AİLE PLANLAMASI / GEBELİĞİN ÖNLENMESİ

PROF. Dr. Mehmet Zeki AVCI

 İÇERİK
• AİLE PLANLAMASI VE YARARLARI
• GEBELİĞİN ÖNLENMESİ
• ETKİN KONTRASEPTİF YÖNTEMLER
 Hormonal Konrtaseptifler
 Rahim İçi Araç (RİA)
 Kondom
 Diyafram
• Cerrahi kontrasepsiyon
• ETKİSİ SINIRLI KONTRASEPTİF YÖNTEMLER
 Fertil Günleri Belirleme
 Koitus İnterraptus
 Spermisitler
 Vajinal Lavaj
 Emzirme
 AİLE PLANLAMASI VE YARARLARI
• Aile planlaması, gebeliğin önlenmesi
(kontrasepsiyon) ve doğum kontrolü aynı anlamda
kullanılan terimlerdir.
• Ancak aile planlaması terimi;
• Gebeliği önleyen
• Fertiliteye çözüm arayan
• Gebelik zamanını düzenleyen ve eşlerin çocuk sahibi
olmalarını etkileyen sosyal, psikolojik, ekonomik,
fiziksel ve dini durumları değerlendiren daha geniş
kapsamlı bir kavramdır.
 AİLE PLANLAMASI VE YARARLARI
• Aile planlamasının hedefleri;
• İstenmeyen gebeliklerin önüne geçebilmek,
istenenleri sağlıklı sürdürebilmek
• Aileleri istedikleri sayıda çocuk sahibi
yapabilmek
• Gebelikler arasında yeterli zaman aralığını
koruyabilmek
• Gebeliğin aile açısından en iyi zaman ve
olanaklarda olmasını sağlamak
• Annenin doğum için uygun yaşta olmasını
sağlamak
• İnfertil çiftleri çocuk sahibi yapabilmek
• Cinsel yaşamın sağlıklı sürdürülmesini temin
etmektir.
 AİLE PLANLAMASI VE YARARLARI
• Başarılı aile planlaması programları anne ve
çocuk ölümlerini önemli derecede
azaltmaktadır.
• Anne sağlığını tehdit eden hastalık ve
ölümlerin büyük bölümü gebeliklerin istenen
zamanda sayıda ve uygun aralıklarla
gerçekleşmesi ile engellenebilmektedir.
• TNSA 2013 verilerine göre toplam doğurganlık
hızı 2.26 dır.
• İstenen doğurganlık hızı ise 1.9 dur.
• İstenmeyen gebeliklerin önlenememesi istemli
düşüklere yol açmaktadır. Kadınların çoğu
düşüğü malesef bir aile planlaması yöntemi
olarak kullanmıştır.
AİLE PLANLAMASI VE YARARLARI
GEBELİĞİN ÖNLENMESİ (KONTRASEPSİYON)

• Kontraseptif yöntem isteyen kadına;

• Hikaye (hastalıkları, ailesinde hastalıkları, tıbbi hikaye,
menst, gebelik hikayesi, daha önce kullandığı yöntem,
sigara içme)

• Fizik muayene (meme, pelvik muayene, smear, kilo,

yaş, kan basıncı)

• Laboratuvar testleri (kanda hemoglobin, hemtakrit,

idrarda şeker, protein, gerekli ise gebelik testi)
GEBELİĞİN ÖNLENMESİ (KONTRASEPSİYON)

• Eşler kontrasepsiyon konusunda kendi

kararlarını kendileri vermelidirler

• Yöntemler anlatıldıktan sonra eşler etki altında

kalmaksızın karar vermeleri sağlanır

• Eşleri kontrasepsiyon konusunda eğiten ebe

veya hemşire hiç bir zman kendi fikrini
söylememeli
 ETKİN KONTRASEPTİF (MODERN)
YÖNTEMLER
1.Hormonal Kontraseptifler
2.Rahim İçi Araç (RİA)
3.Erkek Kondom (kaput, prezervatif) Kadın
Kondomu
4.Diyafram, Servikal Başlık
5.Cerrahi Sterilizasyon (Kadın için: Tüpligasyon,
Erkek için: Vazektomi)
 1. Hormonal Kontraseptifler

