leqcia #2

sakiTxi I - Zveli romis

saxelmwifo samarTali
sakiTxi II - romis
samarTalis
wyaroebi
 sakiTxi I
1.სერვიუს ტულიუსის რეფორმები;
2.რომის სახელმწიფო წყობილება
რესპუბლიკის პერიოდში;
3.რომის სახელმწიფო იმპერიის პერიოდში –
ა)პრინციპატის პერიოდში, ბ) დომინანტის
პერიოდში;
4.რომის საზოგადოებრივი წყობილება;
 sakiTxi II
1.რომის სამართლის წყაროების სისტემა;
2.ჩვეულება და ჩვეულებითი სამართალი,
როგორც რომის სამართლის წყარო;
3.კანონი, როგორც რომის სამართლის წყარო;
XII ტაბულის კანონები;
4.მაგისტრატების ედიქტები; ,,მუდმივი
ედიქტი”;
5.იურისტების მოღვაწეობა; ,,კანონი
ციტირების შესახებ”;
6.რომის სამართლის კოდიფიკაცია;
 romis saxelmwifo samarTali
rogorc wina leqciidan viciT,
romis saxelmwifos istoria iyofa Semdeg periodebad:
(1) reqsebis anu mefeTa xana (Cv.w.aR.-mde VIII-VI ss.) (wina
leqciaze viswavleT)
(2) respublikis periodi (Cv.w.aR.-mde V-I ss.) (am leqciaze
viswavliT)
(3) iperiis periodi (ax.w.aR.-iT I-V ss.) (am leqciaze viswavliT)
 wina leqciidan gavixsenoT:
Tanamedrove romanistika (mecniereba romis samarTlis Sesaxeb)
erTmaneTisgan gamoyofs romis samarTlis warmoSobisa da
ganviTarebis xuT periods:
1 arqauli periodi (753-367 ww. Cv. welTaRricxvamde);
2 winaklasikuri periodi (376-17 ww. Cv. welTaRricxvamde);
3 klasikuri periodi (17w. Cv. welTaRricxvamde- 235 w. ax.
welTaRricxviT);
4 postklasikuri periodi (IV-V ss. ax. welTaRricxviT);
5 iustinianes periodi (527-565 ww.)
exla SevusabamoT es slaidi wina slaids anu
samarTlis sistemis etapebs saxelmwifos romeli wyobileba
Seesabameboda.
1 arqauli periodi anu kvirituli samarTlis periodi emTxveva - reqsebis
anu mefeTa xanas da adreuli respublikis xanas:
2 winaklasikuri periodi emTxveva – respublikis wyobilebis adreul da
klasikur periods;
3 klasikuri periodis
pirveli etapi Seesabameba – gviandeli respublikis wyobilebis epoqas,
meore da mesame etapi – principatis xanas (imperiis pirvel etaps),
4 postklasikuri periodi Seesabameba – SeuzRudavi monarqiis
mmarTvelobas anu dominatis xanas;
5 iustinianes periodi Seesabameba – SeuzRudavi monarqiis
mmarTvelobas anu dominatis xanas.
 servius tuliusis reformebi
servius tuliusi romis meeqvse reqsia, romelic roms Cv.w. aR.-mde VI
s. Sua xanebSi 578-533 ww. marTavda. misi reforma miznad
isaxavda patriciebsa da plebeebs Soris winaaRmdegobis Serbilebas,
maT Serigebas.
servius tuliusma gaatara Semdegi reformebi:
(1)reforma:
mTeli romis mosaxleoba, raTa waeSala zRvari patriciebsa da
plebeebs Soris, qonebrivi cenzis mixedviT dayo 6 jgufad:
pirvel jgufSi – Sediodnen is moqalaqeebi, romelTa qonebac
Seadgenda 100 000 assi da mas unda gamoeyvana 80 centuria anu
aseuli;
assebi – brinjaos funtebi iyo (jarimis gadaxdisas 100 romauli
brinjaos funti utoldeboda xaris fass, 10 funti utoldeboda cxvris fass).
centuria – aseuls niSnavda.
meore jgufSi – Sediodnen is moqalaqeebi, romelTa qonebac
Seadgenda 75 000 assi da mas unda gamoeyvana 22 centuria anu
aseuli;
mesame jgufSi – Sediodnen is moqalaqeebi, romelTa qonebac
Seadgenda 50 000 assi da mas unda gamoeyvana 20 centuria anu
aseuli;
meoTxe jgufSi – Sediodnen is moqalaqeebi, romelTa qonebac
