AİLE PLANLAMASI NEDİR?

Aile planlaması istenmeyen gebeliklerden korunmalarına, gebelikleri arasındaki sürenin

düzenlenmesine, istedikleri zaman ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olmalarına ve çocuğu
olmayan bireylerin çocuk sahibi olmalarını sağlayan bir uygulamadır. Aile Planlaması
yöntemleri, anne ve bebek sağlığını olumsuz etkileyen aşırı doğurganlığı önleyerek, kadın ve
çocuk sağlığının yanı sıra toplumun sağlığının korunması ve geliştirilmesine önemli katkılar
sağlar.(1,4) Bireylerin Aile Planlaması yöntemleri ile ilgili bilgi sahibi olması ve Aile
Planlaması yöntemlerine erişebilirliği, gebeliği önleyici yöntem kullanıp kullanmama
kararlarının , kullanacakları yöntemi seçmesini de önemli ölçüde etkilemektedir. Gelişmekte
olan ülkelerde, doğum sayısının fazla olması anne ölüm nedenleri arasında ilk sırada yer
alıyor. Bu sebeple, Aile Planlaması hizmetlerinin etkin şekilde sunulması, hem kadın ve
çocuk hem de toplum sağlığına önemli katkılar sağlamaktadır.(6,7)

AİLE PLANLAMASININ AMAÇLARI NELERDİR?

Aşırı doğurganlığın ve buna bağlı ortaya çıkan kansızlık, jinekolojik hastalıklar, doğuma bağlı
oluşabilecek rahatsızlıkların azaltılması , çok ve sık gebelikleri önleyerek, çok ve sık
gebeliklerin anne ve çocuk sağlığına olan olumsuz etkilerini gidermek, Riskli gebeliklerin
önlenmesi, İstenmeyen gebeliklerin ve bunlara bağlı olumsuz sonuçların önlenmesi, Doğum
yaşının ayarlanmasını sağlamak, Çocuğu olmayan ailelere çocuk sahibi olmaları için yol
göstermektir.(2)

AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ

Doğal Yöntemler

Bazal Vücut ısısı yöntemi: Ovulasyondan (yumurtlamadan) sonra progesteron hormonunun

etkisiyle vücut ısısı 0.2 – 0.5 °C artar. Her gün düzenli vücut ısısı kaydı yapılıp, üst üste 3 gün
belli bir düzeyin üzerinde seyreden vücut ısısı saptandıktan sonraki günler güvenli dönem
olarak kabul edilir.

Takvim yöntemi: Düzenli adet gören kadınlarda, ovulasyonun, adeti takip eden 14 – 21.
günler arasında olacağı varsayılıp ve bu günlerde ilişkiye girilmemesi esasına dayanır. Pearl
indeks % 20'dir, bir diğer değişle başarı oranı %80'dir

Mukus yöntemi:Ovulasyon döneminde servikal mukus, miktar olarak artar, ince, berrak, iki
parmak arasına alındığında uzayan bir yapıya sahip olur. Bu yöntem, mukusun yapısının ve
miktarının ovülasyon dönemini işaret ettiği günlerde cinsel ilişkiden kaçınılması esasına
dayanır.

Geri çekme yöntemi:Cinsel ilişkide, boşalma sırasında, erkeğin penisini kadının vajinasından
dışarı çıkarıp, dışarıya boşalmasıdır. Bu yöntemin uygulanabilmesi zordur, bireylerin
deneyimli ve bu konuda kesin kararlı, psikolojik olarak buna hazır olmaları gerekmektedir.
Aksi takdirde başarı oranları düşmektedir. Gebeliği önleme başarısı % 81' dir.

Emzirme: Doğumu takip eden ilk 6 ayda, anne, ek gıda vermediği bebeğini sık aralıklarla,
günde 60 dakikadan az olmayacak sürede emziriyor ve adet görmüyorsa yumurtlamanın
henüz başlamadığı kabul edilir. Ancak bu, adet görmeyen her kadının yumurtlamadığı
anlamına gelmeyeceği için çok güvenilir bir yöntem değildir.(1,3)

HormonalYöntemler

Kombine oral kontraseptifler(Hap): Kadınlık hormonu içeren haplar, her gün bir adet
alındığında kadının yumurtalıklarından, yumurta hücresinin çıkmasına engellenmiş olur ve
rahim ağzındaki salgıları kalınlaştırarak spermin geçip rahme ulaşmasını önler. Düzenli
kullanırsa çok etkilidir. Kullanımı kolaydır. Adet kanaması sırasındaki ağrıyı azaltır, adet
dönemlerinin düzenli olmasını ve adet kanaması miktarını azaltarak, kansızlığın önlenmesine
yardımcı olur. Rahim ve yumurtalık kanserine karşı koruyucudur. Kullanımı kolaydır. Hala
gebe ve gebelik şüphesi olanlar, Meme kanseri veya meme kanseri öyküsü olanlar, geçmişte
veya hala tromboembolik yada diğer damar hastalığı olanlar, genitalorgan kanseri olanlar,
kalp hastalığı veya kuşkusu olanlar, akut karaciğer hastalığı olanlar kullanamaz.

