‫کنترل آلودگی هوا‬

‫یوسف رشیدی‬

‫‪1‬‬
 ‫تولید آلودگی)‪(CO+HC+NOx‬‬
‫خودروهای سواری‬
‫‪70‬‬ ‫‪62.35‬‬
‫‪60‬‬
‫‪50‬‬
‫‪Emission40‬‬
‫)‪(gr/Km‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪21.59‬‬
‫‪20‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪3.69‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.65‬‬ ‫‪1.18‬‬ ‫‪1.16‬‬
‫‪0‬‬
‫‪Peykan‬‬ ‫‪ECE15.04‬‬ ‫‪Euro1‬‬ ‫‪Euro2‬‬ ‫‪Euro3‬‬ ‫‪Euro4‬‬ ‫‪Euro5‬‬

‫در حال حاضر خودروهای تولید داخل با استاندارد یورو ‪ ۴‬تولید میشوند‬

‫‪2‬‬
 ‫استاندارد انتشار آلودگی خودروهای سنگین‬
CO HC NOx PM PN Smoke
Stage Date Test
g/kWh g/kWh 1/kWh 1/m
1992,
4.5 1.1 8.0 0.612
≤ 85 kW
Euro I
1992,
ECE R-49 4.5 1.1 8.0 0.36
> 85 kW
1996.10 4.0 1.1 7.0 0.25
Euro II
1998.10 4.0 1.1 7.0 0.15
1999.10
1.5 0.25 2.0 0.02 0.15
Euro III EEV only
2000.10 ESC & ELR 2.1 0.66 5.0 0.10 0.8
Euro IV 2005.10 1.5 0.46 3.5 0.02 0.5
Euro V 2008.10 1.5 0.46 2.0 0.02 0.5
Euro VI 2013.01 WHSC 1.5 0.13 0.40 0.01 8.0×1011

4.5 1.1 8 0.612

RfCO = = 3; Rf HC = = 8.5; Rf NOx = = 20; Rf PM = = 61.2
1.5 0.13 0.4 0.01
 ‫وضعیت گوگرد در سوخت دیزل‬
‫‪8000‬‬
‫‪7000‬‬
‫‪7000‬‬
‫‪6000‬‬
‫مقدار گوگرد )‪(ppm‬‬

‫‪5000‬‬
‫‪5000‬‬
‫‪4000‬‬
‫‪3000‬‬
‫‪2000‬‬
‫‪2000‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪500‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪0‬‬

‫‪4‬‬
 ‫منابع مورد استفاده‬
1. Air Pollution Control Engineering (Noel de Nevers )
2. Atmospheric Chemistry and Physics: From Air Pollution to
Climate Change (J. H. Seinfeld, S. N. Pandis)
3. http://www.issrc.org/ive/
4. http://www.epa.gov/scram/
5. http://ready.arl.noaa.gov/HYSPLIT.php

5
 ‫سواالت ؟‬

‫• آیا میتوان میزان انتشار آلودگی از خودرو را در شرایط مختلف تدوین کرد؟‬
‫• آیا میتوان مقدار آلودگی که از یک منبع به نقطه مورد نظر میرسد را تعیین کرد؟‬
‫• معادالت حاکم بر اتمسفر (جرم‪ ،‬انرژی و مومنتم) چیست؟‬
‫• با توجه به ورود ذرات معلق آیا میتوان منبع آنها را مشخص نمود؟‬
‫• آیا میتوان با اندازه گیری عناصر یک فیلتر سهم منابع مختلف را در تولید ذرات‬
‫معلق تعیین کرد؟‬
‫• ‪.....‬‬

‫‪6‬‬
‫دانشهای مورد نیاز‬
‫• مکانیک سیاالت‬

‫• سینتیک شیمیایی‬

‫• انتقال جرم‬

‫• دینامیک سیاالت محاسباتی‬

‫• ترمودینامیک‬

‫• موازنه مواد و انرژی‬

‫• مکانیک محیط پیوسته‬

‫• هواشناسی‬

‫• و ‪...‬‬
‫‪7‬‬
 ‫تعریف آلودگی هوا‬

‫آالینده های هوا ترکیباتی هستند (گاز – مایع – جامد) که میتوانند به انسان ‪،‬‬
‫حیوان ‪ ،‬گیاه و ساختمان ها و اجسام آسیب برساند و به طور کلی رفاه و آسایش‬
‫عمومی و تعادل طبیعی محیط زیست و اتمسفر را مختل سازند‬

