TOPLUM SAĞLIĞI

ve
SAĞLIK EĞİTİMİ

Arş. Gör. Leyla ADIGÜZEL

“SAĞLIK EĞİTİMİ
Sağlığın geliştirilmesinde bir
yöntem olarak kullanılan sağlık
eğitimi, koruyucu sağlık
hizmetlerinin en önemli gücünü
oluşturmaya devam etmektedir

2
21. yy. yılda Herkes İçin Sağlık
Hedeflerinin hemen hemen hepsinde
bireylerin yaşamları boyunca sağlığın
korunması ve geliştirilmesinde
sorumluluk almaları için eğitilmeleri
gereği vurgulanmıştır.

3
Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi Yasasında sağlık
eğitimi, birinci basamak sağlık
kuruluşlarında sunulması gereken
önemli hizmetlerden biri olarak
belirtilmiştir.

4
154 sayılı yönerge ile sağlık ocaklarında
görev yapan:
 Hekim
 Hemşire
 Ebe
halkı sağlıkla ilgili konularda
eğitmekle görevlendirilmiştir.

5
✗ Ancak bu kişiler halkı ✗ Sağlık çalışanları halkı
neden, hangi eğitirken daha çok
konularda ve nasıl kendi kişisel
eğitecekleri ile ilgili yetenekleri ve
bilgi ve beceriye deneyimleri
yönelik yeterli eğitim doğrultusunda
alamamaktadır davranmaktadır

6
Genellikle sağlık kuruluşlarına başvuran bireylere
veya değişik toplantılarda gruplara bazen sadece
sözel sunumlar yapılarak, bazen de görsel-işitsel
eğitim araçları kullanılarak, sağlıkla ilgili mesajlar
verilmeye çalışılmaktadır

7
Sağlık
 Biyolojik-fiziki ve sosyal çevre
 Birey-toplumun davranış
örüntüleri
 İnançlar-tutumlar ve değerler
tarafından belirlenmektedir

8
Bu nedenle sağlık eğitimini:
Sağlıkla ilgili bilgi verme işi ile
sınırlandırmak veya birtakım
bilgilerin sağlık çalışanları
tarafından, birey ve topluma pasif bir
şekilde tek yönlü olarak aktarılması
şeklinde görmek son derece yanlıştır

9
Bireylerde davranış değişikliği
oluşturmak isteniyorsa:
✗ Eğitim düzeyleri-konu hakkındaki bilgileri
✗ Beklentileri ve öncelikleri
✗ Sosyo-kültürel faktörleri
✗ İnançları-gelenekleri-görenekleri
✗ Sağlığı/hastalığı algılamaları
Dikkate alınmalıdır…

10
Bu özellikler dikkate alınmadan yapılan uğraşılar
genellikle başarısızlığa-zaman-insan gücü ve maddi
kaynakların boşa harcanmasına neden olmaktadır.

11
Sağlık eğitimi bir halk eğitimi konusu olmakla
birlikte;
✗ Örgün eğitim sırasında başlamalı
✗ Yaygın eğitimle sürmeli
✗ Algın eğitimle desteklenmelidir

12
 Örgün eğitim
Okullarda temel/mesleki eğitimi
sağlamak amacıyla yapılan
eğitim…

13
 Yaygın eğitim

Eğitimini tamamlayamamış
olanlara eğitim kurumları/diğer
çeşitli kurumlar tarafından planlı
olarak yapılan okul dışı eğitim…

14
 Algın eğitim
Sosyal kurumlar-radyo-TV/gazete
gibi KİA’rı-arkadaş ve benzeri
yollarla geleneksel eğitim kurumları
dışında gerçekleştirilen ve herkese
bilgiler verip davranışlar kazandıran
eğitim olarak tanımlanmaktadır…

