Herbarium

"Ajri i pastër është po aq i mirë për mendjen sa edhe për trupin. Natyra gjithmonë
duket se përpiqet të flasë me ne sikur të kishte ndonjë sekret të madh për të treguar.
Dhe kështu ka." - John Lubbock
 DREJTORIA E PËRGJITHSHME E ARSIMIT PARAUNIVERSITAR KORÇË
ZYRA VENDORE RAJONALE

PROJEKT LËNDOR (4-5 ORË)

TEMA: “ROLI I BIMËVE NË JETËN E PËRDITSHME (KRIJIMI I NJË

HERBARIUMI BIMOR.)”

VITI SHKOLLOR:
LËNDA: BIOLOGJI
KLASA:
DORËZUAN:
 DREJTORIA E PËRGJITHSHME E ARSIMIT PARAUNIVERSITAR KORÇË
ZYRA VENDORE RAJONALE

PRANOI:
TEMATIKA:
Në mbështetje të nxënësve, anketimeve dhe specifikës së shkollës, zgjodhëm për këtë vit mësimor një temë në
mbështetje të programit. Programi i lëndës përfshin njohuri të plota mbi fotosintezën, ndërtimin dhe funksionet e bimëve
të ulëta (jo enëzore) dhe të larta (enëzore).
QËLLIMI I PROJEKTIT:
Njohja e nxënësve me rolin e madh që luajnë bimët (mjekësore ose jo) në natyrë si dhe në jetën e përditshme.
PËRFITIMET E PRITSHME NGA PROJEKTI LËNDOR:
• Njihemi me llojet e bimëve mjekësore dhe jo mjekësore që zhvillojnë ciklet e tyre në Rrethin e, si dhe karakteristikat
e tyre të përgjithshme.
• Njihemi me natyrën e mbledhjes dhe ruajtjes së bimëve të ndryshme.
• Aftësohemi në krijimin e një herbari.
• Diskutojmë mbi rolin e madh të bimëve në jetën e përditshme.
 “"Kushdo që të jeni, sado i vetmuar, bota i
ofron imagjinatës suaj, ju thërret si patat e
egra, të ashpra dhe emocionuese - duke
shpallur vazhdimisht vendin tuaj në familjen
e gjërave."
—Mary Oliver
 DREJTORIA E PËRGJITHSHME E ARSIMIT PARAUNIVERSITAR KORÇË
ZYRA VENDORE RAJONALE

HAPAT E REALIZIMIT TË PROJEKTIT:

 ORA E PARË:
Përcaktohet tema e projektit.
Në orën e parë bazuar në interesat dhe pritshmëritë në lëndën e Biologjisë përcaktojmë si temë projekti temën:
“Roli i bimëve në jetën e përditshme (Krijimi i një herbari bimor)”.
Gjatë kësaj ore vendosim nëse do të punojmë në grup ose në mënyre individuale, ku secili nxënës do të krijojë herbarin e
tij/saj. Kjo zgjedhje lihet të bëhet e lirë bazuar në aftësitë njohëse, hulumtuese dhe shkencore që zotëron nxënësi.
P.S. Kemi vendosur ta realizojmë projektin lëndor në grupe të vogla të përbëra nga 2-3 nxënës.

Realizohet përzgjedhja dhe përcaktimi i llojeve të bimëve që do të përfshihen në herbar (në herbar do të përshihen lulesat,
gjethet, frytifikimet). Disa nga bimët e përzgjedhura të grupit janë :
 DREJTORIA E PËRGJITHSHME E ARSIMIT PARAUNIVERSITAR KORÇË
ZYRA VENDORE RAJONALE

 ORA E DYTË:  ORA E TRETË DHE E KATËRT:

Pozicionimi i bimëve në Herbar.
Pas përzgjedhjes së bimëve vecojmë ato që kanë
marrë lagështi, janë dëmtuar ose nuk mund të
përfshihen në herbar pasi kanë filluar të myken.
Të gjitha bimët e përdorura në herbar vendosen në
fleta në të cilën gjendet një foto e bimës dhe pak
informacion rreth saj.
Plotësimi i strukturave dhe bimëve të përzgjedhura
në herbar me materialin shkencor të përzgjedhur,
duke u bazuar në karakteristikat e përgjithshme të
këtyre bimëve dhe shpërhapja e tyre në habitate të
ndryshme.
Herbari i plotësuar me bimët dhe informacionin e
plotë dorëzohet në Departamentin e Biologjisë të
gjimnazit “”.
 Emri shkencor: Citrus
GJETHE LIMONI Familja: Rutaceae
Limoni është një specie e pemës së vogël me
gjelbërim të përhershëm në familjen e bimëve
të lulëzuara Rutaceae, vendase në Azi,
kryesisht në Indinë Verilindore (Assam),
Mianmar Veriore dhe Kinë.
Fruti i verdhë elipsoidal i pemës përdoret për
qëllime kulinare dhe jo kulinare në të gjithë
botën, kryesisht për lëngun e tij, i cili ka
përdorim si në kuzhinë ashtu edhe në pastrim.
Tuli dhe lëvorja përdoren gjithashtu në gatim
dhe pjekje. Lëngu i limonit është rreth 5-6%
acid citrik, me një pH rreth 2.2, duke i dhënë
shije të thartë. Shija dalluese e thartë e lëngut
të limonit, që rrjedh nga acidi citrik, e bën atë
një përbërës kyç në pije dhe ushqime të tilla
si limonada dhe byreku me beze limoni.

GJETHE PORTOKALLI
Emri Shkencor: Citrus Sinensis
Familja: Rutaceae
Një portokall është një frut i llojeve të
ndryshme të agrumeve në familjen Rutaceae;
ai i referohet kryesisht Citrus × sinensis, i cili
quhet gjithashtu portokalli i ëmbël, për ta
dalluar atë nga Citrus × aurantium përkatës, i
referuar si portokalli i hidhur.
Portokalli e ka origjinën në një rajon që
përfshin Kinën Jugore, Indinë Verilindore dhe
Mianmarin, dhe përmendja më e hershme e
portokallit të ëmbël ishte në literaturën kineze
në 314 para Krishtit. Që nga viti 1987, pemët e
portokallit u gjetën të ishin pema frutore më e
kultivuar në botë. Pemët e portokallit rriten
gjerësisht në klimat tropikale dhe subtropikale
për frutat e tyre të ëmbël. Fruti i portokallit
mund të hahet i freskët, ose i përpunuar për
lëngun e tij ose lëvozhgën aromatike. Që nga
viti 2012, portokallet e ëmbël përbënin
afërsisht 70% të prodhimit të agrumeve.

Emri Shkencor: Citrus Reticulata
Familja: Rutaceae
GJETHE MANDARINE
Mandarina është një agrume e vogël, e
rrumbullakosur. E trajtuar si një specie e
veçantë e portokallit, zakonisht hahet e
thjeshtë ose në sallata frutash.
Mandarinat janë më të vogla, ndryshe
nga portokallet e zakonshme sferike (të
cilat janë një hibrid mandarin-pomelo).
Shija konsiderohet më e ëmbël dhe më e
fortë se portokalli i zakonshëm. Një
mandarinë e pjekur është e fortë deri pak
e butë, e rëndë për madhësinë e saj.
Lëvorja është e hollë, e lirshme me
mezokarp të vogël të bardhë, kështu që
ato zakonisht janë më të lehta për t'u
qëruar dhe për t'u ndarë në segmente.
 GJETHE dardhe

