ANATOMİ GİRİŞ

• Tarihin çok eski dönemlerinde bile insanlar rahatsızlıkları

düzeltebilmek için insan vücudunu tanımaları gerektiğini biliyorlardı.
• Bu tanıma sayesinde bir neden sonuç ilişkisi ortaya koyarak ilkel de
olsa bir takım tedaviler uyguluyorlardı.
• Anatomi ve tıp uluslararası bir dile sahiptir.
• Vücut bölge ve kısımlarının genel isimleri olmasına rağmen tüm
dünyada sağlık, temel bilimler ve uygulamalı sağlık bilimleri çalışanları
arasındaki iletişimi sağlamak üzere doğru ve ortak terminolojiyi
öğrenmek gerekir.
• Askeri bir birlik göreve çıkmadan önce operasyonlarının coğrafi
koşulları, iklim koşulları ve bölgenin demografik yapısı ile ilgili bilgi
toplamak zorundadır.
• Aynı şekilde bir jeoloji mühendisi eline kazmasını küreğini alıp “şurayı
bir kazayım, bakalım ne çıkacak” diye hareket etmez.
• Önce arazinin bir değerlendirmesini yapar, uygunsa işleme başlar.
• Operasyon alanları dünyanın en kıymetli varlığı “İNSAN” olan sağlık
çalışanları da insan vücudunu çok iyi tanımak zorundadırlar.
• Anatomi terimi Yunanca ANA (içinden) ve TOME (kesmek)
kelimelerinin birleşiminden türemiştir.
• Günlük konuşma pratiğinde canlı varlıkların vücut yapısını inceleyen
bilim ya da bir kurum ya da eylemin ana yapısını tanımlamak için
kullanılan anatomi terimi tıpta insan vücudunun normal şeklini,
yapısını, bu yapıyı oluşturan organ ve sistemler ile bunların arasındaki
ilişkileri inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır.
 Anatominin Bölümleri
Anatomi günümüzde iki ana başlık altında incelenmektedir:

• Mikroskobik Anatomi; doku ve hücreleri mikroskop

yardımı ile inceler (Histoloji, Sitoloji).
• Makroskobik Anatomi; insan vücudunu çıplak
gözle inceler. Makroskobik anatominin çeşitli alt
grupları tanımlanmıştır:
a- Sistematik Anatomi; İnsan vücudunu meydana getiren sistemleri ayrı
ayrı ele alarak inceler.
b- Bölgesel (Topografik) Anatomi; İnsan vücudunu karın, baş, göğüs
gibi bölgelere ayırarak, yüzeyden derine doğru tüm yapıları anlatır.
c- Gelişimsel Anatomi; İnsanın anne karnından ölünceye kadar
anatomik olarak geçirdiği değişimleri inceler. Embriyoloji, çocukluk
anatomisi (Nipio anatomi), yetişkin anatomisi (Adult anatomi) ve
yaşlılık anatomisi (Geriatrik anatomi) gibi alt dalları vardır.
.
d- Fonksiyonel Anatomi; Doku ve organları işlevselliklerini öne
çıkararak inceler. Klinik antomi ve sportif anatomi gibi alt dalları vardır.
e- Karşılaştırmalı (komperatif anatomi); Özellikle veteriner
fakültelerinde çeşitli hayvanların yapısal özelliklerini karşılaştırmalı
olarak inceleyen bir anatomi alt dalıdır.
f- Artistik Anatomi; Güzel sanatlar fakültelerinin resim, heykel gibi
bölümlerinde insan vücuduna şeklini veren temel yapılar yüzeyel olarak
anlatılır
 Anatomik Terminoloji
• Tüm bilim alanlarında olduğu gibi anatominin de kendine has bir
terminolojisi vardır.
• Ortak bir terminoloji kullanmak konuyla ilgilenen insanlar arasında bir
dil birliğinin oluşmasına olanak sağlar.
• Sağlık alanında kullanılan hastalık, tedavi, tanı ile ilgili terimler eski
Yunanca, anatomik terimler ise Latince’dir.
 Latin Alfabesi ve Başlıca Kuralları