15
 Bu eğitimler birbirlerinin
alternatifi değil birbirlerinin
tamamlayıcısı olarak
kullanılmalıdır

16
Yaygın eğitim içinde yer alan sağlık eğitimi
✗ Nedir?
✗ Amacı nedir?
✗ Eğitim bilimindeki kavramlar nelerdir?
✗ Öğretim yöntemleri nelerdir?
✗ Yetişkin eğitiminin özellikleri?
✗ Eğitim programı geliştirme-uygulama
adımları çok iyi bilinmelidir

17
SAĞLIK EĞİTİMİ
Kişilere sağlıklı yaşam için alınması
gereken önlemleri benimsetmek-kendilerine
sunulan sağlık hizmetlerini kullandırmaya
alıştırmak-sağlıklarını ve çevrelerini
iyileştirmek amacıyla sunulan bir hizmettir
(DSÖ)

18
SAĞLIK EĞİTİMİNİN AMAÇLARI
✗ Sağlığın değerini bireylere ve topluma
anlatmak ve inandırmak

✗ Bireyleri ve toplumu sağlık sorunlarını kendi

kendine çözmeye alıştırmak

✗ Bireyleri ve toplumu sağlık kuruluşlarından

yararlanmaları konusunda eğitmek

✗ Bireyleri ve toplumu sağlıklı yaşamaya

alıştırmak 19
SAĞLIK EĞİTİMİNDEKİ TEMEL
KAVRAMLAR
ÖĞRETİM EĞİTİM
bilgi aktarımıdır, aktarılan bilgi ile kişide
bilinmeyen bir konuda istenilen davranışı
bir kişiye/topluma bilgi kazandırma/
verilmesi. var olan davranışı
değiştirmedir.

20
Bireyin Öğrenme
Yolları
Öğrenme okulların bitirilmesi ile sona ermez.
İnsanoğlu yaşam boyu, sürekli bir öğrenme süreci
içindedir. Geçmişi değerlendirirken, bugünü
yaşarken/geleceği planlarken farkına varmadan
öğrenmekteyiz

22
Öğrenme yaşama hazırlık değil,
yaşamın kendisidir. Bu nedenle
öğrenme okullarda öğretilenlerle
kalmaz, yaşam boyu devam eder

23
Yetişkin eğitiminin yaşam boyu öğrenme
sürecinin neresinde olduğunu belirlemek
için öğrenme yolları bilinmelidir.

24
Öğrenme yolları:
dört grupta ele alınmaktadır
1.Öğretenin ve öğrenenin kasıtsız olduğu
durumlarda öğrenme: bu yolla öğrenmede birey
kasıtsız ve çevrede de kasıtlı bir düzenleyici yoktur.
Birey günlük yaşamında, çevresindeki uyaranlarla,
çoğunlukla rastlantısal olarak, sürekli bir etkileşim
ve iletişim halindedir

25
Rastgele öğrenme de denilen bu
yolla birey sürekli öğrenir. Ancak
doğal etkileşimler sonucu birey
uygun davranışlar kazanabileceği
gibi uygun olmayan davranışlar da
kazanabilir

26
2.Öğretenin kasıtlı öğrenenin kasıtsız olduğu
durumlarda öğrenme: verici belli davranış
değişiklikleri oluşturmak için alıcıya mesajlar
gönderir. Ancak, alıcının mesajın içeriğini öğrenme
gibi bir kastı yoktur

27
Birey böyle bir programı rastlantı
sonucu İzler ve yeni davranışlar
kazanabilir. Kitle iletişim araçları ile
sağlanan öğrenmeler bu tür
öğrenmedir

28
3.Öğretenin kasıtsız öğrenenin kasıtlı olduğu
durumlarda öğrenme: bireysel öğrenme de denilen
bu durumda; birey bir konuyu incelemekte, ilgili
kitapları okumakta, bilenlerden bilgi
almakta/deneyerek öğrenmektedir.

