Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej

Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
UKŁAD WYDALNICZY
 Warunkiem prawidłowego funkcjonowania
ludzkiego organizmu jest utrzymywanie
homeostazy

Dwa procesy, które biorą udział w utrzymywaniu homeostazy

(wewnętrznej równowagi) płynów ustrojowych to:
OSMOREGULACJA – regulacja bilansu wodnego i soli mineralnych
WYDALANIE – proces usuwania zbędnych, szkodliwych produktów
przemiany materii

U zwierząt, a także człowieka funkcje te pełni UKŁAD WYDALNICZY.

Jego rola polega na: „ utrzymywaniu homeostazy ustrojowej w wyniku
selektywnej regulacji stężenia soli mineralnych oraz innych substancji
w krwi i płynach ciała”.
 Narządy uczestniczące w wydalaniu:
Dla człowieka najważniejszymi narządami osmoregulacji oraz wydalania
są:
• nerki – pomagają w usuwaniu wody (około 1500 cm3 na dobę) i mocznika

Praca nerek jest wspomagana czynnościami:

• skóry – przez którą wraz z potem usuwana jest woda (około 400 cm3 na
dobę), mocznik oraz NaCl
• płuc - biorą udział w usuwaniu dwutlenku węgla i wody(około 500 cm 3 na
dobę)
• układu pokarmowego – przez który wydalana jest woda (około 100 cm3 na
dobę)
 POBRANY POKARM

T ra w ie n ie N ie s traw io n e re s z tk i po k a rm u

W c h łan ia n ie
D E F E K A C JA - U S U W A N IE
(w posta ci kału )

W yk o rz ys ta n ie s ub s ta n c ji
o d ż yw c zyc h w pro c e s a ch
m e tab o liz m u k o m ó rk ow e go

Z b yte c zn e i s zk o d liw e
p ro du k ty m e ta b oliz m u

W Y D A L A N IE

Wydalanie to proces fizjologiczny mający na celu usuwanie z organizmu

zbędnych i szkodliwych produktów metabolizmu: głównie wody, dwutlenku
węgla i związków azotowych (powstających w czasie degradacji
aminokwasów i kwasów nukleinowych)
 Azotowe produkty przemiany materii:
Rodzaj wydalanych końcowych produktów metabolizmu azotowego oraz
sposób ich wydalania jest uzależniony od środowiska, w jakim żyje
organizm:
Liczne zwierzęta wodne wydalają amoniak – związek silnie toksyczny, ale
łatwo rozpuszczalny w wodzie

Większość gadów i ptaków wydala kwas moczowy – związek mało

toksyczny i słabo rozpuszczalny w wodzie, co ułatwia oszczędną
gospodarkę wodną

Płazy i ssaki ( w tym człowiek) wydalają mocznik, wytwarzany w wątrobie,

w cyklu mocznikowym (ornitynowym) - jest znacznie mniej toksyczny
od amoniaku ( może być gromadzony i wydalany w dość stężonej
postaci nie powodując uszkodzeń) oraz dobrze rozpuszcza się w
wodzie – stąd wydalany jest w postaci wodnego roztworu
 Budowa układu wydalniczego
człowieka
W skład układu moczowego wchodzą:
Nerki (1)
Moczowody (6)
Pęcherz moczowy (4)
Cewka moczowa (5)

Z każdą nerką związane są naczynia

krwionośne:
Tętnica (3)
Żyła (2)
 NERKI

Są to parzyste narządy wielkości pięści i o kształcie fasoli.

Położone są na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach
kręgosłupa
Na przekroju podłużnym widoczna jest warstwa zewnętrzna – kora nerki
(1) oraz warstwa wewnętrzna – rdzeń nerki (2), zbudowany z trójkątnych
struktur zwanych piramidami nerkowymi (2). W wierzchołku każdej piramidy
znajdują się ujścia przewodów wyprowadzający mocz przez kielichy
nerkowe(7) do miedniczki nerkowej(5). Z miedniczki mocz przepływa do
moczowodu(6). Do nerki uchodzi tętnica nerkowa(4), a wychodzi żyła
nerkowa(3)
 Moczowody

Parzyste przewody, długości

28 – 30 cm, łączące miedniczkę
nerkową z pęcherzem
 Pęcherz moczowy

Jest to przejściowy zbiornik moczu o pojemności około 800 ml

Wypełniony ma postać kulistą , pusty – jest spłaszczony i dużo mniejszy.
Ta zmiana wielkości możliwa jest dzięki mięśniom gładkim i warstwie
nabłonka przejściowego , które tworzą ściany pęcherza i są zdolne do
rozkurczania się i kurczenia
U ujścia pęcherza do cewki moczowej znajduje się mięsień - zwieracz
pęcherza – którego skurcze są niezależne od naszej woli
 Cewka moczowa
Ostatni odcinek układu moczowego wyprowadzający mocz na
zewnątrz.
Jej długość zależna jest od płci: u mężczyzn cewka jest dłuższa niż u
kobiet i pełni podwójną funkcję – przewodu wyprowadzającego mocz
i nasienie. U kobiet cewka jest krótsza i wyprowadza tylko mocz
Znaczna długość cewki moczowej mężczyzn w pewnym stopniu
utrudnia inwazję drobnoustrojów w kierunku pęcherza – stąd też
stany zapalne pęcherza i dróg moczowych są częstsze u kobiet

