ZALICZENIE

– aminokwasy, peptydy, białka, enzymy i koenzymy, kwasy nukleinowe

1. Pojęcie bilansu azotowego

Bilans azotowy - różnica między całkowitym azotem pobranym wraz z pokarmem, a całkowitym azotem wydalonym
z organizmu wraz z kałem, moczem oraz potem w ciągu doby. Pojęcie to jest więc miarą przyrostu, bądź ubytku
zasobu białek organizmu. Bilans azotowy może być zerowy lub przyjmować wartości dodatnie lub ujemne.

Zerowy bilans azotowy – gdy ilość azotu białkowego pobranego z pokarmem jest równa ilości azotu wydalonego. „0”
bilans azotowy obserwowany jest u dojrzałego organizmu w stanie równowagi azotowej (bilans azotowy
zrównoważony)

Dodatni bilans azotowy – gdy przyjęcie azotu z pokarmem przewyższa jego usunięcie z organizmu. „+” bilans
azotowy obserwuje się u rosnących zwierząt, samic ciężarnych lub podczas odnowy organizmu

Ujemny bilans azotowy – gdy ilość azotu wydalonego z organizmu jest większe, niż jego spożycie. „-„ bilans azotowy
występuje w stanach chorobowych (np. przy zaawansowanych nowotworach), przy braku dostatecznie wysokiej
jakości białka, po operacjach, gdy spożycie białka jest niewystarczające oraz jest następstwem starzenia się
organizmu

2. Co to jest pula aminokwasowa: • pochodzenie aminokwasów ustrojowych

Pula aminokwasowa – pula tzw. wolnych aminokwasów

(chat gpt mówi, że aminokwasy ustrojowe to aminokwasy egzogenne, czyli te, których organizm nie jest w stanie
samodzielnie wyprodukować, ale mi się wydaje, że to są po prostu wszystkie aminokwasy w organizmie)

Wewnątrzkomórkowa pula wolnych aminokwasów jest tworzona przez aminokwasy:

 wchłonięte z jelita do krwi – z rozpadu białek pokarmowych

 pochodzące z rozpadu białek komórkowych i pozakomórkowych,
 syntetyzowane w organizmie – głównie w mięśniach, które produkują ponad 50 % całkowitej puli wolnych
aminokwasów

Większość aminokwasów tworzących pulę zużywanych jest do biosyntezy molekuł komórkowych, przede wszystkim:
peptydów, białek, hormonów, barwników, neurotransmiterów, zasad azotowych (puryn i pirymidyn), fosfolipidów i
koenzymów. Aminokwasy nie mogą być magazynowane w stanie wolnym. Jeśli nie są wykorzystywane do wyżej
wymienionych syntez ulegają m.in. procesom deaminacji i dekarboksylacji, degradowane są do ciał ketonowych,
acetylo-S-CoA i przekształcane są w substraty niezbędne w procesie glukoneogenezy. Tylko niewielka część
aminokwasów jest wydalana z moczem.

3. Ogólne przemiany aminokwasów:

 transaminacja (wzory1, enzymy, znaczenie)
Transaminacja – proces polegający na przeniesieniu grupy aminowej (-NH2) z aminokwasu na α-ketokwas (2-
oksokwas) przy udziale odpowiedniego enzymu – aminotransferazy (transaminazy). Transaminacja jest procesem
odwracalnym i odgrywa istotną rolę w rozpadzie i biosyntezie aminokwasów. Koenzymem dla tej reakcji jest fosforan
pirydoksalu (PLP) – pochodna witaminy B6, który pośredniczy w przekazywaniu grupy –NH2 z aminokwasu na
ketokwas.

Substratami w transaminacji jest większość aminokwasów, z wyjątkiem: - lizyny, - treoniny, - proliny, -

hydroksyproliny.

W katabolizmie aminokwasów znaczącą rolę odgrywają 3 aminotransferazy: alaninowa, asparaginianowa oraz

glutaminianowa. Transaminazy zaliczane są do enzymów wskaźnikowych, czyli takich, których aktywność w surowicy
zwiększa się na skutek uszkodzenia niektórych narządów wewnętrznych.

Aminotransferaza alaninowa (AlAT; ALT; Aminotransferaza L-alanina: 2-oksoglutaran) – katalizuje przeniesienie

grupy aminowej z alaniny na α-ketoglutaran. W wyniku tej reakcji powstaje pirogronian i glutaminian. Jest to
wewnątrzkomórkowy enzym znajdujący się w cytozolu, przede wszystkim w: wątrobie (tam osiąga najwyższą
aktywność), nerkach, sercu i mięśniach szkieletowych. Aminotransferaza alaninowa to enzym wskaźnikowy
charakterystyczny dla schorzeń wątroby (zapalenia, marskość, żółtaczki) oraz uszkodzenia mięśni szkieletowych
(zmiażdżenia, zaniki). Oznaczanie jego aktywności opiera się na różnicy absorbancji 2,4-dwunitrofenylohydrozonów
kwasu alfa-ketoglutarowego i pirogronowego w środowisku zasadowym.

Aminotransferaza asparaginianowa (AspAT; AST; Aminotransferaza L-asparaginian: 2- oksoglutaran) – katalizuje

przeniesienie grupy aminowej z asparaginianu na α-ketoglutaran. W wyniku tej reakcji powstaje szczawiooctan i
glutaminian. Jest to wewnątrzkomórkowy enzym znajdujący się w cytozolu i mitochondrium, głównie w: sercu (tam
osiąga najwyższą aktywność), wątrobie i mięśniach szkieletowych, a także nerkach, trzustce, śledzionie i płucach. W
wyżej wymienionych narządach aktywność AspAT przewyższa znacząco aktywność AlAT. Aminotransferaza
asparaginianowa to enzym wskaźnikowy charakterystyczny dla schorzeń mięśnia sercowego (zawały, zapalenia),
wątroby (zapalenia, marskość, żółtaczki) oraz uszkodzenia mięśni szkieletowych (zmiażdżenia, zaniki).