Seadgenda 25 000 assi da mas unda gamoeyvana 22 centuria anu
aseuli;
mexuTe jgufSi – Sediodnen is moqalaqeebi, romelTa qonebac
Seadgenda 11 000 assi da mas unda gamoeyvana 30 centuria anu
aseuli;
meeqvse jgufSi – iricxebodnen cxenosnebi, romlebsac 18 centuria
unda gamoeyvana.
garda amisa daarsda kidev 5 centuria: ori musikosebisa da ori
xelosnebisa, erTi centuria unda gamoeyvana yvela im xalxs, visac ar
hqonda imdeni qoneba (11 000 assi), rom mexuTe jgufSi
Caricxuliyo.
am centurias ewodeboda proletarebis centuria anu adamianTa
TavebiTa da ara qonebiT dasaTvleli xalxi. anu sul romSi
Camoyalibda 193 centuria.
romis mosaxleobis qonebrivi cenzis mixedviT dayofa miznad
isaxavda patriciebisa da plebeebis gaTqvefas, erTmaneTSi Serevas.
centuria – rogorc avRniSneT, aseuls niSnavda. centuria iyo
samxedro, politikuri da aseve sagadasaxado erTeuli.
(2) reforma:
SemoRebul iqna centuriis (aseuli) saxalxo kreba anu komicia
centuria, romelic warmoadgenda saxalxo krebis ZiriTad saxes
respublikis periodSi.
193 centuriidan 98 (80+18) centuria ekuTvnis pirveli da meeqvse
kategoriis xalxs, rac imas niSnavs, rom raime sakiTxis
gadasawyvetad pirveli da meeqvse jgufis xalxs imaze meti xma
hqonda, ramdenic danarCen oTx kategorias.
 romis saxelmwifo wyobileba respublikis
periodSi
Cv.w.aR.-mde 509 wels Camoagdes romis ukanaskneli reqsi –
tarkvinius amayi, riTac damTavrda reqsebis anu mefeTa xana da
daiwyo romis meore didi periodi respublikis xana, romelic moicavs
V-I ss. Cv.w.aR.-mde 509-27 ww. es periodi aris monaTmflobeluri
romis demoktratiis ayvaveba romelic Tavis mxriv or periodad iyofa.
(1) adrindeli respublikis periodi (V-II ss.)
(2) gviandeli respublikis periodi (II-I ss.)
respublikis periodSi romi gadaiqca msoflio saxelmwifod.
Cv.w.aR.-mde I saukuneSi anu respublikis xanis miwuruls, monaTa
ajanyebisa da barbarosuli tomebis Semosevis Sedegad romSi emxoba
respublika anu uqmdeba demokratiuli dawesebulebebi da xdeba
imperiaze gadasvla.
savsebiT SesaZlebeli iyo wina senatori aRar SeeyvanaT senatSi.
Senatis sxdomebs magistratebi xelmZRvanelobdnen.
senatis kompetenciaSi Sedioda:
1) centuriebisa da tribebis krebebis mier miRebuli kanonebis
damtkiceba, magram senatis es uflebamosileba cota xanSi Seicvala
da maT daevalaT kanonproeqtebis winaswari ganxilva;
2) vetos ufleba;
3) gankargulebebis gamocema sazogadoebrivi uSiSroebis,
keTilmowyobisa Tu sxva sakiTxebze;
4) qveynis biujetis Sedgena 5 wliT da 1 wliT samxedro biujetis
Sedgena;
5) gadasaxadebis daweseba;
6) saxelmwifo qonebis ganawilebis samarTlianobaze kontroli;
7) sagareo politikaSi monawileoba - awarmoebda molaparakebebs,
agzavnida elCebs.
8) provinciebis ganawileba armiebis mxedarTufrosTa Soris; (ეს
საინტერესო ფაქტია ანუ ტერიტორიებს უნაწილებდნენ
მხდარმთავრებს და არა პირიქით)
9) sagangebo situaciebis dros (ajanyebebi, revolucia) senats SeeZlo
daeniSna diqtatori an mieniWebina magistartebisaTvis SeuzRudavi
Zalaufleba.
10) senati ganagebda religiuri kultis sakiTxebs – xelmZRvanelobda
religiur ceremonialebs, zrunavda taZrebis agebaze da sxva.

