UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

INFORMATIKA E BIZNESIT 3+1,

Dr.sc. Ram Likaj, Prof.as

1. Hyrje

Organizimi i ligjratave dhe rregullat e prgjithshme

Motivacioni
Bazat e sistemeve informative t biznesit

2. ORGANIZIMI I LIGJRATAVE DHE RREGULLAT E PRGJITHSHME

Ligjratat jan t obligueshme pr studentt e rregullt dhe rekomandohen pr studentt

me korrespondenc,
Studentt e rregullt munden q t mungojn tri her n ligjrata,
Prania n ligjrata bart 10% n forminin e nots prfundimtare,
Studentt q kan m tepr se tri mungesa gjat semestrit humbin 10% t nots q ka t
bj me pjesmarrjen,
Ushtrimet jan t obligueshme pr t gjith studentt: t rregullt dhe me korrespondenc,
Studentt mund t mungojn n ushtrime vetm dy her gjat semestrit,
T gjith studentt duhet t realizojn s paku 8 pik n secilin ushtrim,

Marrja e nnshkrimit:
Plotsimi i kushteve minimale pr ushtrime,
Prania,
Realizimi i t gjitha ushtrimeve dhe prezentimi i tyre,
Dhnia e dy kolokviumeve,
Formimi i nots:
Sipas rezultateve t arritura n ushtrime dhe kolokviume,
Pjess teorike t provimit,
Pjess praktike t provimit.
Pjesa teorike mund t kalohet n njrn nga dy mundsit:
Me kalimin e dy kolokviumeve gjat semestrit,
Me kalimin e provimit prfundimtar, n afatin e provimeve.
Pjesa praktike mund t kalohet gjat semestrit me kryerjen e obligimeve n ushtrime.
Poenat

Pjesa teorike
50

Pjesa Praktike
40

Pjesmarrja
10

Principi i realizimit t pikve

Mnyra e dhnies
Pikt
Mnyra e dhnies
Pikt
Pikt

Dr.Ram Likaj

PJESA TEORIKE E PROVIMIT

Dy kolokviume
Provimi prfundimtar
50
50
PJESA PRAKTIKE E PROVIMIT
Zgjedhja e detyrave t ushtrimeve dhe 2 seminareve
40
PJESEMARRJA
10

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

Tabela pr krijimin e pikve:

Ligjratat (pjesa teorike e provimit)
Prania n ligjrata
Kolokviumi i par
Kolokviumi i dyt
Ushtrimet (pjesa praktike e provimit)
Detyrat e ushtrimeve***
Seminari i par**
Seminari i dyt*
Provimi (pjesa teorike)
Provimi prfumdimtar

10 pik
25 pik
25 pik
10 pik
15 pik
15 pik
50 pik

*** jan t ogligueshme q t realizohen

** sht e obligueshme t realizohen t paktn 8 pik
* mund t realizohen pikt e nevojshme prmes kolokviumeve apo pjesmarrjes n ligjrata dhe
ushtrime
Mnyra e llogaritjes s pikve:
Totali=Pikt_Ligj_Kol+Pikt_Ligj_Pjesmarrja+Pikt_Usht_Sem
ose
Totali=Pikt_Prov-Prf+Pikt_Ligj_Pjesmarrja+Pikt_Usht_Sem
Vlersimin prfundimtar i studentit llogaritet sipas mnyrave t prshkruara m sipr, ndrsa
nga kufijt e mposhtm t pikve fitohen notat:

Nota

ECTS
nota

Suksesi
n %

10

91-100%

81-90%

71-80%

61-70%

SHUM MIR arritje mbi mesatare, por me disa

gabime
MIR rezultat n prgjithsi i mir me disa gabime q
vrehen
KNAQSHM- mir, por me mjaft gabime

51-60%

MJAFTON rezultatet plotsojn kriteret minimale

FX

40-50%

00-39%

Dr.Ram Likaj

Prkufizimi
SHKLQYESHM njohuri t shklqyeshme me vetm
disa gabime minore

DOBT- krkohet edhe pak pun nga studenti pr t

fituar kredit
DOBT krkohet shum pun pr t fituar kredit.

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

JAVA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.