Przebieg procesu transaminacji w obecności fosforanu pirydoksalu:

1. grupa –NH2 aminokwasu (nazwijmy go: A1) reaguje z grupą aldehydową PLP z odłączeniem cząsteczki wody
2. tworzy się związek przejściowy - zasada Schiffa: aldimina i jej izomer – ketimina
3. w wyniku hydrolizy ketiminy powstaje ketokwas (nazwijmy go: K1) i fosforan pirydoksaminy
4. grupa –NH2 fosforanu pirydoksaminy reaguje z grupą karbonylową ketokwasu (K2) z odłączeniem cząsteczki
wody
5. ponownie tworzy się związek przejściowy - zasada Schiffa: aldimina i ketimina
6. w wyniku hydrolizy aldiminy uwalnia się aminokwas (A2) i odtwarza się PLP

Znaczenie procesu transaminacji:

o powstawanie aminokwasów endogennych

o powstawanie glutaminianu i asparaginianu (z różnych aminokwasów), które przekazują grupy aminowe do
cyklu mocznikowego
o przenoszenie azotu białkowego między mięśniami, a wątrobą (cykl alaninowy). Mięśnie jako, że nie mają
możliwości przetwarzania grup aminowych w mocznik, wykorzystują to tego celu proces transaminacji: grupy
aminowe aminokwasów mięśniowych są przenoszone na pirogronian powstały w wyniku glikolizy. Tworzy się
alanina, która wraz z krwią migruje do wątroby. Tam przekazuje grupę aminową na szczawiooctan lub α-
ketoglutaran, w wyniku czego powstają: Glu i Asp, które dostarczają grup aminowych do cyklu
mocznikowego
o powstawanie potrzebnych oksokwasów
o enzymy katalizujące proces transaminacji, to ważne wskaźniki chorób, głównie wątroby i serca

 dekarboksylacja (podać przykłady amin i omówić ich rolę)

Dekarboksylacja – proces polegający na odłączeniu dwutlenku węgla od aminokwasu. W przemianie tej uczestniczą
dekarboksylazy aminokwasowe (karboksyliazy), które współdziałają z PLP jako koenzymem. W zależności od tego,
jakie aminokwasy dekarboksylacji, otrzymuje się różne produkty. Z aminokwasów kwaśnych (Glu, Asp) uzyskuje się
aminokwasy obojętne. Z aminokwasów zasadowych i obojętnych powstaje grupa związków szczególnie aktywnych
biologicznie, noszących wspólną nazwę amin biogennych: aminokwasy zasadowe (His, Lys, Arg, ornityna) dają
oligoaminy/ diaminy I-rzędowe, z kolei utrata CO2 przez aminokwasy obojętne (pozostałe) prowadzi do otrzymania
monoamin I-rzędowych.

 transamidacja (wzory, enzymy znaczenie)

to chat gpt wygenerował, bo nie ma w bańkowskim i wgle nigdzie nic konkretnego:

Proces transamidacji to reakcja chemiczna, w której grupa aminowa jednego związku chemicznego (na ogół
aminokwasu) jest przenoszona na inną cząstkę, tworząc nowy związek chemiczny. Jest to proces podobny do
transaminacji, ale różni się od niego tym, że nie jest to reakcja między aminokwasami, a między grupą aminową
aminokwasu a innym związkiem chemicznym.

Przykładem transamidacji może być reakcja pomiędzy grupą aminową aminokwasu i kwasem tłuszczowym, co
prowadzi do powstania amidu. W wyniku tej reakcji grupa aminowa aminokwasu jest przekształcana w grupę
amidową. Transamidacja jest często obserwowana w procesach biosyntezy różnych związków, takich jak lipidy i
peptydy.

W kontekście biologicznym transamidacja może mieć miejsce w różnych procesach metabolicznych i biochemicznych.
Na przykład, w trawieniu białek, trypsyna, enzym obecny w trzustce, może uczestniczyć w reakcji transamidacji,
przekształcając grupy aminowe aminokwasów w grupy amidowe w trakcie procesu hydrolizy białek.

Warto podkreślić, że transamidacja to szerokie pojęcie i może dotyczyć różnych reakcji chemicznych, w których grupa
aminowa jest przenoszona na inną cząstkę. Istnieje wiele różnych kontekstów, w których ten proces może występować,
i jego znaczenie zależy od konkretnej reakcji i związków chemicznych zaangażowanych w danym przypadku.
  oksydacyjna deaminacja (wzory, enzymy, znaczenia)

Deaminacja oksydacyjna – proces polegający na odłączeniu grupy aminowej (-NH2) od aminokwasu z jednoczesnym
utlenieniem węgla α do grupy ketonowej. Produktami reakcji są: α-ketokwas (2- oksokwas) i amoniak (NH3). Reakcja
deaminacji jest katalizowana przez enzymy z klasy oksydoreduktaz:

o oksydazy – dla których koenzymami są FAD lub FMN

o dehydrogenazy – współdziałające z NAD+ / NADP+

Proces deaminacji przebiega we wszystkich komórkach - zwłaszcza w wątrobie i nerkach (u ssaków) i stanowi główne
źródło jonów amonowych w organizmie. Deaminacja oksydacyjna katalizowana przez DEHYDROGENAZY jest
procesem odwracalnym (w przeciwieństwie do reakcji z udziałem oksydaz). Jedynym α-aminokwasem, który łatwo
ulega oksydacyjnej deaminacji jest glutaminian – będący produktem transaminacji. Proces uwolnienia grupy –NH2 od
glutaminianu katalizowany jest przez dehydrogenazę glutaminianową, która współdziała zarówno z NAD+ , jak i
NADP+ . Aktywność tego enzymu ten jest hamowana allosterycznie przez związki wysokoenergetyczne – ATP i GTP,
dlatego też ich nadmiar zatrzymuje utlenianie glutaminianu.