29
Birey kasıtlıdır ancak, kasıtlı olarak
ona öğreten biri yoktur. Bireyin
örgün eğitim düzeyi yükseldikçe, bu
yolla öğrenme eğilimi de artmaktadır

30
4.Öğreten ve öğrenenin kasıtlı olduğu
durumlarda öğrenme: bu durumda öğretim/eğitim
işini üstlenen ve bu işi kasıtlı olarak yapan bir
öğreten kişi/kurum vardır

31
Öğrenen de kasıtlı olarak öğrenme
amacıyla öğretim sürecine
katılmaktadır. Bu gruba giren
öğrenme etkinlikleri düzenli-planlı
ve programlı etkinliklerdir

32
Yetişkin Eğitimi
&
Halk Eğitimi
Yetişkin eğitimi/Halk eğitimi
öğrenme sürecine öğrenen ve öğretenin
kasıtlı olarak katıldığı planlı bir eğitimdir

34
Yetişkin 18 yaşında-zorunlu
eğitimi bitirmiş-kişiliği oluşmuş bütün
yeteneklerini kullanabilen uygun
davranabilen-bağımsız kararlar
verebilen ve sorumluluk alabilen kişi
olarak tanımlanmaktadır

35
 ✗ Yaş ilerledikçe ✗ Yeterince zaman
öğrenme gücünün ayrılırsa, her
azaldığı şeklindeki yetişkin her türlü bilgiyi
kanı tamamen öğrenebilir
yanlıştır. Yapılan
çalışmalar yaş ilerledikçe
öğrenme gücünün değil,
öğrenme hızının azaldığını
ortaya koymuştur

36
Öğrenme hızı;
✗ 20-25 yaşlarda en hızlı iken,

✗ 26-45 arasında azalır

✗ 46 yaşından sonra önemli ölçüde

yavaşlar

37
Bu nedenle; yetişkinlerin eğitiminde
asıl sorun, onların öğrenme gücünde
değil, öğretenlerin acele etmesindedir.

38
Yetişkin eğitimi-halk eğitimi
Yetişkinlere çeşitli alanlarda bilgi
kazandırmak, davranışlarını
değiştirmek ve iyileştirmek
amacıyla, resmi/özel kuruluşların
düzenleyip yürüttüğü eğitim
çalışmalarını kapsar

39
YETİŞKİN/HALK EĞİTİMİ
 Aile-okul-sağlık kurumları-dernekler
 Ordu-iş yerleri-gençlik kulüpleri
 Kamplar-eğitim merkezleri
 Hapishaneler vb yerlerde
 Bulaşıcı hastalıklar ortaya çıktığında
 Özel gün ve haftalarda yapılır

40
Yetişkin/ Halk Eğitimi
aşamaları

İkna
Anlatmak etmek Tekrar Yapmak
ve ve ettirmek ve ve
öğretmek inandır alıştırmak yaptırmak
-mak

41
Toplumdaki kişilerin davranışlarını
değiştirmenin en etkili yolu
eğitimdir. Bu da toplumdaki
yetişkinlere sağlık eğitimi vermekle
mümkün olur. Ancak yetişkin
eğitiminin ilke ve kuralları örgün
eğitimdekinden farklıdır…

42
Bu nedenle toplumda sağlık eğitimi
hizmetlerini planlamak-uygulamak
ve değerlendirmek için yetişkin
eğitiminin temel ilkelerini bilmek
gerekir

43
Yetişkin eğitiminin ilkeleri
İlgilendirme
Hedef kitlenin oluşturulması
Uygulanabilme
Toplumdaki herkesi kapsama gereği
Süreklilik

44
Cezalandırmadan kaçınma
Önderler ve sektörler arası iş birliği
Eğitimi hizmetle sunma
Eğiticinin nitelikleri

45
İlgilendirme
Yetişkine anlatılanlar onun yararına
olsa bile söyleneni dinler ancak
davranışını değiştirmek
istemeyebilir. Kişinin söylenenleri
dinlemesi saygılı görünmek
istediğinden kaynaklanabilir…

46
This is a slide title
Bu nedenle: yetişkin eğitiminde ilk
aşama kişiyi konuyla ilgilendirmektir

Örneğin: köyün imamına “foseptik

bulaşan yerde namaz kılınır mı?”
sorusu onun hela çukurlarını
kapatmasını sağlamıştır

