‫مهندسی ارزش‬

‫ارائه دهنده ‪:‬‬

 ‫پیش گفتار‬

‫یکی از راهبردهای صرفه جویی و باال بردن کیفیت خدمات‪ ،‬عملکرد و‬ ‫•‬
‫کاهش زمان‪ ،‬استفاده از موضوع مهندسی ارزش است‪.‬‬

‫مهندسی ارزش تکنیکی مدیریتی به جهت کاهش هزینه و افزایش بهره‬ ‫•‬
‫وری پروژه ها میباشد‪.‬‬
 ‫• افزایش پیوسته هزینه های اجرایی و توسعه روز افزون فناوری‪ ،‬بهبود‬
‫آن بخش از فعالیت ها که نقشی در ارتقای کیفیت ندارند و از لحاظ اجرایی‬
‫نیز غیر ضروری اند را الزامی ساخته است‪ .‬بکارگیری مهندسی ارزش در‬
‫انواع پروژه ها با توجه به پیچیدگی کارها به ویژه در طرح های بزرگ‬
‫اجرایی‪ ،‬می تواند به ابزار بی چون و چرای مدیریت در بهبود طرح تبدیل‬
‫شود‪.‬‬
 ‫• ارزش مفهومی تلفیقی‪ ،‬مرکب از بهینه سازی همزمان چهاربعد زمان‪،‬‬
‫هزینه‪ ،‬کیفیت و عملکرد است‪.‬‬

‫• مزایای بکارگیری مهندسی ارزش در مدیریت سازمان ها عبارتند از‪ :‬پیدایش‬

‫راهکارهای خالقانه‪ ،‬تقویت ارزش‪ ،‬صرفه جویی‪ ،‬تقویت فرصت ها و تضعیف‬
‫تهدیدها‪ ،‬تقویت فرآیند طراحی‪ ،‬برنامه ریزی و اجرا‪ ،‬تقویت روحیه همکاری‬
‫بین افراد‪ ،‬ایجاد شور و شوق در اعضای تیم‪ ،‬بهره مندی از خرد جمعی‪،‬‬
‫نوآوری و تیم سازی‪.‬‬
 ‫تعاریف مهندسی ارزش‪:‬‬

‫مهندسی ارزش تالشی است سازمان یافته که با هدف بررسی و تحلیل تمام‬
‫فعالیت های یک طرح‪ ،‬از زمان شکل گیری تفکر اولیه تا مرحله طراحی و اجرا و‬
‫سپس راه اندازی و بهره برداری انجام می شود و به عنوان یکی از کارآمد ترین و‬
‫مهم ترین روش های بهبود در عرصه فعالیت های مهندسی _ مدیریتی شناخته شده‬
‫است‪.‬‬

‫مهندسی ارزش در چارچوب مدیریت پروژه‪ ،‬ضمن اینکه به تمام اجزای طرح‬
‫توجه می کند‪ ،‬هیچ بخشی از کار را قطعی و مسلم نمی داند‪.‬‬
 ‫هدف از مهندسی ارزش‬

‫• هدف این روش‪ ،‬از میان برداشتن یا اصالح هرچیزی است که موجب کاهش‬
‫هزینه های طرح می شود‪ ،‬بدون آنکه آسیبی به کارکردهای اصلی و اساسی‬
‫طرح وارد آید‪.‬‬

‫• مهندسی ارزش‪ ،‬مجموعه ای متشکل از چندین روش فنی است که با تجزیه‬

‫و تحلیل اجزای کار قادر خواهد بود‪ ،‬اجرای کامل طرح را با کمترین هزینه و‬
‫زمان با باالترین ارزش تحقق بخشد‪.‬‬
 ‫اصول بنیادی مهندسی ارزش‬
‫آنچه از تجربیات اجرای مهندسی ارزش تاکنون حاصل شده است‪ ،‬کشف و تدوین برخی مفاهیم و اصول‬
‫بنیادی است که اساس رشد و تکامل روشهای مهندسی ارزش قرار گرفته است‪.‬‬

‫این اصول بنیادی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬بهره گیری از کارشناسان چند تخصصی برای اعمال تغییرات‪.‬‬