wignidan detalurad iswavleT!

 romis magistratebisaTvis damaxasiaTebeli iyo Semdegi oTxi
niSani:
(1) vadianoba – saerTo wesiT yvela magistrats erTi wliT irCevdnen;
(2) kolegiuroba - TiToeul Tanamdebobaze (garda diqtatorisa)
ramdenime pirs irCevdnen
(3) usasyidloba – magistratebs gasamrjelo ar eZleodaT;
(4) angariSvaldebuleba – marTalia xalxi irCevda, magram maTi
saqmianoba specialuri kanoniT ganisazRvreboda da xalxze aRar iyvnen
damokidebulni. maTi angariSvaldebulebis sakiTxi dgeboda maT mier
Tanamdebobis vadis damTavrebis Semdeg da ara yovelwliurad an
yovelTviurad.
magistratebi TavianTi rangis mixedviT or jgufad iyofoda:
(1) imperiumebad – anu umaRlesi Tanamdebobis pirebi;
(2) potestatebad – anu iseT magistratebad, romlebsac sakmao
Zalaufleba ar hqondaT.
(1) imperiumebad – anu umaRlesi Tanamdebobis pirebi – pirveli rangis
magistratebi (konsuli, diqtatori, pretori) aRWurvili iyvnen farTo
uflebebiT:
• umaRlesi samxedro xelisuflebiT (jaris xelmZRvaneli);
• senatisa da saxalxo krebebis mowveviT da maTi xelmZRvanelobiT;
• sasamarTlo saqmeebis ganxilvisa da sasjelis (maT Soris sikvdiliT
dasjis) gamotanis uflebiT;
• iuridiuli sakiTxebis gadawyvetisa da kanonebSi cvlilebebis Setanis
uflebiT;
• pirisaTvis zogierTi uflebis CamorTmevis ufleba;
• brZanebis gacemisa da misi Sesrulebis davalebis micemis ufleba da
sxva.
(2) potestatebad – anu iseT magistratebad, romlebsac sakmao
Zalaufleba ar hqondaT – warmoadgendnen SezRudluli uflebebis mqone
magistartebs da imperiumTa davalebebis farglebSi moqmedebdnen,
Tumca TviTonac hqondaT gankargulebebis, ediqtebis gamocemis
ufleba, aseve jarimebis dadebis ufleba. maT ar gaaCndaT is uflebebi,
rasac imperiumebi flobdnen.
 ganvixiloT calkeul magistratTa ufleba-movaleobebi:
(1) konsulebi;
(2) pretori;
(3) cenzorebi;
(4) edilebi;
(5) kvestorebi;
(6) plebsis tribuni.
wignidan detalurad iswavleT!
aseve waikiTxeT wignidan – romis adgilobrivi mmarTveloba da italiis marTva-
gamgeoba!
(4) edilebi – edilebi sxvadasxa saxis da saxelwodebis iyvnen – plebsis
edili, kurulis edili da serealis edili.
plebsis edilebi – icavdnen plebeebis taZrebs, maT ganZeulobas.
kurulis edilebi – maTi saqmianoba sami mimarTulebiT
warimarTeboda: (1) puris, mosavlis Tu sxva saxis sakvebi
produqtebis moyvanisa da ganawilebiaze zedamxedveloba; (2)
sanaxaobebze wesrigis damyareba da (3) qalaqebSi wesrigis
dacva.
serealis edili – Tvalyurs adevnebdnen arCevnebis Catarebis
kanonierebas.

anu zogadad edilebi sapolicio funqciebs axorcielebdnen.

romis saxelmwifo imperiis periodSi
Cv.w.aR. 67 wels diqtatorad airCies didi pompeusi.
Cv.w.aR. 60 wels damyarda “triumvirati” anu samTa mmarTveloba
– pompeusis, krasisa da keisris SemadgenlobiT.
Cv.w.aR. 44 wels diqtatoruli mmarTveloba - iulius keisris anu
cezaris diqtatorobis periodi. (is maleve mokles).
Cv.w.aR. 43 wels damyarda meore “triumvirati” – oqtavianes,
antoniusis da lepidis SemadgenlobiT, rac maleve daiSala
(Cv.w.aR. 32wels) da xelisufleba darCa oqtavianes (diqtatori).
am dros mimdinareobs gaafTrebuli brZola respublikelebTan, rac
respublikelebis damarcxebiT mTavrdeba da sabolood
Cv.w.aR. 27 wlidan romSi myardeba imperia.

wignidan detalurad iswavleT!

romSi imperiis anu monarqiis periodi moicavs axali welTaRricxviT
I-V saukuneebs.
TviT es periodi or ZiriTad periodad iyofa:
(1) principati – I-III saukuneebi;
(2) dominati – IV-V saukuneebi.
wignidan detalurad iswavleT!
principatis periodi
dominatis periodi
klasSi da saxlSi varCevT, vkiTxulobT:

1 იუსტინიანეს დიგესტები, წიგნი პირველი,

ტიტული IX-XXII. გვ. 61-76
 literatura
1. მეტრეველი ვ., რომის სამართალი
საფუძვლები, თბ.2009; გვ. 26-46

