‫غبارگيری توسط سيکلون‬

‫نويسنده ‪ :‬مھراب الھيجانی ) کارشناس ارشد مکانيک (‬

‫ايميل‪ml@HSA.Co.IR:‬‬

‫مقدمه‪:‬‬

‫ھ وايي ك ه ت نفس م يكن يم مخل وطي از گازھاس ت ك ه ب ه ط ور تقريب ي از ‪ %21‬اكس يژن‪%87 ،‬‬
‫ازت و ‪ %1‬آرگون و مقدار كمي از گازھاي ن ادر تش كيل ش ده اس ت‪ .‬در ھ واي تنفس ي انس ان ذرات و‬
‫گازھاي ديگري ھم وجود دارد كه طبعيت‪ ،‬انسان و فرايندھاي صنعتي عامل توليد آن ميباش ند‪ .‬ك انون‬
‫توجھات مربوط به جداسازی ذراتي ) غبار ( است‪ .‬كه س المتي‪ ،‬آس ايش و محص والت تولي دي انس ان‬
‫را به مخاطره ميافكند‪.‬‬
‫جداكنن دهھاي س يكلوني‪ ،‬ب ه مقي اس گس تردهاي در جم عآوري غب ار م ورد اس تفاده واق ع ميش وند‪.‬‬
‫كاربرد آنھا در جداسازي ذرات غبار از جري ان گازھ ا از دھھ ا س ال پ يش آغ از ش ده اس ت‪ .‬طرحھ اي‬
‫اصالح شدة جداكنندهھاي س يكلوني را ميت وان ب راي ذرات ‪ 5‬ميكرون ي و درش تتر ب ه خ وبي ب ه ك ار‬
‫برد‪.‬‬
‫در جدا كنندهھاي سيكلوني‪ ،‬غبارگيري بر اثر اعمال نيروھاي اينرس ي )گري زاز مرك ز( ب ر ذرات‬
‫غبار‪ ،‬صورت ميگيرد‪.‬‬
‫شرکت طراحی و مھندسی ھوا صنعت البرز د ر زمينه تحقيقات افزايش راتدمان سيکلون پيشرو می‬
‫باشد ‪ .‬اين شرکت ھم اکنون دانش طراحی و ساخت سيکلون با راندمان بسيار باال را در اختيار دارد‬
‫‪.‬‬

‫اصول کار سيکلون ‪:‬‬

‫در سيکلون عمل جداسازی ذرات از ھوا درميدان گرانشی شديد که به طور مصنوعی توليد شده‬
‫انجام می گيرد ‪.‬‬
‫ھوای حاوی غبار بطور مماسی از قسمت باال وارد دستگاه می شود ‪ .‬نتيجه اين کار ايجاد يک‬
‫حرکت چرخشی است که منجر به توليد جريانی به عنوان گردابه خارجی می شود ‪ .‬چگونگی و رژيم‬
‫توليد گردابه خارجی رکن اساسی طراحی سيکلون می باشد ‪ .‬اين گردابه حرکت خود را به سمت‬
‫پايين و يا به انتھای قسمت مخروطی ) محل خروج ذرات غبار ( ادامه می دھد ‪.‬‬
‫اکنون به علت اصل بقاء اندازه حرکت زاويه ای يک گردابه داخلی از محل انتھای مخروط در جھت‬
‫عکس گردابه اوليه اغاز و به سمت باال ادامه مسير می دھد و در نھايت از مجرای خروجی ھوای‬
‫عاری از غبار خارج می شود ‪.‬‬

