Fizjologia wydalania

Jak organizm oczyszcza się z

produktów przemiany materii
 Woda w organizmie
-Płyny izotoniczne zwiększają
100%
ECF
90% O+L
80% K+Ch
-Biegunki, wymioty, spadek ECF,
TCF
70% Wzrost ICF
60% MK
50% ECF Utrata wody:
40%
-1.5 l z moczem
30%
-0.5 lWK
z potem
20%
10%
ICF
-0.3 l przez płuca
0%
-0.2 l z kałem

ICF– płyn wewnątrzkomórkowy

ECF - płyn zewnątrzkomórkowy (płyn tkankowy, osocze krwi, chłonka)
TCF- płyn mózgowo rdzeniowy, płyn w jamach ciała, soki trawienne
Skład jonowy cieczy ciała
osocze płyn tkankowy cytoplazma
Na Cl

Ca
Mg
Cl Cl
Na Na
inne

inne inne

Ca Ca
Mg Mg
K K
Inne aniony: białczany, HCO3-, SO42-, PO43-
 Produkty przemiany materii

Węglowodany CO2+H2O
Tłuszcze CO2+H2O
CH4ON2
Białka NH3 (mocznik)

C5H4O3N4
Kwasy nukleinowe
(kwas moczowy)

Inne metabolity azotowe:

Kreatyna, Kreatynina,Trójetyloamina
Indykan, Kwas hipurowy, Guanina
Alantoina
 W wyniku przemian
białek i kwasów
nukleinowych powstają:

 Amoniak (zwierzęta
bezkręgowe żyjące w wodzie
tj. pierwotniaki, jamochłony,
skorupiaki i szkarłupnie;
zwierzęta amonioteliczne)

 Mocznik (ryby, płazy,

żółwie, ssaki; zwierzęta
ureoteliczne)

 Kwas moczowy (owady,

gady, ptaki; zwierzęta
urikoteliczne)
 Cykl mocznikowy
zachodzi w
mitochondriach
wątroby.
Umożliwia on usunięcie z
organizmu
toksycznego jonu NH4+,
który powstaje
podczas deaminacji
aminokwasów

Synteza mocznika jest procesem silnie endoergicznym – zużywane są cztery

wiązania wysokoenergetyczne z ATP obecne w 3 cząsteczkach.
MITOCHONDRIUM

W cyklu biorą udział aminokwasy: ornityna, cytrulina i arginina. Jon NH4+ włączany jest do cyklu po
jego związaniu z CO2 i H2O jako tzw. karbamylofosforan.
Najpierw karbamylofosforan reaguje z ornityną, w wyniku czego powstaje cytrulina, która z kolei
reaguje z asparaginianem. Dalsze przemiany prowadzą do wytworzenia argininy oraz związku o
nazwie fumaran, który zostaje włączony w cykl Krebsa. Natomiast z argininy, po jej hydrolizie
tworzy się mocznik oraz ornityna. Mocznik zostaje usunięty z organizmu, a ornityna włącza się w
kolejny cykl.
 Budowa nerki

Nefrony przyrdzeniowe:1] stanowią 15% Nefrony korowe:1] Stanowią 85% wszystkich

wszystkich nefronów 2] Długie pętle Henlego, 3] nefronów, 2] Krótkie pętle Henlego 3] Ciałko
Towarzyszą im naczynia proste 4] Ciałko nerkowe w części korowej nerki
nerkowe w części przyrdzeniowej nerki
 NEFRON jest podtawową
jednostką
funkcjonalno-strukturalną nerki

