Özel Eğitim Dersi-1

Özel Eğitim Tanımlar ve İlkeleri

 Özel Eğitim Unsurları

• Özel Birey
• Özel Program
• Özel Personel
• Özel Ortam
 TANIMLAR

• Zedelenme
• Yetersizlik
• Özür- Engel
 Zedelenme

• Bireyin psikolojik, fizyolojik, anatomik

özelliklerinde geçici ya da kalıcı türden bir kayıp,
bir yapı ya da işleyiş bozukluğu olması durumudur.
• Tıbbi olarak tüm düzeltmelerden sonra zedelenme
yine de bireyin yaşam işlevlerinde yetersizliğe yol
açabilir.
 Zedelenme örnekleri

• Görme sinirlerinin bir hastalık sonucu bozulması,

• Vücudunun bir parçasının olmaması,
• Ortakulak kemikçiklerinin yapışık olması vb.
 Yetersizlik

• Bir şeyi yapmada yeterli olmamayı, belirli bir

şekilde davranmada sınırlı kapasiteyi
tanımlamaktadır.
• Bir başka deyişle, zedelenme sonucu bir insan için
normal kabul edilen bir etkinliğin önlenmesi,
sınırlanması, bireyin işlevlerini yerine
getirememesi durumudur.
 Yetersizlik örnekleri

• Bireyin görme sinirlerinin zedelenmesi sonucu

görememesi,
• Beyin hücrelerinin zedelenmesi sonucu
öğrenememesi,
• Ortakulak kemikçiklerinin yapışık olması
yüzünden duyamaması,
• Yürüyememe, konuşamama vb…
 Özür-Engel

• Bireyin yaşadığı sürece yaş, cins, sosyal ve kültürel

faktörlere bağlı olarak toplumda üstlenmesi
gereken bazı roller vardır.
• Özür-Engel; Bireyin yetersizlik yüzünden yaş,
cinsiyet, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak
oynaması gereken rolleri gereği gibi
oynayamaması durumudur.
 Özür-Engel

• Pek çok yetersizlik çok küçük çevresel

düzenlemelerle ortadan kaldırılabildiği gibi,
bazılarının üstesinden gelmek zordur.
Zedelenme ve yetersizliğin engele dönüşmesinin
önlenmesinde,
• özel gereksinimi olan bireye yaşam
için gerekli bilgi ve becerileri
kazandırmak ve (Video 1)
• yaşanılan çevreyi bu bireylerin
yararlanabilecekleri duruma getirmek
en önemli iki etmendir (Video 2).
 Özel Eğitim
Milli Eğitim Bakanlığı, özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim
ihtiyaçlarını karşılamak için;
• özel olarak yetiştirilmiş personel,
• geliştirilmiş eğitim programları ve
yöntemleri ile
• onların engel ve özelliklerine uygun
ortamlarda sürdürülen eğitim olarak
tanımlar.
Özel Eğitim Gerektiren Birey: Çeşitli nedenlerle,
bireysel özellikleri ve eğitim yeterlilikleri açısından
akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık
gösteren bireydir.
Özel Eğitim: Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim
ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş
personel, geliştirilmiş eğitim programları ve
yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun
ortamlarda sürdürülen eğitimdir.
 Yasal düzenlemeler

• 1983 yılında 2916 sayılı Özel Eğitime

Muhtaç Çocuklar Kanunu’nda özel eğitime
muhtaç çocukların yetiştirilmesine dair
esaslar belirlenmiştir.
• Daha önceki düzenlemelerde diğer yasaların
içinde birkaç madde ile yer verilen özel
eğitim uygulamaları, 2916 sayılı yasanın
ardından ilk kez bağımsız bir mevzuata
kavuşmuştur.
 Yasal düzenlemeler devam…

