OLASILIK VE İSTATİSTİK

BÖLÜM 2

SAYMA YÖNTEMLERİ
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Pek çok durumda bir olayın olasılığını hesaplamak için örneklem uzayını
listelemeye gerek duymayız. Bunun temel ilkesi çarpım kuralı diye adlandırılır.
(multiplication rule)

Teorem:
• Eğer bir etkinlik yol ile, 2. bir etkinlik ise yol ile hazırlanıyorsa toplamda bu
etkinliğin hazırlanması . kadar olur.

Örnek:
• 2 adet zarın atılmasında örneklem uzayında toplam olarak kaç adet örnek
vardır.

1. zarın atılması = 6 çeşit yolla yapılırken 2. zarın atılması da = 6

yolla gerçekleşmektedir. Buna göre 2 adet zarın atılması toplam
olarak kaç yolla gerçekleşir? 1 1 1 1 1 1
2 2 2 2 2 2
3 3 3 3 3 3
. = 36 yolla gerçekleşir. 1
4
2
4
3
4
4
4
5
4
6
4
5 5 5 5 5 5
6 6 6 6 6 6
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER

Örnek:
22 üyesi olan bir klüp, bir başkan bir de veznedar seçimi yapacaktır. Kaç farklı yollu
seçim gerçekleşir.

22 kişiden 1 başkan seçilmesi = 22 çeşit yolla yapılırken, başkan

seçilminden sonra geriye kalan 21 kişinin veznedar seçimi = 21
yolla gerçekleşmektedir. Buna göre bir başkan bir de veznedar
seçimi toplam kaç yolla gerçekleşir?

. = 21 ∗ 22 = 462 yolla gerçekleşir.

Genelleşmiş Çarpma Kuralı: Eğer bir etkinlik yol ile, 2. bir etkinlik ise yol ile,
etkinlik ise yol ile hazırlanıyorsa toplamda bu etkinliğin hazırlanması

. . . . . kadar olur.
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER

Teorem:
1’den n’ye kadar olan pozitif tamsayıların çarpımına “n faktöriyel” denir ve n!
şeklinde gösterilir.

0! = 1, n! = n. (n − 1) . (n − 2) . . . 3.2.1

n!=n.(n-1)...1

n!=n.(n-1)!

dir. Ayrıca 0!=1 ve 1!=1 olarak tanımlanır. Örneğin 6! değerini bulmak için 6’dan 1’e
kadar tüm tamsayıların çarpılmas› gerekir. 6!= 6. 5. 4. 3. 2. 1=720
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Teorem:
n elemanın birbirinden farklı düzenlenmesine permütasyon denir.

Örnek:
a,b,c harflerinden oluşan 3 farklı kombinasyonu bulunuz.

abc,acb,bac,bca,cab,cba olmak üzere 6 farklı şekildedir.

Veya kısaca 3! = 6 olarak hesaplanır.
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER

Teorem:
n elemandan r tane alınarak yapılan permütasyonu

Örnek:
Matematik bölümünde, 25 kişilik bir sınıfta, araştırma, öğrenim ve geliştirme
adlarında 3 adet farklı ödül verilmektedir. Her bir öğrenci en fazla 1 ödül alabildiğine
göre, kaç olası seçim gerçekleşir?

Ödüller birbirinden bağımsız olduğundan, permütasyon problemidir:

 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
50 kişilik bir öğrenci klübünde bir başkan ve birde basın sorumlusu seçilecektir.
(i) Hiç bir kısıtlama olmadan,
(ii) Atakan başkan seçilirse, seçimde oy kullanacaktır,
(iii) Sercan ve Ece birlikte seçilmesi veya seçilmemesi durumunda
(iv) Eylem veya Kubilayın birlikte seçilmemesi durumunda

kaç farklı seçim gerçekleşir?

(i)

(ii) Atakan başkan seçilirse, geriye 49 kişi kalmaktadır. Böylece 49 farklı olasılık vardır.

Atakan başkan seçilmezse oy kullanmayacağından geriye 49 kişi kalmaktadır. Ve bu 49

kişiden 2 adet kişi

Toplam = 49+2352 =2401

 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
50 kişilik bir öğrenci klübünde bir başkan ve birde basın sorumlusu seçilecektir.
(i) Hiç bir kısıtlama olmadan,
(ii) Atakan başkan seçilirse, seçimde oy kullanacaktır,
(iii) Sercan ve Ece birlikte seçilmesi veya seçilmemesi durumunda
(iv) Eylem veya Kubilayın birlite seçilmemesi durumunda

kaç farklı seçim gerçekleşir?

(iii) Sercan ve Ece birlikte seçilmesi durumu 2 şekildedir.

Seçilmemesi durumunda ise;

Toplam = 2+2256 =2258

 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
50 kişilik bir öğrenci klübünde bir başkan ve birde basın sorumlusu seçilecektir.
(i) Hiç bir kısıtlama olmadan,
(ii) Atakan başkan seçilirse, seçimde oy kullanacaktır,
(iii) Sercan ve Ece birlikte seçilmesi veya seçilmemesi durumunda
(iv) Eylem veya Kubilayın birlikte seçilmemesi durumunda

kaç farklı seçim gerçekleşir?