30% nefronów wystarczy do

prawidłowej czynności wydalniczej
nerek
 Rodzaj nefronu a funkcje

30%
Khan Academy
Kłębuszek naczyniowy ciałka nerkowego - filtracja krwi, powstaje przesącz kłębuszkowy
Kanalik proksymalny - wchłanianie zwrotne większości wody, elektrolitów i składników
odżywczych
(np. Glukozy),przesączonych do moczu pierwotnego, wydzielanie jonów organicznych, zakwaszanie
moczu
Pętla nefronu (Pętla Henlego) - zagęszczanie i zakwaszanie moczu
Kanalik dystalny - wchłanianie zwrotne niektórych elektrolitów np. jonów Ca
Kanalik zbiorczy - tworzenie moczu o różnym stopniu zagęszczenia, regulacja jonów K
Ciałko nerkowe - część nefronu zbudowana z kłębuszka nerkowego oraz otaczającej go torebki
(Bowmana). Mezangium- rodzaj tkanki łącznej występującej pomiędzy naczyniami kłębuszka.
1. FILTRACJA (bierne sączenie, zachodzi w kłębkach, tu
powstaje mocz pierwotny)
2. RESORPCJA (bierne i czynne wchłanianie w kanalikach)
3. SEKRECJA (bierne i czynne wydzielanie)
 1. Filtracja
Ciśnienie
hydrostatyczne Krwinki + białka
Krew

Mocz pierwotny:
woda + substancje
drobnocząsteczkowe
 Tetniczka
Tętniczka
odprowadzajaca
doprowadzająca
Torebka kłębuszek
Bowmana

Kanalik
proksymalny

Przesącz kłębuszkowy

uboczne produkty przemiany materii, a także

cukry, sole mineralne, witaminy, aminokwasy i wodę, wchłaniane
powtórnie w kanalikach nerkowych
www.health.bcu.ac
Światło naczyń
włosowatych kłębuszków

Światło torebki
Bowmana
Współczynnik przesączania kłębuszkowego, wskaźnik
filtracji
Kłębuszkowej i czynności wydalniczej nerki
GFR - glomerular filtration rate
to ilość osocza
przefiltrowana w jednostce czasu przez kłębuszki
nerkowe do tak zwanego moczu pierwotnego.
Zwykle podawany jest w ml/min.

Współczynnik GFR pozwala na ocenę stopnia wydolności nerki.

 Do oznaczania miary filtracji kłębuszkowej (GFR)
najlepszym narzędziem jest klirens nerkowy

KLIRENS (współczynnik oczyszczania) danej substancji – jest to taka objętość

OSOCZA, która jest całkowicie oczyszczona przez nerki z danej substancji w
jednostce czasu.

KLIRENS NERKOWY to ta objętość osocza, która podczas przepływu przez

nerki w czasie 1s lub 1 min zostaje całkowicie pozbawiona badanej substancji.

U x- stężenie substancji w moczu

P x- stężenie substancji w osoczu
V- objętość wydalonego moczu [ml]
Wskaźnik przesączania kłębuszkowego (GFR)

Jeżeli badana substancja X ulega przesączaniu w kłębuszku,

a w kanalikach nerkowych nie ulega wchłanianiu zwrotnemu
ani wydzielaniu, to jej ilość wydalona z moczem odpowiada dokładnie
ilości, która została przefiltrowana w kłębuszkach. Czyli ilość substancji
wydalonej przez nerki będzie równa filtracji kłębuszkowej (GFR).

U x- stężenie substancji w moczu

P x- stężenie substancji w osoczu
V- objętość wydalonego moczu [ml]

Taką substancją endogenną, która spełnia powyższe kryteria, jest inulina.