2 რომის სამართლის ძეგლები, იუსტინიანეს

დიგესტები, წიგნი პირველი, თბ. 2000; ტიტული
IX-XXII. გვ. 61-76
 sakiTxi II
1.რომის სამართლის წყაროების სისტემა;
2.ჩვეულება და ჩვეულებითი სამართალი,
როგორც რომის სამართლის წყარო;
3.კანონი, როგორც რომის სამართლის წყარო;
XII ტაბულის კანონები;
4.მაგისტრატების ედიქტები; ,,მუდმივი
ედიქტი”;
5.იურისტების მოღვაწეობა; ,,კანონი
ციტირების შესახებ”;
6.რომის სამართლის კოდიფიკაცია;
anu cxovreba rogori kanonis da zogadad samarTlis rogori normis
saWiroebasac moiTxovs, iseTi kanonis an normis miReba dgeba
dRis wesrigSi da swored es norma moevlineba sazogadoebas
savaldebulo samarTlebriv aqtad. (magaliTad, Tu imata nasvam
mdgomareobaSi mZRolebis raodenobam, saxelmwifom SeiZleba
miiRos zomebi dajarimebis Sesaxeb da a.S.)
(2) formaluri gagebiT – gulisxmobs samarTlis gamosaxvis formas,
samarTlebrivi aqtis saxes, ra gziT, ra saSualebebiT dgindeba an ra
formebiT dgindeba samarTali, samarTlis normebi.
romis samarTlis wyaro Semecnebis TvalsazrisiT gulisxmobs
arqeologiuri gaTxrebis monapovars, kldeze, kedlebze, xeze
amokveTil warwerebs, papirusebsa da sxva werilobiT Zeglebs.
dekretebi – imperatoris gadawyvetilebebi masTan Sesul sadavo
saqmeebze.
respublikis da imperiis periodSi kanonis Zala hqondaT senatis mier
gamocemul aqtebs.
(3) magistratebis ediqtebi - kanonis Zala hqondaT magistratebis
ediqtebsac.
magistratebi – romis respublikis periodSi maRali Tanamdebobis
pirebi iyvnen – pretori, cenzori, edili, kvestori, plebsis tribuni,
diqtatori – es pirebi gamoscemdnen ediqtebs anu maT mier
gamocemul sajaro gancxadebebs, brZanebebsa Tu instruqciebs
(mTels mosaxleobaze vrceldeboda).
pretorebis mier gamocemulma ediqtebmaP(yvelaze mniSvnelovani,
kanonis Zalis mqone ediqtebi) calke samarTlis saxec ki miiRo
romelsac pretoruli samarTali ewoda.
pretori – warmoadgenda erT-erT umaRles Tanamdebobis pirs,
romelic upiratesad sasamarTlo funqciebs asrulebda.
kerZod, ax.w.aR.-iT II saukuneSi, 131 wels imperatoris davalebiT
kvestorma (erT-erTi Tanamdebobis piri), iuristma iulianem pretoris
ediqtebSi mocemuli mniSvnelovani dadgenilebebis saerTo redaqtireba
moaxdina. mis mier SemuSavebuli krebulis kodificirebuli teqtsi
moiwina imperatorma, xolo senatma Tavisi dadgenilebiT igi ucvlelad
gamoacxada. krebuls uwodes “mudmivi ediqti”. “mudmivi ediqtSi”
Sesworebis gakeTeba imperatoris prerogativa iyo, xolo damatebis
Setana aucilebel SemTxvevebSi magistratebsac SeeZloT. am krebuls
Cvenamde ar mouRwevia.
pretors gaaCnda rogorc kanonis gamoyeneba-Sefardebis, aseve misi
axsna-ganmartebis uflebac.
pretoruli samarTali xels uwyobda moZvelebuli tradiciebis daZlevas,
sakanonmdeblo xarvezebis Sevsebas, axali normebis damkvidrebas.
civilur samarTalTan SedarebiT pretoruli samarTali naklebad
konservatoruli iyo da amasTanave ganviTarebaunariani.
wignidan detalurad iswavleT! (nadareiSvili, metreveli).
(4) iuristebis moRvaweoba – romaelma iuristebma rogorc
respublikis ise imperiis periodSi udidesi roli Seasrules samarTlis
ganviTarebaSi. iuridiul samsaxurs anu iuridiul moRvaweobas romSi
safuZveli Caeyara Cv.w. aR.-mde III saukuneSi.
erT-erT pirvel aseT iuristad asaxeleben – korunkanuss, man daiwyo
pirvelma konsultaciebis gacema da agreTve aswavlida romis kerZo
samarTals.
romaeli iuristebis moRvaweoba Semdegi mimarTulebebiT
xorcieldeboda, anu Semdegi funqciebi ekisreboda:
(1) iuridiul moqmedebaTa Sesatyvisi formulebis Camoyalibeba -
Cavere (kavere) funqcia anu formulirebis Sedgenis funqcia,
sxvadasxva iuridiuli aqtebis Sedgena da am aqtebisTvis saTanado
formulebis gamomuSaveba.
iuristebi adgendnen sxvadasxva xelSekrulebebis teqstebs, saanderZo
gankargulebaTa proeqtebs da sxva. (დაახლოებით დრაფტები).
 XII tabulis kanonebi
12 ტაბულის კანონი შედგენილია Cვ.წ. aR-mde 450 წ.
დეცემვიორთა, ანუ 10-კაციანი კომისიის მიერ. რომაელი
იურისტის პომპინიუსის (ძვ.წ. II ს.) გადმოცემით, რომიდან
10-კაციანი კომისია გაიგზავნა ათენში, რათა სოლონის
კანონმდებლობა შეესწავლა. კომისია რომში დაბრუნდა 10
ტაბულით.
es kanonebi gamofenili iyo sazogadoebis TavSeyris adgilze - romSi
forumze 12 tabulaze (dafaze), raTa maT xalxi gascnoboda.
კანონთა ტექსტის გაცნობისას აღმოჩნდა, რომ კანონები
სრულყოფილი არ იყო. ამისათვის ამავე კომისიამ
დაამატა კიდევ 2 დაფა.
XII tabulis kanonebi
I-II-III dafebi awesrigeben samoqalaqo process, pirTa statusebs,
ufleba da qmedunarianobis safuZvlebs;
IV-V dafebi ixilaven saojaxo da memkvidreobiTi
samarTlis sakiTxebs, mamis xelisuflebis safuZvlebs;
VI-VII dafebi Seicaven sanivTo da valdebulebiTi samarTlis
normebs; sakuTrebis, giraos, servitutebis normebs.
VIII-IX dafebi awesrigeben sisxlis samarTlebriv urTierTobebs,
danaSaulsa da sasjelis dadgenis safuZvlebs;
X dafa exeboda sakraluri ritualebis mowesrigebas.

