SISTEMET E INFORMACIONIT TE DREJTIMIT

Kapitulli I
 TENDENCAT KRYESORE TE BIZNESIT
Globalizmi i Ekonomise

Ekzistenca e nje mjedisi shume me dinamik dhe me kompleks

Rritja e ndjeshme e konkurences ne tregjet boterore

Ekzistenca e sistemeve te shperndarjes globale te mallrave dhe sherbimeve

Puna ne grup e punonjesve te vendeve te ndryshme

Rritja e nivelit arsimor dhe krijimi i nje brezi te ri manaxheresh

Zhvillimi i teknologjise se informacionit

Manaxhimi dhe kontrolli ne kushtet e globalizmit

 TENDENCAT KRYESORE TE BIZNESIT (VAZHDIM)
Transformimi i ekonomive
Ekonomi te bazuara mbi informacionin dhe njohurite

 Rritje e produktivitetit

Dalja e produkteve dhe sherbime te reja

 Jete me e shkurter e produketeve

 Ambient me i paqendrueshem
 Avantazhet qe synohen te arrihen nga kompanite
nepermjet perdorimit te Sistemeve te Informacionit
Rritje e fitimit
Shtim i vleres se produkteve
Permiresim i sherbimeve ndaj klientit
Siguri me e larte
Avantazh konkurues
Zvogelim i gabimeve
Saktesi me e larte
Cilesi me e larte
Komunikim me i mire
Ndarje e tregjeve
 Avantazhet qe synohen te arrihen nga kompanite
nepermjet perdorimit te IS (Vazhdim)
Eficence me e larte
Produktivitet me i larte
Administrim me eficent
Mundesi te reja
Ulje e fuqise punetore
Ulje e kostos
Permiresim i vendimeve financiare
Permiresim i manaxhimit dhe kontrollit te operacioneve te perditeshme
Permiresim ne drejtimin e ndermarrjeve
 Koncepti i Information Technology dhe Information System

KONCEPTI I IT-se
Nje proces qe grumbullon, perpunon, regjistron, ruan,
analizon dhe shperndan informacione per nje qellim specifik
(Rainer & Turban & Potter)
Nje bashkesi e nderlidhur komponentesh qe grumbullon, perpunon,
rregjistron (ruan) dhe shperndan informacion per te mbeshtetur
vendimarrjen dhe kontrollin ne nje organizate
(Laudon & Laudon)
Information Technology (IT = hardware + software)
Information System (IS = IT + people + procedures)
 Principe dhe Objektiva

• Vlera e informacionit eshte e lidhur direkt me ate se si ai

ndihmon marresit e vendimeve te permbushin objektivat e
tyre

– Dallimi i “data” nga “informacion” si dhe pershkrimi i

karakteristikave qe perdoren per te percaktuar cilesine e
data
 Vazhdim...
• Modelet, kompjuterat dhe Sistemet e Informacionit (SI)
ndihmojne organizatat e biznesit te permiresojne
menyren e tyre të të bërit biznes

– Komponentet e nje SI dhe karakteristikat e disa sistemeve

– Kater tipet baze te modeleve dhe perdorimi i tyre
 Vazhdim...
• Njohja e impaktit potencial te SI dhe aftesia per
t’i vene keto njohuri në pune mund te çoje:
– ne nje karriere te sukseshme profesionale
– organizatat te permbushin qellimet e tyre
– shoqëria te kete nje cilesi me te mire jete

– Identifikimi i tipeve baze te SI ne biznes dhe

diskutimi se kush i perdor ato, si dhe cilat jane
perfitimet qe vijne prej tyre.
 Vazhdim

• Perdoruesit e SI, manaxheret dhe profesionistet

e ketyre SI punojne te gjithe bashke per te patur
nje SI te suksesshem

– Identifikimi i hapave kryesore ne proçesin e zhvillimit

te sistemeve si dhe qellimet e secilit hap
– Diskutimi se perse eshte e rendesishme te studjohen
dhe te kuptohen SI
Koncepte te Informacionit
 Sistemi i Informacionit

Perkufizim: Nje SI eshte një tërësi komponentësh të ndërlidhur që:

a) mbledhin, manipulojnë dhe afishojnë të dhëna dhe informacione,
b) parashikojne mekanizmin e feedback-ut, me qellim
c) arritjen e objektivave

Shembuj: ATM-te, sistemet e rezervimit te biletave te avioneve, etj.

