Teatr elżbietański Natalia Kwiatkowska, Julia

Małysa
 2

Teatr elżbietański -
geneza
Teatr elżbietański rozwijał się na przełomie XVI
i XVII w. za panowania królowej Elżbiety I
(1558- 1603). Za jej rządów
w Anglii nastąpił złoty wiek rozwoju kultury.
Jeszcze na początku XVI w. sztuki teatralne
wystawiano głównie w kościołach, ale już
w latach pięćdziesiątych zaczęto odchodzić od
tej tradycji.

Thursday, November 9, 2023

 3

Teatr elżbietański -
geneza
Za umowną datę powstania teatru
elżbietańskiego przyjmuje się rok 1576. Wtedy
to bowiem przedsiębiorca James Burbage
wybudował pod Londynem pierwszy gmach
przeznaczony wyłącznie do prezentacji
widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i
rozpoczął wystawianie pierwszych sztuk.

Thursday, November 9, 2023

 4

Główni
przedstawiciele
o Wiliam Szekspir
o Christopher Marlowe
o Thomas Kyd
o Ben Jonson
o Edward Alleyn

Thursday, November 9, 2023

 5

Christopher Marlowe – ojciec

angielskiej tragedii
Jako pierwszy wprowadził do dramatu elżbietańskiego
wiersz biały. Jego najwybitniejsze działa to: „Tamerlan
Wielki”, „Tragiczne dzieje doktora Fausta”, „Żyd z
Malty”, „Edward II”. Autor często poruszał problem
przesadnej ambicji czy to
w dążeniu do władzy, czy w pragnieniu wiedzy.
Tragiczne dzieje doktora Fausta– tragedia poruszająca temat
ambicji. Sztuka nawiązuje do średniowiecznych legend o
poszukiwaniu źródeł nieskończonej mądrości i wiedzy.
Elementy takie jak czarna magia, pakty z diabłem, i inne
sztuka czerpie
z tradycji moralitetu.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 6

Wiliam Szekspir
(ur. prawdopodobnie 23 kwietnia 1564, data chrztu: 26
kwietnia 1564, w Stratford-upon-Avon, zm. 23
kwietnia?/3 maja 1616, tamże)
Angielski poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie
uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy
literatury angielskiej oraz reformatorów teatru.
Napisał około 40 sztuk, 154 sonety, a także wiele
utworów innych gatunków. Mimo że cieszył się
popularnością już za życia, jego sława rosła głównie po
śmierci, dopiero wtedy został zauważony przez
prominentne osobistości. Uważa się go za poetę
narodowego Anglii.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 7

Wiliam Szekspir
Eksperci uważają, że większość swoich prac napisał
między 1586 a 1612 rokiem. Przedmiotem ciągłej
debaty jest ich chronologia, a nawet kwestia autorstwa
większości z nich.
Wraz z Anne Hataway mieli trójkę dzieci: Susannę
i bliźnięta o imionach Hamnet i Judith.
Jego największe dzieła to: ,,Romeo i
Julia", ,,Hamlet", ,Otello", ,,Król Lear" oraz ,,Makbet".

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 8

Thomas Kyd
Autor wielu sztuk z tamtego okresu.
Jego twórczość odznaczała się dużą
dawką okrucieństwa, co
prawdopodobnie przysporzyło mu
szerokie grono odbiorców. Przyjmuje
się też, że napisał on „Ur-Hamleta”,
sztukę wystawianą w latach
osiemdziesiątych XVI wieku, która
stała się później inspiracją dla tragedii
Szekspira.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 9

Edward Alleyn ( ur.

1566, zm. 1626)
Angielski aktor, jedna z głównych postaci teatru
elżbietańskiego. Urodził się w Londynie, jako syn
oberżysty. Dla niego została napisana główna rola w
utworze Sir Thomas More, którego współautorem był
prawdopodobnie William Szekspir.
Jego postać pojawiła się również w filmie Zakochany
Szekspir.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 10

Miasto teatrów
- Londyn
Po „The Theatre” powstawały
kolejne budynki teatralne: „The
Swan”, „The Rose”, „The
Curtain” i „The Globe”. Londyn
był wtedy nazywany miastem
teatrów.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 11

The Globe
Był to budynek drewniany, wbudowany na planie
wielokąta, nie posiadający stropu
i mający scenę w formie platformy wystającej na
środek widowni, zaprojektowana tak, aby widzowie
mogli z trzech stron otaczać grających aktorów.
Czwarty bok sceny zamykały drzwi do garderoby,
przez które wchodzili na scenę autorzy. Cały
dziedziniec okalała, na poziomie pierwszego piętra,
drewniana galeryjka. Teatr elżbietański był
najdoskonalszym przykładem przestrzeni teatralnej.

