2‬ساعت ورم‬
‫(پونديده ګی) می کند‪ .‬درد شدید وبی حس برای مدت ‪ 80‬شبانه روز باعث مردن انساج می شود ‪ .‬هم‬
‫چنان مالیدن شدید کراسین بروی پوست حیوانات به منظور تداوی آن ها عواقب خطرناک را باخود‬
‫همراه می داشته باشد‪ .‬چنانچه این عمل باعث مرگ سگ ها وگاو های شده است که جهت تداوی توسط‬
‫کراسین مالش شده اند ‪.‬‬

‫‪ -3.1.6‬مسمومیت توسط روغنیات چربکاری‬

‫غبار روغنیات برای صحت انسان ها کامآل خطرناک بوده وتنفس غباریکه دارای اندازه‬
‫ذرات (‪ )100÷1‬مکرون باشد ‪ .‬باعث بروز امراض سرطانی شش ها وخنجره می گردد ‪ .‬چنانچه این‬
‫حوادث دراشخاص زیادی که ازین بخارات برای مدت طوالنی تنفس نموده اند به مشاهده رسیده است‪.‬‬
‫درسال های اخیر حوادث آسیب دیدن جلد از اثرچرب شدن توسط گریس تحت فشار زیاد رخ داده است‪.‬‬
‫دراینصورت گریس وارد انساج جلد گردیده وباعث انکشاف ورم که توام با درد وناراحتی قسمت های‬
‫آسیب دیده دست می شود‪ .‬هرگاه گریس دارای عالوه گی ها باشد آسیب زیاد تر به صحت انسان ها می‬
‫رساند( ‪.) 16‬‬

‫‪ -4.1.6‬قابلیت برقی شدن محروقات‬

‫درهنگام انتقال دادن وریختاندن نفت و محصوالت نفتی بنابر ایجاد برق ستاتیکی امکان حریق‬
‫وانفجار بوجود آمده که این حوادث در شرایط مختلف امکان پذیر می باشد‪ .‬بطور مثال درهنگام انتقال‬
 ‫‪127‬‬

‫دادن محروقات از طریق نل های غیر فلزی و غیره وسایل وهم چنان درصورت اصطکاک تکه های‬
‫ابریشمی و پشمی برق ستاتیک ایجاد گردیده که سبب حوادث ناگوار فوق می گردد‪.‬‬
‫برق ستاتیکی درسطح خارجی نل ها تجمع نموده ‪ ،‬ذرات برقی شده چارچ های خودرا به‬
‫ظروف انتقال داده که اگر ظروف دارای وسایل اتصال به زمین نه باشد درسطح آن ها برق ستاتیکی تا‬
‫چند هزار ولت تجمع می نماید ‪ .‬این ولتاژ برای انسان ها خطرناک نبوده زیراکه شدت جریان آن ناچیز‬
‫است‪ .‬اما خطرحریق در ولتاژ های (‪ )500÷350‬ولت بروز می نماید‪ .‬زیرا حین تولید جرقه ‪ ،‬بخارات‬
‫مخلوط هوا – محروق بنابر داشتن چارچ ‪ ،‬اشتعال می نماید ‪ .‬باافزایش سرعت ومداومت عبور نمودن‬
‫محروقات ‪ ،‬قابلیت برقی شدن آن افزایش می یابد‪ .‬هایدروکاربن های دارای درجه حرارت غلیان پائین‬
‫نظربه هایدروکاربن های دارای درجه حرارت غلیان بلند زیادتر برقی می شوند ‪ .‬بطور مثال بنزین‬
‫نظربه کراسین ودیزل زیادتربرقی می گردد ‪.‬‬
‫جهت جلوگیری از بروز حوادث انفجار وحریق که ناشی از تاثیر چارچ های مولده برق‬
‫ستاتیکی می شود تدابیر ذیل درنظر گرفته می شود‪:‬‬
‫‪ -1‬تمام وسایل حمل ونقل محروقات ‪ ،‬نل ها وتانکرها باید باوسایل اتصال به زمین مجهز‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪ -2‬درصورتیکه تانکر ها دارای آله شناور باشند‪ .‬آله مذکور باید با جدار تانگ توسط هادی‬
‫برق (زنجیر ویا نل) وصل باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬ریختاندن محروقات در هوای آزاد مجاز نبوده وباید طریقه های فنی ریختاندن آن به کار‬
‫رود‪.‬‬
‫‪ -4‬درصورت مملوساختن تانکی های موترها و قطار آهن پایپ باید تا قعر تانکی داخل‬
‫گردد‪ .‬دراینصورت زمانیکه پیپ به سطح محروق موجوده رسید پیپ به سرعت تا قعر تانکی مذکور‬
‫رسانده شود‪.‬‬
‫‪ -5‬به منظور رفع خطربرقی شدن مواد نفتی الزم است تا از عالوه گی های ضد برق‬
‫ستاتیکی استفاده بعمل آید( ‪.) 16‬‬
 128