‫انتشار‬
‫باد ‪,‬آشفتگی ‪,‬پایداری‬
‫پاسخ گیرنده‬
‫انتشارات‬ ‫تغییرشکل‬ ‫اثرات بهداشتی ‪,‬آسیب به‬
‫وضعیت منبع ‪,‬نوع ‪,‬نرخ‬ ‫واکنش شیمیایی‬ ‫گیاهان و مزارع ‪,‬خوردگی‬
‫رفع‬
‫تهنشینی ‪ ,‬جذب ‪,‬بهم فشردگی‬

‫‪8‬‬
 Inversion Layer

Chemical
Reaction

Wind Mixing

Deposition
Emission

9
 ‫تقسیمبندی آالیندهها‬
‫➢ تقسیمبندیهای متفاوتی از آالیندهها وجود دارد‪( .‬بر اساس فاز‬
‫– تولید‪ -‬خطرناک بودن)‬
‫➢ بر اساس تولید ‪:‬‬
‫➢ آالینده های اولیه‬
‫ذرات معلق‬ ‫•‬
‫‪NO‬‬ ‫•‬
‫‪SO2‬‬ ‫•‬
‫‪CO‬‬ ‫•‬

‫➢ آالینده های ثانویه‬

‫• ازن )‪(Ozone‬‬
‫• ذرات ثانویه‬

‫‪10‬‬
 ‫خالصهای از واکنشهای شیمیایی‬

1. NO2 + Ultra − violet light → NO + O


2. O + O2 → O3  NO2 Photolytic cycle
3. O3 + NO → NO2 + O2 

4. O + HC → HC O
5. HC O + O2 → HC O3
6. HC O3 + NO → HC O2 + NO2
7. HC O3 + HC → Aldehydes, Ketones, etc.
8. HC O3 + O2 → O3 + H3O2
9. HC Ox  + NO2 → Peroxyacetyle nitrate ( PAN )
11
 ‫ترکیب درصد اجزا موجود در جو‬

• The main constituents of the “dry” atmosphere (volume %)

• Nitrogen N2 78.1%
Oxygen O2 20.9%
Argon Ar 0.93%
Carbon dioxide CO2 ~0.04% [380 ppm(v)]
Neon Ne 0.0018%
Krypton Kr 0.00011%
Helium He 0.00052%
Methane CH4 ~0.00018% [1.8 ppm(v)]
… … …
Near-surface Ozone O3 ~0.000005% [50 ppb(v)]
• Sulphur dioxide SO2 <0.0000001% [1 ppb(v)]
• … … …

• The atmosphere also contains 0-30 g H2O vapour m-3 (0-3%) and 0-1 g particles m-3 (0-0.1%)

12
 ‫اثرات ترکیبات موجود در جو برمحیط زیست‬

Gas Urban Air Acid Deposition Visibility Greenhouse effect Stratospheric O3 Decreases OH
Pollution Impairment Depletion

CO2 + +/-

CH4 + +/- +/-

CO + +

N 2O + +/-

NOX + + + +/- -

SO2 + + + -

CFCs + +

O3 + + + -

13
‫موازنه حرارتی (تابش) در جو‬

‫‪14‬‬
 )‫مقیاسها(مقیاس مکانی‬
Microscale 0-1 km (6) Local Scale 1-10 km (7)

Regional to Mesoscale 10 – 1,000 km (5) Synoptic to Global Scale >1,000 km (8)

15
‫مثالهایی از مقیاس مکانی جو‬

Phenomena Length Scale (km)

Urban air pollution 1-100

Regional air pollution 10-1000

Acid rain/deposition 100-2000

Toxic air pollutants 0.1-100

Stratospheric ozone depletion 1000-40000

Greenhouse gas increase 1000-40000

OH lifetime = 0.01 s→ spatial transport scale = 1cm

CH4 lifetime=10 yr →spatial transport scale = entire Earth

16
 ‫مقیاس زمانی ترکیبات‬

• Species Lifetime (Effect in the atmosphere)

• “radicals” (OH, H2O2, …) seconds Oxidants
• Large particles minutes-hours (Health,)
staining of materials
• PM10 a few hours Health
• PM2.5 a few days Health, Climate
• NH3 2-3 days Acidification, Eutrophication
• VOCs hours-days-weeks-… Health, Near surface ozone
• SO2, NOX, O3, … 3-5 days Acidification, Climate, Crops
• CH4, CO a few months Climate, near surface ozone
• CO2 several years Climate
• CFCs several decades Climate, stratospheric ozone