 Te Dhenat kundrejt Informacionit
Të dhenat janë nje sërë faktesh të thjeshta:
 emrat dhe adresat e punonjësve
 numri i orëve që kane punuar në jave
 kodet e artikujve
 porositë e shitjes, etj.

Informacion jane te dhenat e organizuara dhe te

paraqitura në atë mënyrë që të mund të kenë vlerë të
shtuar mbi vlerën e vete fakteve
 Totali i shitjeve mujore
 Mesatarja e oreve javore te punes te punonjesve, etj.
 Njohuri

Jane rregullat, parimet dhe procedurat e perdorura per te zgjedhur,

organizuar dhe perpunuar te dhenat dhe per ti bere ato te

pershtateshme per realizimin e nje detyre specifike

 Tipet e te dhenave

Të dhënat Paraqiten nga

Alfanumerike Numra, gërma dhe karaktere të tjera

Imazhe Imazhe grafike dhe piktura, fotografi

Audio Tinguj, zhurma, tone

Video Pamje filmike ose fotografish

 Karakteristikat e informacionit te vlefshem

• I saktë - error free (pa gabime), GIGO (garbage in, garbage out)
• I plotë - permban te gjitha faktet e rendesishme (p.sh. nje
raport investimesh duhet te permbaje te gjitha kostot e rendesishme)
• Ekonomik - balancim i vleres se informacionit me koston e
prodhimit te tij
• Fleksibël – te perdoret per qellime te ndryshme (p.sh. sa eshte
inventari: perdoret nga perfaqesuesi i shitjeve, shefi i finances, etj)
• I besueshëm – besueshmeria varet nga besueshmeria e
metodes se mbledhjes se te dhenave si dhe nga burimi i
informacionit
 Vazhdim
• I rëndësishëm - informacioni i rendesishem eshte i
domosdoshem per marresit e vendimeve te fushes perkatese
• I thjeshtë - jo kompleks, i sofistikuar, i detajuar (information
overload - informacion i mbingarkuar)
• Në kohë - atehere kur nevojitet
• I verifikueshëm - nga shume burime, i njejti informacion
• I aksesueshem - nga personat e autorizuar ne formatin e
duhur dhe ne kohen e duhur
• I sigurtë - nga personat e pa-autorizuar
Karakteristikat e informacionit te vlefshem

PROCESI I
TRANSFORMIMIT
DATA (aplikimi i njohurive duke INFORMACION
zgjedhur, organizuar dhe
manipuluar te dhenat)
Koncepte te Sistemeve dhe
Modelimeve
 Sistemet
Sistemi eshte një bashkesi/tërësi komponenetësh/elementesh
qe bashkeveprojne/ndërveprojnë për të arritur/përmbushur një ose
disa qëllime/synime

Elementet e Sistemit:
1. Input (Hyrjet)
2. Processing mechanism (Mekanizmat e Perpunimit)
3. Output (Daljet)
4. Feedback (Faktori Kritik)
 System Boundary (Kufijte e Sistemit, Raporti me
Ambientin)
 Komponentet e nje Sistemi

Kater komponentet e nje sistemi jane:

Input, Processing, Output dhe Feedback
 Koncepte te Sistemit dhe Modelimit

Sistemi Input Processing Output Qellimi

Shkollë Studentët, Mësimdhënia, Studentë të Marrja e

kërkimet, arsimuar,
profesorët, njohurive
kërkime apo
administratorët, shërbimet
studime,
tekstet, shërbime
pajisjet komunitetit, shtetit
ose vendit
 Klasifikimi i Sistemeve