• Kombine Oral Kontraseptifler (KOK)

• Yalnız Progestin İçeren Kontraseptifler
• İmplantlar
• Enjeksiyonlar
• Vajinal Halka
• Transdermal Band
• Postkoital Kontraseptifler
• Erkekler için Hormonal Kontraseptifler
1. Hormonal Kontraseptifler
• Kombine Oral Kontraseptifler: estrojen ve
progesteron içeren KOK lar son 30 yıldır
doğum kontrolü için kullanılmaktadır.
• FSH ve LH baskılayarak ovulasyonu önler.
• Trombofilebite yatkınlığı arttırır
• Over kistlerini kanserlerini, endometrial
kanseri, fibroidleri, ektopik gebeliği ve
dismenoreyi önler.
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Kombine Oral Kontraseptifler Yan Etkileri
• Hipermenore veya amenore
• Siklus ortasında lekelenme
• Bulantı
• Memelerde dolgunluk
• Depresyon veya diğer ruhsal değişiklikler
• Vücut ağırlığında değişiklikler
• Deri değişiklikleri
• Laktasyonun baskılanması
• Baş ağrısı
• Hipertansiyon
• Tromboembolik etki
• Diabet üzerine etkisi
• Karaciğer üzerine etkisi
 1. Hormonal Kontraseptifler
Oral Kontraseptif Kullanımında Dikkat Edilecek
Noktalar
• Haplar kullanılmaya başlandığı ilkayda ek bi
yöntem kullanılmalı
• Haplar hergün aynı saatte alınmalı
• Eğer hap alınmayı unutulmuş ise hatırlandığı
anda hemen alınmalı o günün hapı normal
saatinde alınmalı
• Ard arda 2 hap alınmayı unutulmuşsa 2 hap
hemen alınmalı ertesi gün tekrar 2 hap alınmalı.
Sonraki adete kadar ek bir yöntem kullanılmalı
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Oral Kontraseptif Kullanımında Dikkat Edilecek
Noktalar
• Hap kullanırken adetin atlaması sık görülür. Gebelik
yoksa 7 gün sonra hap kullanmaya devam edilir.
• Hap kullanıldığı hastaneye yattığında doktora
bildirilmeli
• Haplar kullanılırken tehlike belirtileri mutlaka
bilinmeli
• Hap kullanmaya başlandıktan sonra ilk izlem ilk 3 ay
içerisinde ve daha sonra 6 ayda bir kontrole gidilmeli
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Yalnız Progestin İçeren Haplar (Mini Haplar)
• Ara verilmeden her gün alınması gerekir. Sürekli
kanda olan progesteron FSH ve LH salınmasına
engel olarak ovulasyonu baskılar. Servikal
müküsü de kalınlaştırarak spermlerin
endometriuma geçişine engel olur.
• Özellikle emziren ve ileri yaştaki (estrojenin
kontrendike olduğu durumlarda) önerilir.
Kombine haplara göre koruyuculuğu daha azdır.
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Mini Hapların Kullanımında Dikkat Edilecek
Noktalar
• 45 günden uzun süren amenorelerde gebelik testi
yapılması gerekir
• Hafif lekelenme şeklindeki kanamalrda hap içmeye
devam edilmelidir
• Kombine haplarda olduğu gibi kan basıncı, mem
pelvik muayene ve pap smear kontrolleri yapılmalıdır
• Her gün aynı saatte içilmelidir. 3 saatlik bir
gecikmede bile ek bir yöntemle korunulmalıdır.
1. Hormonal Kontraseptifler
• İmplantlar
• Norplant, Jadella, İmplanon
adıyla tanınan deri altı
kontraseptif implantlar 5 yıl süre
ile yüksek kontraseptif etki
sağlar.
• İmplantlar üst kolu iç yüzüne
basit bir cerrahi insizyonla
konulan çubuklardır.
• Sabit ve düşük doz progesteron
salgılayarak ovulasyonu
engellerler.
• Amenore ve siklus bozukluğu
görülebilir.
1. Hormonal Kontraseptifler
• Enjeksiyonlar
• Enjeksiyonnlar mini hapların 3 ya da 6 aylık enjektabl
şekilleridir. Mesigyna 1997 yılından itibaren kullanılmaktadır.
• Progestin Gonodtrop hormonlararı baskılayarak ovulasyonu
durudur.
• Servikal müküsü kalınlaştırır
• Endometriumu atrofik hale getirirek gebeliği önler
• Estrojen içeren kontraseptifler için risk taşıyan kadınlarda dah
güvenlidir.
• Amnore ve siklus düzensizliği en sık yan etkisidir. Aşırı vajinal
kanama ve uzun süren amenore görüldüğüde bırakılmalıdır.
• Siklusun 5. günü içinde kaç içine yapılır. İlacın çeşidine göre
aylık 2,3 aylık enjeksiyonlar yapılır.
1. Hormonal Kontraseptifler