17
‫استاندارد مورد استناد سازمان‬
 ‫منابع تولید آالیندهها‬

‫• عوامل طبیعی‪( :‬آتشفشان – گیاهان – میکروارگانیزمها و ‪) ...‬‬

‫• عوامل انسان ساز‬

‫• منابع ثابت یا ساکن‬
‫• منابع متحرک‬

‫‪19‬‬
 ‫آالیندههای گازی‬

‫• شامل ترکیبات ‪ CO , H/C’s , H2S , NOx = (NO+NO2) , O3 , SO2‬و ‪...‬‬

‫• واحد اندازهگیری آنها 𝟑𝒎‪( 𝝁𝒈/‬میکروگرم بر متر مکعب) یا ‪( ppm‬قسمت‬
‫در میلیون) یا ‪) ppb‬قسمت در بیلیون( است‬
‫• بطور مثال ‪ ۱ ppm‬معادل است با یک جز آالینده در یک میلیون جز هوا‬
‫• تعریف جز‪:‬‬
‫• جز در اینجا حجم یا مول در نظر گرفته میشود‬

‫‪20‬‬
 ‫آالیندههای گازی‬

‫• در شرایط فشار ‪ 101.3 kPa‬و دمای ‪25°C‬‬

‫𝟑‬
‫𝟑𝟎𝟏 × 𝒘𝑴 × 𝒎𝒑𝒑‬
‫= 𝒎‪𝝁𝒈/‬‬
‫𝟓 ‪𝟐𝟐.‬‬

‫• سوال مهم‪ :‬اگر شرایط مورد نظر خارج از مورد ذکر شده بود رابطه تبدیل‬
‫چگونه است؟ اساسا مفهوم این تبدیل واحد چگونه است؟‬

‫‪21‬‬
 ‫منواکسید کربن ‪CO‬‬

‫• گاز بیرنگ و بیبو و بیمزه است‬

‫• مقدار آن در اتمسفر حدود ‪ ۵۳۰‬میلیون تن است (‪)۰/۰۰۰۰۱٪‬‬

‫• حدود ‪ ۳۶‬تا ‪ ۱۰۰‬روز زمان اقامت در اتمسفر دارد‬

‫• بیشتر انتشار ‪ CO‬در اتمسفر که به طور طبیعی تولید میشود از فورانهای‬

‫آتش فشانی ‪ ,‬تجزیه شیمیایی متان و ترپنها ‪ ,‬تجزیه کلروفیل ‪ ,‬آتشسوزی‬
‫جنگل و فعالیت میکروبی در اقیانوسها رخ میدهد ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫منواکسید کربن ‪CO‬‬

‫• منابع انسان ساز‪ :‬حمل و نقل ‪ ،‬مراکزدفن زباله ‪ ،‬سوزاندن محصوالت‬

‫کشاورزی ‪ ،‬تولید فوالد و غیره‪.‬‬

‫• از طریق احتراق ناقص سوختهای فسیلی به طور مستقیم در اتمسفر انتشار‬

‫مییابد ‪.‬‬

‫• به واسطه واکنشها در جو ‪ ،‬که آن را به دیاکسید کربن تغییر میدهد و‬

‫همچنین جذب گیاهان و میکرو ارگانیزمهای خاک میشود‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫منواکسید کربن ‪CO‬‬

‫• غلظت ‪ CO‬بسیار وابسته به محل میباشد )‪(0.2 ~ 20 ppm‬‬

‫• در فصل پاییز به دلیل تجزیه کلروفیل موجود در برگ گیاهان مقدار آن بیشتر‬
‫میشود‬

‫• موتورهای احتراق داخلی سهم زیادی (باالی ‪ )۹۰٪‬از ‪ CO‬تولید انسانی دارد‪.‬‬

‫• بیشترین غلظت این گاز در مناطق پرترافیک شهری وجود دارد‬

‫‪24‬‬
 ‫ترکیبات گازی گوگردی‬

‫• انواع ترکیبهای گوگرد از منابع طبیعی و انسان ساز به جو وارد میشوند ‪.‬‬

‫• مهمترین این ترکیبات اکسیدهای گوگرد ‪ SOx‬و سولفید هیدروژن ‪ H2S‬هستند‬

‫• انتشار این ترکیبات از فورانهای آتشفشانی و دیگر منابع طبیعی رخ دهد‪.‬‬

‫• منابع انسانساز نقش زیادی در انتشار این ترکبیات در اتمسفر دارد ‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫اکسیدهای گوگرد‬
‫از حرارت دادن سنگ معدن فلز حاوی ترکیبات گوگرد و با احتراق سوختهای فسیلی حاوی‬ ‫•‬
‫ترکیبات گوگردی غیر آلی و آلی تولید میشوند ‪.‬‬

‫• از چهار اکسید گوگرد شناختهشده ‪ ،‬فقط دیاکسید گوگرد ‪ SO2‬در سطوح قابلتوجهی در‬
‫اتمسفر یافت میشود ‪.‬‬