TEMA
Bazat e sistemit informativ t biznesit
Prparsit e prdorimit t TI
Teknologjia informative (Hardveri)
Teknologjia informative (Softveri)
Teknologjia informative (Baza e t dhnave)
Telekomunikimet dhe rrjeti kompjuterik
E-biznesi i ndrmarrjes
E-biznesi dhe tregtia
Sistemet q mbshtesin vendim marrjen
Inteligjenca artificiale
Manaxhimi i projekteve
Manaxhimi i ndryshimeve
Siguria e sistemeve informative
Problemet etike

Numri i orve
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2

LITERATURA
a) Bazike:
1) Mihane Berisha-Namani: Informatika e Biznesit, Fakulteti Ekonomik, Prishtin
2) Ante Panjkot: Poslovna informatika za ekonomiste, Universiteti i Zars, 2008, Kroaci.
b) Plotsuese:
1) K. Laudon, J. Laudon Management Information Systems 2001 Prentice Hall, New Jersey
2) Zhelko Panian: Informatika afariste pr ekonomist, Victory, 2006 Prishtin.
Informatat pr kontakt
Dr.sc. Ram Likaj, Prof.as.
e-mail: ramelikaj@gmail.com

Dr.Ram Likaj

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

First say to yourself who you would be; /s pari tregoj vetvetes se
kush dshironi t jeni
and then do what you have to do./ athere bje at q duhet.
Epictetus
MOTIVIMI

Pse menaxherve t ardhshm ju nevoiten njohurit nga kto ligjrata?

Pse kemi nevoj q n punn e prditshme t shfrytzojm TI?
Si ndryshojn sistemet informative mnyrn e afarizmit dhe strukturn organizative?
Investimet n TI, shpaguhen shumfish.

Pse menaxherve t ardhshm ju nevoiten njohurit nga kto ligjrata?

Sistemet informative (SI) dhe TI jan pjes e suksesit afarist,

SI dhe TI paraqesin fush t rndsishme me rastin e administrimit dhe udhheqjes s
afarizmit dhe organizimit,
Ligjratat nga Informatika e biznesit jan pjes e grupit t ligjratave obligative ose
zgjedhore n shumicn e universiteteve/fakulteteve t biznesit n tr botn,
N shumicn e rasteve mund t gjenden kto ligjrata me emrtime t ngjashme:
Sistemet informative t biznesit,
Sistemet informative t menaxhmentit,
Prdorimi i TI n biznes.

Pse kemi nevoj q n punn e prditshme t shfrytzojm TI?

SI dhe TI, i ndihmojn biznesit q t zhvillohet dhe t mbetet konkurent,

Biznesi dhe organizimi e shfrytzojn TI dhe SI pr:
Pr prmirsimin e veprimtaris biznesore dhe n prgjithsi pr efikasitet m t
lart t t gjitha proceseve,
Si mjet pr marrjen e vendimeve menaxheriale m t shpejta dhe me risk m t
vogl,
Pr prmirsimin e komunikimit dhe bashkpunimit ndrmjet bashkpuntorve.
Organizata e juaj duhet q pa ndrprer t zhvillohet n mnyr q t mbetet
konkuruese dhe n prgjithsi t mund t mbijetoj,
Nj prej segmenteve m t rndsishme se si t mund t reaizohet kjo
gj sht prdorimi i TI.
50% e investimeve t organizatave dhe ndrmarrjeve t suksesshme ndrkombtare
jan investime n sektorin e TI.
A mendoni se kto jan t rastsishme?
A mendoni se kto jan vetm trende mrie t menaxherve?

Si ndryshojn sistemet informative mnyrn e afarizmit dhe strukturn organizative?

Informacionet nuk jan t prshtatshme vetm pr kuadrot menaxhuese por pothuasje

pr t gjitha pjest e kolektivit,

Dr.Ram Likaj

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

Nevoja pr ndryshimin e organizimit tash bazohet n qarkullimin e informatave, dhe jo

n nevojn pr respektimin e hierarkis,
Krijojn platformn pr raporte bashkpunimi mbrenda organizats,
Mundsojn krijimin e prodhimeve dhe shrbimeve inteligjente, t cilat i jan prshtatur
nevojave reale t konsumatorve parakusht pr kalimin n ekonomin e orientuar
informative dhe largimin nga ekonomia e prodhimit dhe konsumit masiv,
Marrjen e informatave t nevojshme n kohn reale dhe informatave,
Realizimin m t thjesht t t gjitha llojeve t transakcioneve.