Enjekte edilen kontraseptifler(İğne): Ayda bir ya da üç ayda bir yapılan iğnelerin, içerdiği
hormon çok küçük miktarlarda kana karışır ve yumurta hücresinin oluşumunu engelleyerek,
rahim ağzında bulunan salgıları koyulaştırıp sperm geçişini güçleştirerek gebeliği önler.
Cinsel ilişkiye etkisi yoktur. Rahim ve yumurtalık kanserine karşı koruyucudur. Adet
kanaması öncesindeki gerginliği ve ağrıyı azaltır, adet kanaması miktarını azaltarak,
kansızlığın önleyebilir. Üç aylık olanlar için yöntem bırakıldığında gebeliğin geri dönüşü
gecikebilir (ortalama 10 ay)

Post koital haplar (Ertesi gün hapı): Gebelik oluştuktan sonra etkili değildir. Düşük
yaptırıcı değildir! Tekrarlanan kullanımlar olabilir, fakat sık ve tekrar kullanımlarda
koruyuculuk diğer yöntemlere göre daha düşüktür. Korunmasız cinsel ilişkiden sonraki 72
saat içinde uygulanmalıdır. (İlk doz cinsel ilişkiden sonraki 72 saat içinde alınır, 12 saat sonra
doz tekrarlanır.) Rutin bir korunma yöntemi olarak kullanılamaz!

Deri altı kapsüller (implantlar): Türkiyede yapılmamaktadır.

Rahim içi araçlar (Spiral): Küçük, esnek materyalden yapılmış, ilaç ya da bakır içeren bir
araçtır, rahim içine sağlık personeli tarafından konur. Erkek tohum hücrelerinin yumurtayı
döllemesini engelleyerek gebeliği önler. Rahim içi araç kullanımı için, isteyen kişiye uygun
olup olmadığını açısından mutlaka sağlık kuruluşuna danışılması ve muayene yapılması
gerekmektedir. Rahim içi araç takıldıktan sonra kontrolü için belli aralıklarla doktora
başvurulması gerekmektedir. Cinsel ilişkiyi etkilemez. Bazı kadınlarda, takıldıktan sonraki
birkaç ay içinde rahimde hafif kramp şeklinde ağrılar ve adet miktarında artma olabilir.
Bakırlı RİA ve Hormonlu RİA olarak iki tipi vardır. (2)

Bariyer yöntemler
Kondom (Prezervatif): Cinsel ilişki sırasında, sertleşme olduktan sonra penise takılan
kauçuk bir kılıftır. Boşalma sonrası içinde sperm bulunan meninin, kadının vajinasının içine
girmesini engeller. Aile planlamasının yanında cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı
koruyuculuk sağlaması bu yöntemin en önemli avantajıdır. İlişki sırasında kondomun
yırtılması, delik olduğunun farkedilmesi veya penisten çıkması ek bir yöntem kullanmayı
gerektirir. Yöntemin başarı oranı tek başına kullanıldığında % 88' dir.

Diyafram: İlişki öncesinde, kadının rahim ağzına yerleştirilen kauçuk, şapka benzeri bir
araçtır. Rahim ağzına spermisid (sperm öldürücü madde) uygulanması, fiziksel olarak
diyaframı aşabilen spermlerin canlı kalabilmelerini engeller. Bu yöntemin avantajı vucuda
herhangi bir zararı olmadan uygulanabilmesi ve adet kanamaları devam eden kadınların
diyafram ile cinsel ilişkiye girebilmesidir. Tek başına kullanımda başarı oranı % 82'dir.

Spermisidler: İlişkiden önce vajina içine uygulanan krem, fitil veya köpük şeklinde olabilen,
spermin canlı kalmasını engelleyen maddelerdir. Tek başına kullanıldıklarında etkinlikleri çok
yüksek olmadığı için (%79) diğer bariyer yöntemlerle birlikte kullanılması etkinliğini artırır.
(1,8)

Cerrahi Yöntemler

Tüp ligasyonu(Kadında tüplerin bağlanması): Kadınlarda, yumurtalıktan çıkan yumurta

hücresi, yumurtalık kanallarından geçerek rahme ulaşır. Yumurtalık kanalları (tüpler)
kapatılınca, yumurta rahme geçemez ve erkek tohum hücreleriyle karşılaşamaz ve yumurta
vücut tarafından yok edilir. Operasyonla yapılan, gebelikten kesin koruyan, kalıcı yöntemdir.

