UNIVERSITETI I PRISHTINËS

FAKULTETI EKONOMIK
Studime Master

SISTEMI INFORMATIK I MARKETINGUT

(SIMk)

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Kemi folur per…
• Trendet e zhvillimit të konceptit të SIMk
• Organizimi i aktiviteteve të zhvillimit të
SIMk
• Pjesëmarrja e shfrytëzuesve në zhvillimin
e SIMk
• Hulumtimet e marketingut dhe SIMk
• Roli, rëndësia dhe përparësitë e SIMk

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Vazhdojmë…

•Analiza e nevojave për informata të

marketingut
•Koncepti i matjes së nevojave për
informata të marketingut
•Teknikat e matjes së nevojave për
informata të marketingut
•Metoda CSF
•Modeli i SIMk

Prof.Dr.Mihane Berisha
• Disa lloje të veqanta të SIMk:
• Evoluimi i SIMk
• Sistemi informatik për procesim të
transakcioneve (TPS)
• Sistemi për mbështetje te vendimeve
të marketingut (MkDSS)
• Sistemi informatik ekzekutiv i
marketigut (MkEIS)
• Sistemi i ekspertëve (ES)

Prof.Dr.Mihane Berisha
Analiza e nevojave për informata të
marketingut

Prof.Dr.Mihane Berisha
Analiza e nevojave për informata të marketingut

SI - zhvillohen me qëllim që të sigurojnë informata për

marrësit e vendimeve.

SIMk nuk bënë përjashtim!!!.

….marësit e vendimeve shpeshëherë nuk e dinë :

cilat janë nevojat e menaxherëve për informata të marketingut
për çfarë informata kanë ata nevojë
çfarë bëjnë menaxherët e marketingut dhe
cili eshte roli dhe rëndësia e SIMk në ndërmarrje

e dinë se ç'farë informata kanë në dispozicion.!

Prof.Dr.Mihane Berisha
Analiza e nevojave të menaxherëve të
marketingut për informata
eshte paraqet pikë
fillestare në zhvillimin e SIMk
Disa kufizime...

SIMk:
- sa i njeh menaxheri i marketingut nevojat e tij për informata,
- sa i kupton ai problemet,
- si i kërkon informatat nga bashkësia e të dhënave,
- si i vlerëson të dhënat,
- si i filtron ato etj.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 kufizimet praktike dhe konceptuale me rastin e
vlerësimit të nevojave të menaxherëve për
informata të marketingut:
• 1) ... nuk i njohin nevojat e tyre për
informata

• analisti sistemor nuk mund të sigurojnë

përgjigje të plotë dhe ofron atë që ai
mendon se është e nevojshme për
menaxherët dhe atë që ai mendon se
mund të nevojitet.
Prof.Dr.Mihane Berisha
• 2)...është vështirë të parashikohen nevojat
për informata sidomos -vendimet
strategjike - për nga natyra janë të pa
parashikueshme dhe i përcjellë një
pasiguri e madhe.
• ....perdoren informata jo formale, dhe
shpeshëherë subjektive.
• 3) …dallimet në stilin e menaxherëve
lidhur me zgjidhjen e problemeve.
– procesi i mbledhjes së të dhënave
– procesi i vlerësimit të informatave
Prof.Dr.Mihane Berisha
Teknikat e matjes së nevojave për
informata të marketingut

Prof.Dr.Mihane Berisha
metodat për matjen e nevojave për
informata
• a) analiza e të dhënave
• b) analiza e procesit të marrjes së
vendimeve
• Analiza e të dhnave - përcaktonë:
– cilat informata është duke i marr menaxheri
– për cilat informata ka nevojë menaxheri, por
nuk mund ti gjejë ato.

Prof.Dr.Mihane Berisha
• b) Analiza e procesit të marrjes së
vendimeve:
• përcaktonë vendimet kryesore të cilat kanë
nevojë për informata
• zhvillimin e modeleve analitike për çdo vendim
të identifikuar me qëllim të izolimit të kërkesave
për informata

Në përgjithësi…
• vendime të strukturuara (të programuara ) -
metoda e analizës së të dhënave.
• vendimet janë jo të strukturuara (jo të
programuara)- metoda e analizës së të dhënave
nuk ndihmon, prandaj përdoret metoda e dytë.
Prof.Dr.Mihane Berisha
 Metoda CSF
• vështirësitë në identifikimin e nevojave për
informata
• pakënaqësitë me metodat tradicionale të
matjes së nevojave për informata
• ... Zhvillimi i qasjes sipas së cilës
menaxherët e marketingut duhet të njohin
faktorët kritik të suksesit (angl. Critical
Success Factors – CSF) CSF

