Xა კლასი

კომპლექსური დავალება:
„გალვანოპლასტიკა“
მარიამ რამიშვილი
 ელექტროლიტური დისოციაცია
წყლის პოლარული მოლეკულების ელექტრული ველის გავლენით
ელექტროლიტთა მოლეკულების დაშლას იონებად ელექტროლიტური
დისოციაცია ეწოდება. ელექტროლიტური დისოციაციის შედეგად
ხსნარში წარმოიქმნება დადებითი და უარყოფითი იონები
ეკვივალენტური რაოდენობით. ამიტომ ელექტროლიტის ხსნარი
ელექტრონეიტრალურია, წარმოქმნილი იონები ჰიდრატირებულია , ე . ი .
თითოეულ იონთან შეერთებულია წყლის ერთი ან
რამდენიმე მოლეკულა.
მჟავების დისოციაციით მიიღება წყალბად–იონი (კატიონი ) და მჟავას
ნაშთის იონი (ანიონი):
 ელექტროლიზი
ელექტროლიტში ელექტრული დენის გავლისას ელექტროდებზე გამოიყოფა
ნივთიერება, ამას ელექტროლიზი ეწოდება. ეს ფიზიკო-ქიმიური მოვლენაა ,
როდესაც ელექტროდებზე ხდება ხსნარების შემადგენელი ნაწილაკების ან
ნივთიერებების დალექვა გამოყოფა, რაც არის ელექტროდებზე მეორადი რეაქცია -
შედეგი ელექტრო დენის ხსნარში გატარებით. სითხე, ისევე როგორც
მყარი სხული შეიძლება იყოს დიელეკტრიკი, გამტარი და ნახევარგამტარი .
1832 წელს ფარადეიმ შეამჩნია, რომ რაც უფრო დიდხანს გადიოდა ელექტროლიტში მუდმივი დენი , მით
მეტი ნივთიერების რაოდენობა გამოიყოფა არჩეულ ერთ -ერთ ელექტროდზე . ე .ი . გამოყოფილი მასა
დენის დინების დროის პროპორციული აღმოჩნდა . იმის შესასწავლად თუ როგორ იყო დამოკიდებული
ელექტროდზე გამოყოფილი ნივთიერების მასა დენის ძალის სიდიდეზე , ფარადეიმ დენი გაატარა A, a, B
და C ჭურჭელში მოთავსებულ სრულიად ერთნაირი კონცენტრაციისა და გვარობის ელექტროლიტებში
რადგან B და C ჭურჭელში ჩასხმული ელექტროლიტები წრედში პარალელურად არიან ჩართული და მათ
საერთო წინაღობა აქვთ. ფარადეიმ გაზომა თითოეულ ჭურჭელში ჩაშვებულ კათოდზე გამოყოფილი
ნივთიერებების მასა, დარწმუნდა რომ B და C ჭურჭელში კათოდებზე გამოყოფილი ნივთიერებების მასები
ერთნაირი სიდიდის იყო, და ეტოლებოდა A ჭურჭელში კათოდზე გამოყოფილი ნივთიერების მასის
ნახევარს. ფარადეიმ დაადგინა რომ ელექტროდებზე გამოყოფილი ნივთიერებების მასა ელექტროლიტში
გავლილი დენის ძალის პროპორციულია და ცდების შედეგად დაასკვნა , რომ ელექტროლიზის დროს
თითოეულ ელექტროდზე გამოყოფილი ნივთიერების მასა პირდაპირპროპორციულია ელექტროლიტში
გამავალი დენის ძალისა, დენის დინების დროისა .
 ელექტროლიზის გამოყენება ყოფაცხოვრებაში

ელექტროლიზს პრაქტიკაში ფარტო გამოყენება აქვს:

• ელექტროლიზის გამოყენება ხდება ბუნებრივი ნაერთებიდან ქიმიური
მეტალის მისაღებად
• მეტალების გასასუფთავებლად მინერალებისგან
• გალვანოსტეგიის სახით, რაც წარმოადგენს ნაკეთობების დაფარვას
მეტალის თხელი ფენით
• გალვანოპლასტიკაში, სადაც ხდება მეტალის ასლის მიღება
რელიეფური ზედაპირიდან
• ჩამდინარე წყლების გასაწმენდად, მასში მავნე ნივთიერებების
დასაშლელად და გამოსალექად
• მეტალის ზედაპირის გასაწმენდად
• ლითონების ელექტროქიმიური დამუშავებისთვის, რომლებიც ძნელად
დასამუშავებელია
 გამოყენებული მასალა: განიერი ჭურჭელი,
ექსპერიმენტი დისტილირებული წყალი, ორი მეტალის
ფირფიტა, ორი ელემენტი,
ბნათურა/ტესტერი ძსბვის გასაზომვად
გამოხდილი წყალი დიელექტრიკია, მარილის
დამატებით მისი გამტარობა იზრდება.