• Latin alfabesi 25 harften oluşmaktadır. “a, e, i, o, u, y” harflerinden

oluşan 6 tane sesli harf bulunmaktadır.
• Türkçe’den farklı olarak “y” harfi sesli harf olup “i” harfine yakın bir
okunuşu vardır. Latince terimlerin okunuşları ile ilgili bazı kurallar
vardır. Bunlar;
• “c” harfi:
“a, o, u” ve sessiz harflerden önce kullanılmışsa “k” şeklinde,
“e, i, y” harflerinden önce kullanılmışsa “s” şeklinde söylenir.
Ön Ek ve Son Ekler
• Latince’de kullanılan terimler tek başına bir anlam ifade eden kök ve
bu köke başından ve/veya sonundan
• eklenerek başka kelimelerin türetilebildiği ön ek ve son eklerden
oluşur.
• Önekler kökün önünde yerleşerek kökün sayı, yön ve durum
özelliklerini tarif eden eklerdir. Bazı ön ekler
• tabloda gösterildiği gibidir;
• Sonekler de kökün sonuna yerleşerek kökü yöntem, durum ya da
hastalık ifade eden bir terime dönüştürür. Bazı son ekler tabloda
gösterildiği gibidir;
İnsan Vücudunun Anatomik Bölümleri
(Partes Corporis Humani)

• İnsan vücudunu anatomik olarak beş büyük alt gruba bölmekteyiz.