Prof.Dr.Mihane Berisha
 …sipas CSF
• duhet të njihen nevojat individuale të
menaxherëve për informata për sa i
përket:
• llojit të informatave
• nevojat për informata të menaxherëve
dallojnë nga njëri menaxher te tjetri

Prof.Dr.Mihane Berisha
CSF - faktorët të cilët janë përcaktuar si
kritik për efikasitetin e afarizmit.
afarizmit
• .p.sh. ..faktorë kyq për suksesin e zinxhirit
të hipermarketeve është:
– vëllimi i shitjes, sepse është në
proporcion të drejtëpërdrejtë me profitin
të cilin e arrijnë individualisht
hipermarketet si dhe tërë zinxhirin e
hipermarketeve.

Prof.Dr.Mihane Berisha
CSF - katër faktorë kritik të suksesit:

• - struktura e degës së caktuar

• - strategjia e ndërmarrjes dhe
pozicionimi i saj në degë
• - faktorët e rrethinës
• - faktorët kohorë

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Metoda CSF – përparësi...
– i ndihmon menaxherët të percaktojnë faktorët
kritik të cilëve duhet të iu kushtohet kujdes
– i detyron menaxherët të zhvillojnë masa për
kontrollin e CSF dhe të kerkojnë informata
lidhur me ta
– i ndihmon ata të definojnë nevojat për
informata

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Ndonese Metoda CSF - nuk siguron zgjidhje të
plotë të problemit të analizës së nevojave për
informata!
• qasje operative në definimin e nevojave
për informata të menaxhmentit të lartë

• CSF meren në konsideratë gjatë procesit

të marrjes së vendimeve strategjike
shumë më tepër se sa metodat
tradicionale të matjes së nevojave për
informata.
Prof.Dr.Mihane Berisha
PAUZË!

Prof.Dr.Mihane Berisha
Modeli i sistemit informatik të
marketingut

Prof.Dr.Mihane Berisha
Modelin e parë të SIMk, Ph. Kotler (1972).

• “Qendër nervore e marketingut".

• “Qendër për informata të marketingut dhe

analizë“.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Prof.Dr.Mihane Berisha
Modeli i SIMk sipas Kotlerit
• Sistemi i raporteve te mbrendeshme :
– realizimin e shitjes,
– porosite,
– nivelin e rezervave,
– shpenzimet, logjistiken,
– pagesat dhe
– aspekte tjera te afarizmit te ndermarrjes te cilat jane
te domosdoshme per menaxheret e marketingut.
• Sistemi i informimit te marketingut:
– me ngjarjet aktuale dhe te ardhshme ne rrethinen e
marketingut.
– me percjellje e ngjarrjeve në ndërmarrje
– konkurentët,
– partnerët afarist,
– prodhimin,
– gjendjen në treg sipas segmenteve te tregut,
– trendet e lëvizjes etj.
Prof.Dr.Mihane Berisha
• Këto pjesë të SIMk të lidhur njëra me
tjetren dhe këmbejnë një numër të madhë
të të dhënave.

Prof.Dr.Mihane Berisha
• Sistemi i hulumtimeve ne marketing –
mundeson
– mbledhjen sistematike te te dhenave,
– analizen dhe
– procesimin e informatave te nevojshme per
marrje te vendimeve te orientuara ne
probleme specifike
– …ne disa raste ofron informata lidhur me me
situatat relevante ne treg dhe
– situatat problematike te cilat kerkojne zgjidhje.
• Sistemi i analizes se marketingut – përmban
– metoda dhe modele statistikore
– teknikat kuantitative te analizes dhe
Prof.Dr.Mihane Berisha
– te zgjidhjes se problemeve te marketingut.
 Këto pjesë të SIMk të lidhur njëra me tjetren dhe
këmbejnë një numër të madhë të të dhënave.
• SIMK - duhet të projektohet që të jetë një
tërësi unike per sa i përket: qëllimit,
përmbajtjes dhe komunikimit mbrenda SIMk
dhe ndermjet SIMk dhe rrethinës së tij.
• SIMk - duhet te jete i organizuar ashtu:
– siguroje informata te nevojshme per
menaxhmentin shpejtë dhe lehtë dhe
– ti mundësojë menaxhmentit manipulimin me te
dhena dhe informata mvarësisht nga nevojat e
tyre për informata.
Prof.Dr.Mihane Berisha
 Koheve te fundit SIMk- nuk ofron vetem pamjen e te
dhenave te sistemit real dhe te nevojave te menaxhereve
per informata te marketingut.