‫در حقيقت ھنر طراحی و ساخت سيکلون کار با گردابه ھای داخلی و خارجی و چگونگی توليد و‬
‫تشکيل آنھا می باشد ‪ .‬با يک طراحی علمی و دقيق که تجربه را نيز به ھمراه داشته می توان سيکلون‬
‫ھای با راندمان بسيار زياد توليد نمود ‪ ،‬که به عنوان رقيب ديگر روش ھای غبارگيری نظير بگ‬
‫فيلتر مطرح می شود ‪.‬‬
‫جريان گاز حامل غبار از جدار باالئي بدنة سيكلون‪ ،‬كه عموما ً استوانهاي با قط ر ‪ D‬اس ت و ب ه‬
‫يك مخروط ناقص منتھي ميشود‪ ،‬وارد س يكلون ميگ ردد )تص وير ‪ .( 1‬كان ال ورودي گ از ك ه مقط ع‬
‫مستطيلي)‪ (a*b‬دارد‪ ،‬بر قسمت استوانه سيكلون مم اس اس ت‪ .‬گ از از لول هاي ب ه قط ر ‪ 2d‬ك ه مح ور‬
‫آن بر محور سيكلون منطبق و در قسمت باال ق رار گرفت ه اس ت خ ارج م يش ود‪.‬در نھاي ت ذرات غب ار‬
‫نيز از مجرای ()‪ (d1‬خارج ميشود‪.‬‬
‫گ از پ س از ورود ب ه س يكلون‪ ،‬ب ه ط رف پ ايين جري ان يافت ه‪ ،‬ابت دا در فض اي حلق وي ب ين س طح‬
‫جانبي لوله خروجي و سطح داخلي استوانة سيكلون و سپس در محفظة سيكلون به چرخش در ميآي د و‬
‫به اين ترتيب يك گرداب محيطي بوجود ميآيد‪). .‬شکل ‪(2‬‬
‫اين عم ل‪ ،‬باع ث ايج اد نيروھ اي گري ز از مرك ز ميش ود و ذرات غب ار ھم راه گ از را ب ه ط رف‬
‫ج دار قس مت اس توانهاي و مخ روط ب ه ارتف اع ) (‪h‬ميران د‪ .‬در قس مت مخروط ي‪ ،‬جري ان گ از جھ ت‬
‫خود را عوض ميكند و به طرف باال ولولة خروجي ميرود و باعث ايجاد گ رداب در مرك ز س يكلون‬
‫ميشود‪).‬شکل ‪(3‬‬

‫تصوير ‪ : 1‬ابعاد سيكلون‬

‫‪Outer‬‬
‫‪Vortex‬‬

‫‪Zone Of‬‬
‫‪Inlet‬‬
‫‪Interference‬‬
‫‪M‬‬

‫‪Inner‬‬
‫‪Vortex‬‬
 ‫تصوير ‪: 2‬گردبادھاي درون يك سيكلون )نما از باال(‬

‫تصوير ‪ :3‬گردبادھاي درون يك سيكلون)نما از مقابل(‬

‫ذرات غب ار‪ ،‬پ س از تم اس ب ا ج دار س يكلون‪ ،‬ب ه قس مت پ ائين س يكلون منتق ل ش ده و از س يكلون‬
‫خارج ميشوند‪.‬‬

‫تحليل جداكنندهھاي سيكلوني‬

‫روش صحيح محاسبة سيكلون عبارت از تعميم و استفاده از اطالع اتي اس ت ك ه از تس ت س يكلون‬
‫در ش رايط ك ار دس تگاه بدس ت ميآي د‪ .‬اي ن تس تھا در م ورد س يكلونھاي مختل ف‪ ،‬اطالع اتي درب ارة‬
‫ب ازده ج زء ب ه ج زء غب ارگيري اج زاي مختل ف غب ار در مح دودة تغيي رات س رعت وچگ الي ذرات‬
‫وضريب مقاومت آئروديناميكي به دست ميدھد‪ .‬سيكلونھا را باتوجه به اي ن معلوم ات و ب ا اس تفاده از‬
‫معادالت مربوط طراحي و محاسبه ميكنند‪.‬‬
‫محاسبة يك سيكلون به معلومات زير متكي است‪:‬‬
 ‫‪ (A‬تو زيع قطر ذرات غبار در واحد جرم‪.‬‬
‫‪ (B‬دبي گاز‬
‫‪ (C‬چگالي گاز‬
‫‪ (D‬چگالي غبار‬
‫‪ (E‬چگال تودهاي غبار‬
‫‪ (F‬دماي گاز‬
‫‪ (G‬مقدار مجاز مقاومت آئروديناميكي ويژه سيكلون )افت فشار(‬
‫‪ (H‬بازدھي مورد نظربر حسب درصد‬
‫‪ (i‬مقدار بخار آب موجود در گاز‬