ანოდზე დაილექება ნატრიუმი, რადგან ის

უარყოფითად დამუხტულია, ხოლო კათოდზე
ქლორი, რადგან ის დადებითად დამუხტულია

ცდის N მარილის ძაბვა

რაოდენობა
1 0 კოვზი 0.04 ვოლტი
2 1 კოვზი 1.15 ვოლტი
3 2 კოვზი 3.34 ვოლტი
 ელექტრული დენი აირში
აირში დენის გავლის პროცესს აიროვანი განმუხტვა ეწოდება.
ტემპერატურის გადიდებით აირში დადებითი და უარყოფითი იონების,
ასევე თავისუფალი ელექტრონების რაოდენობის მკვეთრი გადიდების
გამო აირი გამტარი ხდება.
აირში იონიზაციის პროცესთან ერთად მიმდინარეობს შებრუნებული
პროცესი, იონების რეკომბინაცია, ელექტრონისა და დადებითი იონის
ურთიერმიახლოებისას მათი შეერთება და ატომის წარმოქმნა . თუ
ელექტრული ველი არ არის, მაშინ აირში მყარდება- დინამიკური
წონასწორობა: რამდენი მოლეკულაც იშლება იონებად, იმდენი აღდგება .
ელექტრული დენი აირში არის დადებითი და უარყოფითი იონებისა და
თავისუფალი ელექტრონების მიმართული მოძრაობა.ისეთ განმუხტვას,
რომელიც მხოლოდ გარე იონიზატორის მოქმედების დროს
მიმდინარეობს, არათავისთავადი განმუხტვა ჰქვია, თუ გარე
იონიზატორის მოქმედების გარეშე მიმდინარეობს ის თავისთავადია .
ელექტრული დენის გავლის მექანიზმი აირში გამოიყენება მაგალითად
ნათურებში.
 ელექტრული დენი ნახევარგამტარებში

ნახევარგამტარები ნივთიერებებია, რომლებსაც გამტარებლობის მიხედვით

საშუალედო ადგილი უკავიათ დიელექტრიკებსა და გამტარებს შორის.
ნახევარგამტარებში თავისუფალი ელექტრონების ისეთი რაოდენობაა, რომ ისინი
ელექტრობის ცუდი გამტარი და დიელექტრიკია. ნახევარგამტარის გამტარობას ,
რომელიც განაპირობებულია მასში თავისუფალი ელექტრონების არსებობით,
ელექტრონული გამტარობა ეწოდება.
ნახევარგამტარის ატომის წყვილები ურთიერთქმედებენ კოვალენტური კავშირით,
როემლიც საკმაოდ მტკიცეა და დაბალ ტემპერატურაზე არ წყდება,ამიტომ ის დაბალ
ტემპერატურაზე დიელექტრიკია. ტემპერატურის მომატებისას სავალენტო
ელექტრონის კინეტიკური ენერგია მატულობს და კავშირები ირღვევა. ამა დგილას
ჩნდება ხვრელი, ჭარბი დადებითი მუხტი. თავისუფალ ელექტრონებთან ერთად
ისინიც ქაოსურად მოძრაობენ. გარე ელექტრულ ველში მოთავსებისას სავალენტო
ელექტრონები ხვრელში ხტებიან, ელექტრული ველის საპირისპირო მიმართულებით.
ხვრელები გადაინაცვლებს ელექტრული ველის მიმართულებით და იქცევა
დადებითად დამუხტული ნაწილაკის მსგავსად. ამგვარად ელექტრული დენი
ნახევარგამტარში არის ელექტრონებისა და ხვრელებს შორის მოძრაობა.
ელექტრული დენის გავლის მექანიზმი ნახევარგამტარებშ გამოიყენება ძალიან ბევრ
ელექტრო მოწყობილებაში, მაგალითად: ტელევიზორში, კომპიუტერში, რადიოში და
მადლობა ყურადღებისთვის