• Vajinal Halkalar
• Vajen içerisine yerleştirilen ve
progesteron ya da progesteron
östrojen salgılayan halkalardır.
Salgılanan hormolar vajen duvarından
emilerek kontraseptif etki yaratır.
• Etki mekanizması; ovulasyonu
engellemek, servikal müküsü
kalınlaştırmak, endometriumu
incelterek gebeliği önlemektir.
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Vajinal Halkalar
• Adetin 5. gününde vajenin içerisine halka
yerleştirilir. Halka vajen içerisinde gece gündüz
3 hafta kalır, bir hafta ara verilir sonra tekrar
takılır. Cinsel ilişki sırasında çıkarılıp
temizlenebilir.
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Transdermal Bant
• Vücudun çeşitli yerlerine (alt karın, kolun üst
dış kısmı, ile emilerek sürekli kana geçmesi
sağlanır. Bu yolla kandaki düzeyi sabitlenen
hormonlar ovulasyonu engelleyerek, servikal
müküsü kalınlaştırarak ve edometrial atrofi
yaparak gebliği önler.
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Transdermal Bant
• Bantlar günlük aktiviteleri yapmaya engel değildir.
Uygulamanın ilk haftasında ek bir yöntem ile
korunma önerilir.
• Her hafta için bir bant kullanılır. 1 hafta ara verilir
sonra uygulamaya devam edilir.
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Acil Post Koital Kontrasepsiyon
• Kondom yırtılması
• RİAnın düşmesi
• Hap alınmasının unutulması yada
• Tecavüz gibi acil kontrasepsiyona ihtiyaç duyulması
durumlarında kullanılır. 72 saatten sonra uygulanması etkisizdir.
• 1. post koital haplar: ilk 12-24 saat içinde oral
kontraseptiflerden 2 tane alınır. 12 saat sonra 2 tane daha alınır
• 2. korunmasız koitusu izleyen 72 saat içinde tek doz 600 mg RU-
486 alınır.
• 3. post koital ria uygulaması: korunmasız koitusun olduğu
siklusta ovulasyonu izleyen 4-7 gün içinde bakırlı ria
uygulanarak implantasyon önlenir
 1. Hormonal Kontraseptifler
• Erkekler İçin Hormonal Kontraseptifler
• Geliştirilme aşamasında olan hormonal
kontraseptiflerin mekanizması testesteron
hormonunun sperm hücreleri üzerindeki
etkilerini engelleyerek sperm sayısını azaltma
esasına dayanır.
2. Rahim İçi Araç (RİA)