47
Hedef kitlenin oluşturulması ilkesi
Kime niçin eğitim verileceği, eğitime
neden ihtiyaç duyulduğu, belirlenerek
hedef kitle oluşturulmalıdır

48
Uygulanabilme
Kişinin konu ile ilgisini sağladıktan
sonra söyleneni yapabilmesi için
engellerin kaldırılması ve olanak
sağlanması gerekir

49
Örneğin: diş fırçası olmayan çocuklara
öğretmenin her gün dişlerinizi fırçalayın
demesi ile çocuklar diş fırçalama alışkanlığı
edinemez

50
Herkesi kapsama gereği
Toplumdaki kişiler birbirlerini
etkilerler. Bu nedenle eğitimle ilgili
herkes eğitime tabi tutulmalıdır.
Ayrıca yeniliklerden hoşlanmayan
tutucular aslı olmayan söylentilerle
caydırıcı olmaya çalışırlar

51
Bunlara karşı da önlem alınarak eğitim
etkin kılmalıdır. Örneğin; bir ailede büyük
annenin sözü geçiyorsa bebek
beslenmesiyle ilgili eğitime mutlaka dahil
edilmelidir.

52
Süreklilik ilkesi
Yetişkinlerin davranışlarını kısa
sürede değiştirmek zordur. Bu sebeple
sağlık eğitimi sürekliliği gerektirir

53
Cezalandırmadan kaçınma ilkesi
Umumi Hıfzısıhha Kanunu toplumun
sağlığını bozanların, çevreyi kirletenlerin ve
aşıdan kaçanların cezalandırılmalarını ön
görmüştür. Halka olumlu davranış
kazandırmada bu yetkiden yararlanılabilir.

54
Ancak ceza olumlu davranış
edinmede hiçbir zaman etkili
olmamıştır. Yetişkin eğitiminde
cezaya pek başvurulmamalıdır

55
Önderler ve sektörler arası iş birliği
sağlık hizmetleri çok sistemlidir,
dolayısıyla sektörler arası işbirliği
ve yöneticilerin desteğini
sağlamak çok önemlidir

56
Eğiticinin nitelikleri
sağlık eğitiminde; eğitimci çok önemli bir
etkiye sahiptir…
Bu yüzden sağlık eğitimcisinde bulunması
gereken nitelikleri bilmek gerekir

57
 Sağlık
Eğitimcisinde
Bulunması
Gereken Nitelikler
✗ Halkın sevdiği-tanıdığı ve
güvendiği biri olmalı
✗ Toplumun kültürünü-değerlerini
sorunlarını-beklentilerini ve
eğitim yaptığı konuyu çok iyi
bilmeli

59
✗ Toplumun anlayabileceği bir dille
konuşmalı
✗ İnsanlar arası ilişkilerinde
olumlu tutum ve davranışlar
sergilemeli

60
✗ Giyiminde ölçülü olmalı
✗ Otoriter bir tavır sergilemeden
kişilerin soru sormalarına imkan
vermeli
✗ Güvenli bir eğitim atmosferi
oluşturmalı

61
Sağlık Eğitimi
Yöntemleri
Bireysel Eğitim Yöntemi
En etkili sağlık eğitimi yöntemidir
Ancak zaman alan pahalı bir
yöntemdir

63
Bu yüzden; hastanın hekim ve hemşireyle
bir araya geldiği zaman, kişi sosyal
Kurumlara başvurduğunda, toplum
liderlerinin eğitiminde, eğitime direnç
geliştirmiş kişilerin eğitiminde kullanılır

64
Bireysel eğitimde;
gösterme-yaptırma-görüşme görev/sorumluluk verme
yöntemleri kullanılabilir.

65
Bireysel eğitimde;
göze hitap eden gereçlerden
yararlanma eğitimin etkinliğini
arttırır

66
GRUP EĞİTİMİ YÖNTEMLERİ
Bütün bireyleri teker teker eğitme
imkanı olamayınca grup eğitimine
başvurulur

67
Grup eğitiminden alınacak sonuç
bireysel eğitiminden daha düşük
olsa da bu yöntem daha pratik ve
daha geniş kapsamlıdır

