A SEGUNDA REPÚBLICA (1931-1936)

1- O goberno provisional
Eleccións municipais victoria nas cidades dos asinantes do Pacto de San Sebastián

A República foi proclamada o 14 de abril de 1931 ambiente pacífico e festivo

celebracións en Madrid e Barcelona pola chegada da 2ª República

En Galicia en 1929 fundárase a ORGA Casares Quiroga

en 1931 Partido Galeguista agrupou as correntes progresista e

conservadora
(Castelao, Risco...)

Congreso funcacional do Partido Galeguista

Castelao Risco
O goberno provisional presidido por Alcalá-Zamora (apoio de republicanos e socialistas)

apoio das clases medias, profesionais, a pequena burguesía e

dirixen-
tes obreiros socialistas

Alcalá-Zamora Azaña Largo Caballero

O goberno provisional en 1931, presidido por Alcalá-Zamora
Reformas campo Largo Caballero ministro de Traballo
decreto de laboreo forzoso
Lei de termos municipais
xornada de oito horas

orde pública creación da Garda de Asalto (policía armada nas cidades)

organización territorial o 14 de abril Maciá proclamou o Estado catalán

restaurouse a Generalitat
educación acabar co analfabetismo
ensino laico
crear 7000 escolas nun ano

exército Azaña ministro de Guerra

supeditar os militares ao poder civil
reducir número de oficiais decreto de retiros
xuramento de fidelidade á República
abolición da Lei de xurisdiccions
 2- A Constitución de 1931
Eleccións a Cortes constituíntes (28 xuño de 1931) as primeiras verdadeiramente libres
republicanos e socialistas (90%) do parlamento
presencia de mulleres deputadas

porcentaxe dos deputados

dos elexidos nas eleccións
do 28 de xuño de 1931
A Constitución aprobada en decembro de 1931 (sen consenso)

establecía unha república democrática e laica

España como “republica democrática de traballadores de toda clase”

declaración de dereitos e liberdades voto feminino

matrimonio civil e divorcio
Educación primaria obrigatoria e gratuíta
propiedade privada (podía ser expropiada
forzosamente e cabía a nacionalización)

división de poderes lexislativo unicameral Congreso

executivo presidente da república (podía disolver dúas ve-

ces como máximo as Cortes)

xudicial era un poder independente

estableceuse o xurado
Tribunal de Garantías Constitucionais
organización territorial Estado definido como “integral”
posibilitaba a creación de Comunidades Autónomas

xa en agosto a Generalitat aprobara, en referendo, o Estatuto de Nuria

Estado laico separación Igrexa-Estado fin á financiación estatal da Igrexa

liberdade de cultos
Disolución da Compañía de Xesús (e os seus bens nacionalizados)
prohibición de ensinar ás congregacións relixiosas
 3- O Bienio reformista (1931-1933)
Continuidade das mesmas Cortes tras aprobar a Constitución

Alcalá-Zamora presidente da república

Azaña presidente do goberno (apoio dos socialistas) abandono de Lerroux

Crise Coxuntura internacional (Gran depresión) agricultura de expotación e minaría

situación interna 10% de parados e conflitividade social

dificultou as reformas

Reformas relixiosa

educativa

laboral

territorial

agraria
O goberno do bienio reformista, presidido por Manuel Azaña
3.1- Reforma relixiosa pretensión de reducir a influencia da Igrexa na sociedade

belixerancia da Igrexa contra a República

maio de 1931 queima de Igrexas, conventos ...

1932 lei do divorcio

1933 lei de confesións e congregacións relixiosas

a Igrexa a considerou unha persecución

3.2- Reforma educativa foi un dos maiores logros da República

creáronse 13.000 escolas no periodo e 15.000 prazas de

mestres

idea de educación gratuíta, laica e universal

Misións pedagóxicas extensión da cultura ás zonas rurais

participaron Lorca, Machado, Dieste...