• Dünyada en çok kullanılan Dr. Lippes in geliştirdiği Lippes

Loop olmuştur. Daha sonra halka, spiral, T ve 7 şekillerinde
çeşitli rialar geliştirilmiş yapımlarında bakır, gümüş, plastik
gibi değişik maddeler kullanılmıştır.
• Ayrıca progesteron içeren hormonlu tipleri de bulunmaktadır.
• Ovulasyonu baskılamazlar. Uterus boşluğunda bulunanan RİA
yabancı cisim etkisi yaparak endometriumda enflamatuar
reaksiyon oluşturarak zigotun implantasyonunu önler.
• RİA yabanci cisim reaksiyonu oluşturur. Oluşan bu reaksiyon
spermlerin imhasını sağlar.
2. Rahim İçi Araç (RİA)
• Etkinliklerini arttırmak için;
• Bakır uçlu ya da progestinli RİA ların
kullanılması
• Atılımlarının çabukk farkına varılması için
kadınların eğitimi
• RAİ nın uterusun fundusuna doğru olarak
yerleştirilmesi
 2. Rahim İçi Araç (RİA)
• Bakırlı RİA lar: poliüretandan yapılmış üzerindeki
bakır miktarı arttıkça koruyuculuğu artar. 10 yıl –
5yıl koruyuculuğu var
• Hormonlu RİA lar: gövde kısmında progesteron
içerir. 5 yıl koruyuculuğu varıdr
• Progesteron İçeren RİA lar: 1 yıl korur
• Yeni Geliştirilen RİA lar: polipropilen cerrahi dikiş
ipliğine geçirilmiş her biri 5*2.2. mm çapında 6
bakır halkada oluşur. İpliğin üst kusmındaki
düğüm uterusun fundusuna gömülür
 2. Rahim İçi Araç (RİA)
• Bakırlı RİA adet kanamasının başlangıcından
itibaren ilk 12 gün içinde ya da kadının gebe
olmadığı herhangi bir günde yapılır.

• Doğum sonrası plasentanın ayrılmasından sonra

10 dk ile 2 gün içinde. 2 gün geçmiş ise 4 hafta
sonra

• Düşük sonrası ilk bir hafta içinde de uygulanabilir.

 2. Rahim İçi Araç (RİA)
• Komplikasyonları
• Kanama
• Kramp ve ağrılar
• RİA nın atılması
• Gebelik
• Uterus perforasyonu
• Pelvik enflamatuvar hastalık
3. Kondom / Prezervatif
• Halk arasında kılıf olarak bilinir. CYBE korunma sağlaması
açısından avantajlıdır. Cinsel ilişki sırasında penise
takılarak penisin vajinaya geçmesine bariyer oluşturur.
• Her cinsel ilişkide yeni bir kondom kullanılmalı ve penis
ereksiyonda iken uygulanmalıdır
• Kullanmadan önce sağlam olup olmadığına bakılmalı
• İlişki süresince kullanılmalı, kaçıp çıkmamasına dikkat
edilmeli
• Kondomun glans peniste duyarlılığı azaltması ve ilişkiyi
bölmesi dezavantajıdır.
 Kadın Kondomu
• Her iki ucunda fleksible poliüretan kılıf vardır. Bir
taraftaki haklanın ucu kapalıdır ve serviksi kapatır. Bir
ucu açıktır ve kadının perinesine açılır.
• Kadınlar tarafından pek tercih edilmez
 4. Diyafram
• Kubbe şeklinde, kenarları
bükülebilen kauçuktan yapılan bir
araçtır. Cinsel ilişkiden önce
servikse yerleştirilir.
• Etkinliğinin olması;
• Kadının diyaframı doğru
yerleştirmesine
• Uygun büyüklükte diyafram
seçilmesine
• Spermisitle birlikte kullanılmasına
• Cinsel ilişkiden önce yerleştirilip 8
saat bırakılmasına
• Vajenden çıkarıldıktan sonra ılık
sabunlu su ile yıkanıp
kurulanmasına
• Her kullanımda sağlamlığının
kontrol edilmesine bağlıdır.
 5. Cerrahi Kontrasepsiyon
• Kadında ovumun erkekte spermiumun geçtiği
kanalların cerrahi bir yöntemle kapatılması
işlemidir.
• Genelde geri dönüşümü olmayan bir işlem
olarak kabul edilir.
• Kalıcı ve etkili olması avantajıdır.
Vazektomi