Investimet n TI, shpaguhen shumfish.

Me investimet n teknologjin VOIP (Voice Over IP) dhe IVR (Intelligent Voice
Recognition) pr prcjelljen e thirrjeve telefonike t shfrytzuesve, t ardhurat e
aviokompanis Continental Airlines jan rritur n mnyr t pabesueshme n vitin
2003, rreth 60% nga viti paraprak,
Cisco Systems me investimet e bra n e- business i ka zvogluar shpenzimet vjetore
pr 400 mil. $
Me krijimin e sistemeve e learning, HP i ka zvogluar shpenzimet vjetore pr trajnimin
e serviserve n tr botn pr 500 mil. $ n vit,
Publikimet e shtpive botuese siq jan: McGraw Hill dhe John Willey and Sons, me
biznesin prmes internetit kan rritur t ardhurat e tyre n mnyr t dukshme.

1. BAZAT E SISTEMIT INFORMATIV T BIZNESIT

REZULTATET E PRITSHME PR STUDENTT
T kuptojn nocionin sistem dhe sistem informativ (SI),
T kuptojn se pse njohurit mbi SI jan t rndsishme pr profesionistt e ardhshm
t biznesit, pra q t identifikojn pes fushat e njohurive mbi SI t cilat jan t
nevojshme pr ta,
T kuptojn me an t ilustrimeve se n far forme mund t mbshtesin SI:
proceset biznesore,
vendimet menaxheriale,
strategjive pr t realizuar prparsi n konkurenc,
T mund t dallojn disa lloje t SI kryesore t organizatave biznesore nga jeta e
prditshme,
Pr t siguruar shembuj t komponenteve t vrteta t SI,
T konfirmojn normat etike me t cilat menaxhert mund t prballen me rastin e
prdorimit t TI n biznes,
Pr t treguar q shfrytzuesit e TI, prdorin hardverin, softverin, rrjetet e t dhnave
dhe komunikuese si resurse me an t cilave prmes aktiviteteve t drejtimit, resurset e
t dhnave transformohen n informata t rndsishme, t cilat e furnizojn me rregull
me t gjitha madhsit hyrse dhe dalse t SI, si dhe rezultatet e shum aktiviteteve
mbrenda vet sistemit,
T fitojn njohuri pr mundsit e shumta t punsimit n fushn e SI.
1.1 SISTEMI
Qka sht sistemi?
Sistemi sht bashksi e komponenteve t lidhura ndmjet veti,
Me kufinj t definuar n mnyr t sakt,

Dr.Ram Likaj

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

T cilat veprojn s bashku pr t realizuar qllimin e caktuar, apo plotsimin e

krkesave t caktuara,
Pranimin e madhsive hyrse dhe prodhimin e rezultateve prmes nj procesi t
organizuar t tranformimit, duke kmbyer ndrmjet vete materie, energji dhe
informata.
Sistemi sht bashksi e strukturuar e elementeve t ndrlidhura t cilat ndrveprojn n
njra tjetrn dhe me rrethinn e tyre, me qllim t plotsimit t krkesave apo
funksioneve t caktuara.

DALJA = T (HYRJES)
Secili sistem e bn transformimin e hyrjes, prmes procesit prkats, duke dhn daljen
e caktuar q zakonisht duhet t jet dalje e dshiruar, por nuk sht gjithmon kshtu.

Pra, secili sistem karakterizohet me:

Input (hyrja), q prmban madhsi t veqanta ose t prbashkta, t cilat hyjn n
sistem pr tu procesuar,
Processing (prpunimi) paraqet proceset e transformimit t cilat e shndrrojn hyrjen n
dalje,
Output (dalja) jan madhsit e tranformuara, si produkt i procesit t transformimit
mbrenda sistemit - me orientim n destinimin e tyre prfundimtar.
Pra:

Me sistem mund t nnkuptojm do gj.

sht e qart se sistemi mund t jet pjes e nj sistemi tjetr ose nnsistem i nj
sistemi tjetr.
Secili sistem prbhet nga nj numr m i madh i nnsistemeve.
Sistemi shpesh ka disa veori q nuk i kan asnj prej nnsistemeve t tij.