‫‪ -2‬تکمیل تدریجی تغییرات از طریق مطالعه و بررسی عینی کار‪.‬‬

‫‪ -3‬بهره گیری از یک منطق اساسی برای طرح پرسش ها‪.‬‬

‫‪ -4‬برنامه ریزی انجام کار‬

 ‫تاریخچه‬

‫مهندسی ارزش ابتدا در سال های پس از جنگ جهانی دوم مطرح و در دو دهه اخیر به طور‬
‫جدی در ساخت و سازها مورد توجه قرار گرفت و به عنوان یک روش مهم در عرصه فعالیت‬
‫های مهندسی شناخته شده است‪ .‬مهندسی ارزش به عنوان شیوه ای کارآمد برای شناسایی و‬
‫حذف هزینه های غیرضروری و کوتاه کردن زمان اجراء و بهینه سازی طرح ها به کار گرفته‬
‫می شود‪ .g‬الزم به توضیح است که بررسی های مهندسی ارزش تنها به مرحله طراحی و ساخت‬
‫طرح ها محدود نمی شود‪ ،‬بلکه شامل مرحله بهره برداری و نگهداری نیز می باشد و حتی‬
‫ممکن است هدف طرح را نیز گسترده و یا تکمیل نماید‪.‬‬
 ‫سیر تاریخی مهندسی ارزش‪:‬‬

‫تحلیل ارزش بصورت یک روش فنی ویژه‪ ،‬در سالهای پس از جنگ جهانی دوم صورت‬
‫گرفت‪ .‬کار طراحی و تدوین این روش به دستور هنری ارلیچر معاون فنی بخش خریدهای شرکت‬
‫جنرال الکتریک آغاز شد‪ .‬وی معتقد بود که برخی از مواد و مصالح و طرح های جایگزین‪ ،‬که‬
‫بطور ضروری و به علت کمبودهای زمان جنگ بکار گرفته می شدند دارای عملکرد بهتر با هزینه‬
‫کمتر هستند‪ .‬در سال ‪ 1947‬این وظیفه بر عهده الرنس مایلز مهندس ارشد شرکت جنرال الکتریک‬
‫نهاده شد‪.‬‬

‫مایلز مبتکر و بنیانگذار مهندسی ارزش بشمار می رود‪.‬‬

‫به مرور روش « تحلیل ارزش» بعنوان یک استاندارد در شرکت جنرال‬
‫الکتریک پذیرفته شد و به تدریج شرکت های دیگر و برخی سازمان های‬
‫دولتی نیز این روش جدید را بعنوان ابزاری برای کاستن از هزینه های خود‬
‫بکار بستند و نتیجه این شد که روش و تکنیک مهندسی ارزش بوجود آمد‪.‬‬
 ‫سابقه مهندسی ارزش در ایران‬

‫•در سال ‪ 1379‬اولین کنفرانس مهندسی ارزش در ایران و در دانشگاه پلی تکنیک به همت مرحوم دکتر سلیمی برگزار شد‪.‬‬

‫•در سال ‪ 1382‬مصوبه برنامه چهارم مجدداً بر اعمال مهندسی ارزش در پروژه های عمرانی تأکید نمود‪.‬‬

‫•در سال ‪ 1383‬طرح جامع و وسیع پیاده سازی مهندسی ارزش در وزارت راه و ترابری (ماورا) آغاز شد و در طی آن بیش‬
‫از ‪1000‬نفر مورد آموزش های مهندسی ارزش قرار گرفتند‪.‬‬

‫•در مهر ‪ 1383‬سازمان مدیریت و برنامه ریزی‪ ،‬شرح خدمات پیشنهاد تغییر به روش مهندسی ارزش و قوانین انگیزشی‬
‫پیمانکاران را ابالغ نمود‪.‬‬

‫•در اسفند ماه‪ 1384‬دستورالعمل سازمان مدیریت در زمینه مهندسی ارزش مورد بازنگری قرار گرفت‪.‬‬

‫•قوانین بودجه سال های ‪ 86‬و ‪ 87‬بر الزام مهندسی ارزش بر روی پروژه های بیش از ‪100‬میلیارد لایر تأکید نمودند‪.‬‬
 ‫برنامه کار مهندسی ارزش‬

‫پیش مطالعه‬

‫مطالعه یا کارگاه‬ ‫سه گام اصلی در مهندسی ارزش‬

‫پس مطالعه‬
 ‫گام اول (پیش مطالعه)‪:‬‬

‫• هدف این گام فراهم کردن همه نیازهای گام مطا‪g‬لعه یا‪ g‬کارگاه اصلی برای برگزاری موثر میباشد ‪.‬‬

