‫توربین گاز و موتور جت‪:‬‬

‫مقدمه‬
 ‫منابع‪:‬‬
‫‪ -1‬توربین گاز‪ ،‬کوهن‪-‬راجرز‪-‬ساراواناموتو‬
‫ترجمه باستانی پاریزی‬
‫انتشارات امیرکبیر‬

‫‪2- aircraft propulsion and gas turbine engines‬‬

‫‪Ahmed F. El-Sayed‬‬
‫‪CRC Press‬‬
 ‫مقدمه‬
‫انواع سیستمهای تولید قدرت چیست؟‬
‫ارجحیت توربین ها‬
‫‪ -‬عدم وجود عضوهای رفت و برگشتی‬
‫‪ -‬کم بودن مصرف روغن‬
‫‪ -‬قابلیت اعتماد باال‬

‫‪1‬‬

‫موتور هواپیمای بویینگ‬

 ‫تاریخ استفاده از توربینها‬
‫‪ -1‬توربین بادی (‪)windmill‬‬
‫‪ -2‬توربین هیدرولیکی (‪)Kaplan, Francis, Pelton‬‬
‫‪ -3‬توربین بخار از قرن ‪ 20‬میالدی ← در کشتی ها و سپس نیروگاهها‬
‫‪ -‬عیوب توربین بخار؟؟‬
‫‪ -4‬استفاده مستقیم از گازهای حاصل از احتراق در توربین ← توربین گاز‬
‫‪ -‬توسعه در میان جنگ جهانی دوم برای اهداف هوایی‬
‫‪ -‬استفاده در تولید برق در نیمه دوم دهه ‪ 50‬میالدی‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬توسعه همزمان کمپرسورها به دلیل نیاز سیکل توربین گاز به آن و ساختار مشابه‬
 ‫انبساط در توربین نیاز به ایجاد نسبت فشار دارد ← کمپرسور‬
‫اگر سیکلی تنها شامل کمپرسور و توربین باشد و کامال ایده آل نیز باشد آیا توانایی تولید‬
‫توان خارجی را دارد؟؟‬
‫← نیاز به افزایش درجه حرارت پیش از انبساط‪ :‬ایجاد احتراق‬
‫← افزایش تولید قدرت عالوه بر قدرت مورد نیاز خود سیکل‬

‫‪3‬‬

‫سیکل ساده توربین گاز‪ :‬سیکل برایتون‬

 ‫‪ -‬غلبه بر اصطکاکها و اتالفات نیاز به مقدار معینی سوخت دارد‪.‬‬
‫‪ -‬برای تولید توان مناسب مصرف سوخت خاصی مورد نیاز است‪.‬‬
‫‪ -‬مقدار هوای مصرفی در فرآیند احتراق با توجه به حداکثر دمای مجاز پره ها تعیین‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ -‬این مقدار بستگی به تنش و کرنشهای حرارتی ایجاد شده در پره ها دارد‪.‬‬
‫‪ -‬افزایش موارد فوق الذکر به کاهش عمر توربین منجر خواهد شد‪.‬‬
‫‪ -‬دو عامل اصلی اثرگذار بر بازده کلی (‪ )All-round performance‬مجموعه‬
‫توربین گاز ‪ ...‬و ‪ ...‬میباشد‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪ -‬راندمان پایین و مصالح ضعیف عامل شکستهای اولیه در ساخت توربین گاز بود‪.‬‬
‫‪ -‬از عوامل مهم در بازده یک سیکل توربین گاز نسبت فشار مناسب است‪.‬‬
‫‪ -‬ایجاد نسبت فشار مناسب زمانی حل شد که علم آیرودینامیک پیشرفت کرد‪.‬‬
 ‫‪ -‬امروزه در سیکل برایتون از نسبت فشارهای باالی ‪ ،30‬راندمان اجزای باالی ‪90‬درصد‬
‫و درجه حرارت باالی ‪ 1500‬کلوین استفاده میشود‪.‬‬
‫احتراق فشار ثابت و حجم ثابت‬
‫‪ -‬در ابتدای ساخت توربین گاز از احتراق حجم ثابت استفاده میشد (آلمان ‪ 1908‬تا‬
‫‪.)1930‬‬
‫‪ -‬مثال؟؟‬
‫‪ -‬احتراق حجم ثابت راندمان بیشتری نسبت به احتراق فشار ثابت دارد (چرا؟؟)‬
‫اشکاالت احتراق حجم ثابت‬
‫‪5‬‬
‫‪ -‬باز و بست مکرر شیرها‬
‫‪ -‬کارکرد متناوب مجموعه‬
 ‫سیکل بسته توربین گاز‬