Deaminacja katalizowana przez OKSYDAZY AMINOKWASOWE jest procesem nieodwracalnym. Reakcja przebiega w
dwóch etapach: aminokwas pod wpływem enzymu przekształca się do iminokwasu, który jako związek nietrwały
ulega następnie spontanicznej hydrolizie, produktem jest ketokwas i amoniak. Przykładem tego typu reakcji może
być deaminacja glicyny katalizowana przez występującą w wątrobie i nerce oksydazę glicynową, która współdziała z
dinukleotydem flawinoadeninowym (FAD). Pod działaniem tego enzymu glicyna utlenia się do kwasu glioksalowego,
a FAD redukuje się do FADH2.

Znaczenie deaminacji:

o pozyskiwanie szkieletów węglowych aminokwasów do dalszych przemian

o powstający w tej reakcji NH3 jest włączany następnie do cyklu mocznikowego

4. Cykl mocznikowy (wzory, enzymy, znaczenie)

Cykl mocznikowy (cykl ornitynowy, mały cykl Krebsa) – proces przekształcenia toksycznego amoniaku w
nietoksyczny mocznik. Zachodzi przede wszystkim w komórkach wątroby. Niewielkie ilości mocznika powstają w
mózgu lub nerce, ale to pozawątrobowe otrzymywanie mocznika nie ma znaczenia w detoksykacji amoniaku.

Mocznik jest głównym końcowym produktem przemiany związków azotowych u ssaków i płazów lądowych (zwierząt
ureotelicznych). Cząsteczka mocznika zawiera 2 atomy azotu – jeden z nich pochodzi z amoniaku, a drugi z
asparaginianu.

Etapy cyklu mocznikowego odbywają się w dwóch różnych kompartmentach komórki, w:

o MITOCHONDRIACH:
o synteza karbamoilofosforanu
o synteza cytruliny
o CYTOZOLU:
o synteza argininobursztynianu
o powstanie argininy
o uwalnianie mocznika

Cykl mocznikowy składa się z 5 etapów:

1) Synteza karbamoilofosforanu (CP) – zachodzi w mitochondriach, katalizowana jest przez syntetazę

karbamoilofosforanową I przy udziale aktywatora – N-acetyloglutaminianu i jonów Mg2+. Amoniak
potrzebny do syntezy karbamoilofosforanu (związku wysokoenergetycznego) pochodzi z oksydacyjnej
deaminacji glutaminianu.
 2) Kondensacja karbamoilofosforanu z ornityną – synteza cytruliny – zachodzi w mitochondriach, katalizowana
jest przez karbamoilotransferazę ornitynową
3) Synteza argininobursztynianu – zachodzi w cytozolu, katalizowana jest przez syntetazę
argininobursztynianową. Cytrulina, która powstała w mitochondriach przenika do cytozolu, gdzie łączy się z
asparaginianem (źródło atomu azotu dla cząsteczki mocznika) powstałego w procesie transaminacji.
4) Odwracalne rozszczepienie argininobursztynianu – zachodzi w cytozolu, katalizowane przez liazę
argininobursztynianową. Produktami reakcji są: arginina i fumaran. Zapasy asparaginianu nie wyczerpują się
w czasie trwania cyklu mocznikowego, ponieważ aminokwas ten odtwarza się ze szczawiooctanu na drodze
transaminacji.
5) Hydrolityczne rozszczepienie argininy – uwalnianie mocznika – zachodzi w cytozolu, katalizowane przez
arginazę. Oprócz mocznika powstaje ornityna, która w następnym cyklu zużywana jest do syntezy cytruliny.

Znaczenie CYKLU MOCZNIKOWEGO:

o główna droga usuwania jonów amonowych z organizmu człowieka i większości kręgowców: mocznik
powstały w wątrobie wędruje do nerek, gdzie podlega filtracji, a następnie wydalany jest wraz z moczem,
o powstawanie fumaranu, który zazębia cykl mocznikowy z cyklem Krebsa oraz prowadzi do odtworzenia
asparaginianu,
o stężenie mocznika w surowicy krwi jest istotnym wskaźnikiem biochemicznym przydatnym w diagnostyce
chorób nerek,
o ochrona przed hiperamonemią - podwyższeniem poziomu NH4 + we krwi; wrodzone wady enzymów cyklu
mocznikowego mogą zwiększać stężenie jonów amonowych we krwi prowadząc do zaburzeń w rozwoju
umysłowym, wymiotów, nerwowości i nietolerancji pokarmów zawierających dużą ilość białka.

5. Synteza glutaminy i jej rola w ustroju (wzory, enzymy, znaczenie)

Glutamina (Gln) – amid kwasu glutaminowego (Glu), jest jednym z aminokwasów białkowych. Glutamina powstaje
przez aminację glutaminianu przy 5 atomie węgla: grupa γ-karboksylowa kwasu glutaminowego wiąże amoniak i
tworzy się wiązania amidowe. Proces ten katalizowany przez syntetazę glutaminy wymaga dostarczenia energii w
postaci ATP:

Rola glutaminy w ustroju:

1) Jest jedną z dróg detoksykacji amoniaku u ssaków – szczególnie dla innych tkanek, niż wątroba i nerki,
ochrania mózg przed szkodliwym działaniem amoniaku.

Amoniak, jako że ma właściwości zasadowe, wiąże proton (H+ ) przechodząc w jon amonowy (NH4 + ), który
jest usuwany z organizmu wraz z moczem. Inne narządy niż nerki nie mogą bezpośrednio przekazywać NH4 +
do moczu, więc nadmiar toksycznego amoniaku wiązany jest tutaj przez glutaminian i w postaci glutaminy
jest przekazywany dalej do nerek.

2) Aminokwas budujący białka.

3) Dostarcza grup aminowych do biosyntezy puryn i pirymidyn.
4) Bierze udział w syntezie aminomonosacharydów (m.in. α-D-glukozaminy – składnik preparatów do leczenia
stawów).
5) Uczestniczy w regulacji kwasowo-zasadowej w nerce (przeciwdziała kwasicy) – glutamina rozpada się w
nerce pod wpływem glutaminazy nerkowej uwalniając jon amonowy (NH4 + ), który z kolei przesuwa
równowagę kwasowo-zasadową w kierunku alkalizacji
 6) Jako, że łatwo przenika z krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego do komórek, jest doskonałym transporterem
glutaminianu (z którego powstaje GABA i α-ketoglutaran oraz niezbędnego do syntezy glutationu), zwłaszcza
dla mózgu.