• …ofron edhe teknikat te cilat perdoren ne

fushen e intelegjences artificiale

– te cilat bejne te mundur procesimin e SIMk

eshte ne funksion te procesit te marrjes se
vendimeve.
vendimeve

Prof.Dr.Mihane Berisha
Disa lloje të veqanta të SIMk

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Evoluimi i SIMk
Deri 1960 roli i sistemeve informatike:
• i thjeshte ,
•qellim procesim e informatave lidhur me
transakcionevet afariste dhe
• mbajtjen e shenimeve te kontabilitetit.

Teknologjia informatike:
• automatizimin e disa proceseve afariste
• zevendesimin e njeriut ne kryerjen e puneve
rutinore me kompjuter.

Procesi afarist në esencë nuk ndryshonte !

Prof.Dr.Mihane Berisha
• 1970…SI - iu shtua edhe nje role tjeter,
• ai i procesimit te te dhenave ne informata.

• Keshtu lindi koncepti i Sistem Informatik i

Menaxhmenti (SIM) dhe me pastaj edhe
SIMk.
• Roli i SI u fokusua ne zhvillimin e
aplikacioneve te cilat perkrahnin
menaxheret dhe shfrytezuesit me
informata te nevojshme gjate procesit te
marrjes se vendimeve
Prof.Dr.Mihane Berisha
…u zhvilluan disa lloje te SIMk me qe rast
secili sistem i ri informatik i ka ruajtur
përparësit e sistemit të më parëshëm!
– Sistemi informatik per procesim te
transakcioneve, ose
Transaction Processing Information Systems (TPIS)
– Sistemi per mbeshtetje te vendimeve te
marketingut, ose
Marketing Decision Support Systems (MkDSS)
– Sistemi informatik ekzekutiv i marketingut ose
Marketing Executive Information Systems (MkEIS)
– Sistemi i eksperteve, ose
– Expert Systems (ES)
Prof.Dr.Mihane Berisha
• Sistemi informatik per procesim te
transakcioneve (angl. Transaction
Processing Information Systems - TPIS),
TPIS i
cili proceson informata lidhur me
transakcionet afariste ditore ne
ndermarrje.

• Sistemi informatik ekzekutiv i marketingut

(angl. Marketing Executive Information
Systems – MkEIS)-
MkEIS perkrahe top
menaxheret me informata kritike dhe ne
formate te pershtateshme gjate procesit te
marrjes se vendimeve.
Prof.Dr.Mihane Berisha
• Sistemi per mbeshtetje te vendimeve te
marketingut (angl. Marketing Decision Support
Systems – MkDSS)
MkDSS - qellim furnizimin e
menaxhereve dhe te shfrytezuesve ne menyre
interaktive dhe ad-hoc me informata gjate
procesit te marrjes se vendimeve te marketingut.

• Sistemi i eksperteve (angl. Expert Systems –

ES)
ES – SI i cili bazohet ne dituri dhe keshilla prej
eksperti nga fusha e marketingut lidhur me
marrjen e vendimeve te marketingut.

Prof.Dr.Mihane Berisha
PAUZË!

Prof.Dr.Mihane Berisha
Sistemi informatik për procesim të
transakcioneve (TPIS)

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Sistemi informatik per procesim te
transakcioneve
• 1950 - llojin me te vjeter te SI (kontabilitet).
• 30 vite ishte lloji kryesor i SI
• deri ne vitin 1980 njihej me emrin:

• Sistem per procesim te te dhenave (angl. Data

Processing Systems)

• sistem informatik klasik.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Karakteristikë…
përkrahje të transakcioneve lidhur me
aktivitetet afariste ditore siq janë:
• përgatitja dhe vendosja e produkteve në
depo,
• hyrja e lëndës së parë
• përpunimi i saj në produkte të gatshme,
• pranimi i fletëpagesave
• fakturave lidhur me shitjen e mallrave dhe
produkteve etj.
Prof.Dr.Mihane Berisha
 Aktivitetet e TPIS përfshijnë…
• mbledhjen dhe futjen e te dhenave te cilat
pershkruajne aktivitetet afariste, dhe
• procesimin e tyre ne informata.

• …ne te njejten kohe TPIS furnizon me

informata edhe menaxheret ne nivelet
tjera te menaxhmentit.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 TPIS
• Ështe i projektuar ashtu qe te perpunojne
nje numer dhe nje sasi te madhe te te
dhenave rutinore dhe qe perseriten.
perseriten
• Detyre e tij eshte te percjellë te gjitha
transakcionet te cilat ndodhin ne afarizmin
e perditeshem, dhe
• te procesoje transakcionin ne momentin
kur ai ndodhe, e jo me vone.