Tumca, maleve gairkva, rom kanonmdeblebma ver gaiTvaliswines,

sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi, momxdari cvlilebani da saWiro gaxda
kidev ori dafis damateba. ase Seiqmna XI da XII dafebi, romlebSic Sevida
pirveli aTi dafisaTvis gaTvaliswinebuli cvlileba-damatebebi anu wina dafebis
xarvezebis Sevseba.
• amave kanonebis mixedviT Cans, rom saojaxo sakuTreba, romelic
sagvareulo sakuTrebis daSlis Semdegaa warmoSobili, Tavis mxriv
ukve iSleba da TandaTan individualur sakuTrebad unda gadaiqces.

• zogan ki es kerZo sakuTreba ukve Camoyalibebulia da misi

anderZiT gasxviseba nebadarTulia.

• es kanoni iTvleboda “mTeli sajaro da kerZo samarTlis” wyarod da

savaldebulo iyo skolebSi saswavleblad.
 kodifikacia
438 wels gamoica imperator Teodosis kodeqsi, sadac sistematurad
iyo gadmocemuli romauli kanonebi meoTxe saukunidan moyolebuli.
imperator Teodos meore (402-450) aRmosavleT romis imperatori
iyo, magram misi kodeqsi dasavleT romis imperiaSi ufro meti
warmatebiT sargeblobda, vidre aRmosavleTSi. kodeqsi ar iyo
srulyofili. is Seicavda romis samarTlis mxolod nawils, imperatoris
gamocemul konstituciebs, amitom axali sakanonmdeblo Zeglis
Sedgena saWiro gaxda. am amocanis ganxorcielebas Seudga
aRmosavleT romis (bizantiis) imperatori iustiniane didi (527-565).
IV saukunidan dawyebuli romis imperia daSlas iwyebs, xolo 395
wlidan aRmosavleTi romis imperia sabolood gamoeyo dasavleT roms
da damoukidebeli saxelmwifo gaxda.
476 wels ki romi sabolood daeca (dasavleT imperia). aRmosavleTi
romis imperia darCa Zveli romis erTaderTi memkvidre, romelsac
bizantia ewoda.
iustinianes kodifikacia VI saukuneSi Catarda.
ram ganapiroba kodifikaciis aucilebloba?
uzarmazari romis imperiis samarTavad, romelic rogorc Tavis ise
dapyrobil teritoriebs moicavda, eqspluatatoruli klasebis
dasamorCileblad da gabatonebuli fenebis interesebis
gansaxorcieleblad saWiro iyo politikur-samarTlebrivi reformebis
gatareba. magram amisaTvis Zveli romis kanonebis gamoyeneba ar
iyo mizanSewonili, xolo axali kanonmdebloba ki ar arsebobda. am
garemoebebma aiZula imperatori iustiniane xeli moekida
kodifikaciisaTvis. misi kodifikacia garkveul masalas efuZneboda:
eseni iyo: Zveli romis kanonebi, maT Soris XII tabulis kanonebi
TavianTi komentarebiT; sasamarTlo praqtikis masalebi;
magistratebis (pretorebis) anu Tanamdebobis pirebis ediqtebi anu
gankargulebebi; imperatorebisa da princepsis konstituciebi anu
brZanebulebebi; romaeli iuristebis (II-IV ss moRvaweobdnen)
Txzulebebi, am Txzulebebs Ius anu samarTali ewodeboda;
aseve iuristebis konsultaciebis dros gacemuli pasuxebi anu
responsa. aseve kodifikaciis wyaros warmoadgens e.w. Epistulae
mosaxleobisa Tu Tanamdebobis pirTaTvis pasuxis gacema
SekiTxvebze, romelTac savaldebulo Zala hqondaT da aseve
Quaestiones – xelovnurad mogonili iuridiul situaciaze gacemuli
pasuxebi.
wyaros warmoadgenda aseve instituciebi (termini institucia niSnavda
Seqmnas, dadgenas, ganaTlebas da migvaniSnebda dawyebiT
ganaTlebaze.
iustinianes kodifikacia miznad isaxavda SeekribaT,
SeenarCunebinaT Zveli romauli samarTali, aseve sistemaSi