Dardhat janë fruta të prodhuara dhe të

konsumuara në mbarë botën, që rriten në një
pemë dhe korren në fund të verës deri në mes të
vjeshtës.
Pema është e mesme dhe vendase në rajonet
bregdetare dhe të buta të Evropës, Afrikës së
Veriut dhe Azisë. Druri i dardhës është një nga
materialet e preferuara në prodhimin e
instrumenteve dhe mobiljeve me dru me cilësi
të lartë.
Rreth 3000 lloje të njohura dardhash rriten në
mbarë botën, të cilat ndryshojnë si në formë
ashtu edhe në shije. Fruti konsumohet i freskët,
i konservuar, si lëng, i tharë ose i fermentuar si Emri Shkencor: Pyrus
kokrra. Familja: Rosaceae
 Emri shkencor: Laurus nobilis
GJETHE dafine Familja: Lauraceae
Laurus nobilis është një pemë aromatike me
gjelbërim të përhershëm ose shkurre e madhe me
gjethe të gjelbra, glabrous (të lëmuara). Është në
familjen e bimëve të lulëzuara Lauraceae. Është
vendas në rajonin e Mesdheut dhe përdoret si gjethe
dafine për erëza në gatim. Laurus nobilis figuron
dukshëm në kulturën klasike greko-romake.
Laurus nobilis është një relikt i përhapur i pyjeve të
dafinës që fillimisht mbulonin pjesën më të madhe
të pellgut të Mesdheut kur klima e rajonit ishte më e
lagësht. Me tharjen e Mesdheut gjatë epokës së
Pliocenit, pyjet e dafinës u tërhoqën gradualisht dhe
u zëvendësuan nga komunitetet e bimëve sklerofile
më tolerante ndaj thatësirës, të njohura sot.
 Një trëndafil është ose një bimë me lule
GJETHE TRENDAFILI shumëvjeçare ose lulja që mban. Ka mbi
treqind lloje dhe dhjetëra mijëra kultivarë. Ato
formojnë një grup bimësh që mund të jenë
shkurre të ngritura, ngjitëse ose zvarritëse, me
kërcell që shpesh janë të armatosur me gjemba
të mprehta. Lulet e tyre ndryshojnë në madhësi
dhe formë dhe zakonisht janë të mëdha dhe të
dukshme, me ngjyra që variojnë nga e bardha
në të verdhë dhe të kuqe. Shumica e specieve
janë vendase në Azi, me një numër më të
vogël vendas në Evropë, Amerikën e Veriut
dhe Afrikën veriperëndimore. Llojet, kultivarët
dhe hibridet janë rritur gjerësisht për bukurinë
e tyre dhe shpesh janë aromatike. Trëndafilat
kanë fituar rëndësi kulturore në shumë
shoqëri. Specie të ndryshme hibridizohen
Emri Shkencor: Rosa lehtësisht, dhe kjo është përdorur në zhvillimin
Familja: Rosaceae e gamës së gjerë të trëndafilave të kopshtit.
Emri Shkencor: Punica Granatum
Familja: Lythraceae
GJETHE shege
Shega është një shkurre gjetherënëse me fruta në familjen
Lythraceae, nënfamilja Punicoideae, që rritet midis 5 dhe
10 m (16 dhe 33 ft) e lartë.
Mendohej se shega e kishte origjinën nga Afganistani dhe
Irani përpara se të futej dhe eksportohej në pjesë të tjera
të Azisë, Afrikës dhe Evropës. U fut në Amerikën
Spanjolle në fund të shekullit të 16-të dhe në Kaliforni
nga kolonët spanjollë në 1769. Ata janë kultivuar
gjerësisht në të gjithë Azinë Perëndimore dhe rajonin e
Kaukazit, Azinë Jugore, Azinë Qendrore, Afrikën veriore
dhe tropikale, pjesët më të thata të Azisë Juglindore dhe
pellgun e Mesdheut. Fruti është zakonisht në sezon në
hemisferën jugore nga marsi deri në maj, dhe në
hemisferën veriore nga shtatori deri në shkurt.
Si sarkotesta të paprekura ose si lëng, shegët përdoren në
pjekje, gatim, përzierje lëngjesh, garniturë vaktesh,
smoothie dhe pije alkoolike, të tilla si kokteje dhe verë.
 GJETHE rrushi

Emri shkencor: Vitis Vinifera Familja: Vitaceae

Një rrush është një fryt i hardhive drunore gjetherënëse
të gjinisë së bimës lulëzuar Vitis. Rrushi është një lloj
fruti jo klimakterik, i cili zakonisht gjendet në grupe.
Kultivimi i rrushit filloi ndoshta 8000 vjet më parë dhe
fruti është përdorur si ushqim njerëzor gjatë historisë. I
ngrënë i freskët ose në formë të thatë (si rrush i thatë,
rrush pa fara dhe sulltana), rrushi gjithashtu ka një
rëndësi kulturore në shumë pjesë të botës, veçanërisht
për rolin e tij në prodhimin e verës. Produkte të tjera që
rrjedhin nga rrushi përfshijnë lloje të ndryshme reçeli,
lëngu, uthull dhe vaj.
GJETHE eukaliptusi

