TÜZEL KİŞİLER :

■ Tüzel kişilik,belli bir amacı gerçekleştirmek maksadıyla ve başlı başına bağımsız bir
varlığa sahip olmak üzere örgütlenmiş ve hukuk düzenince kendilerine haklar ve borçlar
edinebilme iktidarı tanınmış bulunan kişi ve mal topluluklardır.
■ - Sosyal hayatın zorunluluklarının yarattığı sosyal varlıklardır.
■ - Bir toplum içerisinde yaşayan insanlar arasında az çok ortak olan bazı ihtiyaçlar ve
menfaatler vardır. Menfaatleri veya ihtiyaçları aynı olan kişiler bu amaçla bir araya
gelerek birlikler ve topluluklar oluşturur.
■ - Tüzel kişi denilen bu hak süresinin bünyesini iki şey oluşturur :
1. Kişi Toplulukları
2. Mal Toplulukları
Tüzel Kişilerin Hak Süjesi Olarak
Tanınmalarının Geçirmiş Olduğu Evreler :
■ A)Sosyal Düşünceler :
■ Bireyci ve liberal görüş,toplum içerisinde insanı tek ve bağımsız bir varlık olarak ele
alır. Bu görüşün egemen olduğu devirlerde sosyal zorunlulukların etkisiyle , bir varlık
olarak kendiliğinden ortaya çıkan kişi veya mal topluluklarına hukuk düzeni tarafından
tüzel kişilik tanınması zorlaşır
■ Sosyal ve kolektivist görüş ise insanların bir araya gelerek faaliyetlerini emeklerini ve
hatta sermayelerini birleştirmek suretiyle menfaatlerini daha iyi savunabileceklerine ve
hayatta daha kolaylıklar ve daha az emekle başarılı olabiliceklerine inanır. Bu sebepledir
ki böyle bir görüşün egemen olduğu ülkelerde veya devirlerde korporasyon ve kurum
mahiyetindeki birliklerin hukuk düzeni tarafından tanınması kolaylaşır.
■ Siyasal Düşünceler :
■ Polis devleti özel birlikler hayatına düşmandır. Devlet kamunun iyiliği için çalışır, özel
birlikler ona ancak zarar verebilirler. Çünkü devletin herkesin, kamunun menfaatlerini
temsil eder ; oysa tüzel kişiler ancak belirli bir zümrenin kişisel ve yerel menfaatlerini
korur.
■ Modern devlet anlayışı, devletin bünyesinde kendilerine özgü amaçlar güden birtakım
kurumların varlığını kabul eder. Bunlar öyle birtakım kurumlar ve kuruluşlardır ki ,
güttükleri amaçların tamamen devlet tarafından gerçekleştirilmesine ve devletin işlevleri
arasına sokulmasına imkan yoktur. Bu itibarla modern devletler, toplum içerisindeki kişi ve
mal topluluklarının az çok sosyal zorunluluklara dayandığını kabul ederek onların hukuk
süjesi, yani tüzel kişi olarak örgütlenmelerini oldukça kolaylaştırırlar ve onlara gerçek
kişilere eşdeğer ehliyet tanırlar.
Tüzel Kişilerin Bünyesi ve Mahiyeti :

1. Amaç : Bu zorunlukların en önemlisidir. Amacı olmayan bir topluluk hiçbir zaman

bağımsız bir varlık , bir kişilik olamaz.
2. İrade : Ortak bir amaç etrafında toplanmada veya bir malı , hakkı ya da parayı belirli ve
sürekli bir amaca özgülemede , bağımsız olan ve başlı başına varlığa sahip bulunan bir
topluluğa vücut verme , bu suretle yeni bir kişilik yaratma iradesi mevcut olmalıdır.
3. Örgütlenme : Nihayet bu topluluğun ortak amacın gerçekleşmesini sağlayacak biçimde
örgütlenmiş olması , diğer bir deyişle , düşünülen hedefe erişme isteğinin
gerçekleşmesi için zorunlu olan işlevleri yerine getirecek organlara sahip bulunması da
gerekir.
Tüzel Kişilerin Türleri :