Thursday, November 9, 2023 Działający w latach 1599-1642. Założony przez braci Burbage’ów.
 12

Budowa teatru elżbietańskiego

Thursday, November 9, 2023

 13

Budynek
Była to wolno stojąca budowla
na planie wielokąta. W jej
centrum znajdował się
niezadaszony dziedziniec z
rozległą sceną przylegającą do
jednej ze ścian. Nad całym
budynkiem górowała wieża
zdobiona godłem teatru,
z której trębacz oznajmiał
początek przedstawienia.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 14

Widzowie otaczali scenę jak estradę z trzech stron. Loże dla

Widownia zamożniejszych widzów mieściły się w podcieniach i na
dwóch lub trzech piętrach galerii biegnących wokół
dziedzińca. Pospólstwo gromadziło się na niezadaszonym
dziedzińcu. Widzowie nie tylko oglądali przedstawienie, ile
stawali się jego uczestnikami i współtwórcami.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 15

Budowa - scena
o Sceną było podwyższenie, platforma wychodząca na
przód pomiędzy widzów, którzy otaczali ją z trzech
stron i nie byli odgrodzeni od aktorów żadną barierą.
o Teatr elżbietański nie posiadał dekoracji
scenicznych, gustowano w kosztownych strojach
aktorów. Jedynie tylko ściana była zdobiona
gobelinami (ozdobne płótna służące do dekoracji
ścian). Informacje na temat miejsca akcji podawano
na tablicach.

Thursday, November 9, 2023

 16

Rodzaje scen
SCENA TYLNA - przestrzeń umieszczona w głębi
platformy pod dachem podtrzymywanym przez kolumny, a
także zasłonięte małą kurtyną pomieszczenie
(przybudówka) zamykające platformę. Akcja, którą na niej
rozgrywano, działa się pomieszczeniu lub w miejscu o
ograniczonej przestrzeni.
SCENA PRZEDNIA – z przodu platformy. Rozgrywana
akcja ma miejsce w plenerze, na jakimś rozległym terenie.
SCENA GÓRNA - to przedłużenie pierwszego piętra
galerii, biegnące pod osłaniającym scenę tylną dachem i
tworząca rodzaj balkonu.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 17

Aktorzy
Był to teatr gwiazdorski. Dobrzy aktorzy cieszyli się
zasłużoną sławą, byli szanowanymi, zamożnymi ludźmi.
W teatrze nie występowały kobiety, role kobiece grali
młodzi, urodziwi mężczyźni przed mutacją.
Przedstawienia musiały wzruszać, bawić, budzić grozę,
obfitować
w niezwykłe i sensacyjne wydarzenia.
Aktorzy byli zawodowcami, dbali o wymowę, każdym
gestem i ruchem starali się uzyskać wrażenie
prawdopodobieństwa.

Thursday, November 9, 2023

 18

Aktorzy
Aktorzy często zwracali się do publiczności
bezpośrednio, nawiązywali z nią bliski
kontakt. Odważne wystąpienia grup
teatralnych doprowadziły do pojawienia się
cenzury, która w dużym stopniu utrudniła
pracę aktorów.
Atakowano autorów za lekceważenie zasad
powszechnie obowiązujących, ale ten styl
zyskał także grono zwolenników, którzy
doceniali jego nowatorstwo.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 19

Stroje aktorów

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 20

Dekoracje
Teatr elżbietański cechował się umownością.
Nie stosowano w zasadzie dekoracji,
zastępując je napisami (np. „w pałacu") lub
informacją zawartą w dialogach. Czasem
tylną ścianę sceny ozdabiano gobelinami. Za
to kosztowne były kostiumy.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 21

Publiczność
Widzowie w teatrze elżbietańskim mogą być wszyscy, których stać na
zakupienie biletu lub wynajęcie aktorskiej trupy. Publiczność,
a zwłaszcza przedstawiciele niższych klas społecznych, bywała
hałaśliwa i żywo reagowała na akcję przedstawienia. W zwyczaju było
wiwatowanie, klaskanie, tupanie, a nawet w przypadku skrajnego
znudzenia spektaklem rzucanie w grających drobnymi kamieniami.
Na parterze były miejsca stojące, za które trzeba było zapłacić jednego
pensa. Widzów, którzy się tam gromadzili nazywano "kiełbiami".
Miejsca w galerii były siedzące za dodatkową opłatą.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 22