‫•در این گام ‪ g،‬که به ضرورت در میانه آن یک کارگاه نیم تا یک روزه برگزار می شود‪ g،‬کلیه اطالعات تکمیل‬
‫شده‪ ،‬در حض‪g‬ور تمام اعض‪g‬اء تیم و توس‪g‬ط افراد درگیر با موض‪g‬وع ارائه ‪ ،‬و تیم شناخت اولیه نسبت به‬
‫موضو‪g‬ع و مطالعه پیدا می کند‪ ،‬سپس مبانی مطالعه تعیین می شود‪.‬‬

‫•پس از کارگاه پیش مطا‪g‬لعه‪ ،‬تیم فرصت دارد تا براس‪g‬اس آن‪ ،‬اطالعات را تکمیل و بررس‪g‬ی نماید‪ .‬مجمو‪g‬ع‬
‫اطالعات و پردازش های فو‪g‬ق در قالب گزارش جامع‪ ،‬مانع و مختص‪g‬ر پیش‪ g‬مطالعه در اختیار تیم مطالعه قرار‬
‫می گیرد‪ .‬عمالً در انتهای این گام یک تیم مطلع‪ g،‬مجموعه اطالعات پردازش ش‪g‬ده و‪ g‬اهداف و مبانی تعیین‬
‫شده‪ ،‬به گام بعدی یعنی گام مطالعه وارد می شود‪ .‬گام پیش مطالعه عمالً چیزی در حدو‪g‬د یک تا یک ماه و‪g‬‬
‫نیم به طو‪g‬ل می انجامد‪.‬‬
‫برنامه های گام پیش مطالعه عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬ساختار سازی‬
‫‪ .2‬انتخاب تیم‬
‫‪ .3‬برگزاری سمینار پیش مطالعه‬
‫‪ .4‬بازدید‬
‫‪ .5‬جمع آوری و آماده سازی اطالعات‬
‫‪ .6‬مدلسازی اطالعات‬
 ‫گام دوم (مطالعات کارگاهی)‪:‬‬

‫مطالعه مهندسی ارزش عمدتا ً در کارگاهی سه روزه و بطور متمرکز و یک‬

‫تا دو روز دیگر بصورت غیر متمرکز و در ‪ 6‬فاز برگزار می شود‪.‬‬
‫فاز اول ‪ :‬اطالعات‬
‫فاز دوم ‪ :‬تحلیل کارکرد‬
‫فاز سوم ‪ :‬خالقیت‬
‫فاز چهارم ‪ :‬ارزیابی‬
‫فاز پنجم ‪ :‬توسعه‬
‫فاز ششم ‪ :‬ارائه‬
‫• فاز اول ( اطالعات]) ‪ :‬کلیه اطالعات مطرح شده پس از بررسی های نهایی و اشراف کامل‬
‫تیم‪ ،‬مجدداً در این فاز مورد توافق نهایی قرار می گیرد‪.‬‬

‫• فاز دوم ( تحلیل کارکرد ) ‪ :‬به ما کمک می کند تا آنچه را واقعا ً می خواهیم و هزینه ای را‬
‫که برای آن باید پرداخت شود‪ ،‬شناسایی کنیم‪ .‬در مهندسی ارزش‪ ،‬تحلیل کارکرد‪،‬‬
‫بهره گیری از زبان مشترکی است که با توجه به ترکیب شرکت کنندگان در کارگاه‪،‬‬
‫می تواند در دستیابی به نگاه مشترک به مسئله در میان کلیه ذینفعان‪ ،‬مفید واقع شود‪.‬‬
‫هدف فاز تحلیل کارکرد آن است که کارکردهای اصلی و ریسک های آنها شناسایی‬
‫شده تا در فاز بعدی‪ ،‬یعنی خالقیت‪ ،‬بتوان بر روی دستیابی به آنها ایده پردازی نمود‪.‬‬
 ‫برنامه های فاز تحلیل کارکرد به شرح زیر‬
‫است‪:‬‬
‫‪ ‬معرفی فاز تحلیل کارکرد و روش انجام آن‬