Secili sistem ka:

Elementet (E),
Strukturn (R),
Qllimin q shpesh e quajm funksionin (F).
Pr t definuar dika si sisteme, duhet t prcaktojm:

Dr.Ram Likaj

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

Komponentet e sistemit,
Kufijt e sistemit,
Strukturn e sistemit,
Rrethinn e sistemit,
Lidhjet n sistem,
Funksionin e sistemit,
Proceset n sistem,
Ligjshmrit t cilat e mbizotrojn sistemin.

Komponentet e sistemit
Pjest e sistemit mund t jen:
Elementet nuk mund t thjeshtohen m tutje n njsi strukturore m t vogla,
Nnsisteme mund t ndahen m tutje.
Kufijt e prkufizojn/rrethojn sistemin:
Gjith ka jasht kufinjve sht rrethina e sistemit,
Kufinjt e sistemit mund t ndryshojn,
Si mund t prcaktohenme shtrimin e dy pyetjeve:
1. A sht objekti i shqyrtuar ose dukuria nn kontrolln e sistemit?
2. Objekti i shqyrtuar apo dukuria, a mund t prcaktojn funksionimin e sistemit?
Struktura e sistemit - sht e prcaktuar sipas mnyrs se si komponentet e sistemit krijojn
lidhje ndrmjet vete:
Lidhjet informative,
Lidhjet materiale,
Lidhjet energjetike.
Sistemi krijon lidhje edhe me rrethinn (lidhjet e njjta).
Hyrjet,
Daljet.
1.2. SISTEMI DHE ENTROPIA
Proceset paraqesin mnyrn e ndryshimit t gjendjes t komponenteve t veanta dhe t tr
sistemit.
Me rrjedhn e procesit sistemi prmbush funksionet e tij dhe realizon qllimet.
Me veprimin e duhur n variablat e sistemit, ai kalon n gjendjen e dshiruarrregullim i
sistemit,
ka sht ENTROPIA:
do sistem te i cili nuk mund t parashikojm sjelljen n t ardhshmen, i cili e humb vlern dhe
mundsin n fuksion t realizimit t objektivave themi se rriten rregullimet e sistemit, kjo
dukuri njihet si entropi e sistemit.
ENTROPIA = RREGULLIM
Shkalla e entropis varet nga probabiliteti i shprndarjes s gjendjeve t mundshme t sistemit.

Dr.Ram Likaj

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

Quhem Bing dhe shes

me qmim shum t
volitshm..

Ju falnderit pr t
dhnat, tash e di
se qka m
nevoitet!

ENTROPIA vs INFORMACIONET

Entropia ka natyrn e njjt sikurse edhe informacionet, por me parashenj t

kundrt i informacija,
Shihet q informacionet mund ta shkatrrojn entropin n procesin e rregullimit.

1.3.

SISTEMET KIBERNETIKE

T gjitha sistemet karakterizohen me hyrjen, prpunimin dhe daljen,

Sistemi kibenetik (cybernetic system) sistemet vetrregulluese kan lidhjen kthyese
dhe njsin pr rregullim:
Feedback (lidhja kthyese) jep t dhnat kthyese mbi punn e sistemit,
Control (rregullimi) prmban nadzor dhe vlersimin e lidhjes kthyese pr tu
siguruar se sistemi a sht duke lvizur sipas cakut t dshiruar.
Kibernetika (gr. E vjetr Kybernao drejtoj, drejtoj anijen)nocion i prdorur m 1948.
nga Norbert Wiener, Austri.
Sistemet informative si nj kndvshtrim i sistemeve kibernetike.