Poniżej zwieracza pęcherza, w dolnym odcinku cewki, znajduje się

mięsień – zwieracz cewki, którego czynność może być kontrolowana
Mikcja – medyczne określenie aktu oddawania moczu,
 NEFRON
• Jest podstawową jednostką funkcjonalną i
strukturalną nerki.
• Znajduje się na przestrzeni kory i rdzenia
nerki
• Zbudowany jest z torebki Bowmana (2)
oraz długiego kanalika nerkowego(1)
• Ściana torebki zbudowana jest z nabłonka
jednowarstwowego o dużej
przepuszczalności dla jonów, wody i innych
substancji drobno-cząsteczkowych
• Każda torebka Bowmana otacza
kłębuszek naczyń krwionośnych –
kłębuszek nerkowy (3)– razem tworzą one
ciałko nerkowe (ciałko Malpighiego)(2+3)
Budowa i działanie nefronu
 Budowa i działanie nefronu

Skupienie naczyń włosowatych kłębuszka nerkowego tworzy tzw. sieć

dziwną ( połączenie tętniczo – tętnicze). Istotne jest także, że tętniczka
doprowadzająca ma większą średnicę niż tętniczka odprowadzająca -
na skutek różnicy ciśnień między kłębkiem( gdzie jest ciśnienie wyższe)
a torebką (ciśnienie niższe), woda i substancje drobno-cząsteczkowe
przesączane są do wnętrza torebki Bowmana (proces filtracji
kłębuszkowej). Zbierający się w niej mocz pierwotny ma skład
chemiczny podobny do osocza krwi, ale nie zawiera komórek i białek( w
moczu pierwotnym obecna jest jeszcze glukoza – która zostanie
zresorbowana w dalszym odcinku)
 Budowa i działanie
nefronu
W kanaliku proksymalnym – kanaliku krętym I rzędu następuje zwrotne
wchłanianie do krwi substancji potrzebnych organizmowi - jonów, wody,
związków organicznych (np. glukozy)– resorpcja zwrotna obowiązkowa
Niektóre substancje, np. kwas moczowy, przenikają z tętniczek otaczających
kanalik do jego światła – sekrecja kanalikowa

W pętli Henlego odbywa się proces zagęszczania moczu – odciągane są

jony oraz woda

W kanaliku krętym II rzędu – dystalnym zachodzi resorpcja zwrotna

nadobowiązkowa, ponieważ odbywają się tu procesy wchłaniania
zwrotnego w zależności od aktualnych potrzeb organizmu w stosunku do
wody i jonów – przy niedoborze są one resorbowane do płynów ciała

W wyniku tych wszystkich procesów powstaje mocz ostateczny , który

kanalikami zbiorczymi spływa do miedniczek nerkowych
 Podsumowując:

Tworzenie moczu związane jest z trzema procesami:

• Filtracją kłębuszkową
• Resorpcją kanalikową
• Sekrecją kanalikową
 Skład moczu
ostatecznego
Mocz – przejrzysty płyn o słomkowym zabarwieniu, odczynie
kwaśnym lub obojętnym
W skład moczu wchodzą:
• Woda – 96%
• Azotowe produkty przemiany materii – głównie mocznik – produkt
przemiany aminokwasów, kwas moczowy – pochodzący z
przemian kwasów nukleinowych
• Sole mineralne
• Minimalne ilości innych substancji, np. barwniki moczowe:
urochrom i urobilinogen

Dobowa ilość moczu wydalanego przez zdrowego człowieka waha się

od 600 do 2500 ml. Zależy ona od wielu czynników, m.in. ilości
spożytych płynów i temperatury otoczenia.
 Choroby układu moczowego
W moczu zdrowego człowieka nie powinny znajdować się cukry, białka,
krwinki czerwone, krwinki białe, bakterie, ciała ketonowe. Obecność
któregoś z tych czynników może być objawem choroby:
• cukier w moczu może oznaczać cukromocz - objaw cukrzycy
• białko w moczu może oznaczać białkomocz
• białko i hemoglobina w moczu wskazuje na schorzenia zapalne nerek

Stany ostrej niewydolności nerek wymagają

interwencji medycznej - konieczny może być
przeszczep nerki. Często stosuje się też dializę
czyli oczyszczanie krwi przez urządzenie
zwane sztuczną nerką

Badanie moczu może wykazać różne choroby, ale także na przykład ciążę
W aptekach można kupić testy ciążowe, wykrywające w moczu
specyficzne hormony dla ciąży
 Inne choroby związane z wydalaniem moczu:

• moczówka prosta - choroba objawiająca się nadmiernym

wydzielaniem moczu, powstaje przy niedoborze hormonu
ADH – wazopresyny, produkowanej przez podwzgórze, a
gromadzonej w przysadce

• kamienie nerkowe – są to grudki zawierające między

innymi szczawiany wapnia oraz fosforany wapnia
(nierozpuszczalne w wodzie). Rosnące kamienie nerkowe
mogą się przemieszczać, wywoływać bolesne ataki
kamicy nerkowej oraz blokować odpływ moczu

• Mocznica – schorzenie, przebiegające z objawami

śpiączki, kończącej się śmiercią, spowodowane
zatrzymywaniem mocznika we krwi
 Higiena układu moczowego

W trosce o właściwe funkcjonowanie układu należy:

• Unikać przeziębień okolicy lędźwiowej
• Dbać o higienę osobistą, aby nie dopuścić do infekcji
mikroorganizmami wywołującymi zapalenie pęcherza, nerek

Na nerki szkodliwie wpływa także alkohol, niszczy kanaliki, nerka ulega

zwyrodnieniu, kurczy się
Literatura:

Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia

Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa
Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa
Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa

Opracowała: Katarzyna Szymura