As Misións pedagóxicas
3.3- Reforma laboral lei de contratos de traballo contratos colectivos; condicións de
traballo dos nenos, mulleres...

lei de xurados mixtos arbitraxe entre obreiros e patróns

lei de asociacións obreiras regulaba os sindicatos

Largo Caballero buscou a mellora dos xornaleiros no campo e dos

obreiros, co obxectivo final de acadar o socialismo
3.4- Reforma territorial En Cataluña aprobouse o Estatuto de Nuria (99% dos votantes)

aprobado polas Cortes en setembro de 1932

reacción ao intento de golpe de Sanjurjo (agosto de 1932)

no País Vasco oposición do goberno ao intento de Estatuto

carlistas e PNV

en Galicia ausencia dun partido nacionalista forte

labor a prol do Partido Galeguista e de Castelao

xuño de1936 o Estatuto foi aprobado en plebis-

cito (ratificado en 1938)

Gardas de Asalto contra o golpe de Sanjurjo

3.5- Reforma agraria lei de termos municipais (xa foi obra do goberno provisional)

situación previa de fondo atraso (latifundios no sur, minifundios no norte...)

crise do campo acentuada pola crise internacional

lei de reforma agraria setembro de 1932

redistribución da propiedade (nacionalizacións)

e tecnificación do campo

acelerada polo intento de Sanjurjo

confiscacións sen indemnización

réximes de explotación colectivos e individuais

Instituto de Reforma Agraria (para aplicar a lei)

en conxunto aplicación moi limitada

insurrecións anarquistas e enfrontamentos

coas
forzas da orde pública
3.6- A oposición as dereitas monárquicos buscaron a conspiración

carlistas fundaron Comunión Tradicionalista

alfonsinos fundaron Renovación Española

agosto de 1932 intento golpista do xeneral Sanjurjo

Partido Radical Lerroux

Sanjurjo CEDA Gil Robles

apoio do Vaticano e da xerarquía católica

aunou intereses diversos da dereita española

anarquistas anarcosindicalismo partidario da negociación (Pestaña...)

CNT e FAI buscaron a acción directa, folga,

insurrección,

contexto de crise económica grave

xaneiro de 1933 sucesos de Casas Viejas (Cádiz)

Ángel Pestaña
Casas Viejas tras ocupacións e unha insurrección anarquista

enfrontamentos entre xornaleiros, garda civil e garda de asalto

8 mortos e 12 fusilado grave crise para o goberno do Bienio

3.7- A fin do Bienio aumento da oposición

empresarios contra a política de Largo Caballero

CNT folgas
contra reformas que consideraba moi febles

acoso por parte do Partido Radical

Alcalá-Zamora contra a política laicista do goberno

en 1933 o PSOE radicalizouse (Largo Caballero)

sucesos de Casas Viejas

J.A. Primo de Rivera fundou Falange Española (outubro 1933)

Alcalá-Zamora forzou a dimisión de Azaña, nomeou a Lerroux,

pero ao non ter apoios eleccións en novembro de 1933
 4-O Bienio de centro-dereita
(1933-1935)
Novembro de 1933 votaron por primeira vez as mulleres

foi unha campña electoral moi polarizada (CNT-FAI pedían a abstención)

triunfo da CEDA (aliada aos monárquicos) e do Partido Radical

parlamento moi dividido, con máis de 20 partidos políticos representados

4.1- Os gobernos do Partido Radical ata outubro de 1934

Lerroux presidente do goberno

apoio dos partidos de centro, dereita e da CEDA

O Primeiro goberno presidido por Lerroux
A política de “contrarreformas” o papel da Igrexa seguiron os colexios relixiosos
o Estado pagaba parte do soldo dos sacerdotes

modificouse a lexislación laboral (os xurados mixtos)

lei de amnistía (para os golpistas de 1932)

anulación da lei de termos municipais e devolución de terras a

Samper aristócratas e terratenentes

Os problemas escisión do Partido Radical xurde Unión Republicana de Martínez Barrio

(ala esquerda do radicalismo)

contínuos cambios de goberno 8 gobernos e 4 presidentes distintos

decembro 1933 insurreción anarquista (Zaragoza, , Durruti, comunismo libertario,

represión, preto de 100 mortos...)
Chapaprieta
xuño de 1934 folga xeral de campesiños decenas de mortos e milleiros detidos

verán 1934 lei de cultivos (rabassaires) conflito de competencias coa Generalitat

achegamento aos socialistas do nacionalismo vasco a CEDA bloqueou o estatuto

vasco

a revolución de outubro de 1934

Portela Valladares
4.2- A revolución de outubro os socialistas foron radicalizándose

a CEDA quería entrar no goberno e Lerroux cedeu

os republicanos o viron como un ataque á República e

os socialistas como un risco de chegada do fascismo

a entrada de tres ministros da CEDA desatou a folga

xeral (convocada por Largo Caballero, UGT)