Zachowanie widzów
- porównanie

W czasach Wiliama Szekspira Obecne czasy

Widzowie mogli jeść i pić Nie jeść i nie szeleścić papierkami
Głośno wymieniać uwagi na temat widowiska Nie kaszleć i nie kichać
Wyrażać opinie na temat aktorów Nie śmiać się za głośno
Polemizować z bohaterami sztuki Nie rozmawiać

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 23

Reguły teatru
Zerwanie z zasada trzech jedności (czasu, miejsca, akcji),
Wrażliwość i wyobraźnia teatralna twórcy oraz widza,
Ukazanie wiecznych dylematów człowieka,
Tragizm i komizm życia na różnych szczeblach społecznych,
Tajemniczość,
Pojawienie się świata irracjonalnego,
Rola fatum, losu w kreowaniu dziejów bohaterów,
Zmienność charakteru postaci,
Bohaterowie ulegają transformacjom, popadają w skrajne stany emocjonalne, mają bogate życie psychiczne,
Plastyczny język, pełny metafor, porównań, dialogów,
Występowanie scen krwawych, drastycznych, ukazanych bezpośrednio, a nie pośrednio poprzez opis.
Thursday, November 9, 2023
 24

Elementy struktury
przedstawienia teatralnego
 Przedstawienia odbywały się między godziną piętnastą
a osiemnastą, bez względu na pogodę.
 Repertuar teatru był sygnalizowany przez kolor flag
wywieszanych na budynkach teatralnych: biała oznaczała
komedię, czarna - tragedię.
 Brak dekoracji. W tekście dialogu musiały więc być zawarte
informacje o miejscu i czasie akcji. Jeśli tak się nie działo, na
scenie pojawiał się jeden z aktorów, niosąc tablicę
z niezbędnymi napisami.
 Przedstawieniom towarzyszyła muzyka, wykonywana przez
orkiestrę.

Thursday, November 9, 2023

 25

Porównanie teatru
elżbietańskiego
z teatrem starożytnym
Teatr był jedną z najważniejszych instytucji kulturalnych
elżbietańskiej Anglii. W przeciwieństwie do teatru antycznego
(greckiego), w którym widzowie oglądając wzniosłe wydarzenia,
doznawali duchowego wstrząsu i przeżywali moralne
oczyszczenie (katharsis), teatr epoki elżbietańskiej miał
dostarczać rozrywki przede wszystkim przedstawicielom
warstwy mieszczańskiej i szlacheckiej, choć i koronowane głowy
nie gardziły uczestnictwem w spektaklach. Inna rzecz, że pod
maską banalnych nieraz kompozycji scenicznych Szekspir
przemycał treści uniwersalne, które docenili w pełni dopiero
potomni.

Thursday, November 9, 2023

 26

Porównanie teatru elżbietańskiego

z teatrem starożytnym
Teatr elżbietański Teatr starożytny
Nie obowiązuje zasada trzech jedności Obowiązuje zasada trzech jedności (czasu, miejsca,
akcji)
Występuje wiele wątków Decorum – forma dostosowana do treści
Podział na akty i sceny, brak chóru Epejsodiony i stasiomony, obecność chóru
Sceny zbiorowe Na scenie maksymalnie trzech aktorów
Bohaterowie podejmują decyzje, które następnie Fatum - nieodwołalna decyzja Bogów, przeznaczenie
wpływają na ich los
Bohaterowie z różnych sfer, o różniącym się charakterze Bohaterowie – z wyższych sfer, stały charakter

Thursday, November 9, 2023

 27

Teatr dworski
Teatr dworski funkcjonował na
dworach królewskich i magnackich.
Później jego rolę przejął teatr
publiczny. Teatr dworski wyróżniał się:
tematami mitologicznymi, bogatymi
dekoracjami
i alegorycznymi kostiumami.

Thursday, November 9, 2023

 28

Teatr publiczny
Teatr publiczny był przeznaczony dla
prostego ludu. Od teatru dworskiego
różnił się tym, że jego dekoracje,
stroje i maski były bardziej uboższe.
To właśnie on miał największe
znaczenie w historii. Teatry te
zwiększały niebezpieczeństwo
zarażania się
w latach zarazy oraz odciągały
najemników od pracy.

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text

 29

Dziękujemy za
uwagę!
Natalia Kwiatkowska, Julia
Małysa

Thursday, November 9, 2023 Sample Footer Text