ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ τους

ΜΥΘΟΠΛΑΣΤΙΚΟΥς
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕς

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΕΥΘΥΜΙΑΣ
ΣΤΑΥΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
(Διδάκτωρ Παν. Πατρών)
Α. Θεωρητικό πλαίσιο
• Ο χαρακτήρας, μαζί με
την πλοκή, είναι ένα από
τα πιο σημαντικά στοιχεία
της κάθε ιστορίας (το
τρίτο, εξίσου
«απαραίτητο» στοιχείο, το
σκηνικό, έχει, γενικά, μια
βοηθητική λειτουργία σε
σχέση με το χαρακτήρα
και τα γεγονότα).
• «Χαρακτήρες» =
πλασματικά πρόσωπα.
 Μιµητικές- Χαρακτήρες=
άνθρωποι της
αντανακλαστικές διπλανής πόρτας
θεωρίες
Χαρακτήρες=
 Φορµαλιστικές - κειμενικές-
δοµιστικές θεωρίες λεκτικές
κατασκευές
 Συνδυαστικές θεωρίες.
 Αριστοτέλης (384 - 322 π.Χ.)
• Περὶ Ποιητικῆς
• Σχέση του χαρακτήρα με
τη δράση.
• Οι «πράττοντες»
χαρακτηρίζονται από δύο
ποιότητες: τη διάνοια και
το ήθος.
• Οι χαρακτήρες
διακρίνονται σε καλούς
(«σπουδαίους») και
κακούς («φαύλους»).
• Σε κάθε δραματικό είδος
αναλογεί κι ένα
συγκεκριμένο είδος
χαρακτήρων.
 Αναπτύσσονται το ίδιο
όλοι οι χαρακτήρες ενός
σεναρίου ή έργου;
 Πίνακας: Διάκριση μεταξύ επίπεδων και σφαιρικών Χαρακτήρων
E. M. Forster Επίπεδοι Χαρακτήρες
απλοί και ομοιόμορφοι:
(1879 - 1970) 
γνωρίσματα
μόνο ένα ή δύο
 τα χαρακτηριστικά μπορεί
Aspects of the Novel να συνοψιστούν σε μια φράση
(1927): χαρακτήρες σταθεροί:
= σύνολα λέξεων  μη αναπτυγμένοι
(word-masses).
 κλειστοί
πιο απομακρυσμένοι από τα
πραγματικά ανθρώπινα όντα:
 στερεοτυπικοί
 δυσκολότερο να
συμπάσχω με αυτούς
οι ενέργειές τους:
 είναι καθορισμένες
 είναι λογικά συνεπείς με
αυτό που δόθηκε νωρίτερα
 δεν προκαλούν έκπληξη
στους αναγνώστες τις περισσότερες
φορές (προβλέψιμες)
Σφαιρικοί Χαρακτήρες
σύνθετοι και πολλαπλοί:
 πολυάριθμα
χαρακτηριστικά
 τα χαρακτηριστικά
χρειάζονται λεπτομερή περιγραφή
μεταβλητοί:
 αναπτυγμένοι
 ανοικτού τύπου
πιο κοντά στα πραγματικά
ανθρώπινα όντα:
 δε διευκολύνουν την
ανάλυση σύμφωνα με την αυστηρή
διατύπωση ή προκαταλήψεις
 ευκολότερο να
συμπάσχω με αυτούς
οι ενέργειές τους:
 είναι δύσκολο να
προσδιοριστούν εκ των προτέρων
 δεν είναι πάντα συνεπείς
με ό, τι δόθηκε νωρίτερα
 προκαλούν έκπληξη
στους αναγνώστες μερικές φορές
 Vladimir Propp
(1895 – 1970)
• Στα «Μαγικά»
παραμύθια, τις
• τριανταμία (31)
λειτουργίες
αμετάβλητες ( π.χ.
Συμφορά –Στέρηση,
Αναχώρηση του
Ήρωα, Δοκιμασία
του Ήρωα, …)
• τις επιτελούν
συγκεκριμένες
δρώσες δυνάμεις, τα
δραματικά πρόσωπα
(dramatis personae).
Harry Potter