‫براي طراحی صحيح سيكلون دانستن معلومات زير نيز الزم است‪:‬‬

‫مقدار بخارات موجود در گاز كه اثر خورندگي داشته )‪ (HF,KCl,H2SO4‬و بر نقطة شبنم گاز‬
‫مؤثرند؛ گرايش ھم چسبي و چسبندگي ذرات غبار به جدار سيكلون و تناوب تخلية غبار‪ ،‬خواص‬
‫خورندگي غبار يا ميزان سايش جدارهھاي سيكلون‪.‬‬

‫راندمان جدا سازی ‪:‬‬

‫در حقيقت جداسازی غبار از ھوا به عنوان عامل و اساس فلسفه طراحی يک غبارگير می باشد ‪.‬‬
‫غباری که توسط غبارگير ھا از ھوا جدا می شود از ديد گاه ھای قوانين زيست محيطی و اثرات‬
‫اقتصادی بازيافت غبار قابل تامل است ‪.‬‬
‫سيکلون ھا عموما برای جداسازی غبارھايی با قطر ‪ 20‬ميکرون به باال مورد استفاده واقع می شوند‬
‫‪ .‬طراحی و محاسبه راندمان جداسازی سيکلون برای يک غبار خاص و با تمام ويژگی ھای فيزيکی‬
‫آن تعريف می شود و در نمودار‪ 4‬نمونه از آن برای سيکلون خاص ارائه می شود ‪.‬‬

‫در نمودار اخير بازده جداسازی برای سيکلون با راندمان باال برای ذره ای با قطر ‪ 5‬ميکرون ‪%90‬‬
‫و برای سيکلون با راندمان پايين برای ھمان ذره با راندمان ‪ % 52‬از ھوا جدا می شود ‪.‬‬
 ‫تصوير ‪4‬بازده سيكلون بر حسب اندازه ذرات‬

‫عوامل موثر برراندمان سيکلون ‪:‬‬

‫طراحی سيکلون به منظور دست يابی به حداکثر راندمان جداسازی تلفيقی ھوشمند از دانش مکانيک‬
‫و تجربه است ‪ .‬بديھی است ميل به افزايش راندمان به علت ويژگی ھای بی بديل سيکلون ھمواره‬
‫وجود دارد ‪.‬‬

‫ويژگی و مزايای سيکلون عبارتند از ‪:‬‬

‫‪ -‬عدم وجود قطعات متحرک‬

‫‪ -‬عدم وجود قطعات مصرفی‬
‫‪ -‬عدم نياز به ھوای فشرده‬

‫عوامل موثر برراندمان عبارتند از ‪:‬‬

‫سرعت ھوای ورودی‬ ‫‪(1‬‬

‫ھندسه قسمت ھای ) استوانه مخروطی‪ ،‬ورودی ھوا‪ ،‬خروجی ھوا و مجرای تخليه غبار (‬ ‫‪(2‬‬
‫شرايط فيزيکی غبار مورد نظر ) چگالی ‪ ،‬قطر ‪ ،‬مقاومت ايرو ديناميکی ‪ ،‬سرعت شناوری‬ ‫‪(3‬‬
‫و چگالی بار غبار(‬
‫شرايط فيزيکی ھوا ) رطوبت نسبی ‪ ،‬دما ‪ ،‬ارتفاع از سطح دريا ‪ ،‬چگالی و لزجت (‬ ‫‪(4‬‬

‫شرکت طراحی و مھندسی ھوا صنعت البرز د ر زمينه اثر ھر يک از عوامل ياد شده تحقيقات‬
‫موفقی و موثری انجام داده ‪،‬که منجر به افزايش راتدمان سيکلون شده است ‪.‬‬
 ‫انواع جداكنندهھاي سيكلوني‬

‫سيكلونھا را ميتوان به دوگروه با دبي زياد و با راندمان جداسازي زياد تقسيم نمود ك ه اص ول و‬
‫شرايط كاركرد و روابطی که در ادامه ارائه شده براي ھ ر دو ص ادق اس ت‪ .‬ام ا درنس بت ابع اد ب ا ھ م‬
‫تفاوت دارند ‪.‬‬