‫‪ ‬ترسیم نمودار تحلیل کارکرد‬

‫‪ ‬شناسایی کارکردهای پرهزینه در نمودار‬

‫‪ ‬شناسایی کارکردهای پرریسک در نمودار‬

‫‪ ‬شناسایی کارکردهای پرفرصت در نمودار‬

‫• فاز سوم ( خالقیت ) ‪ :‬در این فاز هدف شناسایی حداکثر تعداد راهکارهای] جایگزین برای برآورده کردن‬
‫کارکردهای] منتخب است و از روش های مختلف خالق]یت برای ایده پردازی برروی کارکردهای‬
‫منتخب] از ف]از تحلیل] کارکرد استفاده می شود‪.‬‬

‫برنامه این فاز عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬معرفی ف]از خالقیت و آموزش آن‬

‫‪ ‬توضیح درمورد تک تک کارکردهای منتخب و ماهیت آنها‬

‫‪ ‬ایده پردازی فردی] بر روی کارکردها‬

‫‪ ‬ایده پردازی گروهی بر روی کارکردها‬

‫‪ ‬ثبت] اسامی ایده پردازان در هر ایده‬

 ‫فاز چهارم ( ارزیابی ) ‪ :‬در این فاز ‪ ،‬جزئیات هر ایده ‪ ،‬مطرح شده و ایده دهنده موضوع را تشریح می‬ ‫•‬
‫نماید ‪ .‬در این رابطه نقاط مثبت و منفی ایده از سوی سایر اعضای کارگاه مطرح شده و در نهایت با توجه‬
‫به معیارهای ارزیابی‪ ،‬بصورت اولیه به ایده ها امتیاز داده می شود‪.‬‬

‫برنامه این فاز به شرح زیر است‪:‬‬

‫‪ ‬امتیازبندی در مورد ایده‬ ‫‪ ‬معرفی و آموزش فاز ارزیابی‬

‫‪ ‬جمع بندی امتیازات و تعیین مرز انتخاب ایده ها‬ ‫‪ ‬حذف ایده های غیرقابل طرح‬

‫‪ ‬تشکیل سناریوی ایده ها یا بسته ایده ها‬ ‫‪ ‬طرح و تشریح ایده‬

‫‪ ‬تشکیل تیم تکمیل اطالعات از میان اعضای اصلی و در‬ ‫‪ ‬طرح نقاط ضعف‬

‫دسترس کارگاه‬ ‫‪ ‬طرح نقاط قوت‬

‫‪ ‬برنامه ریزی تکمیل اطالعات در خارج از کارگاه‬

 ‫فاز پنجم ( توسعه ) ‪ :‬هدف از فاز توسعه‪ ،‬گردآوری اطالعات واقعی و عملی درمورد ایده های‬ ‫•‬
‫منتخب از فاز ارزیابی می باشد و عمالً در این فاز امکان سنجی فنی ایده ها بصورت دقیق و‬
‫قابل اتکا انجام می پذیرد‪.‬‬

‫‪:‬برنامه این فاز عبارتست از‬

‫‪ ‬امتیازدهی به گزینه ها بر اساس معیارهای ارزیابی‬ ‫‪ ‬تعیین تیم توسعه هر ایده‬
‫‪ ‬تعیین شاخص ارزش گزینه های منتخب‬ ‫‪ ‬تکمیل فرم پیشنهاد ایده ها‬
‫‪ ‬تشکیل سناریو ها‬
‫‪ ‬تشکیل گزینه ها‬
‫‪ ‬ارائه و توافق تیم برروی گزینه ها‬
‫فاز ششم ( ارائه ) ‪ :‬هدف از فاز ارائه‪ ،‬ارائه گزینه های پیشنهادی به تصمیم گیرندگان و اخذ تایید و‬ ‫•‬
‫جلب نظر کارفرما و کمک به انتخاب یک گزینه توسط ایشان می باشد‪ .‬گزینه های پیشنهادی بایستی‬
‫قابلیت اجرا داشته باشد‪.‬‬