Oznaczając klirens inuliny wyznaczamy wielkość GFR
Cin = GFR = 125 ml/min.
1. Zmiany ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach
włosowatych kłębuszka

a) zmiany ciśnienia tętniczego krwi w krążeniu dużym

b) skurcz tętniczek doprowadzających i odprowadzających

2. Zmiany ciśnienia hydrostatycznego płynu w torebce

Bowmana

a) niedrożność moczowodów
b) obrzęk nerki wewnątrz ciasnej torebki nerkowej

3. Zmiany stężenia białek w osoczu

a) odwodnienie, hipoproteinemia
4. Zmiany wielkości współczynnika filtracji

a) przepuszczalności błony filtracyjnej

Substancje obojętne o efektywnej średnicy cząsteczek mniejszej niż 4 nm są swobodnie
filtrowane a większe niż 8 nm jest bliskie zeru.

b) aktywności międzywłośniczkowych komórek mezangialnych

- skurcz komórek mezangialnych skutkujezmniejszeniem powierzchni filtracyjnej:

noradrenalina, hormonu antydiuretyczny, angiotensyna II,

- rozkurcz zwiększa powierzchnie filtracyjną: dopamina ANP, cAMP

Ultrafiltrat a mocz ostateczny

 Filtracja ~ 180 litrów/dobę (125

ml/min.)
 Reabsorpcja ~ 179 litrów
reabsorbowane w kanalikach do
krwi/dobę
 ~ 1- 2 litrów wydalane z
moczem/dobę
(0.78 ml/min)

Około 99% powstałego ultrafiltratu

jest resorbowane w kanalikach
nerkowych
 Mocz pierwotny – mocz ostateczny

1. Zmiana objętości
Cewki nerkowe

Wchłanianie zwrotne (resorpcja)

2. Zmiana składu
3. Zmiana molalności TRANSPORT
4. Zmiana stężenia H+
Wydzielanie (sekrecja)

Transport może przebiegać w obu kierunkach i przebiegać

biernie bądź czynnie ze zużyciem energii
Ta sama substancja, w zależności od odcinka nefronu, może ulegać zarówno
wchłanianiu zwrotnemu jak i wydzielaniu do płynu kanalikowego
 Mocz pierwotny – mocz ostateczny
Mechanizmy transportu w komórce

Transport bierny- zachodzi zgodnie z gradientem chemicznym

(cząsteczki przechodzą z obszaru o większym stężeniu do obszaru o
mniejszym stężeniu) lub zgodnie z gradientem elektrycznym
(kationy wędrują do obszaru o ładunku ujemnym, aniony do obszaru
o ładunku dodatnim). Nie wymaga nakładu energii, np. dyfuzja
prosta, osmoza, dyfuzja ułatwiona (kanały jonowe) – np. mocznik i
jony chloru

Transport czynny – zachodzi wbrew gradientowi elektrycznemu lub

chemicznemu i wymaga nakładu energii -hydroliza ATP, (pompy
jonowe) np. ATP-aza Na-K, ATP-aza H-K, ATP-aza Ca np. glukoza,
jony sodu
 Mocz pierwotny – mocz ostateczny
Mechanizmy
Mechanizmy transportu w komórce
transportu w komórce
Transport glukozy – transport aktywny wtórny

Hydroliza ATP (ATP- aza Na-K) umożliwia

przemieszczanie się związków wbrew
gradientowi ich stężenia - pierwotny transport
aktywny

Powstający dzięki temu rozkład jonów może

zostać wykorzystany do transportu innych
związków. Proces ten nazywa się wtórnym
transportem aktywnym - przemieszczenie
dwóch różnych substancji w tym samym
kierunku (Na + glukoza)

Glukoza , aminokwasy i wodorowęglany są

reabsorbowane wraz z jonami Na+ w
początkowej (S1) części kanalika
proksymalnego

SGLT2 – kotransporter glukozowo-sodowy 2

GLUT2 – transporter glukozy 2
Floryzyna
 Reabsorpcja

- kanalikowe wchłanianie zwrotne (bierne - woda,

mocznik, jony choru) lub czynne - związków
potrzebnych organizmowi. Substancje wchłaniane są
do naczyń włosowatych oplatających kanalik.