‫روش كار با سيكلونھا‪:‬‬

‫عوامل زير در بھرهبرداري مناسب از سيكلونھا حائز اھميت مي باشند‪:‬‬

‫‪ -‬عدم نفوذ ھوا از قسمت پائيني سيكلون‪ :‬حتي نفوذ مقادير جزئي ھوا نيز‪ ،‬غبار تهنشين شده را به ھ م‬
‫زده و باعث ميشود غبار ھمراه با جري ان گ از از لول ة خروج ي خ ارج ش ود وب ه اي ن ترتي ب ب ازدھي‬
‫غب ارگيري ك اھش ميياب د‪ .‬نف وذ ھ وا ب ه مي زان ‪ %10-%15‬حج م گ از ميتوان د ب ازدھي غب ارگيري‬
‫سيكلون را به صفر كاھشدھد‪.‬‬
‫‪ -‬تخلية متناوب غب ار جم عآوري ش ده در س يكلون‪ :‬ھرگ اه غب ار در قس مت مخروط ي س يكلون انباش ته‬
‫ش ود‪ ،‬جري ان گ از داخ ل س يكلون مج دداً غب ار را ب ه ھم راه خ ود خواھ د ب رد ك ه آن ني ز ب ه نوب ة خ ود‬
‫ب ازدھي س يكلون اث ر منف ي خواھ د داش ت‪ .‬در ھ يچ ش رايطي نباي د از قس مت مخروط ي ب ه عن وان‬
‫جمعآورندة غبار استفاده نمود‪.‬‬
‫بهاين علت‪ ،‬درسيكلونھا وبهويژه در نوع نيوگاز‪ ،‬قيفھاي تخليه غبار )شيرھاي گردان( منظ ور‬
‫ميش ود‪ .‬قيفھ اي تخلي ه غب ار را ميت وان ب ه ترتيب ي س اختكه در مقاب ل جري ان گ از در قس مت‬
‫مخروطي سيكلون‪ ،‬غيرقابل نفوذ باشند‪ .‬بايد در فواصل معين و يا بطور دائم ب ا اس تفاده از دس تگاهھاي‬
‫تخليه غبار كه در زير سيكلون قرار داده ش ده و نس بت ب ه جريانگ از غيرقاب ل نفوذن د‪ ،‬غب ارجمعآوري‬
‫شده را تخليه كرد‪ .‬قيف تخليه نبايد پر از غبار شود‪.‬‬
‫‪ -‬سيكلون را ميتوان ھم در شرايط فشار )بعد از ھواكش(‪ ،‬وھم در شرايط مكش )قبل از دمن ده(‬
‫به كار برد‪ .‬اگر در شرايط مكش به كار رود‪ ،‬س ايش دمن ده ك م خواھ د ب ود‪ ،‬ك ه مزي ت عم دهاي اس ت‪.‬‬
‫ھرگاه سيكلون در فشار پائين )خالء زياد( كار كند‪ ،‬بايد قي ف تخلي ه غب ار را ط وري س اخت ك ه ت ا ح د‬
‫امكان ھوا را نفوذ ندھد‪.‬‬
‫‪ -‬اگ ر دم اي گ از زي اد باش د )بيش تر از ‪ (400 C‬س طح داخل ي بدن ة س يكلون را باي د ب ه وس يلة‬
‫‪‬‬