• Daha sonra bunlarda kendi içlerinde daha alt gruplara ayrılmaktadır.
a- Baş: Caput d- Üst Ekstremite: Extremitas
b- Boyun: Collum, Cervix Superior
c- Gövde: Truncus • Omuz: Omos
• Göğüs: Thorax • Kol: Brachium
• Karın: Abdomen • Dirsek: Cubitis
• Leğen Kemiği: Pelvis • Ön Kol: Antebrachium
• Sırt: Dorsum • Carpus: El Bileği
• El: Manus
• Palma: Avuç İçi
e- Alt Ekstremite: Extremitas
İnferior
• Kalça: Gluteus
• Uyluk: Femur
• Diz: Genu
• Bacak: Crus
• Ayak Bileği: Tarsus
• Ayak: Pes
• Planta: Ayak Tabanı
 Bazı Anatomik Yapıların Latinceleri
ve Türkçe Karşılıkları
• Cranium: Kafatası • Thorax: Göğüs
• Cerebrum: Beyin • Cardia: Kalp
• Nasus: Burun • Pulmonales: Akciğerler
• Bulbus oculi: Göz küresi • Gaster: Mide
• Auris: Kulak • Hepar: Karaciğer
• Dentis: Diş • Splen, Lien: Dalak
• Collum, cervix: Boyun • Umbilicus: Göbek
• Columna vertebralis: Omurga
 Anatomik Yapıların Yönlerini ve
Komşuluklarını Tanımlamak İçin Kullanılan
Terimler ve Türkçe Karşılıkları
• Median: Tam ortada bulunan demektir.
• Medial: Ortaya yakın olan demektir.
• Lateral: Ortadan uzakta olan demektir.
• Proximal: Yukarı demektir
• Distal: Aşağı demektir.
• Superficial: Yüzeyel demektir.
• Profundus: Derin demektir.
• Dexter: Sağ demektir.
• Sinister: Sol demektir.
• Superior: Üst, yukarı anlamlarında kullanılır.
• İnferior: Alt, aşağı anlamlarında kullanılır.
• Anterior : Ön, önde bulunan demektir.
• Ventral: Karın tarafına yakın olan demektir.
• Posterior: Arka, arkadada bulunan demektir.
• Dorsal: Sırt tarafına yakın olan demektir.
• Central: Merkez demektir.
• Periferik: Merkezden uzak, perifer demektir.
• Internus: İçinde demektir.
• Externus: Dışında demektir.
• Ipsilateral: Aynı tarafta demektir.
• Margo: Kenar demektir.
 Anatomik Yapıların Şekil ve Durumlarını
Tarif Etmek İçin Kullanılan Terimler
ve Türkçe Karşılıkları
• Arcus: Kemer demektir.
• Collum: Boyun demektir.
• Corpus: Gövde demektir.
• Condylus: Yumruk şeklinde çıkıntı demektir.
• Tuberculum: Tümsekcik demektir.
• Trochanter: Büyük künt çıkıntı demektir.
• Malleol: Çekiç başı gibi çıkıntı demektir.
• Fissura: Yarık demektir
• Foramen: Delik demektir.
• Fossa - Fovea: Çukur demektir.
• Incisura: Çentik demektir.
• Crista: İbik şeklinde çıkıntı demektir.
• Sulcus: Oluk demektir.
• Processus: Çıkıntı demektir.
• Canalis: Kanal demektir.
• Spina: Diken şeklinde çıkıntı demektir.
• Cavitas: Boşluk demektir.
 Bazı Anatomik Terimlerin Kısaltmaları
ve Türkçe Karşılıkları
• a. : Arteria (Atardamar)
• v. : Vena (Toplardamar)
• art. : Articulatio (Eklem)
• m. : Musculus (Kas)
• n. : Nervus (Sinir)
• lig.: Ligamentum (Ligament)
Anatomik Duruş (Positio Anatomica)
• İnsan vücudundaki bir yapının yerinin veya komşuluklarının
tanımlanması herkes tarafından bilinen bir şablona göre olmalıdır.
• Bu ortak şablona ANATOMİK DURUŞ denilmektedir. Normal anatomik
duruş;
- Topukları birleşik
vaziyette ayakta dik duran,
- Baş ve omuzları dik olan,
- Yüzü öne ve ileri bakan,
- Kolları her iki yanda
sarkık duran ve avuç içleri
karşıya bakan kişinin
duruşudur
 Anatomik Düzlemler, Eksenler ve
Hareketler
• Yukarıda anlatılan anatomik duruşta olan insanın organ ve/veya
oluşumlarının birbirlerine olan konumlarını anlatabilmek ve
hareketlerini tarif edebilmek için vücuttan 3 düzlem ve 3 eksen
geçirmemiz gerekir. Tüm tanımlamalar bu düzlem ve eksenlere göre
yapılmaktadır.
 Anatomik Düzlemler
Planum coronalis (planum frontalis,
frontal düzlem):
• Yukarıdan aşağı doğru inerek
vücudu ön ve arka olmak üzere iki
parçaya ayıran düzlemdir.
Planum transversalis (planum
horizontalis, horizontal düzlem):
• Yere paralel olarak uzanarak
vücudu alt ve üst olmak üzere iki
parçaya ayıran düzlemdir
Planum sagittalis (sagittal düzlem):
• Yukarıdan aşağı doğru inerek vücudu
sağ ve sol olmak üzere eşit olmayan
iki parçaya ayıran düzlemdir.
Planum medianum (median düzlem):
• Yukarıdan aşağı doğru inerek vücudu
sağ ve sol olarak eşit iki parçaya
ayıran düzlemdir. Planum sagittalis’e
paralel bir düzlemdir.
 Anatomik Eksenler
• Axis verticalis (vertikal eksen): Yukarıdan aşağı doğru yere dik olarak
inen eksendir.

• Axis transversalis (axis horizontalis, transvers eksen): Yere paralel

olarak uzanan, sağdan sola ya da soldan sağa giden eksendir.