Σταχτοπούτα
 Αlgidras J. Greimas (1917 –1992)
• Ο Γαλλο-Λιθουανός
μελετητής Αlgidras J.
Greimas κάνει τη διάκριση
ανάμεσα σε «δρώντες»
(actants) και «δράστες»
(acteurs).
• Προτείνει ένα μοντέλο με έξι
(6) δρώντες, που βρίσκονται
σε κάθε αφήγημα, από τον
Όμηρο μέχρι σήμερα: είναι το
Υποκείμενο και το
Αντικείμενο, ο Πομπός ή
Εντολέας και ο Δέκτης ή
Αποδέκτης, ο Βοηθός ή
Συνεργός ή Συμπαραστάτης
και ο Αντίμαχος ή Πολέμιος ή
Αντίπαλος.
 Εφαρμογή του μοντέλου του
Greimas στους άθλους του Ηρακλή
Claude Bremond (1929-)
• Μοντέλο με δρώντα και πάσχοντα
υποκείμενα, των οποίων η κατάσταση
αλλάζει σε κάθε αφηγηματική
κατάσταση είτε προς το καλύτερο είτε
προς το χειρότερο .
• Ο Bremond παρατηρεί ότι σε έναν
ήρωα αποδίδονται ορισμένες ιδιότητες
(σχετικά με την ηλικία, το φύλο, την
κοινωνική κατάσταση, την εξωτερική
εμφάνιση κλπ.), από τις οποίες κάποιες
είναι περιγραφικές, ενώ άλλες δε θα
μπορούσαν να παραλειφθούν, καθώς
συμβάλλουν στην πλοκή με δυο
τρόπους: είτε επηρεάζονται από την
εξέλιξη των πραγμάτων είτε την
επηρεάζουν. Οι ιδιότητες αυτές είναι
που χαρακτηρίζουν τους ήρωες και
τους καθιστούν ικανούς να παίξουν το
ρόλο του πάσχοντος ή του δρώντος
υποκειμένου.
• Δρων υποκείμενο που δρα
εκούσια ≠ αυτό που δρα ακούσια.
• Δρων υποκείμενο που επηρεάζει
τη δικιά του κατάσταση ≠ αυτό
που επηρεάζει την τύχη ενός
άλλου προσώπου.
• Πίσω από τη δράση ενός
χαρακτήρα μπορεί να υπάρχει η
επιθυμία (η ελπίδα μιας
ευχαρίστησης: ηδονικό κίνητρο)
ή η συνείδηση της υποχρέωσης
(ηθικό κίνητρο) ή ένας ευνοϊκός
υπολογισμός (η ελπίδα ενός
πλεονεκτήματος, το οποίο θα
οδηγήσει στην επίτευξη ενός
στόχου: ρεαλιστικό κίνητρο).
• Η ένδειξη των κινήτρων της
πράξης υποδεικνύει τις τάσεις
του χαρακτήρα του προσώπου.
 Seymour Chatman (1928-)
• Αφήγηση = συνδυασμός «ενός
τι και ενός τρόπου», όπου το τι
είναι η ιστορία μιας αφήγησης,
και ο τρόπος είναι ο λόγος της.
• Για να κατανοήσουμε ένα
χαρακτήρα, πρέπει να τον
ερμηνεύσουμε και να τον
ανακατασκευάσουμε.
• Χαρακτήρας = συνολο
χαρακτηριστικών
(χαρακτηριστικό = μια μάλλον
σταθερή ή μόνιμη ανθρώπινη
ποιότητα).
13
 Umberto Eco (1932-)
• Μυθοπλαστικός χαρακτήρας = ένα
σημειωτικό αντικείμενο, ένα σύνολο
ιδιοτήτων.
• Οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες ζουν σε
έναν ατελή κόσμο, στον οποίο έχουμε
γνωστική πρόσβαση, αλλά δεν μπορούμε
να τον επηρεάσουμε με κανένα τρόπο και
όπου δεν μπορούν να αναιρεθούν οι
πράξεις των χαρακτήρων.
• Οι πετυχημένοι χαρακτήρες:
παραδείγματα υψίστης σημασίας για την
«πραγματική» κατάσταση του
ανθρώπου, επειδή, όταν καταλαβαίνουμε
πραγματικά τη μοίρα τους, αρχίζουμε να
υποψιαζόμαστε ότι και εμείς, ως πολίτες
του πραγματικού κόσμου, σκεφτόμαστε
τον κόσμο μας με τον ίδιο τρόπο όπως οι
φανταστικοί χαρακτήρες σκέφτονται το
δικό τους.
 Βαγγγέλης Αθανασόπουλος (1946-2011)
«Αυτά τα φανταστικά πρόσωπα
που κινούνται μέσα σε ένα
μυθιστόρημα, τα οποία
ονομάζουμε μυθιστορηματικούς
χαρακτήρες και όχι πρόσωπα,
καλούμεθα να εξετάσουμε όχι ως
πρόσωπα, αλλά ως πυρήνες της
μυθοπλασίας»

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ
 Ως προς τη λειτουργία τους
 Ως προς τον τρόπο παρουσίασής
τους
 Ως προς τον βαθμό της αλλαγής
τους στη διάρκεια της πλοκής
 Ως προς τη σημασία τους
 Ως προς τη σχέση τους με την
κοινωνία.
 Ως προς τη λειτουργία Ως προς Ως προς την εξέλιξή
τους τη μέθοδο τους στη διάρκεια
παρουσία της ιστορίας
σής τους
1) Πρωτεύοντες (κύριοι, 1) Η 1) Στατικοί
βασικοί) μέθοδος 2) Δυναμικοί
α. πρωταγωνιστής (ήρωας ή της
αντιήρωας): άμεσης
(εξελισσόμενοι)
β. “ανταγωνιστής” έκθεσης
γ. “καταλύτης”
2) Η
2) Δευτερεύοντες δραματι
διακοσμητικός (π.χ. ένας κή
κωµικός χαρακτήρας) μέθοδος
πληροφοριακός (π.χ. ένας
αγγελιαφόρος)
ακροατής
σχολιαστικός
σημείο αναφοράς
Ως προς τη Ως προς τη Ως προς την
σημασία τους σχέση τους με εσωτερική ζωή
την κοινωνία
1)Οικουμενικοί 1)Κομφορμιστές Ως προς το ήθος
2)Ειδικοί 2)Επαναστάτες (Αριστοτέλης)
1)«σπουδαίοι»
2)«φαύλοι»
(Bremond)
1)Ρεαλιστές-
ωφελιμιστές
2)Ηθικοί
3)Ηδονοθήρες
Ως προς τη διείσδυση
στην εσωτερική ζωή
1)Διαφανείς
2)Αδιαφανείς
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ΚΑΙ
ΤΗΝ ΥΠΟΜΟΝΗ
ΣΑΣ!!!