• Özel Eğitim ve Rehberlik Dairesi Başkanlığı ülke

genelinde özel eğitim ve rehberlik alanında
ihtiyaçların artması sonucu, hizmeti daha etkin ve
yaygın olarak yürütebilmek amacıyla 3797 sayılı
kanunla Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne
dönüştürülmüştür.
 Yasal düzenlemeler devam…

• 1997 yılında 573 sayılı Özel Eğitim

Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname ile özel eğitim esasları
belirlenmiştir. Bu kararname ile 2916 sayılı
Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yasası
yürürlükten kaldırılmıştır.
• Bu kanun hükmünde kararnamenin amacı, “Özel
eğitim gerektiren bireylerin, Türk Milli
Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri
doğrultusunda, genel ve mesleki eğitim görme
haklarını kullanabilmelerini sağlamaya yönelik
esasları düzenlemek” olarak ifade edilmektedir.
 Yasal düzenlemeler devam…
Bu yasa ile ilk kez;
⮚ Özel eğitim gerektiren birey,
⮚ Kaynaştırma,
⮚ Erken çocukluk eğitimi,
⮚ Aile eğitimi ve katılımı,
⮚ Özel eğitim desteği,
⮚ Bireyselleştirilmiş eğitim planları gibi terimler
kullanılmaya başlanmış ve bu yönde düzenlemelere
gidilmiştir.
 Özel Eğitimin Temel İlkeleri

İlkelerin uygulanmasında
•Anayasa,
•Engellilerle ilgili yasal düzenlemeler ve uluslararası
sözleşmeler (İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi,
Çocuk Hakları Bildirgesi, Birleşmiş Milletler Engelli
Hakları Sözleşmesi) önemli dayanaklardır.
573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname’de yer verilen özel eğitimin temel ilkeleri
nelerdir?
 Özel Eğitimin Temel İlkeleri
devam…
1. Özel eğitim gerektiren tüm bireyler; ilgi, istek, yeterlilik ve
yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim
hizmetlerinden yararlandırılır:
•Özel eğitim gerektiren bireylerin tanılanması ve tanılamanın
çok yönlü disiplinler arası bir ekip tarafından
gerçekleştirilmesi bireylerin özel eğitim hizmetlerinden
yararlanmalarının önkoşulunu oluşturur.
•Tanılama ise, ancak özel eğitim gerektiren bireyler için en
uygun eğitim ortamlarının sağlanmasına yönelik olduğunda
anlamlı olacaktır. Böylece tüm bireyler yukarıda sayılanlar
doğrultusunda özel eğitim hizmetlerinden
yararlanabileceklerdir.
 Özel Eğitimin Temel İlkeleri
devam…
2. Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimine erken
yaşta başlanır:
•Yapılan birçok araştırma erken eğitim hizmetlerinden
yararlanan bireylerin pek çok gelişim alanında önemli
ilerlemeler kaydettiğini göstermektedir.
•Erken müdahale ve erken özel eğitim hizmetlerinin
yaygınlaştırılması özel eğitimin vazgeçilmez unsurudur.
Özel Eğitimin Temel İlkeleri devam…
3. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren
bireyleri sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün
olduğu kadar ayırmadan planlanır ve yürütülür:
•Özel eğitimin temel amaçlarından biri toplumsal
yaşama tam katılımı sağlamaktır. Bu amaçla çeşitli
tür ve düzeylerde özel eğitim ve destek hizmetler
sunulmaktadır.
•Bu hizmetlerin bireyin en yakın çevresini oluşturan
ailesinden, yaşam ortamlarından ve akranlarından
ayrı düşünülerek sunulması, bu bireylerin toplumla
bütünleşmelerinde ve toplumsal yaşama
katılımlarının önünde önemli bir engel oluşturur.
Özel Eğitimin Temel İlkeleri devam…