• Axis sagittalis (sagittal eksen): Önden arkaya ya da arkadan öne doğru

giden yere paralel eksendir.
 Hareket yönleri
• Extensio: Gövdenin veya uzuvların gerilmesi
• Flexio: Gövdenin ve uzuvların bükülmesi
• Abducio: Uzuvların frontal düzlemde gövdeden uzaklaştırılması
• Adducio: Uzuvların frontal düzlemde gövdeye yakınlaştırılması
• Elevatio: Üst uzuvların gövdeden uzaklaştırılması
• Rotatio: Uzuvların dikey eksenlerinin etrafında içe ve dışa dönmesi
• Circumductio: Uzuvların dairesel hareketi
 Anatomik Hareketler
• Anatomik yapıların bu eksen ve düzlemlerde tanımlanmış hareketleri
bulunmaktadır.
• Bu hareketler tarif edilirken anatomik pozisyon esas alınır. Bu
hareketler şunlardır:
Abduksiyon – Adduksiyon
(uzaklaşma – yakınlaşma):
• Bir anatomik yapının
frontal düzlemde orta
hattan uzaklaşmasına
abduksiyon,
• orta hatta yakınlaşmasına
adduksiyon denilir.
• Her iki hareket de sagittal
eksende yapılır
Fleksiyon – Ekstansiyon (bükme – germe) :
• Sagittal düzlemde eklem kolları arasındaki açının küçülmesine flexion,
eklem kolları arasındaki açının büyümesine ekstansiyon denir.
• Fleksiyon esnasında eklemi oluşturan ekstremitenin distal ucu vücuda
yaklaşırken ekstansiyon esnasında vücuttan uzaklaşır.
• Örneğin diz eklemine fleksiyon yaptırdığımız zaman ayağımız
kalçamıza yaklaşır.
• Dirsek eklemine fleksiyon yaptırdığımız zaman elimiz omuzumuza
yakınlaşır. Her iki hareket de transvers eksende gerçekleştirilir
Rotasyon (dönme):
Bir anatomik yapının
horizontal düzlemde ve
vertikal eksen boyunca
yapılan dönme hareketidir.
Bu dönme hareketi içe doğru
olursa iç rotasyon
(pronasyon), dışa doğru
olursa dış rotasyon
( supinasyon) olarak
isimlendirilir
Sirkumdiksiyon:
Bir ekstremitenin fleksiyon,
ekstansiyon, abduksiyon ve
adduksiyon hareketlerinin
kombinasyonu ile arka
arkaya yapılması ile eklem
etrafında meydana getirdiği
dairesel bir harekettir.
İnversiyon – Eversiyon:
• Sadece ayakla ilgili olarak tanımlanmış olan bu hareketlerden
inversiyon ayak tabanının içe çevrilmesini tarif ederken, eversiyon
ise ayak tabanının dışa çevrilmesini anlatır.
Plantarflexion - Dorsiflexion:
• Ayak ucunun yere doğru hareketine plantarfleksiyon, ayak ucunun
bacağanın ön kenarına doğru hareketine ise dorsiflexioyon denir
Kemikler Hakkında
Genel Bilgiler
SYSTEMA LOCOMOTORIUM
(HAREKET SİSTEMİ)

• Systema skeletale (iskelet sistemi )

• Systema articulare (eklem sistemi)
• Systema musculare( kas sistemi)

• Kemikler ve eklemler, hareketin pasif,

• Kaslar, hareketin aktif unsurlarıdır.
• Kemiklerin % 30-40’ı organik maddelerden oluşur ve
esnekliği sağlar.
• % 60-70’i inorganik maddelerden meydana gelir ve
sertliği sağlar.
• İnorganik maddelerden en yüksek oranda bulunanı
kalsiyum fosfattır. (% 85)
• Ayrıca kalsiyum karbonat, magnezyum fosfat, kalsiyum
klorit, kalsiyum florit gibi maddeler de bulunur.
• Gençlerdeki kemikler, organik madde oranı
daha fazla olduğu için daha elastiktir.