Wchłanianie zwrotne dotyczy:

- wody (osmoza)
- substancji organicznych: glukoza, aminokwasy,
kwasy tłuszczowe, mocznik,
- substancji mineralnych: Na+, K+, Ca2+, Mg2+, Cl,
HCO3-PO43- i in.
 Kanalik proksymalny

Około 70% ultrafiltratu

jest resorbowana
w kanaliku
proksymalnym

- sód (65%) – transport aktywny, woda (65%), wodoroweglany (90%), chlor (50%)
- glukoza, aminokwasy ( ≈100%) – transport aktywny wtórny

W kanaliku proksymalnym sekrecji ulegaja: kwas moczowy,

niektóre leki, PAH, kreatynina
 Wchłanianie i wydzielanie mocznika

- Swobodnie filtrowany
- Reabsorbowany w kanaliku
proksymalnym
- Sekrecja w petli Henlego
- Ponowna reabsorpcja w kanaliku
zbiorczym

Recyrkulacja mocznika pomiędzy

cienkim ramieniem pętli Henlego a
rdzeniowym odcinkiem kanalików
zbiorczych

W niektórych częściach nefronu, szczególnie

w cześci rdzeniowej kanalika zbiorczego ma miejsce transport aktywny ułatwiony dzięki obecności
transporterów mocznika (UT)
 Reabsorpcja kanalikowa
RE

Maxymalne wchłanianie
ograniczone:

-stężeniem substancji
-stężeniem i czasem wchłaniania

Transport max. (Tm)-wielkość maksymalnego wchłaniania zwrotnego,

inaczej maksymalna ilość substancji, jaka może być zresorbowaną w ciągu
minuty
Próg nerkowy - progowe stężenie substancji, przy którym pojawia się
ona w moczu www.uic.edu
Przekroczenie stężenia glukozy w osoczu wiąże
się ze zwiększeniem jej stężenia w przesączu
kłębuszkowym i przekroczeniem Tm dla
niektórych nefronów.

Progowe stężenie glukozy, przy którym znajduje

się ona w moczu ostatecznym nosi nazwę
progu nerkowego dla glukozy
 Transport w pętli Henlego

Akwaporyny – to
kanały wodne
umożliwiające transport
wody

Na-K-2Cl
kotransporter –
w części grubej ramienia
wstępującego pętli
Henlego oddziela sól od
wody – aktywność
hamowana przez
diuretyki petlowe
(furosemid)

The countercurrent
multiplier system
Przepuszczalność wody w nefronie

ADH
H2O
Wzmacniacz przeciwprądowy związany jest
z budową pętli Henlego

Aby utrzymać stałe stężanie wody i jonów

(osmomolalność) w tkance śródmiąższowej
nerki niezbędne jest usuwanie tych składników
poza nerkę.
 Sekrecja kanalikowa

3. Sekrecja
Proces odwrotny do resorpcji.
Polega na wydzielaniu przez komórki nabłonka
do światła kanalików (do tworzącego się
moczu) zbędnych substancji .
Wydzielanie to może mieć charakter bierny
(np. sole amonowe) lub
czynny. Aktywnie (czynnie) wydzielane są
związki egzogenne, spoza organizmu np.
penicylina, sulfonamidy oraz endogenne,
wytwarzane w organizmie np. kreatynina,
hormony steroidowe.
Kwas paraaminohipurowy (PAH)
wykorzystuje się, do oznaczania
nerkowego przepływu osocza (RPF)
Ulega on stuprocentowej sekrecji w
kanaliku nerkowym.
Skład moczu ostatecznego [%]:

Woda 95
Mocznik 2
Cl- 0,6
K+ 0,6
SO42- 0,18
PO43- 0,12
Na+ 0,1
Kreatynina 0,1
NH3 0,05
Kwas moczowy 0,03
Ca2+ 0,015
Mg2+ 0,01
Czynniki wpływające na ilość wydalanego
moczu -wazopresyna
Rola ADH
 Układ renina-angiotensyna- aldosteron (RAA)