‫آس تري از آج ر نس وز‪ ،‬و قس متھاي خروج ي را بوس يلة ص فحات مق اوم در مقاب ل گرم ا ي ا س راميك‬
‫پوشاند‪.‬‬
‫ھرگ اه گ از دم اي متوس طي داش ته باش د )ح دود ‪ ،(100 C‬اي ن دم ا باي د ح داقل ‪20–25 C‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫بيش تر از نقط ة ش بنم گ از باش د وب ه اي ن منظ ور س طح خ ارجي س يكلون را بوس يلة ع ايق گرم ايي‬
‫ميپوشانند‪ .‬با توجه به اينكه نبايد ھوا به داخل سيكلون و بر عكس نفوذ كند‪ ،‬دريچهھاي بازديد باي د در‬
‫سرپوش قسمت خروجي تعبيه شوند و به ھيچ وجه در روي بدنة سيكلون قرار نگيرند‪ ،‬ت ا ب دين ترتي ب‬
‫از ورود ھوا جلوگيري شود‪.‬‬
‫‪ -‬مسير لولهھايي كه گ از را ب ه س يكلون آورده و ي ا از آن دور ميكنن د‪ ،‬باي د حتياالمك ان مس تقيم‬
‫باشد‪ .‬شيركشويي و شير پروان هاي ني ز نباي د در قس متھاي ورودي و خروج ي گ روه س يكلونھا ق رار‬
‫گيرند‪ ،‬تابدين ترتيب تعادلي كه بين مقاومتھاي آئروديناميكي موجود است به ھم نخورد‪.‬‬
‫‪ -‬در سيكلونھاي موازي كه قي ف تخلي ه مش ترك دارن د‪ ،‬م ثالً در س يكلونھاي نيوگ از ممك ن اس ت‬
‫گاز از يك سيكلون به سيكلون ديگر رفته و به اين ترتي ب ب ه ب ازده غب ارگيري لطم ه بزن د‪ .‬ب راي رف ع‬
‫اين مشكل بايد سيكلونھا داراي يك طرح بوده‪ ،‬با ي ك خط اي مج از س اخته و نص ب ش وند‪ ،‬و مقاوم ت‬
‫آئروديناميكي يكساني داشته باشند‪.‬‬
‫‪ -‬قس متھاي ورودي و خروج ي‪ ،‬باي د گ از را بط ور يكنواخ ت در ب ين گ روه س يكلونھا توزي ع‬
‫كنند‪ .‬سيكلونھا قادرند گازھايي را كه ب ار غب اري اولي ة آنھ ا بس يار زي اد اس ت )ت ا ‪400‬گ رم ب ر مت ر‬
‫مكعب و براي سيكلونھاي نيوگاز بيشتر( تصفيه كنند‪.‬‬
‫‪ -‬اگر گاز داراي سايش زياد باشد‪ ،‬جدارهھاي س يكلون را ميت وان ب ا اس تفاده از م واد ض د س ايش‬
‫نظير آجرھاي بازالتي )‪ Basalt‬نوعي كانة سنگي سياه است( در مقابل سايش مقاوم ساخت‪.‬‬
‫‪ -‬در بعضي موارد كه گاز اوليه حامل غبار زيادي اس ت‪ ،‬ميت وان از دو س يكلون مت والي اس تفاده‬
‫كرد‪ .‬سيكلون اول بزرگتر است و بازدھي كمتري دارد‪ .‬منتھا‪ ،‬از نظ ر بس ته ش دن مس ير و ع دم ايج اد‬
‫مقاوم ت در مقاب ل جري ان گ از داراي كيفي ت بھت ري اس ت‪ .‬دوم ي ب راي ب ازدھي ح داكثر طراح ي‬
‫ميشود‪ ،‬يعني اندازه آن بايد مطلوب باشد‪ .‬نصب دو سيكلون مشابه بطور متوالي لزومي ندارد‪.‬‬
‫‪ -‬اگر دو سيكلون بطور متوالي قرار گيرند‪ ،‬نباي د داراي قي ف تخلي ة مش ترك باش ند‪ .‬در ص ورتيكه‬
‫كانالھاي جداگانة زير ھر سيكلون به قيف تخلية مشتركي مربوط ش وند‪ ،‬باي د كان ال داراي دريچ هھايي‬
‫باشد كه ھوا را نفوذ ندھد‪.‬‬

‫نتيجه ‪:‬‬

‫سيکلون به عنوان غبارگير اقتصادی با ھزينه راھبری بسيار پايين رقيب جدی انواع ديگر‬
‫غبارگيرھا می باشد ‪ .‬سيکلون ھا به دو بخش با راندمان باال و پايين تقسيم می شوند ‪ .‬با يک‬
‫طراحی مناسب علمی که از پشتوانه تجربی برخوردار است ‪.‬می توان سيکلون ھای با راندمان‬
‫بسيار باال طراحی نمود ‪ .‬ھر دستگاه به طور الزامی برای يک ذره خاص و با توجه به دبی ھوا‬
‫مورد تصفيه طراحی و ساخته می شود ‪ .‬برای طراحی مناسب سيکلون می بايست عواملی نظير‬
‫‪ :‬شرايط فيزيکی غبار و ھوا ‪ ،‬دبی ھوا و راندمان مورد نظر در اختيار طراح قرار گيرد ‪.‬‬