moeyvanaT da SeedginaT axali, moqmedi samarTlis kodeqsi.
exla visaubroT uSualod rogor mimdinareobda kodifikaciis
procesi.
III saukunis miwuruls Zalian Sesustda romis iuristebis
SemoqmedebiTi saqmianoba. sasamarTloebs uWirdaT da ar
icodnen romeli iuristis mosazrebas dayrdnobodnen. 426 wels
imperatorma valentinian III Seamsubuqa mosamarTleebis rTuli
mdgomareoba im mxriv, rom gamoica specialuri aqti, romlis
mixedviTac mosamarTleebs SeeZloT exelmZRvanelaT mxolod xuTi
iuristis debulebebiT. eseni iyvnen: (1) papiniane (2) pavlusi, (3)
ulpiane, (4) modestinusi, (5) gaiusi.
Tu romelime sakiTxze wamoiWreboda azrTa sxvadasxvaoba,
sakiTxi wydeboda xmebis umravlesobiT. xmebis gayofis
SemTxvevaSi imarjvebda is mxare, romelSiac Sedioda papiniane.
Tu am sakiTxze papinianes ar hqonda gamoTqmuli mosazreba,
maSin sakiTxi wydeboda mosamarTlis SexedulebiT.
imperatori iustiniane xedavda, rom klasikuri periodis romis iuristebi
veRar akmayofilebdnen bizantiis moTxovnebs. amitom man
daayena sakiTxi Zveli romauli samarTlidan aerCiaT is normebi,
romlebmac SeinarCunes Zala da SeiZleboda maTi samarTlis
wyarod gamoyeneba. aseve iustiniane kargad xedavda, rom saWiro
iyo TanxmobaSi moeyvanaT romael iuristTa sadavo da
winaaRmdegobrivi normebi.
530 wels iustinianem weriliT mimarTa im periodisTvis gamoCenil
iurists tribonianes, romelic Tavis TanamdebobiT daaxloebiT
utoldeboda gviandeli periodis iusticiis ministrs.
iustiniane werilis pirvel nawilSi aqcents akeTebs konstituciebis
sistematizaciaze. konstituciebi - warmoadgenda romaeli
imperatorebis mier adre gamocemul dadgenilebebs Tu
brZanebulebebs, romelic saWiro iyo administraciuli aparatis
yoveldRiuri saqmianobisaTvis.
iustiniane werilis meore nawilSi wers rom konstituciebis
sistematizaciis Semdeg aucilebelia Seikribos, Seswordes romis yvela
dadgenileba (sasamarTlo dadgenilebebi da da iuristebis debulebebi)
da Setanil iqnes erT kodeqsSi.
Sesabamisad kodifikaciis Sedegad Seiqmna sami didi krebuli:
(1)instituciebi;
(2)digestebi anu pandeqtebi da
(3)iustinianes kodeqsi;
(4)novelebi (es mogvianebiT daemata).
am samives erTad ewodeba “korpus iuris civilus” (korpus iuris
civilis) anu samoqalaqo kanonmdeblobis krebuli. (Tavad iustinianem
am Tavis krebuls “romis samarTlis taZari” uwoda). “korpus iuris
civilus” Sua saukuneebis iuristebma uwodes.
TiToeulma am naSromma kanonis Zala miiRo. iustinianem akrZala
maTi komentireba.
Tavad am krebulis Sedgenis procesi Semdegnairad mimdinareobda.
528 wels 13 Tebervals imperatorma iustinianem Seqmna ori
sakanonmdeblo komisia, pirvel komisiaSi iyo 10 kaci, romelsac
saTaveSi Caudga tribonianosi. 529 wels am pirvel komisias ukve
Sedgenili hqonda “iustinianes kodeqsi”. 530 wels meore komisiam
daiwyo muSaoba, mis SemadgenlobaSi Sedioda 16 kaci. maT xelSi
gaiara romaeli iuristebis daaxloebiT or aTasamde wignma
(daaxloebiT sami milioni muxli). am iuridiuli masalebidan amokribes
mxolod 150 aTasi muxli.
anu rogorc zemoT avRniSneT, kodifikaciis Sedegad Seiqmna sami
didi krebuli:
(1)instituciebi;
(2)digestebi anu pandeqtebi da
(3)iustinianes kodeqsi;
(4)novelebi (es mogvianebiT daemata).