Ilość glutaminianu dostarczana z krwioobiegu do mózgu jest niewystarczająca, więc synteza glutaminy musi
być tutaj poprzedzona syntezą glutaminianu. Bezpośrednim prekursorem Glu jest α- ketoglutaran (metabolit
pośredni cyklu Krebsa), który w procesie transaminacji przyjmuje od innego aminokwasu grupę aminową
przekształcając się w kwas glutaminowy.

7) Uczestniczy w syntezie asparaginy (Asn) – innego aminokwasu białkowego

8) Pomimo wielu korzyści dla ustroju, nadmierna akumulacja glutaminy uszkadza ośrodkowy układ nerwowy
(OUN)
6. Przemiany glicyny, seryny i alaniny

Glicyna, seryna i alanina są typowymi przedstawicielami aminokwasów glukogennych, które przekształcają się do
substratów glukoneogenezy, a konkretnie do pirogronianu. Ponadto stanowią źródło fragmentów jednowęglowych
(metylowych: -CH3, metylenowych: =CH2, hydroksymetylowych: -CH2OH, aktywnego aldehydu mrówkowego: -
CH=O). Fragmenty te, przenoszone przez koenzym tetrahydrofolian (FH4), są niezbędne do biosyntezy innych
związków, np. pierścieni purynowych, gdzie są źródłem węgla drugiego i ósmego w pierścieniu purynowym. Mogą
też być wykorzystane do przekształcania homocysteiny w metioninę, która w postaci koenzymu adenozynometioniny
jest dawcą grupy metylowej w biosyntezie adrenaliny.

Wzajemne przekształcenia Ala, Ser i Gly przebiegają następująco: Ala po transaminacji przekształca się w
pirogronian. Pirogronian, w przemianach glukoneogenezy daje 3-fosfoglicerynian, z którego może powstać seryna. Z
Ser odłączany jest fragment -CH2OH, który przenoszony jest na FH4 i w ten sposób powstaje glicyna. Gly może być
źródłem kolejnego fragmentu jednowęglowego (metylenowego: =CH2), rozpadając się przy tym na dwutlenek węgla
i jony amonowe. Ponieważ dwie ostatnio omówione reakcje są odwracalne, w organizmie jest możliwe wytwarzanie
Gly, Ser i Ala z fragmentów jednowęglowych: CO2 i =CH2 (przenoszonych przez FH4) oraz NH4 +.

7. Przemiany aminokwasów siarkowych

Do aminokwasów siarkowych zalicza się:

o cysteinę – zawierającą grupę tiolową (-SH)

 o metioninę – zawierającą grupę tiometylową (-SCH3)

Przemiany cysteiny – rola w ustroju:

o Cys łatwo ulega odwodorowaniu do cystyny (utlenionej formy cysteiny). Jest to reakcja odwracalna - formy
zredukowana (cysteina) i utleniona (cystyna) mogą wzajemnie w siebie przechodzić tworząc układ
oksydacyjno-redukcyjny organizmu
o W wyniku bezpośredniego utleniania cysteiny powstaje sulfinian cysteiny (cysteinosulfinian), z którego w
dalszych reakcjach mogą powstać: - pirogronian - tauryna: - neuromediator w ośrodkowym układzie
nerwowym
o Dekarboksylacja cysteiny prowadzi do powstania cysteaminy, która bierze udział w syntezie koenzymu A
(CoA-SH): grupa –SH pochodząca od cysteaminy jest grupą czynną koenzymu A
o Cysteina (obok glutaminianu i glicyny) uczestniczy w biosyntezie glutationu – grupą czynną tego tripeptydu
jest grupa –SH

Przemiany metioniny – rola w ustroju:

o Jest aminokwasem niezbędnym w procesie dojrzewania RNA

o Występuje w formie aktywnej jako S-adenozylometionina (SAM) – koenzym współdziałający z
metylotransferazami
o Przenośnik i dawca grup metylowych (procesy transmetylacji)

Reakcje transmetylacji z udziałem SAM prowadzą do powstania:

 kreatyny (z kwasu guanidynooctowego)

 choliny (z etanoloaminy)
 adrenaliny (z noradrenaliny)
 metylohistydyny (z histydyny)

o Demetylacja (odłączenie grupy –CH3) S-adenozylometioniny (SAM) daje S-adenozylohomocysteinę (SAH), z

której po hydrolizie uzyskuje się homocysteinę, która jest niezbędna do biosyntezy cysteiny (w wyniku
transsulfurylacji)
Transsulfurylacja – przeniesienie siarki z homocysteiny na szkielet węglowodorowy seryny z wytworzeniem
cysteiny
o Dekarboksylacja SAM prowadzi do powstania S-metyloadenozyny uczestniczącej w syntezie sperminy i
spermidyny
o Końcowym produktem katabolizmu metioniny jest propionylo-CoA (który może włączyć się do cyklu Krebsa
w postaci sukcynylo-CoA)

8. Przemiany fenyloalaniny i tyrozyny (wzory, enzymy, znaczenie)

Fenyloalania i tyrozyna są aminokwasami aromatycznymi, glukoketogennymi, które wspólną drogą przekształcają się
do tych samych produktów. W wyniku hydroksylacji fenyloalanina rozpada się do tyrozyny i od tego momentu
przemiana tych dwóch aminokwasów przebiega tak samo. Jeden tor prowadzi do powstania acetooctanu – ciała
ketonowego, a drugi – do fumaranu, który po przekształceniu daje substrat w procesie glukoneogenezy –
szczawiooctan.
Fenyloalanina jest aminokwasem ściśle egzogennym dla kręgowców. Tyrozyna natomiast jest aminokwasem
częściowo egzogennym – powstaje z fenyloalaniny, ale w ilościach niewystarczających, co sprawia, że musi być on
dostarczony z zewnątrz, wraz z pokarmem.