• Te Thjeshte Kompleks
• Te Hapur Te Mbyllur
• Stabel Dinamik
• Adaptive Jo Adaptive
• Permanent Te Perkohshem
 Tipet e Sistemeve
1. Transaction Processing System
Eshte nje bashkesi e organizuar njerezish, procedurash, baze te dhenash dhe
paisjesh te perdorura per te regjistruar transaksione te perfunduara
2. Management Information System
Eshte nje bashkesi e organizuar njerezish, procedurash, baze te dhenash dhe
paisjesh te perdorura per te siguruar informacion rutine per manaxheret dhe
marresit e vendimeve
3. Decision Support System
Eshte nje bashkesi e organizuar njerezish, procedurash, baze te dhenash dhe
paisjesh te perdorura per te mbeshtetur marrjen e vendimeve qe lidhen me
probleme specifike
4. Expert System
Eshte nje bashkesi e organizuar njerezish, procedurash, baze te dhenash dhe
paisjesh te perdorura per te gjeneruar keshilla apo sugjerime eksperte ne nje
fushe te caktuar
5. Telecommunication System
Eshte nje bashkesi e organizuar njerezish, procedurash, baze te dhenash dhe
paisjesh te perdorura per te ndare dhe transferuar informacion
 Performanca e nje Sistemi
Treguesit e performances:
• Eficienca: Raporti Output/Input, raporti i asaj qe prodhohet
me ate qe konsumohet/harxhohet. Vlera e saj varion nga 0-1
(0%-100%). Eficenca eshte term relativ per te krahasuar
sistemet.
• Efektiviteti: Masa ne te cilen sistemi arrin synimet e tij.
Raporti i qellimeve te permbushura aktualisht me totalin e
qellimeve te deklaruara
• Kostoja: Kostoja fillestare dhe ajo e mirembajtjes
• Kompleksiteti
• Kontroll: Kontrolli i nevojshem per funksionimin korrekt dhe
brenda kufijve (financiare dhe procedurial) te paracaktuar te
sistemit
 Standardet e nje Sistemi
• Standardi i nje Sistemi: Eshte nje objektivi specifik i nje
sistemi (p.sh., ne nje proces prodhimi pjeset e demtuara
te mos kalojne 1%). Pasi vendosen standardet e
sistemit, performanca mund te matet me keto standarde

• Variancat nga keto standarde jane percaktuese per

performancen e sistemit

• Edhe standardet shprehen me termat:

• Kosto,
• Kontroll,
• Kompleksitet.
 Variablat dhe Parametrat e Sistemit

• Variabel Sistemi: Eshte nje sasi ose nje element qe

mund te kontrollohet nga vendim-marresit (manaxheret).
• Shembull: Cmimi i shitjes se nje produkti te kompanise

• Parameter Sistemi: Eshte nje vlere ose nje sasi qe nuk

mund te kontrollohet nga vendim-marresit (manaxheret).
• Shembull: Kostoja e lendeve te para, etj.
 Modelimi i nje Sistemi
Nje MODEL eshte nje abstraksion ose nje perafrim
qe perdoret per te simuluar realitetin
Manaxheret e sotshem perdorin modelet per te kuptuar me
mire se cfare po ndodh, per te marre vendime me te mira
dhe ne disa raste per te parashikuar te ardhmen
4 Tipet kryesore te modeleve jane:
• Modeli narrativ (pershkrues) bazohet ne fjale.
- Model logjik, jo fizik. Komunikim verbal apo i dokumentuar
• Modeli fizik eshte konkret, paraqitje konkrete e realitetit.
- Makete, projekte 3 dimensionale ne kompjuter, etj.
• Modeli skematik eshte nje paraqitje skematike e realitetit.
- Grafike, skema, diagrama, fotografi, ilustrime, etj.
• Modeli matematik eshte nje paraqitje arithmetike e realitetit.
- Model matematikor qe percakton koston totale te nje projekti.
 Modelimi i nje Sistemi

Kater tipet e Modelimit:

•narrativ,
•fizik,
•skematik,
•matematik
 Klasifikimi i organizatave sipas tipit te sistemit

Klasifikimi i organizatave behet ashtu si klasifikimi i sistemeve

 Nese nje firme ofron sherbime te perditeshme e te
thjeshta (p.sh., nje polici private, nje firme qe pastron zyrat
pas orarit zyrtar), ajo perfaqeson nje sistem
te thjeshte dhe stabel, sepse ka nje nevoje konstante dhe
te qendrueshme per sherbimet qe ajo ofron.

