Psikologjia ne moshe madhore

OLSA TOPALLI X/4

PSIKOLOGJI
MOSHA MADHORE

 Mosha madhore, pjekuria apo një i rritur është një njeri ose
kafshë që ka arritur rritjen e plotë.[1] Përkufizimi biologjik i
fjalës nënkupton një kafshë që arrin pjekurinë seksuale dhe
kështu është e aftë për riprodhim. Në kontekstin njerëzor,
termi i rritur ka kuptime të lidhura me konceptet sociale dhe
juridike. Në ndryshim nga një jo i rritur ose "i mitur", një i rritur
ligjor është një person që ka mbushur moshën madhore dhe
për këtë arsye konsiderohet i pavarur, i vetë-mjaftueshëm dhe
përgjegjës.
  Ata gjithashtu mund të
konsiderohen si "të madh". Mosha
tipike e arritjes së moshës
madhore ligjore është 18 vjeç,
megjithëse përkufizimi mund të
ndryshojë sipas të drejtave ligjore,
vendit dhe zhvillimit psikologjik.
 Mosha e rritur e njeriut përfshin zhvillimin psikologjik
të të rriturve. Përkufizimet e moshës madhore janë
shpesh jokonsistente dhe kontradiktore; një person
mund të jetë biologjikisht i rritur dhe të ketë sjellje të
rritur, por gjithsesi të trajtohet si fëmijë nëse është
nën moshën madhore. Anasjelltas, një person mund
të jetë ligjërisht një i rritur, por nuk ka asnjë nga
pjekuria dhe përgjegjësia që mund të përcaktojë një
karakter të rritur.
 Në kultura të ndryshme ka ngjarje që lidhen me kalimin nga të
qenit fëmijë në të rritur ose në moshën madhore. Kjo shpesh
përfshin kalimin e një sërë testesh për të demonstruar se një
person është i përgatitur për moshën madhore, ose arritjen e
një moshe të caktuar, ndonjëherë në lidhje me demonstrimin
e përgatitjes. Shumica e shoqërive moderne e përcaktojnë
moshën madhore ligjore bazuar në arritjen e një moshe të
përcaktuar ligjërisht pa kërkuar një demonstrim të pjekurisë
fizike ose përgatitje për moshën madhore.
 KUPTIMI I MOSHES MADHORE
 Mosha e rritur është periudha e jetës në të cilën individi, qofshin ata një
person, kafshë apo bimë, arrin zhvillimin e saj të plotë, domethënë, arrin
moshën e rritur.
 Në rastin e jetës njerëzore, një plotësi e tillë korrespondon jo vetëm me
zhvillimin maksimal të kapaciteteve fizike ose organike të një personi, por me
një pjekuri të caktuar psikologjike.
 Kështu, në terma konkretë, mosha e rritur nënkupton tejkalimin e fazave të
fëmijërisë, adoleshencës dhe rinisë së plotë. Në të njëjtën kohë, është faza që i
paraprin pleqërisë, sot quhet mosha e tretë.
 Tek secili person, mosha e pjekurisë mund të ndryshojë në varësi
të një larmie të madhe faktorësh, siç janë faktorët biologjikë
(predispozicioni gjenetik, zhvillimi hormonal, etj.) Ose faktorë
kulturorë ose psikologjikë (arsimimi, rrethanat e jetës, mjedisi
kulturor dominues, zakonet e përditshme, ushqim, etj).
 KARAKTERISTIKAT E MOSHES SE
RRITUR
 Faza e të rriturve manifestohet nga disa shenja të dukshme, ndër të cilat janë:

 Personi ka arritur potencialin e tij të plotë për zhvillimin fizik dhe biologjik.
 Subjekti është plotësisht i aftë të riprodhohet.
 Personaliteti i subjektit manifestohet me një qartësi dhe qëndrueshmëri më të madhe.
 Subjekti mund të marrë përgjegjësi më të mëdha.
 Zakonisht është faza e produktivitetit dhe performancës më të madhe të një personi.
 SHENDETI MENDOR TE TE
MOSHUARIT
 Shëndeti mendor i të moshuarve (OPMH) është ngulitur si një 'fije argjendi' në
të gjitha ambiciet e planit afatgjatë të shëndetit mendor 'të rritur', duke
përfshirë përmirësimin e aksesit në terapitë psikologjike (IAPT), shërbimet me
bazë në komunitet për personat me sëmundje të rënda mendore (LSI) dhe
kujdesin shëndetësor mendor të krizës dhe ndërlidhjes.
 Shërbimet do ta dorëzojnë këtë nëpërmjet një qasjeje të integruar të fokusuar
në nevojat e identifikuara të kujdesit dhe mbështetjes së personit në të gjithë
kufijtë e shëndetit mendor dhe fizik, kujdesit social dhe sektorit vullnetar.
 Si pjesë e dhënies së Planit Afatgjatë, të gjitha fushat do të duhet të planifikojnë
të arrijnë përmirësime në aksesin dhe trajtimin për të moshuarit në përputhje
me demografinë lokale brenda të gjitha shërbimeve të përshtatshme të shëndetit
mendor. Të gjitha shërbimet e shëndetit mendor të të rriturve do të pritet të
heqin pengesat e moshës së lartë për qasje. Qasja në mbështetjen e shëndetit
mendor të të moshuarve specialistë do të bazohet në nevojat dhe jo në moshën,
për shembull prania e nevojave bashkë-morbide të shëndetit fizik dhe mendor,
çështjet njohëse dhe/ose brishtësia ose fundi i nevojave të kujdesit jetësor .
 Në moshë më të madhe, shëndeti mendor është formësuar jo vetëm nga mjediset
fizike dhe sociale, por edhe nga ndikimet kumulative të përvojave të mëparshme
të jetës dhe stresuesve specifikë që lidhen me plakjen. Ekspozimi ndaj
vështirësive, humbja e ndjeshme e kapacitetit intrinsik dhe rënia e aftësisë
funksionale mund të rezultojnë të gjitha në shqetësim psikologjik.

 Shumë të moshuar kujdesen për bashkëshortët me kushte kronike

shëndetësore, si demenca. Përgjegjësitë e këtij kujdesi mund të jenë dërrmuese
dhe mund të ndikojnë në shëndetin mendor të atij që kujdeset.
Disa nga masat per parandalimin e pasigurive materiale dhe mentale përfshijne:
 masat për të ulur pasigurinë financiare dhe pabarazinë e të ardhurave;
 programe për të siguruar strehim të sigurt dhe të arritshëm, ndërtesa publike dhe
transport;
 mbështetje sociale për të moshuarit dhe kujdestarët e tyre;
 mbështetje për sjellje të shëndetshme, veçanërisht për të ngrënë një dietë të ekuilibruar,
të jenë fizikisht aktivë, të përmbahen nga duhani dhe të zvogëlojnë përdorimin e
alkoolit; dhe
 Programet shëndetësore dhe sociale synojnë grupet vulnerabël si ata që jetojnë vetëm
ose në zona të largëta dhe ata që jetojnë me një gjendje kronike shëndetësore.
 Sipas kushtetutes se Kosoves mosha madhore fitohet me të mbushur 18
vjet. Aftësia e plotë për të vepruar fitohet me arritjen e moshës
madhore dhe me lidhjen e martesës para arritjes së kësaj moshe.
 Nëse duam të ndihmojmë në zhvillimin e tyre, në ecjen e rrugës drejt
pjekurisë, së pari –duhet t’i kuptojmë. Kjo përqasje do të na ndihmojë
që reagimet tona mos të jenë shprehje e problemeve të pazgjidhura dhe
frustrimeve, por një provë e vetëdijshme e atij dialogu që ka filluar
ndërmjet prindërve dhe fëmijëve nga momenti i lindjes dhe të mos
shuhet gjatë ecurisë moshore, kjo duhet të ecë nëpërmjet kërkimeve
rinore dhe pa tjetër të kalojë në dialog ndërmjet personave të pjekur.
 Çdo individi pasi zgjedh një vizion, një marrëdhënie me mentorin, një profesion dhe një
marrëdhënie dashurore, aty nga mosha 30 vjeç (plus, minus 2 vjet), ai fillon që t’i
riekzaminojë ndjenjat e tij rreth këtyre pesë detyrave madhore. Në këtë kohë mund të
ndërmerren vendime të rëndësishme si ndryshimi i vizionit, ndryshimi i mentorit,
ndryshimi i profesionit ose një ndryshim në statusin martesor. Për disa, ky tranzicion
mund të jetë shumë i butë. Për të tjerët mund të jetë tepër i fortë dhe të vërë në pikëpyetje
vetë bazat e jetës. Individi në këtë periudhë përjeton një periudhe vetë dyshimi,
megjithëse ai nuk e shpreh atë. Por kjo bën që shumica e individëve të dalin nga kjo
gjendje më të qartësuar për dobësitë dhe duke u mbështetur ne forcat e tyre, të marrin
vendime të rëndësishme për veten e tyre.