• Yaşlılarda ise inorganik madde oranı daha fazla

olduğu için kemikler elastikiyetlerini
kaybetmişlerdir ve daha kırılgandırlar.
Kemiklerin yapısı:
• Kemik dokusu bağ dokusunun özelleşmiş bir şeklidir.
• Diğer bağ dokusu çeşitleri gibi hücreler ve hücreler
arası maddeden oluşmuştur.
• Kemiğin en belirgin ayırt edici özelliği dokunun
sertliğini sağlayan hücreler arası maddenin
kalsifikasyonudur.
• Kemikler, dişlerden sonra insan vücudunun en sert
oluşumudur.
• Kemik dokusu iki ana kısımdan
oluşur:
Substantia ossea (kemik cevheri)
Substantia compacta(sağlam)
İçerisinde kılcal damarlar içeren
Havers kanalları bulundurur.
Substantia spongioza(süngerimsi)
Trabeküller içerir.

Medulla ossea (kemik iliği)

• Periosteum: Kemiğin ekleme
katılmayan kısımlarını örten
bağ dokusuna periosteum adı
verilir.
• Kas tendonları ve
ligamentlerin tutunma
alanlarıdır.
• Kemiğin beslenmesi, enine
büyümesi ve tamiri gibi
fonksiyonları vardır.
• Kemiklerin ekleme katılan
yüzeyleri eklem kıkırdağı
(cartilago articularis) ile
örtülüdür.
• Endosteum: Cavum
medullare’yi (kemik iliği
boşluğu) ve spongioz kemiğin
trabeküllerini örten yapıya
endosteum denir.
• Uzun kemiklerde ortada boş
bir kanal şeklinde, diğer Kemik iliği
kemiklerde de spongioz
dokunun hakim olduğu alanda
kemik iliğinin yerleştiği
kısımlar görülür.
• Gençlerde kan yapıcı
elemanlar içeren medulla
osseum rubra (kırmızı kemik
iliği);
yaşlılarda bol yağ doku içeren
medulla osseum flava (sarı
kemik iliği) hakimdir.
 Kemik iliği
• Gençlerde kırmızı kemik
iliği;
yaşlılarda bol yağ doku
içeren sarı kemik iliği
hakimdir.
Fakat sternum, ilium ve
vertebralarda yaşlılarda da
kırmızı kemik iliği bulunur.
 Destek görevi: Kemikler vücudun iskeletini
oluştururlar. Yumuşak dokuları desteklerler.

Koruma görevi: Kemikler vücuttaki önemli

organların bulunduğu bölgeleri (kafatası, göğüs)
Kemiğin dışarıdan gelecek darbelere karşı korurlar.

görevleri: Hareket görevi: Kasların tutunması için destek

görevi yaparlar. Hareket sisteminin pasif
unsurlarıdır.

Kan hücrelerinin yapımı: İçerdiği kırmızı kemik

iliği ile kan yapımını sağlarlar.

Depo görevi: Kemikler vücuttaki kalsiyumun %

99’unu ve fosforun büyük kısmını ve bazı
mineralleri depo eder.
Kemik çeşitleri:

Uzun kemikler (ossa longa)