5 de outubro éxito en Biscaia, Guipúscoa, Asturias e

Cataluña

Companys proclamou o Estado Catalán dentro da

repúbli-
ca federal española

En Asturias desatouse a revolución social

alianza de UGT, CNT e comunistas
actuación dos mineiros contra os propie-
tarios e o clero
tomaron a fábrica de armas e a
revolución
extendeuse por toda a rexión
máis de 1000 mortos e 300 entre as
for-
Companys proclama o Estado catalán barricada en Barcelona

Barricada en Oviedo a revolución en Asturias

A resposta do goberno declarouse o estado de guerra

o exército de Marrocos e a garda civil encargados da represión

milleiros de detidos en toda España (Azaña encarcerado)

suspendeuse a autonomía catalana

gardas de asalto en Bilbao víctimas dos regulares en Asturias

Companys na cadea mossos de esquadra detidos

O exército ocupa Barcelona presos en Asturias

mulleres de detidos en Asturias o patio da universidade de Oviedo

4.3- O final do Bienio de dereitas en 1935 o goberno cedeu ante a CEDA

Gil Robles ministro de guerra

acentuouse o desmantelamento da obra do Bienio

refor-
mista

intento de modificar a constitución

crise no Partido Radical escándalo do estraperlo

Gil Robles ministro de guerra (especie de ruleta rusa trucada
introducida mediante sobornos)

asunto Nombela
(malversación de fondos
públicos)

cae Lerroux

Alcalá-Zamora convoca eleccións (non quere darlle o

o estraperlo: Lerroux vs Prieto poder a Gil Robles)
 5- A Fronte Popular (1936)
Campaña electoral violencia política nas rúas extremistas de dereitas e de esquerdas

Fronte Popular coalición de socialistas, republicanos de esquerda e comunistas

petición de amnistia para os encarcerados tras outubro do 34

programa volta ás reformas do 1º bienio

dereitas e centro presentábanse desunidas

anarquistas, non participan,

(pero aconsellan votar á Fronte Popular)

Eleccións celebradas o 16 de febreiro de 1936

triunfo, por poucos votos, da Fronte Popular

(pero ampla maioría de deputados)

Fronte Popular gañou nas cidades, Asturias, Estremadura, e litoral mediterráneo

dereita tivo máis éxito nas áreas rurais do centro e do norte

A campaña electoral de 1936
5.1-O goberno da Fronte Popular presidido por Azaña

os socialistas non quixeron participar no goberno (contra a opinión de

Prieto)

medidas amnistía xeral

liberouse a Companys e restableceuse a Generalitat

retomáronse as reformas relixiosas

sociais

militares

no campo (ocupacións ...)

Ocupación de terras en Villamiel (Toledo)

oposición das dereitas e da Igrexa

liberación de Companys
5.2-A crise da República Azaña presidente da República ao rexeitar as Cortes a Alcalá-Zamora

Casares Quiroga xefe dun goberno de republicanos de esquerda

crise económica desemprego, menor produción, hostilidade dos empresa-

rios con peches, evasión de capitais...

crise social vaga de folgas (violentas en ocasións as da CNT-FAI)

S. Casares Quiroga violencia e crimes políticos

ataques e incendios de edificios relixiosos

o PSOE radicalizouse

a CEDA perdeu parte das xuventudes, que

pasaron á Falange

J. Calvo Sotelo discurso da insurrección

peche das sedes de Falange e

detención de J. A. Primo de Rivera
5.3- A conspiración militar organizada pola Unión Militar Española e algúns militares de ex-
trema dereita

o goberno enviou a destinos periféricos a mandos sospeitosos

apoios aos sublevados monárquicos alfonsinos

falanxistas (JONS)
carlistas (requetés)

o director do golpe era o xeneral Mola

13 de xullo, asasinato de J. Calvo Sotelo, como represalia á

morte
do tenente Castillo (garda de asalto)

militares indecisos súmanse á sublevación

17 de xullo levantamento das tropas de Marrocos

18 de xullo sublévanse distintas guarnicións da Península

inicio da guerra civil

 Lecturas

- Gironella, José María “Los cipreses creen en Dios”

Ed. Planeta. Barcelona, 1954 921 páx.
 Vídeos

24- España, España (1922-1939)-