 Nje kompani e sukseseshme qe merret me asemblimin e

kompjuterave eshte komplekse dhe dinamike, sepse ambienti
ku ajo vepron ndryshon shpejt. N.q.s. ajo nuk eshte fleksibel,
ajo nuk do te mbijetonte ne treg.
Ç’fare eshte nje Sistem
Informacioni?
Ç’fare eshte nje Sistem Informacioni (SI)?
A set of interrelated components that collect (or
retrieve), process, store, and distribute
information to support decision making and
control in an organization
(LAUDON & LAUDON)

Nje bashkesi e nderlidhur komponentesh qe

grumbullon, perpunon, rregjistron (ruan) dhe
shperndan informacion per te mbeshtetur
vendimarrjen dhe kontrollin ne nje organizate
 Vazhdim
An Information Systems (IS) collects, process,
stores, analyzes and disseminates information for
a specific purpose
(RAINER & TURBAN & POTTER)

Nje SI grumbullon, perpunon, regjistron (ruan), analizon

dhe shperndan informacione per nje qellim specifik
Komponentet e nje Sistemi
Informacioni

INPUT PROCESS OUTPUT

FEEDBACK
 Sistemet e Informacionit
Bazuar ne Kompjuter (SIBK)-

Computer-Based Information
Systems (CBIS)
Sistemet e Informacionit Bazuar
ne Kompjuter (SIBK)
• SIBK
(SIBK) eshte një bashkësi:

 hardware-i (input, processing & output devices)

 software-i
 baze të dhënash
 telekomunikiacioni
 personash
 proçedurash (kush dhe si do te perdoret SI, si do te veprohet ne rast
difektesh apo katastrofash, etj.)

që janë të konfiguruar për të grumbulluar, manipuluar, ruajtur dhe

përpunuar Të Dhënat, me qellim qe ato të kthehen në Informacion.
 Komponentet e nje CBIS
Komponentet e nje CBIS:
•hardware
•softare
•database
•telecommunication
•njerez
•proçeura
Telekomunikimi, Rrjetat dhe Interneti

• Telekomunikimi - transmetimi elektronik i

sinjaleve per komunikim; organizata te kryeje
proçeset dhe detyrat nepermjet rrjetave
kompjuterik efektiv
• Network - kompjutera dhe pajisje te tjera te
lidhur ne nje godine, ne nje shtet, ose ne mbare
boten, per te bere te mundur komunikimin
elektronik
 Vazhdim
• Interneti - rrjeta me e madhe mbare boterore;
mijera rrjeta te lidhur ne te; te gjithe shkembejne
lirshem informacion.
• Intranet - nje rrjete e brendeshme e bazuar ne
teknologjine Web qe lejon njerezit ne nje
organizate te kembejne informacion dhe te
punojne ne projekte
• Extranet - nje rrjete e bazuar ne teknologjine Web
qe lejon perdoruesit e jashtem te seleksionuar (si
psh partneret dhe klientet) te aksesojne burimet e
autorizuara te intranetit te nje organizate
Sistemet e Informacionit ne
Biznes
 Business Information Systems

• Tregtia elektronike
Sistemet e përpunimit të transaksioneve
Menaxhimi i Sistemeve të Informacionit
Sistemet e mbështetjes së vendimit
 E-Commerce

• Business-to-business
• Business-to-consumer
• Business-to-government
• Government-to-consumer

• Business-to-biznes
Business-to-konsumatorit
Business-to-qeveri
Government-to-konsumatorit
 Electronic Commerce

E-commerce zvogelon se
tepermi proçeset e blerjes
 Transaction Processing Systems

Nje sistem i perpunimit te tranzaksioneve

(transaction processing system - TPS) eshte nje
bashkesi e organizuar njerezish, procedurash,
software, databases dhe pajisjesh qe perdoren
per te regjistruat tranzaksionet e biznesit.