1. Bünyelerine Göre :
- Korporasyon : ortak bir amaca ulaşmak üzere o amaç etrafında başlı başına bağımsız bir
varlığa sahip olmak ve yeni bir hak süjesi meydana getirmek maksadıyla birleşen kişi
topluluklarıdır.
- Kurum : Bağımsız bir hak süjesi meydana getirmek maksadıyla bir amaca özgülenmiş
mal topluluklarıdır. Kurumlarda üyelik söz konusu olmaz. Onlarda sadece kurucunun
bizzat belirlediği organlar ile kurumdan yararlananlar vardır.
■ Tabi Oldukları Hukuk Kurallarına Göre :
■ - Kamu Hukuku Tüzel Kişileri : Kamu hukukuna tabi olan tüzel kişiler kamu hukuku
tüzel kişileri ve hatta kısaca kamu tüzel kişileri olarak da adlandırılmaktadır. Kamu tüzel
kişileri ancak kanunla veya kanunun tanıdığı yetkiye dayanılarak idari bir işlemle
kurulurlar.
■ * Korporasyon türünde olan kamu tüzel kişilerine kamu yönetimleri denir. Bunların
başında devlet gelir.
■ * Kurum türünde olan kamu tüzel kişilerine ise kamu kurumları denir.
Kamu İktisadi Teşebbüsü : İktisadi devlet teşekkülü ile kamu iktisadi kuruluşunun ortak
adıdır. Yani kamu iktisadi teşebbüsü iki türden oluşur :
1. İktisadi Devlet Teşekkülleri : Bunlar, sermayelerinin tamamı devlete ait olup özel
hukuk hükümleri içerisinde ve ticari esaslara göre faaliyet gösteren ve kâr amacı güden
kamu iktisadi teşebbüsleridir.
2. Kamu İktisadi Kuruluşları : Bunlar sermayelerinin tamamı devlete ait olan ve
genellikle tekel niteliğindeki mallar ile bu temel mal ve hizmetleri üretmek ve
pazarlamak üzere kurulan , kamu hizmetleri niteliği ağır basan kamu iktisadi
teşebbüsleridir.
Özel Hukuk Tüzel Kişileri :
• Özel hukuk kanunları tarafından düzenlenirler.
• Bunlar esas itibariyle bireysel iradeler yoluyla meydana gelirler. Diğer kişilerle eşit
durumdadırlar
• Özel hukuk tüzel kişilerinin korporasyon yani kişi topluluğu mahiyetinde olanlarını
dernekler ile şirketler oluşturur.
• Kurum yani mal topluluğu mahiyetinde olan özel hukuk tüzel kişileri ise vakıflar ile
kamu iktisadi teşebbüsleridir.
Tüzel Kişilerin Kuruluşu :

■ Tüzel kişilerin kuruluşunda ve kişilik kazanmasında etken olan , bireysel bir irade bir
hukuki işlemdir.
Tüzel Kişilerin Kuruluş Anını Belirleyen Sistemler :
1. İzin Sistemi
2. Normatif Sistem
3. Serbest Kuruluş Sistemi
İzin Sistemi :

Ruhsat ya da imtiyaz sisteminde tüzel kişiler , devletten alınacak özel bir izinle
kurulabilirler. Tüzel kişi , devlet tarafından bu iznin verildiği anda kurulmuş ve kişilik
kazanmış olur.
* Türk hukukunda gerek izin alınması zorunlu olan bazı anonim ve limited şirketlerin,
gerek kooperatiflerin kuruluşu hakkında izin + tescil sistemlerinin birleşmesinden oluşan
karma bir sistem benimsenmiştir.
Normatif Sistem :

Yetkili makamların gerekli şartların bulunduğu veya emredici hükümlere aykırılık

bulunmadığını saptamasıyla kurulma olurunu vermek dorunda olduğu sistemdir. Bu
sistemde yetkili makamın izin sisteminde olduğu gibi takdir yetkisi yoktur.
• Tüzel kişiliğin belli bir sicille tescil kazanılması durumunda normatif tescil sistemi söz
konusu olur. Bu halde tüzel kişiliğin başlangıcı tescilin gerçekleştiği andır.
• Tüzel kişiliğin kazanılma anını kuruluş iradesinin ve ilgili belgelerin resmî bir makama
sunulduğu an olarak öngören sisteme normatif bildirim sistemi denir.
Serbest Kuruluş Sistemi :

Tüzel kişilerin kurulması için gerekli olan yasal şartlar kanunlara genel ve objektif olarak
önceden belirlenir. Bu yasal şartları yerine getiren kişi veya mal toplulukları bir tüzel kişi
olarak kurulma iradesini hukuk düzeninin istediği biçimde açıkladıkları anda tüzel kişilik
kazanmış olurlar.
Tüzel Kişilerin Hak Ehliyetleri :