Sistemi kibernetik

Dr.Ram Likaj

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

1.4. SISTEMI I BIZNESIT

Stakeholders in the business environment

1.5. SISTEMI INFORMATIV DHE AKTIVITETET

Dr.Ram Likaj

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

1.6. QARKULLIMI DHE GRANULARITETI I INFORMATAVE N ORGANIZAT

1.7. SISTEMI INFORMATIV

ka sht sistemi informativ:
Kombinim i organizuar i:
Njeriut,
Hardverit,
Softverit,
Rrjeteve komunikuese,
Resurseve t dhnave,
Mnyrs s puns dhe procedurave.
I cili furnizon, merr, transformon dhe shprndan informatat mbrenda organizats, dhe
sipas nevojs edhe i kmben ato me rrethinn.
Detyra e sistemit informativ sht q:
Tu prshkruaj n mnyr t drejt dhe sakt informatat atyre q kan nevoj pr to, n
kohn e duhur, n vllimin/sasin e nevojshm dhe n formatin m t prshtatshm,
Mund t themi q sistemi informativ (SI), kryen kto detyra:
Mbledh t dhnat,
Prpunon t dhnat,
Furnizon me t dhna dhe informata,
Shprndan t dhnat dhe informatat shfrytzuesve,
SI bashkkohore kryen edhe funsionet vijuese t ashtquajtura Data miningeskavim/gjurmim i t dhnave, ka nnkupton krkimin e lidhjeve ndrmjet t
dhnave dhe informatava pasuese t cilat nuk jan t dukshme n mnyr
direkte, dhe n baz t ksaj gjenerimin e informatave t reja njohurive t reja.

Dr.Ram Likaj

10

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

Nga figura e msiprme mund t vrehen komponentet t cilat e karakterizojn do sistem

informativ (SI):
1. Hardware paisjet;
a) t gjitha komponentet fizike t cilat shfrytzohen pr prpunimin e informatave,
b) makinat, mediumet e t dhnave, paisjet periferike,
2. Software zgjedhjet programore;
a) softvert sistemor,
b) softvert aplikativ dhe procedurat.
3. Lifeware potenciali njerzor i cili punon me SI qoft si informatikant apo shfrytzues
t zakonshm
Shfrytzuesit e fundm (End users): njerzit t cilt e shfrytzojn SI apo informatat
nga SI,
Profesionistt e SI (IS specialists): njerzit t cilt e zhvillojn dhe e mbirmbajn SI.
4. Orgware modeli organizative, i cili i ndrlidh tri komponentet paraprake n nj trsi t
pajtueshme dhe funsionale,
5. Netware kanalet komunikuese t ndrlidhjes s t gjitha elementeve t sistemit n nj
trsi;
Interneti, intraneti dhe ekstraneti,
Rrjetet telekomunikuese.
Ktyre komponenteve t SI mund ti bashkangjesim edhe:
Resurset e t dhnave (Data Resources),
Njohurit mbi transakcionet afariste,
Prpunimin dhe organizimin e t dhnave,
Bazn e t dhnave.
T dhnat (Data) jan shnime t paprpunuara mbi dukurit fizike ose transakcionet
afariste,

Dr.Ram Likaj

11

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

Informata (Information) jan t dhnat e prpunuara t shndrruara q ka prmbajtje t

kuptueshme dhe t shfytzueshme pr shfrytzuesin,

Shembull:
T dhnat pr shitjen jan emrtimet e artikujve, sasia dhe mimet,
Informatat e shitjes jan sasia e shitjes sipas artikujve, vendi i shitjes.
Inputet dhe outputet e SI

INPUTET: aktivitetet e lidhura me pranimin/mbledhjen e t dhnave,

PRPUNIMI i t dhnave n informata; llogaritja, rregullimi, sortimi, klasifikimi, ...
OUTPUTET: dalja e produktit informativ; porosit, lajmrimet, formulart, grafiqet,
FURNIZIMI I RESURSEVE ME T DHNA: baza e t dhnave dhe deponimi i t dhnave,
RREGULLIMI I SISTEMIT: lidhja rivepruese pr vlersim.
1.8. MUNDSIT Q OFRON PRDORIMI I SI

SI prdoren n t gjitha fushat e jets dhe t veprimtaris njerzoreduke filluar le t

themi nga sinjalizuesit e tymit e deri te kartotekat dhe katalogjet e librave n biblioteka,
Nuk ka kuptim nocioni SI pa prdorimin e kompjuterve,
SI t prkrahura me prdorimin e kompjuterve (computer based information systems
CBIS)gjendja aktuale,
TI paraqet infrastrukturn e SI,

Dr.Ram Likaj

12

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

N tabeln vijuese jan dhn mundsit q na ofrojn SI

TABELA

MUNDSIT Q NA OFROJN SI
Kryerja e llogaritjeve matematikore t mdha pr nj koh relativisht t shkurtr
Sigurimi i nj komunikimi t shpejt dhe t sakt, e me kt edhe bashkpunimin
mbrenda dhe ndrmjet kompanive
Furnizon me sasi t madhe t dhnave dhe informatave me an t cilave
punohet shpejt dhe duke zn nj hapsir t vogl
Sigurojn mbledhje/shprndarje t shpejt nga vende t ndryshme
Realizojn interpretimin e nj sasie shum t madhe t informatave
Rritje t efiktivitetit dhe efikasitetit t puns t shum njerzve n grupe punuese
nga nj apo m shum vende pune
Automatizimin e shumics s proceseve