‫برنامه این فاز عبارتست از‪:‬‬ ‫•‬

‫‪ ‬تهیه گزارش نهایی مطالعه‬

‫‪ ‬ارائه فنی و مدیریتی به تصمیم گیران‬

‫‪ ‬ارائه عمومی برای کارشناسان به جهت گسترش تجارب‬

 ‫گام سوم (پس مطالعه)‪:‬‬

‫هدف این گام اصالح گزینه های برگزیده و زمینه سازی و نظارت‪ g‬جهت اعمال تغییرات‪ g‬است‪.‬‬
‫این گام که پس از کارگاه اصلی (م‪g‬طالعه) مطرح می شود‪ .‬گزارش های مطالعه مهندسی ارزش و‬
‫نظ‪g‬رات مدیریت را بعنوان ورودی دریافت کرده و پس از بررسی‪ ،‬گزارش اصالح شده مطالعه‬
‫مهندسی ارزش را تدوین می کند‪.‬‬
 ‫زمان انجام مهندسی ارزش‬

‫مهندسی ارزش‪ ،‬با جلب مشارکت زودتر طرف های ذینفع و نقش آفرینان طرح‪ ،‬باعث می‬
‫شود تغییرات و بازنگری های پروژه‪ g‬درحین پیشرفت آن کمتر شود‪.‬‬

‫کارفرما موضوعاتی را که در آغاز مرحله فاز صفر و تعریف پروژه هستند‪ ،‬انتخاب می کند‪.‬‬
‫این انتخاب می تواند در زمانی که هنوز مشاوری انتخاب نشده و یا در زمانی که مشاور جمع آوری‬
‫اطالعات را انجام داده است‪ ،‬صورت بگیرد‪.‬‬
 ‫پروژه هایی که باید مهندسی ارزش شوند‬

‫بر اساس تجارب جهانی و نیز با توجه به دستورالمعل ها و الزامات قانونی‬

‫کشور‪ ،‬در پروژه های بسیار بزرگ (بیشتر از ‪ 800‬میلیارد لایر تا ‪ 5‬مطالعه مهندسی)‬
‫ارزش پیش بینی شده است‪ .‬این دیدگاه به این مفهوم است که از ابتدای روند شکل‬
‫گیری پروژه‪ ،‬در مراحل مختلف و با موضوعات و رویکرد های گوناگون فرآیندهای‬
‫مهندسی ارزش باید مورد توجه قرار گیرند‪.‬‬
 ‫به طور مثال مهندسی ارزش در شهرداری مشهد‬

‫بر اساس مصوبه شورای اسالمی شهر مشهد در تارخ ‪ ،1385/11/16‬شهرداری مشهد‬
‫موظف است در خصوص اعمال مهندسی ارزش در نتیجه مطالعات طرح ها و پروژه های‬
‫مصوب با هزینه اجرای بیش از ده میلیارد تومان اقدامات الزم را معمول دارند‪ .‬شورای چهارم‬
‫نیز با عنایت به اهمیت این مطالعات تصمیم گرفته است که مطالعات مهندسی ارزش را برای‬
‫پروژه هایی با هزینه باالی ‪5‬میلیارد تومان انجام دهد‪.‬‬
 ‫نتیجه گیری و جمع بندی‬

‫•مهندسی ارزش تالشی است سازمان یافته و روشی است مبتنی بر تفکر خالق و نوآوری که با‬
‫بهره گیری از فنونی شناخته شده‪ ،‬چون تحلیل هزینه ها و کارگروهی‪ ،‬به دنبال یافتن راهکارهایی‬
‫برای دستیابی به اهداف عملکردی با حداقل هزینه و حداکثر کیفیت است‪.‬‬

‫•فلسفه اصلی ارزش‪ ،‬این باور است که برای انجام هر کاری همواره راه حل بهتری وجود دارد‪.‬‬

‫•ساختار این روش مبتنی بر شناسایی و حذف بخش هایی از پروژه است که کارایی کم و هزینه‬
‫های غیر ضروری باالیی دارد و در نتیجه کیفیت مطلوبی ارائه نمی دهد‪.‬‬
‫این تکنیک در دهه ‪ 50‬میالدی در آمریکا ابداع شده و در پروژه های عمرانی‪ ،‬راه سازی و‬ ‫•‬
‫خدماتی مورد استفاده قرار گرفته است‪.‬‬

‫طبق آمار انجمن مهندسی ارزش آمریکا‪ ،‬هر دالر سرمایه گذاری در این تکنیک ‪ 146‬دالر‬ ‫•‬
‫بازگشت سرمایه بدنبال داشته است‪.‬‬