■ Tüzel kişiler,hak ehliyetine aynen gerçek kişiler gibi kişi olarak varlık kazandıkları anda sahip olurlar.
■ Tüzel kişilerin hak ehliyeti hakkında eşitlik ve genellik ilkeleri de geçerli olmaz.
Hak ehliyetinin kapsamı :
MK.m.48 hükmünde “ tüzel kişiler ; cins,yaş,hısımlık gibi yaradılış gereği insana özgü niteliklere
bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehlidirler.”
1. Malvarlığı hakları
2. Kişilik hakları
3. Kişiye bağlı haklar
4. Taraf ehliyeti
5. Sadece tüzel kişilerin sahip olduğu haklar
Hak Ehliyetinin Sınırlanması :

Tüzel kişilerin hak ehliyetlerinin sınırlanması ancak bünyelerinden dolayı söz konusu
olabilir.
■ Vasi olamazlar
■ Evlat edinemezler
■ Devlet dışında yasal mirasçı olamazlar
■ Vesayet altına alınamazlar
Kanun koyucular tüzel kişilerin fazla güç ve kudret sahibi olmalarını önlemek maksadıyla
onların sahip olabilecekleri hak ehliyetini daraltma,sınırlama yoluna gitmektedirler.
Fiil Ehliyeti :

Tüzel kişiler organları vasıtasıyla hak edinir ve borç üstlenirler.

■ MK.m.49 “ tüzel kişiler, kanuna ve kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla, fiil ehliyeti kazanırlar.”
Tüzel kişilerin fiil ehliyetinin başlangıç anı kanunlarda veya tüzüklerinde gösterilmiş bulunan organların oluştuğu andır.
Tüzel kişilerde kural olarak hak ve fiil ehliyetlerinin başlangıç anı, aynı andır.
Organ Kavramı :
Tüzel kişilerin işlevlerini yerine getirmek görevi kendilerine verilen örgüte tüzel kişinin organları denir.
Organlar tüzel kişinin iradesini açıklar , tüzel kişiyi içerde yönetir dışarı karşı temsil eder.
Organ tüzel kişinin zorunlu bir unsuru, onun tamamlayıcı parçası mahiyetindedir.
Organ Türleri :
a) Kanuni organlar = yönetim ve temsil organıdır.
b) İradi (seçimlik) organlar
Tüzel Kişilerin Sona Ermesi :

Esas itibariyle amaca yönelik olduklarından, amacı gerçekleşmiş olan bir topluluk artık
kişiliğinin varlık sebebi kalmadığı için bir hak süjesi olma niteliğini kaybeder.
Sona Erme Sebepleri :
1. Kendiliğinden sona erme
2. Kararla sona erme
Sona Ermenin Hukuki Sonuçları :
3. Tasfiye
4. Özgüleme
DERNEKLER :

■ Dernekler kişi topluluğu (Korporasyon) türünde olan medeni hukuk tüzel kişileridir.
■ Dernek , gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşımı dışında kanunlarla
yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek maksadıyla kendilerinden ayrı
ve bağımsız bir hak süjesi yaratmak üzere bilgi ve çalışmalarını birleştirmeleri
sonucunda oluşan kişi topluluğu biçiminde bir medeni hukuk tüzel kişisidir.
Derneklerin tabi oldukları hukuk kuralları üç noktada toplanabilir :
1. Kamu hukuku kuralları
2. Özel hukuk kuralları
3. Dernek tüzüğündeki kurallar
Kamu Hukuku Kuralları :

1. Anayasa
2. Dernekler Kanunu
3. Dernekler Yönetmeliği
Özel Hukuk Kuralları :

1. Medeni kanun
2. Dernekler kanunu
Derneğin Kuruluşu :

■ Medeni kanuna göre dernekler kuruluş bildirimi ile dernek tüzüğünü ve gerekli belgeler
yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülk amirine verdikleri anda tüzel kişilik
kazanırlar.
■ Dernek niteliğini alabilmesi için üç esaslı unsuru olması şarttır :
1. Kurucular
2. Dernek kurma iradesi
3. Amaç
Tüzük :

■ Kurucuların dernek kurma iradelerini açıkladıkları yazılı bir belgedir.

Tüzüğün İçeriği : derneğin adının, amacının, yerleşim yerinin, kurucularının, gelir
kaynaklarının, üyelik şartlarının, organları ve örgütü ile geçici yönetim kurulunun
gösterilmesi zorunludur.
Dernek tüzüğü kanunun emredici hükümlerine aykırı olamaz. Derneğin tüzüğünde
düzenlenmemiş konularda ortaya çoktan boşluk Medeni Kanun hükümleriyle doldurulur.