Prof.Dr.Mihane Berisha
• INPUTe- Burim i te dhenave (interne) te cilat
futen ne TPIS jane:
– te dhenat lidhur me transakcionet ne ndermarrjes :
– fakturat lidhur me produktet e siguruara nga depo.
• arritja e mallit te porositur nga depoja
• dergesa e llogarise bleresit
• dergesa e llogarise furnizuesit
• pershkrimi i pageses se mjeteve financiare
• pagesat me para te gatshme etj.

• OUTPUTe -Daljet nga TPIS (informatat)

– bilancin e rezervave ne depo,
– gjendjen e resurseve si ne kvantitative ashtu edhe ne
forme kvalitative.
Prof.Dr.Mihane Berisha
Sistemi për mbështetje të vendimeve të
marketingut (MkDSS)

Prof.Dr.Mihane Berisha
 MkDSS
• Ne perdorim nga vitet 1970.
• 1979- profesori amerikan John Little.
• …jane interpretuar ne menyra te ndryshme
• … jane dhene shume definicione
• … per qellim qe ti percaktojne rrjedha te ndryshme.

• MkDSS mund te trajtohet si nje faze e re ne

zhvillimin e SIMk ose pjese perberese e tij.

Cila eshte esenca e ketij sistemi dhe dimenzionet e tij

ne fushen e marketingut?
Prof.Dr.Mihane Berisha
 Definimi i MkDSS
• Sipas J. Little, “teknologjia e cila bashkon
te dhenat, softverin dhe hardverin ne
procesin e marrjes se vendimeve dhe
sigurone informata te nevojshme per
menaxheret e marketingut quhet sistem
per mbeshtetje te vendimeve te
marketingut”.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 MkDSS
• i lidhe resurset individuale dhe
• mundesit e kompjuterit
me qellim te permiresimit te procesit te
marrjes se vendimeve dhe u dedikohet
kryesisht menaxhereve te cilet
ballafaqohen me probleme te strukturuara
(operativ) dhe pjeserisht gjysme te
strukturuara (taktik).
Prof.Dr.Mihane Berisha
 MkDSS
• ….perkrah procesin e marjes se vendimeve të marketingut, por
• krijon edhe mundesin e komunikimit te menaxherit me sistem

• …qellimi: qe te sigurohen informata te nevojshme dhe te vleresohen

pasojat e mundeshme te vendimeve te marura.

• Perdore metoden e analizes ""Çka-nese"[1].

• aftësia e sistemeve për mbështetje të vendimeve për të bërë pyetje

“Çka-nëse” (angl. “What-if”) dhe për të parë konsekuencat e
ndryshimit të variablave hyrëse (inputeve) ne variablat dalese
(outpute) është një përparësi e madhe dhe e rëndësishme e
MkDSS.

[1] Metoda e analizes "What-if" e lejon marrësin e vendimeve të testojë alternativat

gjatë procesit të marrjes së vendimeve te marketingut.
Prof.Dr.Mihane Berisha
 Baza e të dhënave
• komponenta me e rendesishme e MkDSS
• Baza e te dhenave - perbehet nga burime te
ndryshme te te dhenave, por burimet me te
shpeshta te te dhenave jane ne vete ndermarrje
(burimet interne), e ndonje here edhe ne rrethine
(burrimet eksterne)[1].

• [1] Berisha, M.: Informatizimi i ndermarrjes, 1999, fq. 27.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Baza e modeleve të marjes së
vendimeve:
• modelet kvantitative te cilat i lidhin variablat dhe
perdorin shprehje matematikore.

Detyre kryesore e MkDSS eshte te siguroje te

dhena qenesore te marketingut,
• te dhenat lidhur me shitjen,
• aktivitetet e reklamave te marketingut dhe
• elemente tjera te promocionit edhe ate ne detale
dhe ne menyre te kuptueshme.