‫• تری اکسیدگوگرد تری ) ‪ ( SO3‬توسط عملیات ذوب فلزات و احتراق سوخت فسیلی و بوسیله‬
‫اکسیداسیون ‪ SO2‬تولید میشود ‪.‬‬

‫• تری اکسید گوگرد چون میل باالیی برای آب دارد ‪ ،‬به سرعت به سولفوریک اسید تبدیل‬
‫میشود ‪.‬‬
‫‪S + O2‬‬ ‫‪SO2‬‬
‫‪2 SO2 + O2‬‬ ‫‪2SO3‬‬
‫‪SO3 + H2O‬‬ ‫‪H2SO4‬‬
‫‪26‬‬
 ‫دی اکسید گوگرد‬
‫• دیاکسیدگوگرد میتواند به طور مستقیم توسط بخشهای آبی مانند اقیانوسها‬
‫جذب شود و تولید اسید نماید‬

‫• این یکی از منابع تولید باران اسیدی است که به شدت بر محیطزیست اروپا و‬
‫آمریکای شمالی تاثیر گذاشتهاست ‪.‬‬

‫• ‪SO2‬گازی بی رنگ اسیدی است که ممکن است برای مدت زمان تا چند هفته‬
‫در جو باقی بماند‬

‫• می توان آن را با طعم و بو در محدوده ‪ ۱.۱۵ - ۰.۳8 ppm‬تشخیص داد‪.‬‬

‫• غلظتهای باالتر از ‪ ، ۳ ppm‬بوی تند دارد‬

‫‪27‬‬
 ‫دی اکسید گوگرد‬
‫فرآیند حذف‬
‫‪ SO2‬توسط هر دو فرآیند رسوب خشک و تر حذف میشود ‪.‬‬ ‫•‬

‫• گیاهان مسئول بیشتر حذف ‪ SO2‬هستند که با رسوب خشک رخ میدهند ‪.‬‬

‫• ‪ SO2‬همچنین میتواند در آب حل شود تا یک محلول رقیق از اسید را تشکیل‬

‫دهد (‪ . ) H2SO3‬این آب میتواند در ابر‪ ،‬قطرات باران و یا در سطح باشد ‪.‬‬

‫• فرآیند مهم دیگر حذف ‪ ، SO2‬اکسیداسیون آن و تولید اسید سولفوریک و‬

‫متعاقب آن برای تولید ذرات معلق است‪.‬‬

‫• اسید سولفوریک با آمونیاک واکنش میدهد تا انواع نمکها را تشکل دهد ‪.‬‬

‫• در حدود ‪ SO2 ۳۰٪‬تبدیل به ذرات معلق میشود‬

‫‪28‬‬
 ‫سولفید گوگرد‬
‫‪H2S‬یک گاز بسیار سمی با بوی تخممرغ فاسد است ‪.‬‬ ‫•‬
‫• تمرکز بر این آالینده بخاطر بوی بد و سمیت آن ( مثل سیانید ) هستند ‪.‬‬
‫• منابع طبیعی این آالینده عبارتند از تجزیه غیر هوازی مواد آلی ‪ ،‬چشمههای‬
‫آبگرم طبیعی و آتشفشان میباشد‪.‬‬
‫• منابع انسان ساز تولید این آالینده عبارتند از صنایع استخراج نفت و گاز ‪،‬‬
‫پاالیش نفت ‪ ،‬کارخانههای کاغذ و کورههای تولید کک ‪.‬‬
‫• فرآیند اصلی حذف ‪ H2S‬تبدیل آن در اتمسفر به ‪ SO2‬است‪.‬‬
‫• سوال ‪ SO2 :‬در اتمسفر چگونه حذف میشود؟‬

‫‪29‬‬
‫ترکیبات ازت (نیتروژن)‬
‫• پنج ترکیب مهم نیتروژن در اتمسفر عبارنتد از‬
‫• نیتروژن مولکولی ‪(N2),‬‬
‫• آمونیاک ‪(NH3),‬‬
‫• نیتروس اکساید ‪(N2O),‬‬
‫• اکسید نیتروژن ‪(NO),‬‬
‫• دی اکسید نیتروژن ‪(NO2).‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ترکیبات ازت (نیتروژن)‬
‫• ‪ N2‬عمده گاز موجود در جو است‪ .‬گاز نسبتا خنثی و مورد نیاز فعالیت‬
‫بیولوژیک میکروارگانیزمها‬
‫• ‪ N2O‬در اثر در فعالیتهای میکروبی در اتمسفر وجود دارد‬
‫• ‪ NO2‬و ‪ NO‬جزو آالینده های قابل توجه هوا هستند‬
‫• ‪ NH3‬جزء آالینده های مهم انسان ساز محسوب نمی شود ‪ ،‬ولی مقادیر عظیمی‬
‫از طریق منابع طبیعی به وجود می آید‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫)‪Nitrous Oxide (N2O‬‬
‫• گاز بیرنگ ‪ ،‬کمی شیرین و غیر سمی ‪.‬‬
‫• بخش طبیعی اتمسفر با غلظت ‪0.3 ppm‬‬
‫• داروی بیهوشی در پزشکی و دندانپزشکی ( گاز خنده )‬
‫• محصول فرآیندهای طبیعی خاک ‪ ،‬تولید شده توسط باکتری بیهوازی ‪.‬‬
‫• در استراتوسفر توسط واکنشهای شیمیایی به ‪ NO‬تبدیل میشود‬

