სკოლა - საბაზო

საგანი - ქართული ლიტერატურა

კლასი - VIII
პედაგოგი - ეკატერინე ღაღანიძე
თარიღი - 2021 წლის 18 იანვარი
 ბედი ქართლისა

ნიკოლოზ ბარათაშვილი
ნაწილი პირველი
ერეკლე II და ნიკოლოზ ბარათაშვილი
ნიკოლოზ ბარათაშვილის საგვარეული
შტო
ისტორიული კონტექსტიკრწანისის ბრძოლა 1795 — ბრძოლა ქართლ-
კრწანისის ბრძოლა, კახეთისა და სპარსეთის ლაშქარს შორის
გამარჯვება და ღალატითბილისთან, კრწანისის ველზე, როცა აღა-
მაჰმად-ხანმა თავისი ძალაუფლების
განმტკიცების შემდეგ, ერეკლე II-ს ქართლ-
კახეთის სამეფოზე სპარსეთის ბატონობის
აღდგენა მოსთხოვა. ბრძოლის პირველ ეტაპზე
ერეკლემ გამარჯვება მოიპოვა, მაგრამ
მოგვიანებით, მოღალატეების მეშვეობით, აღა-
მაჰმად-ხანმა ხელახლა წამოწყო შეტევა და
თბილისის აღებაც მოახერხა.
 ლექსიკონი:
მწყემსი კეთილი - ღმერთის მეტაფორაა.
წმინდა სამწყსო - აქ: ანგელოზები.
გულთა-მხილავი - ღმერთის ეპითეტია.
ცხოვარნი - აქ: ქართველები.
გვესწრაფე - გვიშველე, გვიხსენი.
ხელთ-აღმპყრობელი - მშველელი, მფარველი, შემწე, დამხმარე,
მხსნელი.
ბანაკი - საომრად გამზადებული ლაშქარი.
ცათა წინაშე - უფლის წინაშე.
ვითარის - როგორი კადნიერება - გამბედაობა, თავხედობა.
ნაღარა - ჩასაბერი საკრავი, დიდი საყვირი.
გაქეზებული - აქ: გამოცდილი, მრავალი ომის გადამტანი.
შეგულიანებული.
განუმტკიცებდენ მკლავთა ქართველთა - ძალას მატებდნენ.
მყის ჩაიკეცეს ქუდები - ძალა მოიკრიბეს, იერიშზე გადასასვლელად
მოემზადნენ, მხნეობით აღივსნენ.
 „ბედი ქართლისა“
კარი პირველი (პირველი ნაწილი)
„მწყემსო კეთილო, შენს წმიდას
სამწყსოს
შემოვავედრებ ჩემსა სამეფოს!
გულთა-მხილავო, შენ უწყი, რაც დღეს
საქართველოსა ჭირნი მოადგეს!
მრავალ არიან, უფალო, მტერნი
და წარიტაცონ შენნი ცხოვარნი!
გვესწრაფე, ჩვენო ხელთ-აღმპყრობელო,
და აღადგინე დღეს საქართველო!" -
ასე ილოცდა მეფე ირაკლი
ბანაკსა თვისსა გულით მხურვალი.
ცათა წინაშე დიდია მსხვერპლი
მამულისათვის მეფისა ცრემლი!
ბატონს თვის ჯარი კრწანისის მინდვრად
დაებანაკა სპარსთთან საომრად!
პატარა კახი აღა-მაჰმად-ხანს
უპირებს შებმას ძლიერს, რისხვიანს.
ამ დროს გამოჩნდა სამხრეთით მტერი.
ცა მოწმენდილი, ცა მშვენიერი
ზე-დაჰნათლიდა ბრძოლისა ველსა,
და ირაკლიცა ჯარსა ქართველსა
განამხნევებდა მამობრივის ხმით:
"ჰხედავთ, ვითარის კადნიერებით
შეკრბების ჩვენზედ უსჯულოება!
საქართველოს დღეს გარდაუწყდება
თავისი ბედი და უბედობა!
დღეს ეჭირვება მამულს მხნეობა!
დღეს მეცა თქვენში ვარ მეომარი,
ვითა თქვენგანი ერთი მხედარი:
დღეს გამოჩნდება, ვინ არს ერთგული,
ვის უფრო გვიყვარს, ძმანო, მამული!" -
„შენი გამჩენის ჭირიმე, შენი,
რომ გაგვაგონე კვლავ ხმა სალხენი!" -
შეჰბღავლა მეფეს ჯარმა ერთის ხმით:
"ჩვენ თუნდ სულ ერთს დღეს
დავიხოცებით,
ოღონდ შენ იყავ, მეფევ, დღეგრძელი!
მტერი რა მტერი, ოდეს ქართველი
ბატონს ირაკლის ნუგეშად ჰხედავს;
მისთვის სიცოცხლეს ვინღა დაზოგავს!"
ნეტარ მეფისა გულს მამობრიულს,
ოდეს მოყმენი, ვით მამას შვილნი,
განუცხადებენ თავისს სიყვარულს!
დაჰკრეს ნაღარა, გულნი შეზარა
და მტერთ საომრად ჯარნი შეჰყარა.
ხმა ნაღარისა, ხმა ეს ბრძოლისა
ვით არ აღგანთებს, გმირო ქართლისა!
მხდალსა განგამხნევს, მხნეს განაღვიძებს,
და მიჯნურსაცა სულს შეუშფოთებს!
შეექმნათ მწარე, ძლიერი ომი:
ვითა ნადირსა მშიერი ლომი,
ეკვეთნენ სპარსთა ივერთ მხედარნი
და მტკვარსა შეჰრთეს სისხლისა
ღვარნი!
ორნივ იბრძვიან გამწარებულნი,
ორნივ ომებში გაქეზებულნი.
თამაზ, ენისენთ მოურავის ძე,
და იოანნე, კახთ აბაშიძე,
განუმტკიცებდენ მკლავთა
ქართვეალთა;
მეფის ირაკლის ღვაწლი ყოველთა
შთაუდგამს სულსა ვაჟკაცობისას, -
მაინც ვერ ჰხედვენ ბოლოს
ბრძოლისას.
რა ნახეს ქართველთ, გაჭირდა
საქმე,
მყის ჩაიკეცეს ქუდები თურმე,
ხრმალს ხელი იკრეს მამაპაპურად
და დაერივნენ თავისებურად!
 განმარტებები:

 ნაწარმოები იწყება ერეკლე მეფის ლოცვით. იგი

ღმერთს ავედრებს თავის სამეფოს და ხალხის
გადარჩენასა და ქვეყნის აღდგენას სთხოვს. აქვე
ავტორი აღნიშნავს, რომ ღმერთისთვის დიდი
მნიშველობა აქვს მეფის ცრემლს.
 მეფე ჯართან ერთად კრწანისის მინდვრადაა
დაბანაკებული და აღა-მაჰმად-ხანთან საომრად
ემზადება. მოწინააღმდეგე ძლიერი და მრისხანეა.
 ირაკლი (ანუ მეფე ერეკლე) მამობრივად ამხნევებს
ჯარს და ეუბნება, რომ ახლა წყდება საქართველოს
ბედი, რადგან საქართველოზე „შეკრბების
უსჯულოება“ და სწორედ ახლა გამოჩნდება, ვის უფრო
უყვარს მამული. ამიტომ ერეკლე ახსენებს მეომრებს,
 განმარტებები:
 მაგრამ ჯარს არ ეშინია მტრის მაშინ, როცა ნუგეშად ერეკლეს ხედავს და მზადაა,
მეფისთვის თავი გასწიროს (ამ მონაკვეთში მეფის მიმართ მოწიწება და
სიყვარული).
 ჯარი თავის სიყვარულს უზირებს მეფეს და საომრად მზადებას იწყებს, ნაღარისა
და ბრძოლის ხმა საბრძოლველად აღანთებს ქართველებს, „მხდალსა
განგამხნევს, მხნეს განაღვიძებს და მიჯნურსაცა სულს შეუშფოთებს!“
 იწყება მწარე და ძლიერი ომი, ქართველები სპარსელებს მშიერი ლომებივით
ეკვეთნენ. მეფე ირაკლის ღვაწლი მათ მხოლოდ ამხნევებდა და ვაჟკაცური
საქციელისკენ მოუწოდებდა.
 როცა ბრძოლა ძალიან გაჭიანურდა და ქართველებიც მიხვდნენ, რომ საქმე
გართულდა, მამაპაპურად იკრეს ხელი ხმალზე და გაათმაგებული ძალით
დაიწყეს ბრძოლა.
 იფიქრეთ:
 როგორია ჯარის დამოკიდებულება
მეფისადმი?
 როგორ მიმართავს ერეკლე მეორე ჯარს,
ბრძოლაში თანასწორია თუ არა მეფე და
ჯარი?
 როგორაა აღწერილი ბრძოლის სცენა, რა
მხატვრული ხერხები გამოიყენა ავტორმა?
(აირჩიე: ჰიპერბოლა, ეპითეტი, შედარება,
მეტაფორა)
 მეფის რომელი თვისებები გამოიკვეთა ამ
მონაკვეთში?
 დავალება:

 ტექსტის წაკითხვა, გაშინაარსება და დასწავლა

 ლექსიკონზე მუშაობა
 წერითი დავალება: ეპიზოდის შინაარსი
 აღწერეთ,რა დამოკიდებულება აქვს ჯარს მეფე
ერეკლესადმი და მეფეს - ჯარისადმი, იმსჯელეთ,
რაზე მეტყველებს მათი ურთიერთგაგება?
 ბონუსი:
ერეკლე მეფის დროინდელი
საქართველო და „ბედი ქართლისა“ -
ისტორიული კონტექსტი