‫‪6‬‬
 ‫سیکل بسته توربین گاز‬
‫𝒑𝒄‬
‫= 𝒌 باالتر‬ ‫‪ -‬امکان استفاده از گازهایی با نسبت‬
‫𝒗𝒄‬
‫‪ -‬این مقدار برای هوا ‪ 1.4‬و برای گاز تک اتمی هلیم ‪ 1.66‬است‪.‬‬
‫← افزایش 𝒌 به معنی افزایش انتقال حرارت‪ ،‬قدرت خروجی و راندمان باالتر است‪.‬‬
‫← تجهیزات انتقال حرارت نسبت به هوا کوچکتر خواهد شد‪.‬‬
‫تنظیم قدرت موتور جت‬
‫‪ -‬زیادتر بون نسبت قدرت به وزن برای موتورهای جت بر مبنای توربین گاز‬
‫‪7‬‬ ‫← جایگزینی کامل موتورهای رفت و برگشتی با جت در پرنده ها‬
‫‪ -‬آیا هنوز هواپیماها با موتورهای رفت و برگشتی داریم؟‬
‫‪ -‬در سیکل جت توربین تنها به اندازه حرکت کمپرسور کار میکند و پیشرانش با خروج‬
‫گازهای داغ از جت صورت میگیرد‪.‬‬
 ‫دالیل تفاوت پارامترهای طراحی برای توربین صنعتی و هوایی‬
‫‪ -1‬عمر مورد نیاز برای یک واحد صنعتی بیش از هواپیماست‪.‬‬
‫‪ -2‬محدودیت اندازه و وزن موتور هوایی نسبت به صنعتی‬
‫‪8‬‬ ‫‪ -3‬موتورهوایی از انرژی گازهای داغ در نازل استفاده میکند اما نوع صنعتی از انرژی‬
‫شافت استفاده میکند و انرژی جت آن باید تا حد امکان کم باشد‪.‬‬
‫آیا تبدیل موتور جت به نوع زمینی امکان پذیر است؟ بله‬
‫‪ -‬تقویت یاتاقان‪ ،‬تعویض اتاق احتراق‪ ،‬تغییر جعبه دنده‪ ،‬اضافه کردن توربین و احتماال‬
‫اضافه کردن مبدل حرارتی‬
 ‫بهینه سازی انرژی‬
‫‪ -‬امروزه تالشهای زیادی برای استفاده بهینه از انرژی و استفاده مجدد از آن‬
‫(‪ )Energy recovery‬مطرح میشود‪.‬‬
‫‪ -‬بخش زیادی از انرژی ممکن است در خروجی توربینهای صنعتی ( ‪Industrial or‬‬
‫‪ )land-based‬تلف شود‪.‬‬
‫‪ -‬بدلیل لزوم ایمنی باالی موتورهای هوایی (‪ )Aero engines‬این بحث برای آنها کمتر‬
‫مطرح میشود‪.‬‬
‫‪ -‬استفاده از گرمای موجود در اگزوز توربین گاز برای تبخیر آب و سیکل ترکیبی‬
‫‪ -‬استفاده از گرمای موجود در اگزوز توربین گاز برای گرمایش آب در مصارف تهویه ای‬
‫‪9‬‬
‫‪ -‬استفاده از گرمای موجود در اگزوز توربین در ماژولهای تولید الکتریسته با گرما‬
 ‫مراحل طراحی‬
‫یک توربین گاز‬