‫ماخذ‬

1-Белянин Б.В, эрих В,Н Технический анализ Нефтепродуктов и газа,л,

химия, 1970
2- Вахрущев л, и д, Разогрев аккумуляторных Баmaрей авmомобильный
Транспорт , М. 1977.
3- Гинзбург З.С. Пуск авmомобильных двигателeй Зимой.М. Гос. Энерг.
Изд. 1962.
4- Грудников И.Б. Производство нефтяных бимумов.М. Химия.1983.
5- Гуревич В.Л. Лукашевич И.П.Бондаренко Б.И. Технология переработки
нефти и газа . Ч.III Очuсmка Нефтепродукmов,М.1965.
6- Гуревич И.Л. Технология перерабоmки нефти и газа. Ч.I,М,Химия.1972.
7- Гуреев А.А,Жоров Ю.М.СмuдовичЕ.В.Производсmво высокоокmановых
Бензинов,М.Химия.1981.
8-Гуреев А.А Серигuн Е.П. Азев В.С,Квалификационные меmоды
испыmании нефmяных топлив, М.Химия. 1984.
9- Емелянов В.Е, жуков С.С, Процессы разделения ксилолов.М.,
Химия.1975.
10- Ениколов С.Н Эффективность повышения Качесmва нефтяных топлив
.М. Химия.1983
11- Каплан С.З.Радзевенчук .И.ф. Вязкостные присадки и Загушенные
Масла, Л., Химия,1982.
12- Крамаренко Г.В. Николаев В.А. Безгаражное Хранение
томобилей,М.,Тран,1980.
13- Крамаренко Г.В. Техническая Экспулатация авmомобилей,
М,.Тран,1983.
14- Кулиев А .М. Химия и технология присадок к маслам и тоnлuвам
.М.,Химия,1972.
15- Кущелев В.П. Орлов Г.Г.Сорокин Ю.Г Охрана mруда в
Нефтеперерабаmывающей и нефтехимическои промышленности. М.
Химия.1983.
16- Лазерева Н.В Левинои Э.н,вредные вешества в промышленности. Ч.II
л., Химия,1976.
17- Левин А.ф Эксплуатация Электрооборудования авmомобилей
Зимой,М.,Транспорт , 1971.
18- Масино М.А.Алелксеев В.Н Мотовилин Г.В.Авmомобильные
Материалы,М.Транспорт,1979.
19- Орлина А.С Круглов М.Г.Двигатели внутренного
сгорания.М.Машиностроение 1980
20- Папок К.К.Виппера. Качесmво Моторных и реакmuвных топлив, Масел
и присадок, М. Химия,1970.
21- Поконова Ю.В. Химия.Высокомолеккуярных соединении
нефти.л,1980.
 129

22- Прияников В.И.Родионова А.И. Техника безопасности и

промышленная санитария, справочник для работников химическои
промышленности. Ч.I, М., Химия,1978.
23- Розенталь Д.А.Бензин из уголя, Л., 1983.
24-Сарданашвили А.Г. Львова А.И, Примеры и Задачи по технологии
переработки нефти и газа. М., Химия,1980.
25- Симония А.А. Нефть и газ в странах юговосточнои Азии , М.,1983.
26- Смидович Е.В. Технология переработки нефти и газа.ч.II.
М.,Химия,1968.
27- Смидович Е.В. Лукашевич И.П.Практикум по технологии переротки
нефти, М., Химия,1978.
28- Фукс И.Г.Очистка нефтепродуктов,М.,1974.
29- Ховаха М.С, Авmомобильные двигатели,М, Машиностроение.1977.
30- Черножуков Н.И. Технология переработки нефти и газа. Ч.III,
М.,Химия,1978.
31- Денисов Е.Т. ковалев Г.И. Окисление и стабилизация Реактивных
топлив, М., Химия,1983.