mimovixiloT TiToeuli maTgani

(pirvel leqciaze ganxiluli gvqonda da kidev erTxel mimovixiloT)
 instituciebi - Institutiones
instituciebi (instituciones) – es aris krebulis (“korpus iuris civilus”
(korpus iuris civilis) anu samoqalaqo kanonmdeblobis krebulis) erT-
erTi Semadgeneli nawili, samarTlis elementaruli saxelmZRvanelo,
romelic gamoiyeneboda iuridiul saswavleblebSi swavlebis pirvel
wels. (iustinianes davaleba iyo tribonianis mimarT miweril werilSi,
rom Seqmnili studentTaTvis saxelmZRvanelo anu instituciebi).
cnobilia, rom romaeli iuristebi TavianT moswavleebs ori saxis
mecadineobas utarebdnen: praqtikuls da Teoriuls. swored rom
Teoriuli swavleba aRiniSneboda laTinuri terminiT institucio da
aqedan warmodgeba Tavad am nawilis saxelwodebac instituciebi.
sityva - Institutiones – aRniSnavda “elementarul gadmocemas”,
“swavlebas” da am instituciebSi gadmocemuli iyo romis samarTlis
safuZvlebi, romelic ZiriTadad damwyebi studentebisaTvis iyo
gankuTvnili. am saxelwodebiT naSromi ramodenime iurists aqvs
Sedgenili (ulpiane, marciane da sxva), magram sruli saxiT Cvenamde
mxolod cnobili iuristis gaiusis (II s) instituciebma moaRwia.
am saxelmZRvanelos imperatorma iustinianem 533 wlis 21 noembers
savaldebulo anu kanonis Zala mianiWa.
instituciebi kompilaciuri xasiaTisaa anu dedans ar warmoadgens. igi
ZiriTadad amokrefilia gaiusis Txzulebebidan da aseve sxva iuristis
Sromebidan. SesavalSi aRniSnulia, rom instituciebis anu am
saxelmZRvanelos daniSnulebaa samarTlis safuZvlebis Seswavla ara
monaTxrobis mixedviT, aramed instituciebSi Camoyalibebuli
debulebebis safuZvelze.
 instituciebi Sedgeba 4 wignisagan:
(1) samarTlis subieqtebi, maTi uflebaunarianobisa da qmedunarianobis
momwesrigebeli normebi, zogadad romis samarTlis sistema, saojaxo samarTlis
normebi;
(2) sanivTo samarTali – nivTebi, sakuTrebis ufleba, mflobeloba da a.S.;
(3) memkvidreobiTi samarTali da valdebulebebi;
(4) sarCelebi da sasamarTlo procesi.
TiToeuli wigni dayofilia titulebad, xolo titulebi paragrafebad.
instituciebisTvis viyenebT gavrcelebul samcifrian miTiTebas, romelTagan
pirveli romauli cifro aRniSnavs “wigns”, meore da mesame arabuli cifrebi ki
Sesabamisad wignis titulsa da paragrafs.
mag: III,2,4 – niSnavs mesame wignis meore titulis meoTxe paragrafi.
Tu mxolod ori cifria – wigni da tituli, maSin paragrafi ar aqvs.
aRniSvna - S.Kk. – ki niSnavs Sesaval konstitucias.
 digestebi (Digesta) anu
pandeqtebi (Pandectae)
digestebi anu pandeqtebi Seadgens iustinianes krebulis meore did
nawils.
digesta – laTinuri sityvaa da niSnavs krebuls, sistemaSi moyvanils.
pandeqta – berZnuli sityvaa da niSnavs “yovlis momcvels”.
digestebi anu pandeqtebi romael iuristTa Sromebidan amokrebili
fragmentebis krebulia. masSi Setanilia 40 romaeli iuristis
Sromebidan amokrebili calkeuli gamonaTqvamebi, mosazrebebi Tu
cnebebi ama Tu im sakiTxze.
digestebSi mocemulia cnebebi, normebi Tu definiciebi.
digestebi da pandeqtebi erTmniSvnelovani, Tanabari mniSvnelobis
saxelwodebebia.
digestebSi ZiriTadad kerZo samarTlis Sinaarsis masalaa mocemuli,
Tumca mravladaa sajaro samarTlis debulebanic, aseve samarTlis
zogadi Teoriis muxlebi da debulebebi. digestebi gaTvaliswinebuli iyo
rogorc oficialuri sakanonmdeblo aqti, amitom iustinianem akrZala
misi komentireba. saeWvo SemTxvevaSi mosamarTleebi valdebuli
iyvnen miemarTaT imperatorisaTvis.
digestebi anu pandeqtebi 50 wigns Seadgens.
misi struqtura ase SeiZleba warmovidginoT: digestebi SeiZleba
daiyos 7 did nawilad, TiToeuli Sedgeba ramdenime wignisagan.
(1) 1-4 wignebi exeba zogad debulebebs: ra aris samarTali, rogor
warmoiSva igi, ra aris kanonebi, rogoria maTi saxeebi.
(2) 5-11 wignebi eZRvneba marTlmsajulebasa da
samarTalwarmoebas.
(3) 12-19 wignebi exeba valdebulebiT samarTalsa da sxvadasxva
xelSekrulebebs.
(4) 20-27 wignebSi mocemulia debulebebi giraos, procentebis,
mtkicebulebebis, saqorwino-saojaxo samarTlisa da sxva sakiTxebze.
(5) 28-36 wignebi exeba anderZs da aseve uari anderZze.
(6) 37-44 wina wignebis anu 28-36 wignebis gagrZelebaa.
(7) 45-50 wignebi mravali saxis urTierTobebs eZRvneba, maT Soris
sityvier valdebulebebs, kerZo deliqtebs, sisxlis samarTlis sakiTxebs,
process.
TiTqmis yvela wigni iyofa titulebad anu Tavebad, xolo Tavebi iyofa
fragmentebad, xolo fragmentebi paragrafebad.
gavrcelebuli aRniSvnis Tanaxmad “D,5,6,7,9” - niSnavs
D- digestebis mexuTe wignis me-6 titulis (Tavis), me-7 fragmentis
me-9 paragrafi.
 iustinianes kodeqsi
(Codex Iustinianus)
iustinianes kodeqsi – krebulis mesame didi Semadgeneli nawilia. igi
iustinianes gankargulebebis anu imperatoris mier gamocemuli
aqtebis erTobliobaa. zogi avtori krebulis am nawils imperatoris
gankargulebebs uwodebs, zogi ki imperatoris konstituciebs.
iustinianes kodeqsi anu iustinianes konstituciebi pirvelad 529 wels
gamoica, magram imperators es kodeqsi ar akmayofilebda da sul
xdeboda misi srulyofa. 534 wels gamoica axali redaqcia, romelic
Sedgeboda 12 wignisgan. wigni iyofa titulebad anu Tavebad, xolo
Tavebi iyofa paragrafebad.
pirvel wignSi mocemulia saeklesio samarTlis sakiTxebi, aseve
gaanalizebulia samarTlis wyaroebi da moxeleTa ufleba-
movaleobani;
(2) 2-8 wignebi eZRvneba samoqalaqo samarTals;
(4) me-9 wigni eZRvneba sisxlis samarTlis sakiTxebs;
(5) me-10 wigni eZRvneba saxelmwifo mmarTvelobis sakiTxebs.
 novelebi
novelebi – iustinianes krebulis meoTxe Semadgeneli nawilia. igi
mogvianebiT daemata krebuls. novelebi warmoadgens axal,
gadamuSavebul masalas, romelic SemuSavda 535-542 wlebSi da
romelTa meSveobiTac iustinianem moaxdina samarTlis sxvadasxva
dargis modernizacia, gansakuTrebiT sajaro samarTlisa, xolo sxva
dargebidan – saojaxo da samemkvidreo.
am nawils novelebi swored imitom ewoda, rom masSi axali masala
Sevida.
es kanonebi qveyndeboda 535 wlidan 565 wlamde – 30 wlis
ganmavlobaSi, iustinianes gardacvalebamde.