‫‪32‬‬
‫اکسید نیتروژن )‪(NO‬‬
‫• گاز بیرنگ ‪ ،‬بیمزه و نسبتا ً غیر آالینده ‪.‬‬

‫• توسط مکانیزمهای زیر به طور طبیعی تولید میشود‪:‬‬

‫• فرایندهای زیستی غیر هوازی در خاک و آب ‪،‬‬

‫• واکنشهای شیمایی ترکیبات نیتروژن در استراتوسفر‬

‫‪33‬‬
‫اکسید نیتروژن )‪(NO‬‬
‫• منابع انسان ساز مهم تولید آن عبارتند از‪:‬‬

‫• خروجی اگزوز خودروها‬

‫• نیروگاههای تولید برق از سوخت فسیلی‬

‫• بویلرهای صنعتی‬

‫• زباله سوزها‬

‫• سیستم های گرمایش منازل‬

‫‪34‬‬
‫اکسید نیتروژن )‪(NO‬‬
‫• عامل اصلی تولید آن اکسیداسیون نیتروژن در دمای باال‬

‫‪N2 + O2‬‬ ‫‪2NO‬‬

‫‪35‬‬
 ‫دی اکسید نیتروژن )‪(NO2‬‬
‫• رنگ زرد روشن تا نارنجی در غلطت های کم و قهوه ای در غلظتهای باال‪.‬‬

‫• بوی تند ‪ ،‬تحریک کننده سیستم تنفسی و بسیار خورنده به خصوص در محیط‬
‫های مرطوب‬

‫• سمی ‪ -‬می تواند باعث بی هوشی شود‬

‫• بخشی از ‪ NO2‬در هوا بوسیله اکسیداسیون مستقیم ‪ NO‬و بخش دیگر توسط‬
‫واکنشهای فتوشیمیایی تولید میشود‬

‫‪2NO + O2‬‬ ‫‪2NO2‬‬

‫‪36‬‬
 ‫دی اکسید نیتروژن )‪(NO2‬‬
‫• در غلظتهای ‪ NO‬جو پایین مقدار اکسیداسیون آن کم است (زیر ‪)۲۵٪‬‬

‫• واکنشهای فتوشیمیایی جو شامل ازن )‪ ، (O3‬رادیکال پراکسی )‪ (RO2‬و‬

‫ترکیبات هیدروژنه فعال شامل ‪ OH•, HO2, H2O2‬از مهم عوامل تبدیل ‪ NO‬به‬
‫‪ NO2‬هستند‬
‫‪NO + O3‬‬ ‫‪NO2 + O2‬‬
‫‪RO2 + NO‬‬ ‫‪NO2 + RO‬‬
‫‪HO2 + NO‬‬ ‫‪NO2 + OH‬‬

‫‪37‬‬
‫روند تغییرات زمانی دی اکسید نیتروژن‬

‫‪38‬‬
‫سوال‪ :‬تغییرات زمانی آالیندهها در تهران؟‬
‫‪SO2, CO, NO2, O3‬‬
‫• مراجعه به سایت ‪ air.Tehran.ir‬و سپس آرشیو دادهها‬

‫‪39‬‬
 ‫عوامل حذف اکسیدهای نیتروژن‬
‫• ‪ NO‬توسط اکسیداسیون مستقیم یا واکنشهای فتوشیمیایی‬
‫عمدتا به ‪ NO2‬تبدیل میشود‬
‫• ‪ NO2‬در اتمسفر به اسید نیتریک تبدیل میشود‬
‫‪OH• + NO2 + M‬‬ ‫‪HNO3 + M‬‬
‫‪NO2 + O‬‬ ‫‪NO3• + O2‬‬
‫•‪NO2+ NO3‬‬ ‫‪N 2 O5‬‬
‫‪N2O5 + H2O‬‬ ‫‪2HNO3‬‬
‫‪40‬‬
 ‫عوامل حذف اکسیدهای نیتروژن‬