1.9. SISTEMET INFORMATIVE (SI) DHE TEKNOLOGJIA INFORMATIVE (TI)

SI paraqet bashksin e komponenteve dhe resurseve t domosdoshme pr

prshkrimin e funksioneve n ndonj organizat,
TI paraqet hardeverin, softverin, t gjitha llojet e rrjeteve dhe udhheqjen/dirigjimin me
t dhnat,
TI i mundson SI q ta realizoj funksionin e saj,
Teoritikisht, SI mund t jet i mbshtetur n punn me shum dokumenta t letrs
ashtu si ka qen n t kaluarn jo t largt,
Ashtu si kemi thn edhe m heret ne do t trajtojm n kt kurs me SI t
mbshtetura nga TI (Computer-Based Information Systems - CBIS)

LLOJET E SISTEMEVE INFORMATIVE

Computer Hardware Technologies, prfshijn lloje t ndryshme t kompjuterve me

prmasa t ndryshme, sisteme mainframe, paisje hyrse dhe dalse, paisje pr krijim t
dhnave t cilat i mbshtesin,
Computer Software Technologies, prfshijn sisteme operative, web faqet, programet
pr komunikim dhe bashkpunim afarist, aplikacione pr biznes, aplikacione pr
udhheqje t proceseve prodhuese etj.
Telecommunications Network Technologies, prfshijn mediat telekomunikuese,
hardvert dhe softvert e nevojshm pr sigurimin e asjes me dhe pa tela, si dhe pr
prkrahje t asjes n internet, rrjetet private etj,
Data Resource Management Technologies, prfshijn softvert sistemor pr
udhheqjen e bazs s t dhnave pr zhvillim, qasje dhe mirmbajtjen e t dhnave t
organizats.

TI- FAKTOR KY PR MBSHTETJEN E BIZNESIT

Realizimi i pparsis konkuruese rritjen e vlers s prodhimit apo shrbimit pr

shfrytzuesin/blersin prfundimtar krahasuar me at t konkurentit,
Shfrytzojeni teknologjin pr:
Arritjen e prsosshmris operative,
Inciativave kryesore afariste,
Prmirsimin e procesit t marrjes s vendimeve,
Transforminin e organizats/re-inxhinieringu i biznesit

Dr.Ram Likaj

13

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

STRUKTURA E NJOHURIVE PR SI

Struktura e rekomanduar e njohurive t SI, pr profesionista t biznesit

(sipas James A. OBrien)
KA DUHET T DIJ SECILI PROFESIONIST N BIZNES PR SI

Kuptimet bazike: kuptimet e sjelljes/reagimit, kuptimet teknike, afariste dhe

menaxheriale,
Bazat e teknologjis informative (TI): Hardware, software, rrjetat, udhheqja me t
dhnat dhe teknologjia e bazuar n internet,
Mundsit e aplikacioneve afariste: kryesisht mnyrn e shfrytzimit t SI mbrenda
organizats,
Rndsin e siguris s SI: sigurin e t dhnave n t gjitha nivelet, bazat ligjore,
Si t udhhiqen projektet dhe zhvillimi/qasja e TI: si t planifikohet, zhvillohet dhe
implementohet SI dhe ajo q ka t bj me TI, vlersimi i kualitetit t tyre, me qllim t
prmbushet strategjia afariste,
Cilat jan krkesat e udhheqjes: cila sht mnyra m efektive dhe m etike pr
shfrytzimin e TI,

KA I OFRON SI BIZNESIT

Strategji mbshtetse pr
prparsi konkuruese
Prkrahje biznesit n vendim
marrje
Prkrahje proceseve dhe
operacioneve t biznesit

Dr.Ram Likaj

14

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

RRITJA E RNDSIS S PRDORIMIT T SI PRGJAT VITEVE

KA SHT E BIZNESI

Prdorimi i Teknologjis s Internetit pr:

Pr realizimin dhe fuqizimin e procesve afariste, tregtin dhe bashkpunimin
elektronik ndrmjet organizatave,
Bashkpunimin mbrenda organizats dhe puna me shfrytzuesit e shrbimeve.

