Δίκαιο και δικαιοσύνη Ι:

η σχολή του φυσικού δικαίου

Α. Οι βασικές έννοιες: κανονιστικότητα και
θετικότητα

• (κανονικότητα: ομοιομορφία, τακτικότητα,

επαναληψιμότητα)
• Η κανονιστικότητα του δικαίου: η δεσμευτικότητα
του δικαίου

• Η ισχύς του δικαίου: συγκεκριμένη έννομη τάξη

• Η θετικότητα του δικαίου: ενσυνείδητη θέσπιση

 Το θεμελιώδες δίλημμα
• Το δίκαιο ισχύει επειδή έχει τεθεί – κι άρα δεν έχει
εγγενή σχέση με την ηθική / δικαιοσύνη;

• Το δίκαιο ισχύει επειδή αυτό επιτάσσει η ηθική / η

δικαιοσύνη – κι άρα δεν είναι αναγκαίο να έχει τεθεί;

• de lege lata – de lege ferenda

 Οι δυο τρόποι απάντησης
• Α) Κοινωνιολογικές – νομικές – φιλοσοφικές
θεωρίες

• Β) Φυσικό δίκαιο – νομικός θετικισμός

 Από τον μύθο στην ιστορία Ι

• Το δίλημμα της Αντιγόνης

• Οι εντολές του Κρέοντα: το τεθέν ‘δίκαιο’

• Η συνείδηση της Αντιγόνης
• Καθήκον υπακοής;
• Και ηθικό και νομικό καθήκον;
 Από τον μύθο στην ιστορία ΙΙ
• Προσαγωγή σε δίκη 22 στελεχών του καθεστώτος

• α) Εγκλήματα κατά της ειρήνης (: σε βάρος διαφόρων κρατών),

• β) συμμετοχή σε συνωμοσία (: συνένωση σε μια μεγάλη Γερμανία –
συνθ. Βερσαλιών),
• γ) εγκλήματα πολέμου (: συνθήκες Χάγης και Γενεύης),
• δ) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (: τελική λύση, γενοκτονία)

• (ποινικό δίκαιο: ncnpsl (praevia, certa, [stricta], scripta)

• Το πρόβλημα: αποτελούν οι πράξεις αυτές εγκλήματα και

δικαιολογούν ποινές στο φως της αρχής npncsl scripta;
Η σχολή του κλασσικού φυσικού δικαίου

• dαντίληψη περί φύσεως:

• η φύση ως οργανική ενότητας σκοπών (τελολογία)

• αντίληψη περί ανθρώπου:

• τελείωση: σκοπός η ευδαιμονία εντός της πόλεως ή
της civitas

• φυσικό δίκαιο ως τμήμα της τάξης του κόσμου

 Αριστοτέλης
• φυσικό και νομικό δίκαιο: δυο μέρη του
δικαίου: ανάλογα με το αντικείμενο
• ισχύον δίκαιο + πόλις

• όχι σύγκρουση: φυσικό εντός πόλεως και

νομικό μόνο αν γίνει αποδεκτό από
ανθρώπους που είναι μέρη της φύσης
 Θωμάς Ακυινάτης
• αιώνιο (: κατ΄ αρχήν απρόσιτο), φυσικό (:
απορρέον από τον ορθό λόγο και προσιτό σε
αυτόν), ανθρώπινο (: τεθειμένο από την
κοσμική εξουσία)

• ενδεχόμενο σύγκρουσης μεταξύ φυσικού και

ανθρωπίνου δικαίου
 Η σχολή του νεώτερου φυσικού δικαίου

• Η φύση του ανθρώπου ΙΙ:


• Απομάγευση της φύσης και του ανθρώπου:
• Εμπειρικές παρατηρήσεις (παρατήρηση, πείραμα)…
• γύρω από τον άνθρωπο ως άτομο ούτως ώστε ακριβείς ….

• Hobbes: φόβος του βιαίου θανάτου, εγωισμός, πλεονεξία

• Locke: αυτοσυντήρηση, ελευθερία, κτήση, εργασία

• Δημιουργία κοινωνικού δεσμού: κοινωνικό συμβόλαιο ούτως ώστε κοινωνική γαλήνη ... ή
και προστασία δικαιωμάτων

• Εκκοσμίκευση δικαίου (όχι κοσμική ή θεϊκή προέλευση):

δίκαιο δημιούργημα ανθρώπου: τίθεται από τον άνθρωπο + σύμφωνα με την φύση του
 Οι σύγχρονοι επίγονοι
• Παρακμή: ανθρωπολογικές προϋποθέσεις

• Οι επίγονοι: φιλοσοφικές θεωρίες: η αξία της

δικαιοσύνης
 Οι απορίες του φυσικού δικαίου
• Δογματισμός
• Υπάρχει φύση του ανθρώπου;
• Ποια είναι η φύση του ανθρώπου;
• Πώς γνωρίζουμε τη φύση του ανθρώπου;

• (Η υποβάθμιση της θετικότητας του δικαίου)

/
• (Η ασαφής θέση του θετικού δικαίου)
 Παρέκβαση: η άρνηση της
κανονιστικότητας του δικαίου
• Νομικός ρεαλισμός

• Το δίκαιο ως εμπειρικό φαινόμενο: προγνώσεις για το

σύνολο των αποφάσεων που θα λάβουν τα δικαστήρια

• Πώς δίνεται απάντηση στο ερώτημα επί του πρακτέου;

• Πώς είναι δυνατή η πρόγνωση της συμπεριφοράς μου,
εμού του ιδίου;