Aldosteron
Zwiększa wchłanianie zwrotne sodu w kanalikach dystalnych oraz jego wymianę na jon potasu i jon
wodorowy. Skutkiem tego rośnie ilość sodu we krwi i w tkankach, spada zaś jego wydalanie w moczu. Wzrost
stężenia sodu w organizmie wywołuje wzrost ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych, zwiększa się więc
wydzielanie wazopresyny, która hamuje diurezę i wydalanie wody
 Czynniki wpływające na skład
wydalanego moczu

 Hormony:
- Mineralokortykoidy (aldosteron, wydzielany przez
korę nadnerczy), zwiększa wchłanianie jonów sodowych i
wydzielanie jonów potasowych
- Hormon gruczołów przytarczycznych, zwiększa wydalanie
fosforanów z moczem dzięki obniżeniu ich wchłaniania w kanalikach
- Peptyd natriuretyczny, obniża ciśnienie krwi, zwiększa
wydalanie przez nerki jonów sodowych

 Diureza wodna- wydalanie dużych ilości hipotonicznego moczu

po nadmiernym obciążeniu organizmu wodą.
 Diureza osmotyczna- wydalanie dużych ilości moczu
wywołane obecnością w moczu substancji osmotycznie czynnych, nie
podlegających resorpcji kanalikowej.
 Funkcje wewnątrzwydzielncza

 wydzielanie reniny

 wytwarzanie erytropoetyny (w odpowiedzi na

małą zawartość tlenu we krwi; przyspieszaja
tworzenie erytrocytów

 metabolizm cholekalcyferolu (regulacja

homeostazy wapniowej; wytwarzanie aktywnej formy
witaminy D, która ułatwia wchłanianie wapnia z jelit)
Zachęcam również do obejrzenia filmików:

https://www.youtube.com/watch?v=H2VkW9L5QSU

https://www.youtube.com/watch?v=6HJfr00CIqM

https://www.youtube.com/watch?v=cc8sUv2SuaY

https://www.youtube.com/watch?v=6HJfr00CIqM&t=184s

https://www.youtube.com/watch?v=srrEfoXwscc&t=1000s
 Piśmiennictwo

1. Fizjologia człowieka. Red. Stanisław J. Konturek

2. Podstawy Fizjologii Człowieka. Red. Hanna Krauss, P. Sosnowski
3. Fizjologia. William F. Ganong
4. Gospodrka wodno-elektrolitowa i kwasowo-zasadowa. Franciszek Kokot
5. Atlas Fizjologii Człowieka. F.H. Netter
6. Próby czynnościowe w diagnostyce laboratoryjnej. T. Borowski
7. Textbook of Medical Physiology. Guyton and Hall.
8. Medical Physiology. Principles for Clinical Medicine. R.A. Rhoades, D.R. Bell.
3. Renal Physiology. B.M. Koeppen. B.A. Stanton.
4. Vander’s Renal Physiology. D.C. Eaton. J.P. Pooler.
5. Renal Physiology: Mosby Physiology Monograph Series (with Student Consult Online Access) (Mosby's Physiology Monograph) 5th
Edition.
6. Renal Pathophysiology (Point (Lippincott Williams & Wilkins)) Fourth Edition Robbins & Cotran Pathologic Basis of Disease 9th
Edition by Vinay Kumar MBBS MD FRCPath Abul K. Abbas MBBS, Jon C. Aster MD PhD.
7. BRS Physiology (Board Review Series) Sixth, North American Edition by Linda S. Costanzo PhD.
8. Renal Physiology: A Clinical Approach Apr 18, 2012by Dr. John Danziger and Mark Zeidel MD.
9. Clinical Physiology of Acid-Base and Electrolyte Disorders, Jan 12, 2001 by Burton Rose and Theodore Post.
10. https://www.memorangapp.com/flashcards/78330/tubular+function/
11. Kidney, Sodium, Renin-Angiotensin System Renovascular Hypertension Andreas Pittaras MD

12. materiały: prof. Niepolski

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Katedra i Zakład Fizjologii