รู้ วิทยาศาสตร์

หน่วยการเรียนรู้ที่
14
ปรากฏการใน
ท้องฟ้ า
 ปรากฏการณ์ใน
ท้องฟ้ า
• โลกหมุนรอบตัวเองทำให้เกิด
ปรากฏการณ์ดังนี้
ปรากฏการณ์ขึ้น-ตกของดวงอาทิตย์
ปรากฏการณ์ขึ้น-ตกของดวงจันทร์
การเกิดกลางวัน กลางคืน
การขึ้น-ตกของดวงอาทิตย์ และการ
กำหนดทิศ
ดวงอาทิตย์ขึ้นและตก ไม่ได้ซ้ำรอยเดิมทุกวันโดยบาง
วันก็ขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือและตกทางทิศตะวันตก
เฉียงเหนือ บางวันขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ และตกทางทิศ
ตะวันตกเฉียงใต้ ด้วยในรอบ 1 ปี มีเพียง 2 วันเท่านั้นที่ขึ้นทาง
ทิศตะวันออกพอดี และตกทางทิศตะวันตกพอดีคือวันที่ 21
มีนาคมและวันที่ 23 กันยายน โดย 2 วันนี้ กลางวันกลางคืน
มีเวลาเท่ากัน วันที่ดวงอาทิตย์ขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ
มาก ที่สุดคือวันที่ 22 มิถุนายน ในวันนี้เวลากลางวันจะ
มากกว่ากลางคืน ส่วนในวันที่ 22 ธันวาคม ดวงอาทิตย์จะขึ้น
ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้มากที่สุด และตกทางทิศตะวันตก
เฉียงใต้มากที่สุด ช่วงเวลากลางคืนจะมากกว่ากลางวัน ที่เรา
มองเห็นดวงอาทิตย์ขึ้นและตกในลักษณะที่กล่าวมาแล้วนั้น
เป็ นเพราะโลกตั้งแกนเอียง
พระอาทิตย์ขึ้น พระอาทิตย์ตก
 การกำหนดทิศ

• เมื่อสังเกตการเคลื่อนที่ของดวงอาทิตย์ในเวลาเช้า จะเห็น
ดวงอาทิตย์โผล่ขึ้นมาจากขอบฟ้ าด้านหนึ่ง เรียกว่า ทิศ
ตะวันออก และดวงอาทิตย์ จะเคลื่อนที่ขึ้นสูงที่สุดในเวลา
ประมาณเที่ยงวัน จากนั้นดวงอาทิตย์จะเคลื่อนต่ำลงกระทั่ง
ตกลับขอบฟ้ าอีกด้านหนึ่งเรียกว่า ทิศตะวันตก การขึ้น – ตก
ของดวงอาทิตย์เกิดจากการหมุนรอบตัวเองของโลกตามแกน
เหนือ – ใต้ ดังนั้นการกำหนดทิศทางบนโลกจึงแบ่งออกเป็ น
4 ทิศหลัก คือ ทิศตะวันออก (East) ทิศตะวันตก (West) ทิศ
เหนือ (North) และทิศใต้ (South) โดยทิศทั้งสี่มีความ
สัมพันธ์กันดังนี้
 ภาพที่ ๑ เมื่อหัน
หน้าไปทางทิศเหนือ
ด้าน
หลังของเราจะเป็ นทิศใต้
แขน
ซ้ายจะชี้ไปทางทิศตะวันตก
แขน
ขวาจะชี้ไปทางทิศตะวันออก

ภาพที่ ๒ เมื่อหัน
หน้าไปทางทิศตะวันตก
ด้านหลัง
ของเราจะเป็ นทิศตะวันออก
แขนซ้าย
จะชี้ไปทางทิศใต้
แขน
ขวาจะชี้ไปทางทิศเหนือ
 การขึ้น-ตกของดวงจันทร์
เนื่องจากดวงจันทร์มีการโคจรไปรอบโลกจากทิศตะวันตกไป
ทิศตะวันออกซึงเป็ นทิศทางเดียวกันกับหมุนรอบตัวเองของโลก
แต่การหมุนรอบตัวเองของโลกกับการโคจรของดวงจันทร์รอบโลกใช้
เวลาไม่เท่ากันคือดวงจันทร์โคจรรอบโลกใช้เวลามากกว่าจึงทำให้ดวง
จันทร์มาปรากฏให้เห็นตำแหน่งเดิมช้าลงทุกวันจึงทำให้การขึ้นและตก
ของดวงจันทร์เปลี่ยนแปลงไปทุกวัน
ดวงจันทร์ขึ้น หมายถึง ดวงจันทร์มาปรากฏอยู่ ณ ขอบฟ้ าทิศ
ตะวันออกซึ่งจะเป็ นเวลาใดก็ได้ไม่จำกัดว่าต้องเป็ นเวลากลางวันหรือ
กลางคืน
ส่วนดวงจันทร์ตก หมายถึง ดวงจันทร์มาปรากฏอยู่ ณ ขอบ
ฟ้ าทิศตะวันตกเวลาขึ้นเวลาตกของดวงจันทร์มีการเปลี่ยนแปลง สรุป
ได้ดังนี้
๑. ดวงจันทร์จะขึ้นและตกช้าลงอย่างสม่ำเสมอประมาณวันละ 50
นาที
๒. ในวันข้างขึ้นดวงจันทร์จะขึ้นในเวลากลางวันก่อนดวงอาทิตย์ตก
และตกในเวลากลางคืน
๓. ในวันข้างแรม ดวงจันทร์ขึ้นหลังดวงอาทิตย์ตก หรือขึ้นในเวลา
กลางคือและตกในเวลากลางวัน
 การเกิดกลางวันกลางคืน
• กลางวันกลางคืนเกิดขึ้นจากการหมุนรอบตัวเองของ
โลกจากทิศตะวันตกไปยังทิศตะวันออก ด้านที่หันรับ
แสงอาทิตย์เป็ น”กลางวัน” และด้านตรงข้ามที่ไม่ได้
รับแสงอาทิตย์เป็ น”กลางคืน”
ต้องมีกลางคืน เป็ นอย่างนี้ทั่วโลกจะแตกต่างกันก็เพียง
ความยาวของกลางวันในแต่ละแห่งบนพื้นโลกไม่เท่า
กัน นอกจากนี้ ช่วงกลางวันกับช่วงกลางคืนในแต่ละปี
ยังต่างกันด้วย เช่น ในเดือนมิถุนายนของทุกปี บริเวณ
ขั้วโลกเหนือจะเห็นดวงอาทิตย์อยู่บนฟ้ าตลอด 24
ชั่วโมง เห็นอยู่ขอบฟ้ าทิศเหนือเวลา 24 นาฬิกา ซึ่ง
เราเรียกว่า ดวงอาทิตย์เวลาเที่ยงคืน ที่นั่นจึงไม่มีเวลา
กลางคืนเลย ในทางกลับ กันบริเวณเดียวกันนี้จะเป็ น
เวลากลางคืนเท่านั้นในเดือนธันวาคม