‫‪10‬‬
 ‫مزایای توربینهای گاز‬
‫‪ -1‬فشردگی‬
‫جرم و حجم کمتر نسبت به موتورهای رفت و برگشتی برای تولید مقدار معینی قدرت‬
‫‪ -2‬ارتعاشات مکانیکی کمتر‬
‫عدم وجود قطعات رفت و برگشتی‬
‫‪ -3‬قابلیت اطمینان‬
‫تنش های دینامیکی کمتر‬
‫‪ -4‬آالیندگی کم‪ ،‬هزینه کمتر از موتورهای سیلندر‪-‬پیستونی و تولید قدرت کم هزینه‬
‫‪ -5‬تغییر نوع سوخت در بعضی مدلها‬
‫‪11‬‬
‫‪ -6‬حمل و نقل آسان‬
‫نصب بر روی تریلر‬
‫‪ -7‬امکان تعمیرات در محل‬
‫تعمیرات اساسی (‪ )Overhaul‬بایستی بعد از ‪ 100،000‬ساعت کاری انجام شود‪.‬‬
 ‫مزایای توربینهای گاز‬
‫‪ -8‬توانایی رسیدن به تولید قدرت کامل در کمتر از ‪ 2‬دقیقه‬
‫بر خالف توربینهای بخار یا هیدرولیکی‬
‫‪ -9‬عدم نیاز به آب برای خنک کاری‬
‫میتوانند دور از منابع آب و در مناطق خشک استفاده شوند‪.‬‬
‫‪ -10‬ابعاد کوچکتر نسبت به موتور دیزل‬
‫نمونه ای از ابعاد توربین ‪ 265MW‬شرکت ‪ABB ALSTOM‬‬
‫‪12.3m*5.0m*5.5m‬‬
‫‪12‬‬ ‫معایب توربینهای گاز‬
‫‪ -1‬بازده حرارتی کمتر (نه لزوما همیشه)‬
‫‪ -2‬عملکرد دینامیکی ضعیف برای حاالت استفاده با حرکت و توقف (‪ )start-stop‬زیاد‬
 ‫طبقه بندی توربینهای گاز (به ترتیب توان ایجادی)‬
‫‪ -1‬توربینهای گاز سنگین (‪)heavy-duty gas turbine‬‬
‫برای تولید قدرت زیاد از توان ‪ 3-480MW‬در سیکلهای ساده توربین گاز‪.‬‬
‫‪ -2‬توربینهای گاز هوایی (‪)Aircraft-derivative gas turbine‬‬
‫صرفا برای رانش پرنده ها استفاده میشوند‪ .‬این دسته از توربینها در پیشرانش دریا نیز‬
‫استفاده میشوند‪.‬‬
‫‪ -3‬توربینهای گاز صنعتی (‪)Industrial gas turbine‬‬
‫برای تولید برق یا رانش کمپرسور در صنایع نفت و گاز استفاده میشود‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫توان تولیدی از ‪2-15MW‬‬
‫‪ -4‬میکروتوربینها (‪)Micro turbines‬‬
‫تولید قدرت در بازه ‪ .20-350kW‬از دهه ‪ 90‬میالدی شروع به گسترش کردند‪.‬‬
 ‫انواع پیکربندی توربینهای گاز از نظر تعداد محور‬
‫‪ -1‬تک محوره (‪)single-shaft (spool) gas turbine‬‬
‫‪ -2‬توربینهای گاز هوایی محوره (‪)multiple-shaft (spool) gas turbine‬‬
‫‪ -‬اگر قرار به استفاده از میان گرمکنها یا سردکنهای میانی باشد از پیکربندی چندمحوره‬
‫استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ -‬موتورهای تک محوره ساده تر هستند و فشردگی بیشتری دارند‪.‬‬
‫‪ -‬موتورهای چندمحوره استارت سریعتری دارند و به قدرت کمتری برای استارت نیاز دارند‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫پیکربندی دومحوره‬