Kısa kemikler (ossa brevia)
Yassı kemikler (ossa plana)
Düzensiz kemikler (ossa irregularia)
Susamsı kemikler (ossa sesamoidea)
Havalı kemikler (ossa pneumatica)
İlave kemikler (ossa accesoriae)
• Uzun kemikler (ossa
longa): Boyları,
kalınlıklarından ve
genişliklerinden fazla olan
kemiklerdir.
• Ör: femur, humerus,.
• Kısa kemikler (ossa
brevia): Uzunluğu,
kalınlığı ve genişliği
birbirine yakın olan
kemiklerdir.
• Örn:El ve ayak bileği
kemikleri (karpal ve tarsal
kemikler)
• Yassı kemikler (ossa plana):
Genişlikleri, kalınlıklarından fazla olan
kemiklerdir. Scapula, sternum, costalar ve
kafatası kemikleri bu gruba örnektir.
• Düzensiz kemikler
(ossa irregularia):
Şekilleri düzensiz olan
kemiklerdir.
• Örn: Vertebralar,
mandibula ve os coxae
• Havalı kemikler (ossa
pneumatica): İçerisinde
hava boşluğu bulunduran
kemiklerdir. Örn:Maxilla ve
temporal kemik
• Susamsı kemikler (ossa sesamoidea): Diğer
kemiklerle direkt olarak eklem yapmayan, kas
tendonları ve eklem kapsülleri içerisinde
gömülü olarak bulunan kemiklerdir.
• Örn:Patella
Ossifikasyon(Kemikleşme)
Kemikleşme iki şekilde meydana gelir:
1.İntrakartilaginöz ossifikasyon
2.İntramembranöz ossifikasyon

•1.İntrakartilaginöz kemikleşme: Kemiklerin gelişeceği

bölgede bulunan bağ dokusu önce kıkırdak dokusuna
dönüşür.
•Daha sonra buradaki kıkırdak dokusu yıkılarak kemik
dokusu gelişir.
•Uzun kemiklerde bu tür kemikleşme görülür.
• Primer kemikleşme merkezi: Taslaklarda görülen ilk
kemik odağı.
• İntrauterin 7.-12. haftada başlar.

• Doğumda tüm kemiklerde vardır.

• Kemik gövdesinde yer alır.

• Sekonder kemikleşme merkezi: Uzun kemiklerin

epifizlerinde görülür; taslağın iç kısmından başlar.
• Burası kemiğin boyuna büyümesinde önemli rol alır.
(Cartilago epiphysialis)
• 2.İntramembranöz kemikleşme: Bu tip kemikleşmede,
bağ dokusu kıkırdak dokuya dönüşmeden direkt olarak
kemik dokusunu oluşturur.
• Clavicula ve koruma fonksiyonu olan yassı kafa
kemiklerinde görülür.

İntrakartilajinöz kemikleşme:
Bağ dokusu → Kıkırdak doku → Kemik doku

İntramembranöz kemikleşme: Bağ dokusu → Kemik doku

 Epifiz
• Uzun kemiklerin uç kısımlarına
epifiz, orta kısımlarına diafiz Linea epiphysialis

denir.
metafiz
• Linea epifizialis’in diafize yakın
Diafiz
olan kısmında metafiz adlı kısım
bulunur

• Kafatasını oluşturan yassı

kemiklerde, kemiğin dış ve iç yüzü
kompakt kemik dokusundan yapılı Epifiz

iken orta kısmı ise süngerimsi

kemikten meydana gelir.
Linea epiphysialis

• Epifiz ile diafiz arasında linea

epiphysialis denen büyüme çizgisi
yer alır.
• Büyüme çağında burada oluşan
kırık çocuğun büyümesini engeller.
• 20-25 yaşlarında burası kemikleşir
ve artık büyüme durur.
VÜCUDUMUZDAKİ KEMİKLERİN
DAĞILIMI VE SAYILARI
 İNSAN VÜCUDUNUN ANATOMİK BÖLÜMLERİ
I- BAŞ (Caput : Cranium)
II- BOYUN (Collum veya cervix )
III- GÖVDE (Truncus )

1-Göğüs (Thorax) 2-Karın (Abdomen) 3-Leğen (Pelvis)

IV- TARAFLAR, EKSTREMİTELER

1-Üsttaraf (Membrum superius / Extremitas superior)

- Omuz kemeri - Önkol (Antebrachium)
- Kol (Brachium) - El (Manus)
2- Alttaraf (Membrum inferius / Extremitas inferior)
- Kalça (Gluteus) - Bacak (Crus)
- Uyluk (Femur) - Ayak (Pes veya Pedis)