Rola tyrozyny w ustroju jest bardzo istotna, bo jest ona prekursorem:

o Hormonów rdzenia nadnerczy: dopaminy, noradrenaliny, adrenaliny

o Brunatnych barwników: melanin

Melaniny – wielkocząsteczkowe polimery występujące w wyspecjalizowanych komórkach zwanych melanocytami i

niektórych komórkach nerwowych. Znajdują się w skórze, włosach, tęczówce oka, substancji czarnej mózgu i splocie
naczyniowym. Nieprawidłowości w biosyntezie melanin prowadzą do albinizmu.

o Hormonów tarczycy: trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4)

Wolna tyrozyna nie jest substratem do syntezy hormonów tarczycy. Komórki pęcherzyków tarczycy syntetyzują
białko, zwane tyreoglobuliną, która charakteryzuje się dużą zawartością reszt tyrozyny w swojej cząsteczce. Hormony
tarczycy – T3 i T4 – powstają przez jodowanie reszt tyrozylowych wbudowanych do tyreoglobuliny. Wszystkie etapy
biosyntezy pobudzane są przez hormon tyreotropowy TSH wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej.
Hormony tarczycy stymulują procesy kataboliczne, dostarczające energię, m.in. przez pobudzanie produkcji
enzymów odpowiedzialnych za lipolizę.

9. Bloki metaboliczne w przemianie fenyloalaniny i tyrozyny

10. Wyjaśnij pojęcie choroby metabolicznej (podaj przykłady)

Choroby metaboliczne – zaburzenia w szlakach metabolicznych związane z wrodzonym niedoborem enzymów

danego szlaku. Brak odpowiednich biokatalizatorów może skutkować zatrzymaniem przemian na pewnym etapie i
gromadzeniem się w organizmie niepożądanych produktów ubocznych.

Wrodzony niedobór pewnych enzymów występujących na torze przemian Phe i Tyr zaburza funkcjonowanie ustroju.
Brak enzymu prowadzi do nagromadzenia substratu, który zostaje skierowany na inny szlak rozkładu, co z kolei
skutkuje powstaniem innych produktów niż te, które powstają w warunkach fizjologicznych. W przemianach
fenyloalaniny i tyrozyny możemy spotkać się z blokami metabolicznymi spowodowanymi niedoborem następujących
enzymów: hydroksylazy fenyloalaninowej, hydrolazy fumaryloacetooctanowej, aminotransferazy tyrozynowej oraz
dioksygenazy homogentyzynianowej. Całkowity brak lub niedobór tych enzymów przyczynia się do powstania
następujących chorób metabolicznych: fenyloketonurii, tyrozynemii (I i II), alkaptonurii i albinizmu.

Fenyloketonuria – spowodowana deficytem hydroksylazy fenyloalaninowej. Fenyloalanina nie mogąc przekształcić

się w tyrozynę, ulega transaminacji do fenylopirogronianu, który ulega redukcji do fenylomleczanu lub drogą
oksydacyjnej dekarboksylacji zamienia się w fenylooctan. Objawami fenyloketonurii są: upośledzenie umysłowe,
padaczka, drżenie mięśni oraz obecność fenylopirogronianu, fenylomleczanu i fenylooctanu w moczu. Wczesna
diagnoza choroby i eliminacja Phe z diety łagodzi jej objawy

Alkaptonuria – spowodowana deficytem dioksygenazy homogentyzynianowej. W tkankach gromadzi się nadmiar

homogentyzynianu, który przechodzi do moczu. Homogentyzynian w kontakcie z powietrzem utlenia i polimeryzuje
tworząc produkt o intensywnej barwie (brunatnej lub czarnej), efektem czego jest ciemny mocz chorego. W tkance
chrzęstnej te brunatno-czarne polimery wiążą się z kolagenem powodując jego ciemnienie (ochronoza). Wczesne
objawy alkaptonurii: ciemnienie moczu i tkanek. Objawy pojawiające się w wieku średnim: zapalenie, zwyrodnienie,
bóle oraz zaburzenia motoryki stawów, wapnienie chrząstek międzykręgowych.

Tyrozynemia typu I (postać wątrobowo-nerkowa) – spowodowana deficytem hydrolazy fumaryloacetooctanowej.

Fumaryloacetooctan nie rozkłada się do fumaranu i acetooctanu. W efekcie dochodzi do nagromadzenia tyrozyny i
metabolitów poprzedzających reakcję katalizowaną przez hydrolazę fumaryloacetooctanową oraz hamowania
aktywności innych enzymów. Objawy: marskość wątroby, krzywica, powiększenie śledziony, zaburzenia trawienne,
uszkodzenie nerek.

Tyrozynemia typu II (postać oczno-skórna) – spowodowana deficytem cytosolowej aminotransferazy tyrozynowej,

która przekształca tyrozynę do p-hydroksyfenylopirogronianu. Proces ten nie jest całkowicie zahamowany, ponieważ
funkcję deficytowego enzymu przejmuje jego mitochondrialny odpowiednik: mitochondrialna aminotransferaza
tyrozynowa (izoenzym). Skutki tyrozynemii typu II: nagromadzenia tyrozyny, która częściowo ulega N-acetylacji i
dekarboksylacji (zwiększona ilość tyrozyny, N-acetylotyrozyny i tyraminy w moczu), uszkodzenia skóry i narządu
wzroku, niedorozwój umysłowy (często).

Albinizm (bielactwo) – spowodowany deficytem tyrozynazy. Dihydroksyfenyloalanina (DOPA) nie może utlenić się do
DOPA-chinonu, a co za tym idzie, uniemożliwiona jest synteza brunatnych barwników – melanin. Objawy albinizmu:
brak pigmentu w skórze (nadmiernie blada skóra), włosach i tęczówce oka, nadmierna wrażliwość skóry i narządu
wzroku na promieniowanie słoneczne, światłowstręt, oczopląs, obniżenie ostrości wzroku, zwiększone ryzyko
nowotworów skóry.