‫• بخشی از اسید نیتریک در اتمسفر با آمونیاک و سایر‬

‫ترکیبات قلیایی واکنش داده و تولید ذرات جامد نمک نظیر‬
‫‪ NH4NO3‬میکنند‬

‫• ذرات معلق نیترات توسط رسوب خشک و تر نظیر ذرات‬

‫سولفات حذف میشوند‬

‫‪41‬‬
‫دی اکسید نیتروژن )‪(NO2‬‬

‫• تولید ‪ NO‬در تابستان بیشتر است یا زمستان؟‬

‫• غلظت ‪ NO2‬در تابستان بیشتر است یا زمستان؟‬

‫‪42‬‬
 ‫آمونیاک ‪NH3‬‬

‫• بیشتر توسط فعالیتهای طبیعی به اتمسفر وارد میشود‬

‫• بیشتر توسط تجزیه بیولوژیکی تولید میشود‬

‫• غلظت آن در حدود ‪ 1‬تا ‪ ppb ۲۰‬است‬

‫• متوسط زمان اقامت آن در اتمسفر ‪ ۷‬روز است‬

‫‪43‬‬
 ‫هیدروکربنها‬
‫• ترکیبات آلی در اتمسفر‬
‫• ترکیبات هیدروکربن در اتسفر با ترکیباتی که شامل موارد ذیل‬
‫باشند واکنش میدهند‬
‫• نیتروژن‬
‫• اکسیژن‬
‫• گوگرد‬
‫• کلر‬
‫• برم‬
‫‪44‬‬
 ‫هیدروکربنها‬
‫• در ‪ ۳‬فاز گاز ‪ ،‬مایع و جامد وجود دارند‬

‫• ترکیبات گاز و مایع آالیندههای با اهمیت بیشتری هستند‬

‫• ترکیبات جامد دارای وزن مولکولی بیشتر بصورت ذرات‬

‫معلق )‪ (Aerosol‬در اتمسفرهستند‬

‫‪45‬‬
 ‫هیدروکربنها‬
‫• متان ‪ CH4‬متداول ترین هیدروکربن موجود در جو ‪ -‬از بسیاری از‬
‫منابع طبیعی تولید میشود‪.‬‬
‫• موریانهها‬
‫• گاو‬
‫• تجزیه مواد آلی‬

‫• به عنوان یکی از گازهای گلخانه ای اتمسفر که تاثیر مهمی بر آب و‬

‫هوای جهانی دارد شناخته شده است‬

‫• متان و سایر آلکانهای موجود در جو نسبتاً واکنشی ندارند‬

‫‪46‬‬
‫هیدروکربنها‬

‫‪47‬‬
 ‫هیدروکربنها‬
‫• هیدروکربنها در جو از نظر واکنشپذیری شیمیایی طیف آلکن ها‬
‫هستند ‪.‬‬
‫• هیدروکربنها به شدت واکنش پذیر ‪ ،‬به طور طبیعی توسط گیاهان‬
‫تولید میشوند ( به عنوان مثال ‪ terpenes‬از مرکبات و اکالیپتوس)‬
‫• بزرگترین منبع تولید هیدروکربن های غیر متان وسایل نقلیه موتوری و‬
‫فرآوری نفت هستند‬
‫• آلکن ها آالینده اصلی هوا هستند که بوجود آورنده مه دود‬
‫فتوشیمیایی و سایر اکسیدان های موجود در جو هستند‬

‫‪48‬‬
 ‫هیدروکربنها‬
‫• منابع تولید شامل؛‬
‫• متابولیسم گیاهان و حیوانات‬
‫• تبخیر از سطوح گیاه‬
‫• تجزیه بیولوژیکی‬
‫• انتشار مواد فرار از جایگاههای سوخت های فسیلی‬

‫‪49‬‬
 ‫هیدروکربنها (حذف)‬

‫• تبدیل فوتوشیمیایی هیدروکربنها به ‪ CO2‬و ‪H2O‬‬

‫• تبدیل به ترکیبات محلول یا قابل میعان مانند دی کربوکسیلیک‬

‫اسید ‪ -‬یکی از اجزای اصلی ذرات معلق فوتوشیمیایی است‪.‬‬

‫• ذرات آئروسل توسط هر دو فرآیند رسوب خشک و مرطوب از‬

‫جو خارج می شوند‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫ازن و مهدود فتوشیمیایی‬

