კავკასია

ცირა ბარამიძე
22. 02. 2017
კავკასიის რეგიონი
 მსოფლიოს ერთ-ერთი
უმნიშვნელოვანესი და რთული
შედგენილობის რეგიონი
 სხვადასხვა ხალხებით, ენებით,
 განსხვავებული პოლიტიკური
სივრცეებითა და განსხვავებული
პოლიტიკური გაერთიანებებით,
 განსხვავებული კონფესიებით, გაყინული
თუ მოქმედი კონფლიქტებით.
გეოგრაფიული მდებარეობის
გამო
იმპერიათა
ინტერესების
შეჯახების ადგილი,
ხშირად ამ ინტერესთა
მსხვრევის ადგილიც
კავკასიის ფუნქციები

გეოპოლიტიკური
გეოეკონომიკური
კულტურულ-
ცივილიზაციური
კავკასიის ფიზიკური
გეოგრაფია
იგი შემოსაზღვრულია
კუმა-მანიჩის ღრმულით -
ჩრდილოეთით,
ირანითა და თურქეთით -
სამხრეთიდან,
ყუბანის შესართავით - დასავლეთიდან,
აფშერონის ნახევარკუნძულით -
აღმოსავლეთიდან
იყოფა

კავკასიონის მთავარი
წყალგამყოფი ქედი კავკასიონს
ყოფს
 ჩრდილოეთ კავკასიად
(იმიერკავკასიად - ფართობი 250
ათასი კვ.კმ.)
 ამიერკავკასიად (ფართობი - 190
ათასი კვ.კმ.)
კავკასიონი გადაჭიმულია
ტამანის
ნახევარკუნძულიდან
აფშერონის
ნახევარკუნძულამდე
 დასავლეთ კავკასიონი (იალბუზამდე),
 ცენტრალური კავკასიონი (იალბუზსა და
მყინვარწვერს შორის),
 აღმოსავლეთი კავკასიონი
(მყინვარწვერის აღმოსავლეთით)
იალბუზი (5642 მ)

კავკასიონის
უმაღლესი
მწვერვალია
ამიერკავკასიის ბარი
შავი ზღვიდან კასპიის
ზღვამდე. მისი სიგანე
აზერბაიჯანში 160 კმ
აღწევს, დასავლეთ
საქართველოში - 90კმ.
ამიერკავკასიის ბარი
 კოლხეთის დაბლობი
 იმერეთის მაღლობი
 შიდა ქართლის ვაკე
 იორ-აჯინოურის ზეგანი
 ალაზან-აგრიჩაის ვაკე
 მტკვარ-არაქსის დაბლობი
მცირე კავკასიონი
გადაჭიმულია შავი ზღვისა
და ნარაქსის ხეობამდე.
აღმოსავლეთით მისი
გაგრძელებაა თალიშის
მთები
მცირე კავკასიონი
 აჭარა-თრიალეთის, ლოქ-ყარაბაღისა და
ჩრდილოეთ სომხეთის მთათა
სისტემებად.
 უმაღლესი მწვერვალია მთა გიამიში
(3724 მ) მუროვდაღის ქედზე, თალიშის
მთებისა - მთა გომურგოი (2744 მ).
სამხრეთ კავკასიის
ვულკანური მთიანეთი
 მაღალი ვულკანური პლატოების,
ქვაბულების, მასივებისა და ქედების
ერთობლიობას. უმაღლესი
მწვერვალია არაგაწი (4090 მ).
მთიანეთის სამხრეთით მდებარეობს
არაქსის შუადინების ტექტონიკური
ქვაბული, რომელიც ვრცელდება
მდინარე არაქსის გასწვრივ დაახლოებით
300 კმ-ზე.
სასარგებლო წიაღისეული
 ტყვია-თუთიისსაბადოებია ჩრდილოეთ
ოსეთსა და საქართველოში, სპილენძისა
და მოლიბდენის - ყაბარდო-ბალყარეთსა
და სომხეთში, რკინისა - აზერბაიჯანში,
იქვეა ალუნიტებიც,
 მანგანუმისა
და ქვანახშირისა -
საქართველოში, ნავთობ-აირისა -
აზერბაიჯანში, ჩეჩნეთ-ინგუშეთში,
დაღესტანში, კრასნოდარისა და
სტავროპოლი სმხარეებსა და
აღმოსავლეთ საქართველოში.
ფართობი
კავკასიის ფართობი
დაახლოებით 440
ათასი კვ. კმ.-ია, სადაც
30 მილიონი ადამიანი
ცხოვრობს
კავკასია

მდიდარია
მინერალური წყლებით,
საშენი მასალითა და
სხვა.
მთავარი მდინარეებია:
 მტკვარი (1364 კმ),
 ყუბანი (906 კმ),
 კუმა (802 კმ),
 თერგი (623 კმ),
 რიონი (327 კმ).
მნიშვნელოვანი ქალაქებია:

 სოჩა(სუაშე 337.000)
 ბაქო (1.757.000),  ვლადიკავკაზი (320.000)
 თბილისი (1.264.000),  სტავროპოლი (318.000)
 ერევანი(1.215.000),
 მაჰაჩყალა (315.000)
 კრასნოდარი(620.000)
 განჯა (232.000)
 ნალჩიკი (207.000)
 ჯოხარყალა (გროზნო,4
01.000),
 გიუმრი (206.000)
 ქუთაისი (200.000).
ძველი ქალაქები
 ერევანი (ცნობილია ძვ. წ. 782 წლიდან როგორც
ურარტული ციხესიმაგრე ერებუნი),
 ქუთაისი (აიას სახელით ცნობილია ძვ. წ. მე-6 ს-
დან, როგორც ლეგენდარული კოლხეთის
სამეფოს დედაქალაქი),
 ვანი (მცირე ქალაქი დასავლეთ საქართველოში,
 დიოსკურია (ამჟამინდელი სოხუმი),
 ფაზისი (ახლანდელი ფოთი),
 ბარდა (კავკასიის ალბანეთის დედაქალაქი)
და სხვა.
დერბენტი - იგივე დარუბანდი