Inne choroby metaboliczne związane z przemianami aminokwasów:

o Cystynuria
o Ketoacyduria (choroba syropu klonowego) – spowodowana brakiem lub niedoborem dehydrogenazy α-
ketokwasów. Objawia się zwiększeniem zawartości Leu, Ile, Val i pochodnych α-ketokwasów we krwi oraz
moczu chorych, który ma zapach syropu klonowego. Ketoacyduria prowadzi do niedorozwoju fizycznego i
umysłowego, jeśli we wczesnym okresie życia nie zastosuje się diety ubogiej w aminokwasy rozgałęzione.
o Hiperamonemia
o Niedokrwistość złośliwa
o Argininobursztynuria– spowodowana brakiem liazy argininobursztynianowej (enzym cyklu mocznikowego),
co powoduje, że zamiast mocznika z moczem wydalany jest argininobursztynian. Skutki tej wady można
częściowo złagodzić stosując dietę bogatą w Arg i ubogą w białko.
 11. Metabolizm kwasu asparaginowego i glutaminowego TO JEST COS CO JA ZNALAZLAM ALE MARTA TA TO
JAKOS LEPIEJ ULOZONE

Kwas asparaginowy (Asp)

Kwas asparaginowy powstaje głównie w procesie transaminacji szczawiooctanu z większością aminokwasów. W

reakcji odwrotnej przekształca się w szczawiooctan, który jest metabolitem cyklu krebsa.

Kwas asparaginowy może być rozkładany na różne sposoby, w zależności od potrzeb organizmu. Może zostać
przekształcony w asparaginian lub uczestniczyć w cyklu mocznikowym, gdzie jest przekształcany w amoniak i kwas
asparaginowy.

Dekarboksylacja kwasu asparaginowego przekształca go w beta-alaninę lub alaninę.

Bierze udział w biosyntezie nukleotydów, np. tworzy pierścienie purynowe i pirymidowe.

• Przyłącza cząsteczkę amoniaku kosztem ATP wytwarzając asparaginę

• Dostarcza grupę aminową do syntezy mocznika
• Dostarcza grupę aminową w reakcjach transaminacji i deaminacji
• Cukrotwórczy – w wyniku deaminacji przekształca się w kwas szczawiooctowy (metabolit
cyklu Krebsa)
• Udział w syntezie a- i b-alaniny (dekarboksylacja)
• Udział w biosyntezie zasad purynowych (dostawca azotu dla pierścienia pitymidynowego) i
pirymidynowych (najpierw jako całą cząsteczka, później oddaje CO2)
• Bierze udział w tworzeniu: izoleucyny, metioniny, treoniny, lizyny
• Bierze udział w powstawaniu argininobursztynianu
• Wspomaga wydalanie amoniaku
• Pośredniczy w procesach metabolicznych zachodzących w neuronach
• Pobudza wydzielanie hormonu wzrostu, a także insuliny i glukagonu, które regulują
Metabolizm

Kwas glutaminowy (Glu)

Kwas glutaminowy jest syntezowany z glutaminy poprzez reakcję transaminacji alfa-ketoglutaranu. Jest to jeden z
najważniejszych aminokwasów neuroprzekaźnikowych w mózgu. W reakcji odwrotnej przekształca się do alfa-
ketoglutaranu.
Aminacja kwasu glutaminowego prowadzi do powstania glutaminy.

Dekarboksylacja kwasu glutaminowego jest źródłem kwasu gamma-aminomasłowego GABA.

Kwas glutaminowy w organizmach zwierzęcych może być przekształcany w alfa-ketoglutaran lub przekształcany w
glutaminian, który jest neuroprzekaźnikiem. Jednym z głównych szlaków degradacji glutaminianu w organizmach
zwierzęcych prowadzi do wytworzenia amoniaku, który jest toksyczny i musi zostać przekształcony w mniej toksyczny
mocznik lub mocznik.

• Przyłącza cząsteczkę amoniaku kosztem ATP wytwarzając glutaminę

• Dostarcza grupę aminową do syntezy mocznika
• Dostarcza grupę aminową w reakcjach transaminacji i deaminacji
• Cukrotwórczy – w wyniku deaminacji przekształca się w kwas 2-oksoglutarowy
• Neurotransmiter
• Przenośnik aminokwasów przez błony
• Udział w biosyntezie kwasu N-acetyloglutaminowego
• Udział w biosyntezie glutationu
• Substrat w wytwarzaniu kwasu 4-aminomasłowego (dekarboksylacja)
• Udział (jako glutamina) w syntezie puryn

12. Podaj końcowe produkty następujących aminokwasów: tryptofanu, histydyny, treoniny, leucyny i izoleucyny
TU SA TEZ WPISANE PRODUKTY Z TEGO PLIKU Z DYSKU ALE SKORO ONI TAKIE WYPISALI TO MYSLE ZE ONE
TEZ SA GIT

Końcowe produkty rozkładu aminokwasów mogą zależeć od wielu czynników, takich jak metaboliczne trasy,
w jakie są zaangażowane.

1. Tryptofan: kwas nikotynowy (witamina B3) lub jego pochodne (NAD i NADP), glutarylo-CoA, tryptamina,
melatonina (z serotoniny), kwas indoksylosiarkowy, hormony z układem indolowym

2. Histydyna: kwas moczowy, kwas glutaminowy, histamina, karnozyna, anseryna, metylohistydyna

3. Treonina: pirogronian i acetylo-CoA, hydroksypropyloamina, metyloglikosal, seryna, glicyna, aldehyd

octowy

4. Leucyna: aceton, acetooctan (kwas acetooctowy), aktywny kwas octowy , acetylo-CoA

5. Izoleucyna: acetylo-CoA, bursztynylo CoA

Jednak ich rozkład prowadzi również do produkcji energii w procesie glukoneogenezy i syntezy kwasów
tłuszczowych.(leucyna, izoleucyna)
Końcowe produkty mogą być różne w zależności od sytuacji, potrzeb energetycznych i metabolicznych
traktów.