• Perpunon shkembimet e biznesit

• Mban rekorde ne lidhje me keto shkembime
• Mban detyrat routine, akoma te rendesishme
• Kryen llogaritje te thjeshta
Sistemet e Perpunimit te Transaksioneve

Dite
Pune
Perpunimi i
Pagesa
tranzaksionit te
(bordero)
borderose
Paga e
nje dite
 Enterprise Resource Planning (ERP) –
Planifikimi i burimeve te ndermarrjes

• Programe te Integruara qe mund te menaxhojne

bashkesine e tere operacioneve te biznesit te
nje kompanie.

• Shpesh koordinon planifikimin, kontrollin e

inventarit, prodhimin dhe porosite.
 Management Information Systems (MIS)

• Informacion routine per vendime routine

• Efiçience Operacionale
• Perdor te dhena transaksionesh si inpute
kryesore
• Bazat e te dhenave integrojne MIS ne zona te
ndryshme funksionale
 Management Information Systems (MIS)

MIS i MIS i
Marketingut Prodhimit

Sistemet e Informacionit te
zonave funksionale marrin
te dhena nga TPS
(Transaction Processing Systems)
DB

MIS i MIS te
Finaces TPS
tjera
 Outpute te MIS

• Raporte Schedule (Schedules reports)

• Raporte Kerkese (Demand reports)
• Raporte Perjashtues (Exception reports)
 Decision Support Systems (DSS) –
Sistemet e Mbeshtetjes se Vendimeve

• DSS - Nje sistem i mbeshtetjes se vendimeve

eshte nje bashkesi e organizuar njerezish,
proçedurash, softwaresh, databases dhe pajisjesh
qe perdoren per te suportuar marrjen e vendimeve
te problemeve specifike.

– Suport interaktive per vendime ose probleme jo-

routine
– End-users jane me shume te perfshire ne krijimin e
nje DSS se sa te MIS
Elementet Kryesor te DSS
Sistemet e Informacionit per Qellime Speciale ne Biznes

• Sistemet e Inteligjences Artificiale (Artificial

Intelligence (AI) Systems)
• Sistemet e Realitetit Virtual (Virtual Reality
Systems)
• Sistemet Ekspert (Expert Systems)
• Sisteme te tjere per Qellime Speciale (Special-
Purpose Business Information Systems)
 Elementet kryesore te Artificial
Intelligence

Elementet kryesore te
Inteligjences Artificiale
Realiteti Virtual – (Virtual Reality)

a head-mounted Doreza e te dhenave

display
Zhvillimi i Sistemeve

Investigimi i sistemit
Kuptimi i problemit

Analiza e sistemit
Kuptimi i zgjidhjes

Projektimi i sistemit
Zgjedhja e zgjidhjes më të mirë

Implementimi i sistemit
Vënia e zgjidhjes në punë

Mirëmbajtja dhe rishikimi i sistemit

Vlerësimi i rezultateve të zgjidhjes
 Zhvillimi i Sistemeve
• Investigimi (percaktimi i problemit)
• Analiza (problemet dhe mundesite)
• Projektimi (sistemi i ri ne perputhje me nevojat e biznesit)
• Implementimi (venia ne pune)
• Mirembajtja dhe Rishikimi (kontrolli dhe modifikimi i sistemit te ri)
 Perse i studjojme Information
Systems?

• Perparim ne karrieren tuaj

• Zgjidhni problemet
• Realizoni oportunitetet
• Permbushni objektivat tuaja (ne karriere)
 Koncepti i Computer dhe Information
System

• Koncepti Kompjuter – njohuri ne lidhje me

sistemet dhe pajisjet kompjuterike

• Koncepti Sisteme Informacioni – njohuri se si

perdoren te dhenat dhe informacioni
 Sistemet e Informacionit ne Zonat
Funksionale te Biznesit

• Finance dhe Kontabilitet

• Shitje dhe Marketing
• Prodhim
• Etj.
 Sistemet e Informacionit ne Industri

• Firmat e Investimeve
• Banka
• Kompani Publikimesh
• Organizata Shendetsore
• Firma konsultimi Menaxhimi
 Permbledhje

• Data - fakte te thjeshte

• Information - data transforuar ne nje forme qe
ka kuptim
• System - bashkesi elementesh qe nderveprojne
per te permbushur nje objektiv
• Systems development - krijimi ose modifikimi
sistemeve egzistuese te bizneseve
FALEMINDERIT

FUND