(iv) Eylem başkan olduğunda, basından sorumlu aday seçimi Kubilay hariç 48 farklı
yolla yapılır. Benzer şekilde Eslem basın sorumlusu olduğunda, başkanlık aday seçimi
Kubilay hariç 48 farklı yolla yapılır. Buna göre Eslemin aday olması ve Kubilayın aday
olmaması durumu 2 ∗ 48 = 96 farklı şekilde ifade edilirken aynı yolla Kubilayın aday
olması ve Eslemin aday olmaması da 2 ∗ 48 = 96 farklı şekilde ifade edilir. Bununla
birlikte ikisinin birlikte aday olmaması durumunda kalan 48 kişiden adaylık seçimleri;

Buna göre toplamda 96 + 96 + 2256 = 2448 farklı seçimle yapılır

 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Teorem:
n elemanın dairesel olarak birbirinden farklı düzenlenmesi (n − 1)! şekilde olur.

fakat her bir objenin birbirine göre göreceli pozisyonları aynıdır! Böylece n elemanın,
n şekilde pozisyonu ayarlanabilir. K permütasyonu göstermek üzere, n farklı objenin
dairesel olarak permütasyonunu

olarak verebiliriz. Buna göre

 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
5 çocuk, yuvarlak bir masa etrafında kaç farklı şekilde oturur?

(5 − 1)! = 24 farklı şekilde.

Örnek:
3 Amerikalı, 4 Fransız, 4 Danimarkalı ve 2 İtalyan aynı uyruklular yan yana gelmek
koşulu ile yuvaralak bir masa etrafında kaç türlü oturabilir?

4 farklı uyruk yuvarlak masa etrafında (4 − 1)! = 6 farklı şekilde

sıralanırken, 3 Amerikalı 3! biçimde, 4 Fransız 4! biçimde, 4
Danimarkalı 4! biçimde ve 2 İtalyan 2! biçimde sıralanırlar. Buna
göre çarpmanın temel ilkesine göre 6 ∗ 3! ∗ 4! ∗ 4! ∗ 2! = 41
472 şekilde farklı düzen oluşur.
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER

Teorem:
benzer, benzer,. . . , benzer nesneleri olan n toplam nesnenin permütasyonu

Örnek:
DADDY harflerinden yararlanarak 5 harfli kaçtürlü kelime türetilir?

3 adet D harfi olduğundan D harfleri tekrarlanacaktır. Bu durumda permütasyon

 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
28 farklı kitabı 5 öğrenci kendi arasında şu şekilde paylaştırıyor. 2 öğrenci, herbirine
4’er kitap alıcak şekilde seçerken geri kalan 3 öğrenci herbirine 5’er kitap
seçmektedir. Buna göre bu 28 kitap kaç farklı yolda dağıtılır?

1. ve 2. öğrenci için 4!, 3., 4., 5. öğrenciler için ise 5! farklı yolla
kitap dağıtılabilirken toplamda
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Teorem:
Birbirinden farklı n elemanın, r tanesi alınarak sıra gözetmeksizin yapılan seçimine
kombinasyon denir.

Örnek:
Bir komitede, 9 kişilik bir gruptan 5 kişi kaç değişik yolla seçilir?
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
Bir okulda öğrenci birliği için her sene 4 üye seçiliyor.

(i) 12 öğrenci arasından birliğe kaç türlü öğrenci seçilebilir.

(ii) Uygun öğrencilerden 2’si birlikte seçilmediği takdirde kaç türlü üye seçilebilir.

(i)
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
Bir okulda öğrenci birliği için her sene 4 üye seçiliyor.
(i) 12 öğrenci arasından birliğe kaç türlü öğrenci seçilebilir.
(ii) Uygun öğrencilerden 2’si birlikte seçilmediği takdirde kaç türlü üye seçilebilir.

(ii) 2 öğrenciden birine A, diğerine B diyelim. A ve B nin seçime katılmadığı

durumda 10 öğrenciden 4 seçim yapılacak demektir:

A nı seçildiği B ninde seçime katılmadığı durumda 10 kişiden 3 kişi seçim yapılacaktır:

Benzer şekilde B’nin seçildiği A’nınde seçime katılmadığı durumda 10 kişiden 3

kişi seçim yapılacaktır

Toplamda 210 + 120 ∗ 2 = 450 farklı yolla seçim yapılır.

 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Örnek:
Bir okulda öğrenci birliği için her sene 4 üye seçiliyor.
(i) 12 öğrenci arasından birliğe kaç türlü öğrenci seçilebilir.
(ii) Uygun öğrencilerden 2’si birlikte seçilmediği takdirde kaç türlü üye seçilebilir.

(ii) 2.yol : 12 öğrenciden 4 kişilik seçim 495 türlü yapılabilirken. Hem A’nın hemde
B’nin seçildiği durumda

türlü gerçekleşir. Buna göre A veya B nin aynı anda seçilmediği durum 495 − 45 = 450
dir.
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER
Teorem:
(Binom Teoremi) ∀n ∈ N, x, a ∈ R için

Örnek:
ifadesinin açılımı nedir?
 TEOREMLER VE ÖRNEKLER

Örnek:
ifadesinin açılımıdaki teriminin katsayısı nedir?

teriminin katsayısı k = 3 durumudur.