13. Wymień aminokwasy z których powstaje: kwas pirogronowy, szczawiooctan, alfa-ketoglutaran, kwas
acetooctowy i bursztynyloCoA

TUTAJ SĄ ZAWIROWANIA

Kwas pirogronowy: cysteina, alanina i seryna, glicyna, treonina, tryptofan

Szczawiooctan NIE WIEM w tym pliku drugim napisali ze asparaginian, asparagina

Alfa-ketoglutaran: glutaminian, prolina, arginina, histydyna, glutamina

Kwas acetooctowy (acetooctan) NIE WIEM w tym drugim pliku napisali Fenyloalanina, tyrozyna, leucyna

BursztynyloCoA: izoleucyna, walina, metionina i walina

14. Trawienie białek

• enzymy proteolityczne (podział, aktywacja, funkcja i mechanizm działania)

• lokalizacja i funkcja biologiczna proteaz
15. Drogi wprowadzania szkieletów węglowych aminokwasów do cyklu Krebsa
 16. Rozkład puryn (wzory, wzory, znaczenie)

Adenina poprzez deaminację przekształca się w hipoksantynę a ta utlenia się do ksantyny. A następnie do kwasu
moczowego. Obie reakcje katalizuje oksydaza ksantynowa.
Guanina ulega deaminacji pod działaniem deaminazy guaninowej i przekształca się w ksantynę. A ta utlenia się pod
wpływem oksydazy ksantynowej do kwasu moczowego.

17. Rozkład pirymidyn TEGO NIGDZIENIE MA nie wiem skad to marta wziela

Rozkład pirymidyn odnosi się głównie do uracylu, tyminy i cytozyny, które są trzema głównymi
pirymidynowymi zasadami azotowymi.

• Rozpad cytozyny i uracylu odbywa się wspólnym szlakiem metabolicznym. Wolna cytozyna
pod wpływem deaminazy cytozynowej zostaje przemieniona do uracylu. Podwójne wiązanie w
pierścieniu uracylu zostaje wysycone dwoma atomami H pochodzącymi z NADPH+H+ , reakcję
katalizuje dehydrogenaza dihydrouracylowa – powstaje dihydrouracyl. Działanie
dihydropiryminidazy powoduje otwarcie pierścienia dihydrouracylu – powstaje β-ureidopropionian,
który pod wpływem ureidopropionazy rozpada się do końcowych produktów przemiany zasad
pirymidynowych: β-alaniny, NH3 i CO2 (β-alanina jest wykorzystywana do biosyntezy CoA-SH).

• Rozpad tyminy (metylouracyl) przebiega tym samym szlakiem, ale produktem końcowym
zamiast β-alaniny jest jej metylowa pochodna – α-metylo- β-aminopropionian (β-aminoizomaślan)
Matylocytozyna - tymina - dihydrotymina - Rozerwanie pierścienia - Deaminacja -
Dekarboksylacja - Kw. Bursztynowy - do cyklu Krebsa

18. Biosynteza nukleotydów pirymidynowych (wzory, enzymy, znaczenie)

 Biosynteza nukleotydów pirymidynowych odgrywa kluczową rolę w produkcji pirymidynowych związków,
które są niezbędne do budowy DNA i RNA oraz pełnią wiele innych funkcji w organizmach.

Nukleotydy pirymidynowe są zbudowane z trzech głównych składników: pirymidyny, rybozy lub

deoksyrybozy (cukier) i reszty kwasu fosforowego.

Pirymidowe nukleotydy są niezbędne do syntezy DNA i RNA. DNA i RNA stanowią nośniki informacji
genetycznej i są zaangażowane w procesy replikacji, transkrypcji i translacji, które są kluczowe dla życia
komórki. Oprócz tego, nukleotydy pirymidynowe uczestniczą także w wielu innych procesach metabolicznych
i sygnałowych w organizmach.

W biosyntezie wszystkich nukleotydów uczestniczy 5-fosforybozylo-1-pirofosforan (PRPP). Do

jego powstania jest potrzebny substrat – rybozo-5-fosforan, którego źródłem jest szlak
pentozofosforanowy lub izomeryzacja rybozo-1-fosforanu pod działaniem fosforybomutazy.
Syntetaza PRPP jest kluczowym enzymem biosyntezy nukleotydów. Jej aktywnośc jest
uwarunkowana obecnością fosforanu nieorganicznego(efektor allosteryczny). Nukleotydy di- i
trifosforanowe pełnią funkcję inhibitorów kompetycyjnych, konkurują z ATP o miejsce wiążące. W
erytrocytach inhibitorem syntetazy PRPP jest 2,3-bis-fosfoglicerynian. Wysoką aktywność
syntetazy PRPP wykazują komórki w okresie intensywnych podziałów, w fazie spoczynkowej
aktywność maleje. Czynniki pobudzające szlak pentozofosforanowy zwiększają dostępność
rybozo-5-fosforanu, przez co nasilają syntezę PRPP.

1. Pierścien pirymidynowy jest budowany niezależnie od PRPP, w jego biosyntezie

uczestniczą: NH3, CO2 i asparaginian.

• W etapie 1, katalizowanym przez cytosolowy enzym syntetazę

karbamoilofosforanową II (różni się od mitochondrialnej syntetazy karbamoilofosforanowej I,
biorącej udział w cyklu mocznikowym) powstaje karbamoilofosforan
• karbamoilofosforan przekazuje grupę karbamoilową w miejsce jednego z at.H grupy
aminowej asparaginianu. Reakcję katalizuje karbamoilotransferaza asparaginianowa, powstaje
karbamoiloasparaginian (ureidobursztynian).
• Następnie interakcja grup COOH i NH2 , zachodząca pod działaniem dihydroorotazy
(ureidobursztynazy) prowadzi do zamknięcia pierścienia – powstaje dihydroorotan,
utleniany przez dehydrogenazę dihydroorotanową do orotanu (ma w pełni uformowany pierścien
pirymidynowy)

2. Pirofosforylaza orotydyno-5’-fosforanowa odłącza pirofosforan z PRPP, wbudowując w to

miejsce orotan. Powstaje nukleotyd pirymidynowy – orotydyno-5’-monofosforan, będący
prekursorem wszystkich nukleotydów pirymidynowych.