Ndryshimi on-line i vlers.

KRKESAT e E BIZNESIT

Re-inxhinieringu i proceseve t mbrendshme biznesore,

Sistemet e bashkpunimit t ndrmarrjes (Enterprise collaboration systems):

mirmbatja e komunikimit, koordinimi dhe bashkpunimi ndrmjet ekipeve dhe grupeve
punuese, p.sh. ekipeve virtuale,

Tregtia elektronike (Electronic commerce): blerja, shitja, marketingu dhe ofrimi i

shrbimeve dhe prodhimeve me ndihmn e rrjeteve kompjuterike,

Dr.Ram Likaj

15

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

Infrastruktura e TI pr E-BIZNESIN

Dr.Ram Likaj

16

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

LLOJET E SI
I. SISTEMET PR MBSHTETJE T OPERACIONEVE
ka bjn?
Me sukses bjn prpunimin e transakcioneve afariste,
Udhheqin proceset industriale,
Prkrahin komunikimin dhe bashkpunimin,
Azhurojn bazn e t dhnave t organizats
LLOJET E SISTEMEVE Q MBSHTESIN OPERACIONET

Sistemet q mbshtesin transkacionet (Transaction Processing Systems):

Regjistrojn dhe i prpunojn transakcionet e biznesit,
P.sh.: prpunimi i shitjes, sistemet pr inventarizim, sistemet llogaritare,
Sistemet pr udhheqje t proceseve (Process Control Systems):
Prcjellja dhe udhheqja me procese fizike,
P.sh.: n rafinerin e nafts senzort shfrytzohen pr prcjelljen e proceseve
kimike.
Sistemet pr bashkpunim t ndrmarrjes (Enterprise Collaboration Systems):
Prmirsimin e komunikacionit dhe komunikimit ekipor mbrenda grupeve punuese,
P.sh.: e-maili, videokonferencat etj.

DY MNYRAT E PRPUNIMIT T TRANSAKCIONEVE

Prpunimi grupor (Batch Processing):

Akumulon transakcionet pr nj koh t caktuar dhe bn prpunimin periodik t tyre,
P.sh.: banka prpunon eqet n grup t pranuara deri n orn 20:00,

Prpunimi online n koh reale (Online Processing):

Bn prpunimin e menjhershm t transakcioneve,
P.sh.: banka prpunon menjhere transakcionet n bankomat.

II. SISTEMET PR MBSHTETJE T MENAXHMENTIT- MSS (management support

systems)
ka bjn?
Sigurojn infomatat dhe prkrahin marrjen e suksesshme menaxheriale.
LLOJET E SISTEMEVE MSS
Management Information Systems (MIS):
U ofrojn lajme dhe aspekte t ndryshme vshtrimi menaxherve,
P.sh.: lajme pr analizn e shitjes ditore,
Decision Support Systems (DSS):
Ofrojn mbshtetje interaktive me rastin e sjelljes s vendimeve (raste speciale),
P.sh.: ka nse analiza (what-if-analysis) pr t prcaktuar ze ku t shpenzohen
mjetet pr shpallje,
Executive Information Systems (EIS):
Ofrojn informata paragjykuese pr ekzekutiv dhe menaxher,
Sigurojn asje t shpejt kohore dhe informata strukturore n trajt t lajmit,
P.sh. gjendja mbi prodhueshmrin e ndonj prodhimi.

Dr.Ram Likaj

17

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

III. SISTEMET SPECIALE MBSHTETSE

Sistemet speciale mbshtesin:
Operacionet afariste,
Marrjen e vendimeve menaxheriale.

Sistemet (Expert Systems):

Ofrojn kshilla eksperte,
P.sh. aplikimin e kshilltarit kreditor, aplikimi i kshillave pr vrtetimin e prishjeve
n automjet,
Sistemi pr udhheqje me njohuri (Knowledge Management Systems):
Mbshtet krijimin, organizimin dhe shprndarjen e njohurive afariste npr
organizat,
P.sh.: qasja n intranet me operatort m t mir afarist.