Vazektomi(Erkekte tohum kanallarının bağlanması): Erkeklerde, tohum (döl) hücreleri

hayalarda meydana gelir. Tohum kanalları kapatılınca, döl hücreleri dışarı atılamaz. Vücut
tarafından eritilirler.Operasyonla yapılan, gebelikten kesin koruyan, kalıcı yöntemdir.
(9,10,11)

Aile Planlaması Hizmetlerinde Hemşirenin Rolü ve Danışmanlık

Sağlık ekiplerinin önemli bir üyesi olan hemşirelerin aile planlamasında önemli
sorumlulukları ve mesleki rolleri vardır. Hemşirelik rolleri; bakım, eğitim, yönetim ve
araştırma olmak üzere dört ana başlık altında toplanmaktadır. Hemşireler aile planlamasında
mesleki rollerine göre çeşitli hemşirelik tanıları koyar, uygular ve değerlendirirler. Aile
planlaması hizmetleri içinde hemşirelerin en önemli görevi, 15–49 yaş fertil kadınların
sağlığını korumak, anne-bebek ölüm hızını azaltmak ve aile planlaması hizmetlerinin
etkinliğini arttırmaktır. Aile planlaması hizmeti veren hemşireler, hizmet verecekleri
toplumun kültür yapısını tanımalı ve anlamalıdırlar. Hemşirenin cinsellik ve aile planlaması
konusunda bilgi verme, eğitim yapma vedanışmanlık rolleri gereği, çiftlerin yöntem seçimine
karar verme aşamasında, yöntemin cinsel yaşamlarına etkisini de göz önüne alması
gerekmektedir. Böylece hemşireler çiftlerin doğru aile planlaması yöntemi seçmelerini ve
seçtikleri yöntemi doğru kullanmalarına rehberlik edecek şekilde çiftlerin cinsel yaşamlarının
kalitesini arttırmaya yardımcı olacaktır. (1)
 KAYNAKÇA

1-) Çayan A. 15-49 Yaş Evli Kadınların aile planlaması yöntemlerine ilişkin tutumlarının
kullandıkları kontraseptif yöntemler ile ilişkisi.Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Doğum Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim DalıYüksek Lisans
Tezi, Aydın, 2009

2-)Daymaz D, Güner P, Bahar Özvarış Ş. Aile Planlaması. HUTF Halk Sağlığı AD. Toplum
Eğitim Sunumları [Internet]
http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/diger/topluma_yonelik.php. Erişim:27.12.2020

3-)İsen M, Özek B, Özmen Ş, Tüzel S. Ulusal Aile Planlaması Hizmet Rehberi: Kontraseptif
Yöntemleri. 2.Cilt. 3. Basım. Ankara, TC. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile
Planlaması Genel Müdürlüğü. 2000; 311-559

4-) Doğaner G, Bilgiç D, Doğaner A, Umut ÜF, Kürk H, Çelik E. 15-49 yaş kadınların acil
kontrasepsiyona ilişkin bilgi ve tutumları. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Elektronik Dergisi.2011;4(4):159-164

6.)Oltuluoğlu H, Başer M. Malatya il merkezinde yaşayan evli kadınların kullandıkları aile

planlaması yöntemleri ve seçme nedenlerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi
Dergisi.2012;19(3):167-174

7-) Eryılmaz N, Ege E. Doğum sonu dönemdeki kadınların aile planlaması konusundaki
tutumları ve ilişkili faktörler. Journal of Human Sciences.2016;13(2):3389-3401

8) 15-49 Yaş Evli Kadınlarda Aile Planlaması Yöntemlerini Kullanma Durumları ve

Etkileyen Faktörler. Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Uzmanlık
Tezi. http://acikerisim.kirklareli.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/20.500.11857/1199/HAT
%c4%b0CE%20D%c4%b0KMEN.pdf?sequence=1&isAllowed=y (ERİŞİM 27.12.2020)

9) Bilgili Aykut N, Akın A, Bahar-ÖzvarışŞ. Kontrasepsiyon. Güler Ç, Akın L. (Ed.) Halk

Sağlığı Temel Bilgiler 1.Cilt. 3.Baskı. Hacettepe Üniversitesi Basımevi. 2012. Ankara

10) T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü Aile
Planlaması Eğitimi Eğitim İçin Resimli Rehber UNFPA-TUR/88/PO1.Ankara 1994.

11) florence nightingale./Prof.Dr. Ahmet Cem İYİBOZKURT/

https://www.florence.com.tr/aile-planlamasi Erişim:27.12.2020