კავკასიის აღმოსავლეთის
კარიბჭე კასპიის ზღვის
სანაპიროზე
( დარ - სპარს. კარი, ბანდ -
შემკვრელი)
მნიშვნელოვანი პორტებია
ბათუმი
ფოთი
ნოვოროსიისკი
პალეოკავკასიური სამყარო
ჰურიტულ-მითანური
 ურარტული
ელამური
 ხათური
ლელეგური
ბასკური...
 უფრო მოგვიანებით
დავკარგეთ:

ალბანური და
უბიხური...
ინდოევროპული
სომხური
ოსური
(ირანულენოვანი შტო)
თურქული ენები
აზერბაიჯანული (ოღუზური
შტო)
 ყუმუხური (ყივჩაღური შტო)
ნოღაური
ყარაჩაული
ბალყარული
კავკასია

მსოფლიოს
მომავალი მოწყობის
მიკრომოდელი
მულტიკულტურალიზ
მი და ტოლერანტობა
კავკასიაში
ეთნოლინგვისტური ატლასი
საკურორტო ზონები
მინერალური წყლები
პიატიგორსკი
კისლოვოდსკი
შავი ზღვისპირეთი (ანაპასა
და ბათუმს შორის) და
სხვა.
ეთნოისტორია

აბორიგენ, ავტოქთონ
კავკასიურ ეთნოსებს
ემატებოდნენ მოსული
ეთნოსები
(ინდოევროპული,
თურქულენოვანი)
იბერიულ-კავკასიურ ენათა
ოჯახი
 ქართველური ენები
 აფხაზურ-ადიღური
ენები
 ნახური ენები
დაღესტნური ენები
სამხრეთევროპეიდული
რასა
ხმელთაშუა-ბალკანური
წინააზიური
ინდოპამირული
წინააზიური რასა - ტიპები:
კოლხური
იბერიული
კავკასიონური
კავკასიონური ტიპი:
 ჩეჩნები
 ინგუშები
 ოსები
 ყაბარდოელები
 დაღესტნელები (მთიანი რეგიონი)
კოლხური ტიპი:
ხმელთაშუა-ბალკანური
რასის ადიღური ტიპის
ნიშნები
იბერიული ტიპი:
 მესხები,
ჯავახები (მსგავსება - კლასიკურ
წინააზიუირ ფორმებთან - ასურელები,
სომხების ზოგიერთი სამხრეთული ჯგუფი)
ინდო-პამირული რასის
დასავლეთ კასპიური
ვარიანტი:
აზერბაიჯანელები
აღმოსავლეთ დაღესტნური
ჯგუფები
ეთნოლინგვისტური ატლასი
 ოროგრაფიული და გეომორფოლოგიური
დარაიონება ემთხვევა მატერიალური და
სულიერი კულტურის ჩამოყალიბების
თავისებურებებს
კავკასიური კულტურა
დომინანტური
დიფერენცირებულ
ი
პირველყოფილი
საცხოვრისები
ქვის(პალეოლითი,
ნეოლითი)
ბრინჯაოს
რკინის
პალეოლითი
2 მილიონი წლის წინ გამოჩნდა ადამიანი
 ძვ. წ. XII – XI ათასწლეულამდე
გაგრძელდა
ნეოლითი
VIIIათასწლეული
(მწარმოებლური
მეურნეობა -
მიწათმოქმედება,
მესაქონლეობა)
ბრინჯაოს ხანა

ძვ. წ. IV
ათასწლეულის მეორე
ნახევრიდან
რკინის ხანა
ძვ. წ. I ათასწლეულის
პირველ ნახევარში
 უნდა დაისვას
მატერიალური და
ენობრივი კულტურის
იდენტიფიკაციათა
ურთიერთმიმართების
საკითხი
ძვ. წ. I ათასწლეული
 ურარტული ექსპანსია
 სკვითური ექსპანსია
 აქემენიდური კულტურის ზეგავლენა
 აბორიგენთა (ურარტუ, ხურიტულ-
მითანური, ხათური) ასიმილაცია
 დამპყრობლები
 კიმერიელები (ძვ. წ. VIII – VII სს.)
 სკვითები (ძვ. წ. VIII – VII სს.)
 სარმატები, ალანები, დანდარები
 ჰუნები (თურქულენოვანი ტომები)
 მიდია
 ირანი (აქემენიდური)
 ბოლგარები
 ხაზარები
 დამპყრობლები
 პაჭანიკები - X ს.
 რუსები - X ს. (ტმუტარაკანის სამთავრო)
 არაბები - VII ს.
 სპარსეთი (სასანიდური - 461 წ.)
 ბიზანტია
 მონღოლები - XIII ს.
 გენუელთა კოლონიზაცია ადიღეში
 1475 წელს თურქეთი ბატონდება
 დამპყრობლები
 ყივჩაღები(ებრძოდნენ ოსთა
ცენტრალიზებულ სახელმწიფოს)
 ყარაჩაელ-ბალყარელების შემოსვლა

რუსეთი XVI ს.-დან

რუსული რეფორმები
 საკუთრებამიწაზე
 ადმინისტრაციული