3. Dekarboksylacja pod wpływem dekarboksylazy orotydyno-5’-fosforanowej przekształca

orotan w uracyl, a orotydyno-5’-monofosforan w urydyno-5’-monofosforan (UMP)

4. CMP powstaje przez aminację uracylu zawartego w UMP w pozycji C4. Dawcą gr –NH2
jest glutamina. Proces nie przebiega bezpośrednio – najpierw UMP musi być przekształcony
w UTP

5. TMP wsytępuje tylko w postaci dTMP. Deoksyrybonukleotydy powstają z rybonukleotydów

– zachodzi redukcja reszty rybozy (NADPH2, reduktaza rybonukleotydowa – u człowieka
reduktaza rybonukleotydowa klasy I).

*Oszczędzający szlak biosyntezy nukleotydów:

Część nukleotydów jest syntetyzowana z substratów będących produktami ich rozpadu
(nukleozydów, wolnych zasad), jest to mechanizm szlaku oszczędzającego(salvage pathway).
Wolne uracyl, tymina i cytozyna(prawdopodobnie) mogą być substratami zużywanymi w
biosyntezie nukleotydów – reagują z PRPP, wchodząc na miejsce pirofosforanu (katalizator –
fosforybozylotransferaza pirymidynowa), powstają UMP, TMP i CMP.

19. Biosynteza nukleotydów purynowych (wymień proste związki z których powstaje pierścień puryny, wymień
enzymy i koenzymy biorące udział w syntezie)

(Bańkowski)
Synteza nukleotydów purynowych polega na dobudowywaniu poszczególnych elementów składowych
pierścienia purynowego do rybozo-5-fosforanu. W konstruowaniu pierścienia purynowego uczestniczą
następujące substraty: glutamina, glicyna, asparaginian, formylotetrahydrofolian (formylo-THF) i CO.
W pierwszym etapie następuje przeniesienie -NH2 z grupy amidowej glutaminy w miejsce pirofosforanu
uwalnianego z PRPP. Reakcję katalizuje amidotransferaza PRPP. Powstaje 5-fosforybozyloamina. Azot grupy
aminowej 5-fosforybozyloaminy przyłącza glicynę. Kolejno przyłączają się: grupa formylowa z formylo-THF,
ponownie grupa aminowa z glutaminy, C02 z karboksybiotyny, grupa - NH2 z asparaginianu i ponownie
grupa formylowa z formylo-THF. Następuje zamknięcie pierścienia purynowego. Tą drogą powstaje pierwszy
nukleotyd purynowy zawierający hipoksantynę, czyli inozyno-5' -monofosforan (5'-IMP). W wyniku
modyfikacji zawartej w nim hipoksantyny powstają inne nukleotydy purynowe: 5'-AMP i 5'-GMP. 5'-AMP
powstaje z inozyno-5'-monofosforanu (5'-IMP) poprzez przyłączenie grupy - NH2 z asparaginianu do atomu
węgla w pozycji C6 pierścienia purynowego. 5' -GMP powstaje poprzez utlenienie hipoksantyny zawartej w
5'-IMP z wytworzeniem ksantozyno-5'-monofosforanu (5' -XMP), a następnie przez przyłączenie grupy - NH2
z glutaminy, w miejsce podstawnika tlenowego w pozycji C2 pierścienia purynowego.
Proces syntezy nukleotydów purynowych podlega precyzyjnej regulacji. Aktywność amidotransferazy PRPP
jest hamowana allosterycznie przez IMP oraz produkty końcowe: GMP i AMP, co spowalnia syntezę tych
nukleotydów. PRPP jest natomiast efektorem allosterycznym dodatnim tego enzymu, przyspiesza omawiany
proces. Amidotransferaza PRPP występuje w postaci aktywnego monomeru (135 kDa) i nieaktywnego
dimeru (270 kDa). IMP, GMP i AMP powodują przejście aktywnego monomeru w nieaktywny dimer,
natomiast PRPP powoduje efekt przeciwstawny, utrzymuje enzym w postaci aktywnego monomeru.
Dodatkowo regulowane są końcowe etapy syntezy nukleotydów purynowych. AMP hamuje syntetazę
adenylobursztynianową, natomiast GMP hamuje dehydrogenazę IMP. W tych dwóch przypadkach
wymienione nukleotydy działają na zasadzie inhibicji kompetycyjnej wspomnianych enzymów. Skutkuje to
spowolnioną przemianą IMP w AMP i GMP.

Biosynteza nukleotydów purynowych polega na dobudowywaniu poszczególnych składników

pierścienia purynowego do rybozo-5-fosforanu. W konstruowaniu pierścienia purynowego
uczestniczą:
• Glutamina
• Glicyna
• Asparaginian
• Formylo-THF
• CO2

 Najpierw następuje przeniesienie gr –NH2 z grupy amidowej glutaminy w miejsce

pirofosforanu uwalnianego z PRPP, reakcję katalizuje amidotransferaza PRPP, powstaje 5-
fosforybozyloamina

 Azot z grupy aminowej 5-fosforybozyloaminy przyłącza glicynę (syntetaza fosforybozylogicyloamidowa, ATP).

Kolejno przyłączają się:

- grupa formylowa z formylo-THF (formylotransferaza fosforybozylo-glicyloamidowa),

 - ponownie grupa aminowa z glutaminy(syntataza fosforybozylo-formylo-glicyloamidowa,ATP),
- CO2 z karboksybiotyny (karboksylaza fosforybozylo-aminoimidazolowa
- grupa aminowa z asparaginianu (ATP)
- ponownie grupa formylowa z formylo-THF à powstaje nukleotyd purynowy zawierający
hipoksantynę – 5’-inozynomonofosforan (IMP)

 AMP powstaje przez przyłączenie grupy aminowej z asparaginianu do atomu węgla w

pozycji C6 , a GMP przez utlenienie atomu węgla w pozycji C6 i przyłączenie grupy aminowej z
glutaminy w miejsce podstawnika tlenowego w pozycji C2