68
Grup eğitimlerinde;
✗ Anlatma
✗ Tartışma
✗ Beyin fırtınası
✗ Soru-cevap yöntemleri
kullanılabilir

69
Anlatma yöntemi Anlatma; en çok
Eğitimcinin bir kullanılan yöntem
konuyu bir sıraya olmasına rağmen
göre baştan sona etkinliği çok azdır
kadar
anlatmasıdır

70
Anlatan anlaşılır bir dil kullanmalı
katılımcılarla göz teması kurmalı
ve anlatım sırasında hevesli ve
coşkulu olmalıdır.

71
Bilinen gerçeklerden yargılama
yoluyla yeni gerçekler
çıkartabilmeli, bazı jest ve
mimiklerle dinleyicinin dikkatini
çekmeli

72
Görsel eğitim araçlarını
kullanmalı, örnekler vermeli ve
sesi herkesin duyabileceği
şekilde kullanmalı

73
Tartışma yöntemi
Fikirlerin-düşüncelerin-soruların-
yanıtların katılımcılar tarafından
geliştirildiği bir eğitim tekniğidir

74
Ancak; iyi
yönetilmeyen bir
tartışma
amacından
kolaylıkla
sapabilir…

75
Tartışmayı yöneten eğitmen;
Tartışmada amacın anlaşmak ve
herkesin güç birliğini sağlamak
olduğunu hatırlatmalı,
Eğitmen; tartışmayı yürütürken
tarafsız-danışman-yönlendirici ve
kolaylaştırıcı bir rol üstlenmeli

76
Tartışmaya başlarken;
✗ Konuya genel bir giriş yapmalı, katılımcıları
tartışma yapılacak konuya odaklanmalı ve
tartışmayı başlatmalı,
✗ Tüm katılımcıların tartışmaya katılmasını
sağlamalı,
✗ Tartışma sırasında karşılıklı bireysel
tartışmalara izin vermemeli

77
 ✗ Tüm katılımcıların ✗ Tartışma sırasında
etkileşimini ara-sıra olumlu
sağlayacak oturma geribildirim vermeli ve
düzeni sağlamalı anahtar
noktaları aralıklı
olarak özetlemeli

78
TOPLUM EĞİTİMİ YÖNTEMLERİ
✗ Toplum eğitiminde hedef toplumsal
değişimdir.
✗ Bu nedenle yapılacak eğitimin tüm toplumu
kapsaması amaçlanır
✗ Bu amacı gerçekleştirmek için Kitle iletişim
Araçlarından (KİA) faydalanılır

79
KİA ile verilen bilgiler toplumun
sağlık gereksinimine göre seçilmeli,
toplum eğitimi bireysel ve grup
eğitim yöntemleriyle desteklenmelidir.

80
 Sağlık Eğitiminde
Kullanılan Araç
Gereçler ve Önemi
GÖRSEL ARAÇLAR;
✗ Bülten tahtası
✗ Afişler-resimler-posterler
✗ Sergiler-karikatürler-modeller
✗ Sessiz filmler-slaytlardır

82
✗ Eğitilen-eğitimci arasında ilişki
kurar
✗ Öğrenmeyi hızlandırır
✗ Unutmayı en aza indirir
✗ Konuyu kalıcı kılar
✗ Öğrenilenleri alışkanlığa
dönüştürür
✗ Eğitimin etkinliğini arttırır
83
İŞİTSEL ARAÇLAR
✗ Radyo
✗ Plaklar
✗ Kasetler

84
GÖRSEL-İŞİTSEL ARAÇLAR;
✗ TV-video-ses bantlı slaytlar
✗ Yazı tahtası-kumaş kaplı tahta
✗ Slayt ve slayt projektör
✗ Hareketli filmler