IV. NDARJA E SISTEMEVE SIPAS QLLIMIT

Sistemet afariste funksionale (Functional business systems):

T drejtuara n operacione dhe aplikacione menaxheriale pr funsionet biznesore
bazike,
P.sh. prkrahje kontabilitetit, financave dhe marketingut.
Sistemet strategjike informative (Strategic information systems):
Prkrahje n prfitimin e prparsis n aspektin e konkurencs m t madhe,
P.sh. prcjellja e drgesave, e-tregtia, web sistemet,
Sistemet informative ndr-funksionale (Cross-functional information systems):
Sistemet t cilat jan kombinime t disa llojeve t SI,
Sigurojn mbshtetjen e nj numri m t madh t funsioneve.

KRKESAT DHE RASTET E TI

MASAT E SUKSESIT T SI

Veprimtaria,
Minimizimi i shpenzimeve,
Minimizimi i kohs,
Minimizimi i nevojave pr resurse informative,
Prodhimsia,
Si ti mbshtesim strategjit afariste,
N ciln mnyr fuqizohen proceset afariste,

Dr.Ram Likaj

18

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

N ciln mas prmirsohet struktura organizative dhe kualitetin,

A rriten t ardhurat e shfrytzuesve t vlerave t afarizmit.
FAZE E UDHHEQJES ME PROJEKTE

KONCEPTI CHANGE MANAGEMENTA

Dr.Ram Likaj

19

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

KRKESAT ETIKE T PRDORIMIT T TI

ETIKA DHE SIGURIA

Etika duhet t jet n rendin e par,

Ashtu edhe siguria dhe privatsia.

PRGJEGJSIA ETIKE

Cila mnyr e prdorimit t TI konsiderohet e pa pranueshme, dhe si ky prdorim i

shkakton dm individit dhe shoqris,
Mbledhja e informatave t cilat nuk duhet ti mbledhim ose mos dhnja e llogaris
pr sigurin dhe privatsis e shfrytzuesit/konsumatorit,
Cila sht mnyra e rregullt e prdorimit t internetit dhe resurseve t oragnizuara t TI?
P.sh. hulumtimi i web faqeve jo t rrezikshme, drgimit t e-mailave jo t ndaluar,
mbledhja legale e t dhnave dhe informatave nga web faqet- pr qshtje biznesi
etj,
Si mund t mbrohemi nga kriminaliteti kompjuterik?
Me prdorimin e antivirusve, antispyware, veglave anti spam, anjhere t mos i
prgjigjemi phishingut etj.

TRENDET E PUNSIMIT TI

Shpenzimet e zhvillimit t aplikacioneve dhe t gjitha SI afariste viteve t fundit kan

sjellur deri te przierja e qendrave t zhvillimit t zgjidhjeve programore n Indi, Kin,
Iran, Kore etj,
Sa m shum q kompanit e zhvillojn zgjerimin e prdorimit t TI, edhe m shum
pun t reja dhe trheqse lindin do dit,
Gjithmon ka munges pr ekspert t kualifikuar pr SI,
Prparimii vazhdueshm n fushn e TI, krkon ndryshimin e vazhdueshm t
kompetencave t vendit t puns, pra krkohen kompetenca t reja, kjo pr t punsuarit
nnkupton perspektiv t mir dhe vend trheqs pune.

Dr.Ram Likaj

20

UNIVERSITETI FAMA/Ligjratat: INFORMATIKA E BIZNESIT/

RASTET PR KARRIER N FUSHN E SI

E ARDHMJA E AFRT
Profesionet m me prespektiv deri m 2012, n shumicn e vendeve t bots do t jen:
- Analist t sistemit,
- Ekspert pr siguri n fushn e SI,
- Administrator t bazs s t dhnave,
- Ekspert t ndryshm n fushn e inteligjencs artificiale,
- Pozicione t ndryshme menaxheriale,
- Ekspert r rrjetit.
PRMBLEDHJE
SI paraqesin:
- Fushn kryesore funsionale t afarizmit,
- Kontribut t rndsishm t veprimtaris dhe efikasitetit, prodhimtaris s t punsuarve,
prmirsimin e shrbimeve dhe knaqsi m t mdha shfrytzuesve t SI,
- Burimin kryesor t informatave dhe mbshtetje pr sjelljen e vendimeve efektive,
- Prkushtim dhe detyrim pr zhvillimin e prodhimeve dhe shrbimeve konkurente n
ekonomin globale,
- SI ofrojn raste dinamike dhe t njohura pr karrier t individve,
- Nuk mund t paramendohet afarizmi i sotshm pa SI.

Dr.Ram Likaj

21