‫• ازن یک ترکیب طبیعی جو است‬

‫• بیشترین مقادیر آن در بخش میانی استراتوسفر است که کنترل کننده‬

‫بخش مضر نور ماورابنفش خورشید است که به زمین میرسد‬

‫• از بین رفتن ازن در استراتوسفر بواسطه انتشار برخی آالیندهها سبب‬

‫کاهش کیفیت زندگی میشود‬

‫‪51‬‬
‫اتمسفر‬

‫‪52‬‬
‫ازن و مهدود فتوشیمیایی‬

‫‪53‬‬
 ‫ازن مفید‬
‫اشعه فرا بنفش نور خورشید به ‪ ۳‬دسته ‪ UVB ، UVA‬و ‪ UVC‬با طول موج های مختلف تقسیم بندی می شود‪:‬‬

‫)‪UVA (315–400 nm‬‬

‫)‪UVB (280–315 nm‬‬

‫)‪UVC (100–280 nm‬‬

‫حدود ‪ ۹۵%‬از اشعه ماوراء بنفش نور خورشید که به سطح زمین می رسد از نوع ‪ UVA‬می باشد و تقریباً تمامی ‪ UVC‬و‬

‫قسمت اعظم ‪( UVB‬حدود ‪ )%۹0‬قبل از رسیدن به سطح زمین توسط الیه ازن‪ ،‬دی اکسید کربن‪ ،‬اکسیژن و بخار آب در‬

‫اتمسفر جذب می گردد‪ .‬در سال های اخیر ایجاد آلودگی های صنعتی سبب کاهش ضخامت الیه ازن گردیده اند‪ ،‬در‬

‫نتیجه میزان بیشتری از ‪ UVB‬و ‪ UVC‬ازجو زمین عبور نموده و به سطح زمین می رسند‪.‬‬
 ‫ازن‬
‫• ازن جزو آالیندههای اولیه نیست‬

‫• آالینده ثانویه و دخیل در تولید سایر آالینده ها ‪ -‬آالینده‬

‫جوی بسیار مهم‬

‫• بالغ بر ‪ ۹۰٪‬مهدود فتوشیمیایی را ازن تشکیل میدهد‬

‫‪55‬‬
 ‫منابع تولید ازن‬
‫• تخلیه الکتریکی ‪ ،‬به عنوان مثال رعد و برق و وسایل الکتریکی‬
‫• واکنشهای شیمیایی جو باال با عامل نور خورشید به عنوان‬
‫مثال واکنش اکسیژن مولکولی با اتمهای اکسیژن‬

‫‪56‬‬
 ‫مه دود فتوشیمیایی‬
‫• به جو حاوی آالینده های ثانویه اطالق می شود که در اثر‬
‫واکنشهای شیمیایی موجود در جو در بواسطه نور خورشید‬
‫شکل می گیرد‬
‫• در مناطق شهری بیشتر ایجاد می شود ‪ ،‬زیرا تولید آالیندهها‬
‫از وسایل نقلیه وجود دارد‬
‫• به شدت به شرایط هواشناسی وابسته است‬

‫‪57‬‬
‫تاثیر شرایط هواشناسی بر کیفیت هوا‬

‫‪58‬‬
 ‫مه دود فتوشیمیایی‬
‫واکنش دهنده های شیمیایی کلیدی در شکل گیری مه دود‬ ‫•‬
‫فتوشیمیایی ‪ NOx‬و هیدروکربنها هستند‪.‬‬
‫واکنشهای حاصل از این مواد در جو بسیار و متنوع است‪.‬‬ ‫•‬
‫بسیاری از مکانیسم های واکنش به خوبی شناخته نشده اند‪.‬‬ ‫•‬
‫در جو پایین غلظت ازن اغلب بسیار باالتر از آن چیزی هست که‬ ‫•‬
‫از فتولیز ‪ NO2‬به تنهایی رخ میدهند ‪.‬‬
‫این مساله به این دلیل است که واکنشهای شیمیایی وجود دارند‬ ‫•‬
‫که ‪ NO‬را به ‪ NO2‬تبدیل میکنند بدون اینکه ازن مصرف شود‪.‬‬
‫در اتمسفرهای آلوده ‪ ،‬این تغییرات در شیمی ازن را میتوان به‬ ‫•‬
‫رادیکالهای پراوکسی ( ‪ ) RO2‬و دیگر گونههای تولید شده‬
‫بوسیله اکسیداسیون هیدروکربنهای نسبت داد ‪.‬‬
‫‪59‬‬
‫مه دود فتوشیمیایی‬

‫‪60‬‬
 ‫مه دود فتوشیمیایی‬

‫• در هوای آلوده ‪ ،‬غلظت ازن مستقیماً با موارد زیر مرتبط‬

‫است‪:‬‬
‫شدت نور خورشید ‪،‬‬ ‫•‬
‫نسبت ‪،NO2 / NO‬‬ ‫•‬
‫نوع هیدروکربن و غلظت آن ‪،‬‬ ‫•‬
‫و سایر آالینده هایی که واکنش داده و تولید ‪ RO2‬به صورت‬ ‫•‬
‫میکنند‬
‫• افزایش نسبت ‪ NO2 / NO‬بواسطه واکنشهای جوی که ‪RO2‬‬
‫در آن دخیل است منجر به افزایش معنی داری در غلظت‬
‫ازن اتمسفر می شود‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫مه دود فتوشیمیایی‬