85
Değişik araç-gereçlerle verilen eğitimlerin
kalıcılık durumu

Okunanların %10
İşitilenlerin %20
Görülenlerin %30
Görülen-işitilenlerin %50
Görülen-işitilen-söylenenlerin %80
Görülen-işit-söylenen-yapılanların %90

86
Bu rakamlar;
Confucius'un "duyarsam unuturum,
görürsem anımsarım, yaparsam
öğrenirim” sözlerini desteklemekte
ve yaparak öğrenmenin önemini
göstermektedir

87
Bir eğitici, eğitim-öğretim sürecinde
ne kadar çok sayıda duyu organına
yönelirse o oranda etkili bir öğretim
sağlamış olur

88
Sağlık Eğitiminin
Planlanması
✗ Eğitim gereksinimlerinin
saptanması
✗ Hedef grupların-amaçların
belirlenmesi
✗ Eğitim planının hazırlanması
✗ Planın programlaştırılması
✗ Programın uygulanması
✗ Sonucun değerlendirilmesi
90
1-Eğitim Gereksinimlerinin Saptanması

Bireyin mevcut bilgi-tutum

davranışları ile, ondan istenen sağlık
davranışları arasındaki farka “sağlık
eğitimi gereksinimi” denir

91
Örneğin; hipertansif bir hastadan istenen
davranışlar şu şekildedir
✗ Uygun beslenme(diyet) (-)
✗ Rutin tansiyon kontrolü (+)
✗ Sedanter yaşam (-)
✗ Kilo verme (-)
✗ Doktor kontrolü (+)
✗ İlacını düzenli alma (+)
✗ Fizik aktivite (-)

92
Hipertansif hastada eğitim
gereksinimleri
✗ Uygun beslenme(diyet)
✗ Sedanter yaşam
✗ Kilo verme
✗ Fizik aktivite

93
2-Hedef grubun ve amaçların
Saptanması
Eğitim gereksinimleri saptanmış olan
bireylere hedef grup denir. Amaç
hedef gruba kazandırılacak olan bilgi,
beceri ve davranışlardır

94
Örneğin bir Burada amaç,
bölgede sağlık annelere aşılar
Ocağına hakkında bilgi
çocuklarını vermek ve çocuklarını
aşılatmaya aşılatmaya
Götürmeyen götürmelerini
anneler hedef sağlamada
gruptur davranış
kazandırmaktır
95
3-Sağlık Eğitimi planının
hazırlanması
SE planı hazırlanırken;
toplumun eğitim düzeyleri ile
sosyo-ekonomik ve kültürel
durumları göz önünde
bulundurulmalıdır

96
4-SE programının uygulanması
Eğitim uygulamalarında
programların amaca ulaşacak
biçimde yürütülmesine özen
gösterilmelidir…

97
Amaçlanan hedefe ulaşılıp
ulaşılmadığının ölçülmesinde bilgi için
çeşitli testler kullanılır, sorular
sorulur, beceri ve davranış için ise
gözlemler yapılır

98
Bu aşamada;
Programların denetlenmesi ve
değerlendirilmesi gerekir.
sağlık eğitim uygulamalarında
yerel, sosyal ve kültürel özellikler
ile bireylerin değer yargıları da
göz önünde tutulmalıdır

99
5-SE.nin değerlendirilmesi
Değerlendirmenin sağlık eğitimi
planlamasının her aşamasında
yapılması gerekir

10
Amaçlanan hedefe ulaşılıp
ulaşılmadığının ölçülmesinde bilgi
için
çeşitli testler kullanılır, sorular
sorulur, beceri ve davranış için ise
gözlemler yapılır

10
Ayrıca değerlendirme; programın
eksikliklerini tamamlamada,
gereken değişikliklerin
yapılmasında, eğitimcinin başarı
oranını belirlemede yardımcı olur

10
 “İNSAN EĞİTİLMEK
ZORUNDA
OLAN TEK VARLIKTIR”

KANT

10
Teşekkürler

10