• Bu nedenle özel eğitim hizmetleri bireyin ve

ailesinin yaşam düzeni içerisinde planlanmalı ve
yürütülmelidir.
• Özel eğitim hizmetleri bireyin ayağına
getirilmelidir.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
4. Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitsel
performansları dikkate alınarak, amaç, içerik ve
öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak
yetersizliği olmayan akranları ile eğitimlerine
öncelik verilir:
•Tüm bireyler çeşitli özellikleri açısından farklılıklar
göstermektedir. Akranlarının performansı ile
karşılaştırılması değil, bireyin kendi içinde
değerlendirilmesi gerekir.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
• Bireyin gereksinimlerine uygun programlar yoluyla
yetersizliği olmayan akranlarıyla eğitimleri
gerçekleştirilmiş olacaktır.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
5. Özel eğitim gerektiren bireylerin her tür ve
kademedeki eğitimlerinin kesintisiz
sürdürülebilmesi için her türlü
rehabilitasyonlarını sağlayacak kurum ve
kuruluşlarla işbirliği yapılır:
•Özür ve özellikleri nedeniyle pek çok farklı
hizmetten yararlanması mümkündür.
•Örneğin; tıbbi hizmetler, eğitim hizmetleri,
rehabilitasyon hizmetleri vb.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
• Bu hizmetler farklı uzmanlık alanlarını bünyesinde
barındıran kurumlar tarafından sunulmaktadır.
Hastaneler, eğitim kurumları, özel ve resmi
rehabilitasyon merkezleri, vakıflar, dernekler,
üniversiteler ve daha pek çok kurum işbirliği
yapmalıdır.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
6. Özel eğitim gerektiren bireyler için
bireyselleştirilmiş eğitim planı geliştirilir ve
eğitim programları bireyselleştirilerek
uygulanır:
•Özel eğitim gerektiren birey için geliştirilen ve
ailesi tarafından onaylanan BEP bireyin
gereksinimleri doğrultusunda hazırlanan ve
hedeflenen amaçlarda verilecek destek eğitim
hizmetleri içeren özel eğitim programıdır.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
7. Ailelerin özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif
katılımlarının sağlanması mümkündür:
•Ailenin çocukların eğitimine katılıp
katılmayacaklarına yönelik 1960’lı yıllarda
tartışmalar yoğunlaşmıştır.
•1990’lı yıllarda anne-babalar çocuklarının ilk ve
daimi öğretmenleri olarak görülmüş ve aile
katılımının gerekliliği vurgulanmıştır.
•Araştırmalar ailelerin eğitime katıldıklarında
okulla iletişimlerinin arttığını, çocukların okul
başarılarına önemli katkılar getirdiğini
göstermektedir.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
• Tüm bu sonuçlarla birlikte özel eğitimde anne-baba
katılımının en önemli dayanağını, 573 sayılı
yasanın 5. maddesinde “tanılama, değerlendirme
ve yerleştirme sürecinin her aşamasında ailenin
görüşü alınarak katılımı sağlanır” ifadesi
oluşturmuştur.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
8. Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, özel eğitim
gerektiren bireylere yönelik etkinlik gösteren sivil toplum
örgütleri ile işbirliği içinde çalışılır:
•Pek çok uygulama sivil toplum örgütlerinin itici gücü
sayesinde uygulamaya konulmuştur.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
• 2005 yılı itibariyle ülkemizde engelliler alanında
faaliyet gösteren 45’e yakın vakıf, üç
konfederasyon, beş federasyon, 350’ye yakın
dernek bulunmaktadır.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
9. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireylerin toplumla
etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde
planlanır:
•Anayasanın 42. maddesi, uluslararası sözleşmelere uygun olarak
“kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz”
ifadesiyle konuya son noktayı koymuştur.
 Özel eğitimin temel ilkeleri
devam…
• Hizmetlerin niteliği önemlidir.
• Özel eğitim hizmetleri sadece bireyleri bir araya
getirip eğitmeye çalışmanın ötesinde toplumla
etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini
kapsayacak şekilde planlanmalıdır.