‫• ازن از اتمسفر توسط واکنش با گیاهان ‪ ،‬خاک و مواد ساخته‬

‫شده توسط انسان خارج می شود‪.‬‬

‫• ازن تولید شده در اتمسفر توسط واکنشهای شیمیایی شامل‬

‫‪ NOx‬از بین میرود‬

‫• به دام اندازنده اصلی ازن ‪ NO‬است واکنش های شبانه با‬

‫‪ NO2‬باعث تخریب ‪ O3‬می شود‬

‫‪62‬‬
 ‫ذرات معلق‬

‫• ذرات بسیار ریز مایع یا جامد معلق در اتمسفر‬

‫• ذرات معلق در اتمسفربا هم یکسان نیستند و از نظر اندازه‪،‬‬

‫شکل‪ ،‬ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکی با هم متفاوتند‬

‫• میتوانند از منابع طبیعی (گرده گیاهان‪ ،‬گرد و غبار ‪ ،‬اسپری‬

‫دریا) یا منابع انسانساز ( احتراق‪ ،‬عملیات مکانیکی و شیمیایی)‬
‫تولید شوند‬

‫‪63‬‬
 ‫ذرات معلق‬

‫• تامین کننده یک سطح واکنشی برای گازها و بخارها در‬

‫تشکیل آالینده های ثانویه است‬

‫• ذرات همچنین باعث کاهش میدان دید می شوند‬

‫• از دودکش صنایع ‪ ،‬فرآیندهای تولید غبار‪ ،‬جاده های‬

‫خاکی ‪ ،‬عملیات ساختمانی و بسیاری منابع دیگر ناشی می‬
‫شود‬

‫‪64‬‬
 ‫ذرات معلق‬

‫• ‪Dust‬‬
‫• ذرات جامد با اندازه بزرگ‬
‫• ‪Fume‬‬
‫• ذرات جامد (اکسید فلزات) که توسط میعان از بخارات ناشی از‬
‫فرآیندهای شیمیایی یا جداسازی تولید میشوند‬
‫• ‪Mist‬‬
‫• ذرات مایعی که توسط میعان بخارات یا فرآیندهای شیمیایی تولید‬
‫میشوند‬
‫‪SO3 + H2O‬‬ ‫‪H2SO4‬‬

‫• ‪Smoke‬‬
‫• ذرات جامد ناشی از احتراق ناقص هیدروکربنها‬
‫• ‪Spray‬‬
‫• ذرات مایع که از اسپری شدن یک مایع تولید میشود‬
‫‪65‬‬
 ‫اندازه ذرات‬

‫• اندازه ذرات حدودا بین ‪ ۰/۰۰۱‬تا ‪ ۱۰۰‬میکرومتر است ‪.‬‬

‫• کوچکترین آنها خوشههایی از مولکولها هستند در‬

‫حالی که بزرگترین آنها با چشم غیرمسلح قابلرویت‬
‫هستند ‪.‬‬

‫• اندازه های داده شده اندازه فیزیکی نیست ‪ ،‬بلکه قطر‬

‫معادل آیرودینامیکی است که ذرات را به رفتار یک ذره‬
‫کروی معادل آن مرتبط می کند‪.‬‬

‫‪66‬‬
‫اندازه ذرات‬

‫‪67‬‬
‫اندازه ذرات‬

‫‪68‬‬
‫اندازه ذرات‬

‫‪69‬‬
 ‫اندازه ذرات‬
‫• ذرات با قطر کمتر از ‪ ۱‬میکرومتر مثل گازهایی رفتار میکنند (‬
‫معلق میمانند ‪ ,‬و در جریان سیال حرکت میکنند )‬
‫• ذرات درشتتر چون جامدات ( که تحتتاثیر جاذبه قرار‬
‫میگیرند) عمل میکنند ‪.‬‬
‫• ذرات کوچکتر عموما ً از واکنشهای شیمیایی مشتق میشوند‪,‬‬
‫در حالی که ذرات درشتتر به صورت مکانیکی تولید میشوند‪.‬‬
‫• ذرات کوچکتر برای سالمتی خطرناکتر هستند‬
‫• در مناطق شهری توزیع متفاوتی از ذرات وجود دارد‬
‫• ذرات ریزتر در دامنه وسیعی میتوانند پخش شوند‬

‫‪70‬‬
‫با تشکر‬

‫‪71‬‬