• Spermiumların geçiş yolu olan vas defernsleri

kapatılarak spermlerin geçişi engellenir. Kolay ve çabuk
yapılan bir işlemdir.
• Opreasyondan sonra 2 gün istirahat önerilir
• Skrotum 2 gün süre ile desteklenmeli, aşırı fizik
aktiviteden ve skrotuma basınç önlenmeli
• 3 gü koitus yasaklanır
• Buz torbası ve analjezikler ağrı olduğunda kullanılır
• Hematom ve enfeksiyon komplikasyonları takip edilir
Tubal Ligasyonu

• Tüm dünyada kullanılan etkin bir yönyemdir. Hem vajinal hem

de abdominal yoldan yapılabilir
• Tuba uterinalrdan küçük bir parça alınarak bağlanır.
• Doğumdan 1-3 gün sonra ya da herhangi bir zmanda
yapılabilir.
• Oprerasyondan sonra evde 2 gün istirahat önerilir
• Ateş, insizyon yerinde kanam, şidddetli ağrı ödem ve idrar
problemleri olursa hekime başvurulmalı
• Nadirde olsa bağlama yerinde açılma olabilir ve gebelik
gelişebilir
Vakum Aspirasyonu (Küretaj)

• Yöntem kullanmaya rağmen gebe kalınmış ise

kullanılabilir.
• Gebelik 10 haftadan küçük ise kanül ve sakşın
kullanılarak yapılır.
• İşlemden sonra vajinal kanama görülür. 1-4 saat
kadının genel durumu kontrol edilir ve evine
yollanır.
ETKİSİ SINIRLI KONTRASEPTİF YÖNTEMLER

1.Fertil Günleri Belirleme

2.Koitus İnterraptus (Geri Çekme)
3.Spermisitler
4.Vajinal Lavaj
5.Emzirme ve Gebeliğin Önlenmesi
 1. Fertil Günleri Belirleme
• Bir kadının bir siklus boyunca gebe kalma şansına sahip
olduğu günler sadece 2-3 gündür.
• Gebelik olasılığının bulunduğu bu ovulasyon günlerini
belirleme yöntemine fertil günleri belirleme denir.
• Kadında ovulasyon menstruasyon tarihinden 14 gün öne olur.
• Ovulasyonda overlerden fertilize olma yeteneğine sahip bir
ovum atılır.
• Ovumun fertilize olma yeteneği ovulasyondan sonraki 24
saattir.
• Spermiumlar ise kadının vücudunda fertilize olma yeteneğini
48-72 saat korur.
• Böylece fertilizasyon için tahmini zaman ovulasyondan önceki
3-4 gün olmaktadır.
 1. Fertil Günleri Belirleme
• Takvim yöntemi
• Bazal vücut ısısı yöntemi
• Servikal müküs yöntemi
 2. Koitus İnterraptus

• Ejekülasyondan önce koitusa ara verilerek

ejekülat mayinin vajen dışına boşaltılmasıdır.
3. Spermisitler

• Kimyasal etkiler ile hücre zarını bozarak

spermleri öldüren maddedir.
• Krem ve jeller kondom ve diyafram ile
kullanıldığında etkilidir.
• Cinsel ilişkiden 10-15 dk önce yerleştirilmeli
cinsel ilişki sonrası 8 saat yıkanmamalıdır.
 4. Vajinal Lavaj

• Cinsel ilişkiden hemen sonra vajinanın

yıkanmasıdır.
5. Laktasyonel Amenore (Emzirme)
• Laktasyonel amenore gebelikten korur. Fakat tam koruma
sağlaması için;
• Bebeğin gecelerde dahil olmak üzere emmesi
• Annenin henüz adet görmemiş olması
• Bebeğin 6 aylıktan küçük olması
• Bebeğin gece ve gündüz sık aralarla emzirilmesi günde 8
gece 4-6 kez
• Her bir beslenme için sürenin en az 4-5 dk olması
• Hiç bireron kullanılmaması
• Sık emzirmenin sağlanamadığı durumlarda memenin
boşaltılması gerekir.