Emri shkencor: Vitis Vinifera

Familja: Myrtaceae
Eukalipt është një gjini e më shumë se 700 llojeve të
bimëve me lule në familjen Myrtaceae. Shumica e llojeve
të eukaliptit janë pemë dhe disa janë shkurre. Së bashku
me disa gjini të tjera në fisin Eucalypteae, duke përfshirë
Corymbia dhe Angophora, ata zakonisht njihen si
eukalipt. Bimët në gjininë Eucalyptus kanë lëvore që
është ose e lëmuar, fibroze, e fortë ose me fije, gjethet
kanë gjëndra vajore dhe sepalet dhe petalet janë shkrirë
për të formuar një "kapelë" ose operculum mbi stamenët.
Fruti është një kapsulë drunore që zakonisht quhet
"gumnut".
 hithra
Urtica dioica, e njohur shpesh si hithra e
zakonshme, hithër djegëse, hithra thumbuese
(edhe pse jo të gjitha bimët e kësaj specie
thumbojnë), është një bimë barishtore
shumëvjeçare me lule në familjen Urticaceae.
Fillimisht vendas në Evropë, në pjesën më të
madhe të Azisë dhe Afrikës Veriore
perëndimore, ajo tani gjendet në mbarë botën.
Lloji është i ndarë në gjashtë nënspecie, pesë
prej të cilave kanë shumë qime thumbuese të
quajtura trikome në gjethe dhe kërcell, të cilat
veprojnë si gjilpëra hipodermike, duke injektuar
histaminë dhe kimikate të tjera që prodhojnë një
ndjesi thumbuese gjatë kontaktit ("urtikaria e
kontaktit", një formë të dermatitit të kontaktit).
Bima ka një histori të gjatë përdorimi si burim
për mjekësinë tradicionale, ushqimin, çajin dhe Emri Shkencor: Urtica Dioica
lëndën e parë të tekstilit në shoqëritë e lashta (si Familja: Urticaceae
saksone) dhe moderne.

SHEREBELË
Emri Shkencor: Salvia Officinalis
Familja: Lamiaceae
Salvia officinalis, sherebela e zakonshme, është
një nënshkurre shumëvjeçare, me gjelbërim të
përhershëm, me kërcell druri, gjethe gri dhe lule
blu në të purpurta. Është një anëtar i familjes së
nenexhikut Lamiaceae dhe vendas në rajonin e
Mesdheut, megjithëse është natyralizuar në
shumë vende në mbarë botën. Ajo ka një histori
të gjatë të përdorimit mjekësor dhe kulinar, dhe
në kohët moderne është përdorur si një bimë
kopshti dekorativ. Emri i zakonshëm "sherebelë"
përdoret gjithashtu për speciet dhe kultivarët e
lidhur ngushtë.
Salvia officinalis ka shumë emra të zakonshëm.
Disa nga më të njohurit janë sherebela, sherebela
e zakonshme, sherebela e kopshtit, sherebela e
artë, sherebela e vërtetë, sherebela e kuzhinës,
sherebela dalmate dhe sherebela me gjethe të
gjera. Format e kultivuara përfshijnë sherebelën e
purpurt dhe sherebelën e kuqe. Epiteti specifik
officinalis i referohet bimëve me një vlerë të
mirëpërcaktuar mjekësore ose kulinare.
 RozmarinË

Emri shkencor: Salvia Rosmarinus

Familja: Lamiaceae
Salvia rosmarinus, e njohur zakonisht si
rozmarina, është një kaçubë me gjethe aromatike,
me gjelbërim të përhershëm, si gjilpërë dhe lule
të bardha, rozë, vjollcë ose blu, vendase në
rajonin e Mesdheut. Deri në vitin 2017 njihej me
emrin shkencor Rosmarinus officinalis.
Është një anëtar i familjes së sherebelës
Lamiaceae, e cila përfshin shumë barëra të tjera
medicinale dhe kulinare. Emri rozmarinë rrjedh
nga latinishtja ros marinus (lit. 'vesa e detit').
Rozmarina ka një sistem rrënjor fijor.
Bredhat janë pemë halore me gjelbërim të
përhershëm që i përkasin gjinisë Abies në
Gjethe bredhi
familjen Pinaceae. Ekzistojnë afërsisht 48-56
lloje ekzistuese, të gjetura në male në pjesën më
të madhe të Amerikës Veriore dhe Qendrore,
Evropës, Azisë dhe Afrikës së Veriut.
Janë pemë të mëdha, që arrijnë lartësinë 10–80
metra me diametër të trungut 0,5–4 m kur janë
pjekur. Bredhi mund të dallohet nga anëtarët e
tjerë të familjes së pishave nga mënyra se si
gjethet e tyre në formë gjilpëre janë ngjitur
veçmas në degë me një bazë që i ngjan një
filxhani thithës dhe nga konët e tyre, të cilët, si
ato të kedrave të vërtetë, qëndrojnë drejt në
degë si qirinj dhe shpërbëhen në pjekuri.
Identifikimi i specieve të ndryshme bazohet në
madhësinë dhe rregullimin e gjetheve,
madhësinë dhe formën e konëve, dhe nëse Emri Shkencor: Abies
luspat e bracteve të konëve janë të gjata dhe të Familja: Pinaceae
shtrira, ose të shkurtra dhe të fshehura brenda
konit.
Faleminderit për
Vëmëndjen!