OUTPUT-et e TPIS shërbejne si element i rëndësishëm gjatë analizës së të dhënave

Prof.Dr.Mihane Berisha
dhe përkrahjes qe ofron MkDSS.
Sistemi informatik ekzekutiv i
marketingut
(MkEIS)

Prof.Dr.Mihane Berisha
 Vitet e 1980-ta
• MkDSS i cili ishte ne perdorim nga viti
1970 nuk ishte teknologjia adekuate per
perdorim nga top menaxhmenti.
• SI u zhvilluan ne menyre intenzive dhe u
karakterizuan me disa role te reja:
– U rrite fuqia e mikroprocesoreve
– Shfrytezuesit filluan te perdorin PC ne vend se te pritej perkrahja
direkte me informata nga MkDSS
– u be e qarte se top menaxheret nuk i perdornin ne
menyre direkte raportet e SI dhe nuk posedonin aftesi analitike
modeluese dmth. nuk perdorin as modelet nga
baza e modeleve e MkDSS.
Prof.Dr.Mihane Berisha
 U zhvillua koncepti sistemit informatik
ekzekutiv i marketingut - MkEIS.
• te eleminoje problemet e mbingarkeses me te
dhena dhe informata aq te pranishme ne
raportet e shkruara
• sortimin dhe filtrimin e tyre.
• Informatat prezentohen ne nje forme te
strukturuar dhe te lehte per perdorim.

• top menaxhmenti perdore kete sistem duke

shfrytezuar ekranin me prekje (angl. touch
screen)
– te njihet me paraqitjet tekstuale,
– grafike dhe
– tabelare lidhur me çeshtjetBerisha
Prof.Dr.Mihane kyqe te afarizmit
 MkEIS paraqet MkDSS ne kuptim
te gjere.
• menaxheret e nivelit ekzekutiv:
• te analizojne,
• te krahasojne dhe
• te percjellin trendet e rendesishme,
• te monitorojne realizimit e qellimeve dhe
• te identifikojne mundesit dhe problemet

Prof.Dr.Mihane Berisha
 MkEIS
• TPIS e furnizon me informata MkEIS ne
situatat kur vjen deri te paraqitja e
problemeve potenciale dhe kete e bene
edhe per sistemet tjera informatike te
permendura me larte.

Prof.Dr.Mihane Berisha
Sistemi i eksperteve (ES)

Prof.Dr.Mihane Berisha
 ES
• fazën më të lartë të zhvillimit të SI dhe
• veglën më të përsosur të përkrahjes se menaxhereve
gjatë procesit të marrjes së vendimeve të marketingut.
• risi eshte intelegjenca artificiale (angl. Artificial
Intelligence),
• aftesia e makines (kompjuterit) qe te simuloje sjelljen e
njeriut dhe të menduarit.
menduarit

SE - është SI i projektuar:
• te hulumtojë dhe
• të kuptoje problemet,
• te jep rekomandime,
• te jep keshilla dhe
• te ndermer veprime optimale ne momentin e dhënë dhe
ne kohe reale. Prof.Dr.Mihane Berisha
 ES
• njohurite e eksperteve nga disa lemi te ngushta shkencore
strukturohen ne kompjuter
• permes pergjithesimit te problemit duke perdorur metoden
heuristike[1] arrihet marrja e vendimeve ne form te vendimeve
te propozuara.

Kompjuteret e ketij sistemi jane ne gjendje te pergjigjen ne pyetje

te caktuara dhe njohurite e sistemit te eksperteve jane njohuri
te eksperteve apo te hulumtuesve ne ndonje lemi shkencore.

• [1] Berisha-Namani, M.: Informatika e biznesit, 2044. fq.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 ES
• [1] ES u zhvillua në vitet 1960 ne lëmin e vendosjes
financiare (njohurit nga kjo lëmi janë konkrete dhe të determinuara në
shkallë të lartë).
• 1960-1970- ES perdorej ne nivelin e larte (strategjik)
dhe ne arritjen e perfundimeve logjike.
• 1970- 1980, SE kishin aftesi te kufizuara te rezonimit.
• 1980-1990, perdore rregulla komplekse per zgjidhjen e
problemeve te nderlikuara dhe jo te strukturuara.
• dy dekada me vone (1990), SE fillon te karakterizohet
me rezonim te thelle.

[1] Po aty.

Prof.Dr.Mihane Berisha
 ES
• ofron perkrahje per menaxheret ne nivelin strategjik
• …TPIS përdore bazën e të dhënave
• MkDSS i cili e përdorë bazën e të dhënave dhe bazën e
modeleve
• ES disponon me bazën e diturisë (angl. Knowledge Base).
Base)

• Sisteme ku bazë është dituria (angl. Knowledge Based

Systems).

• ES konsiderohen si një nga fushat më të rëndësishme të

kërkimeve të më tutjeshme.

• …kërkojne kohë të gjatë të zhvillimit te tyre dhe çmim të

lartë kushtues.

Prof.Dr.Mihane Berisha
Ju faleminderit!

Prof.Dr.Mihane Berisha