aseTia iustinianes sakodifikacio saqmianobis Sedegi.

Semdgom periodSi iustinianes mier Sedgenili krebuli bizantiaSi
araerTgzis gadaamuSaves, mTavari mizani iyo aRniSnuli krebulis
gamartiveba, Semokleba da drois moTxovnebTan SesabamisobaSi
moyvana. krebulidan iRebdnen calkeul muxlebsa Tu dadgenilebebs,
rac zogjer romis samarTals amaxinjebda. iustinianes krebulis
gadamuSavebis Sedegad miRebul iqna:
(1) ekloga (740 w.);
(2) bazilika (886-912w.)
(3) proxeironi anu samarTlis Semoklebuli gadmocema, instituciebis
msgavsad (proxeironi berZnuli sityvaa da niSnavs daxmarebas), igi
gamocemulia daaxloebiT 1300 wels.
(4) konstantine armenopulos 1345 wlis eqvswigneuli.
iustinianes mier Sedgenilma samoqalaqo kanonmdeblobis krebulma
udidesi gavlena moaxdina Sua saukuneebis evropis
kanonmdeblobaze, kerZod feodaluri safrangeTis, italiis, germaniisa
da sxva qveynebis kanonSemoqmedebaze. SedarebiT naklebi gavlena
iqonia inglisze.
romis samarTalma farTo gamoyeneba pova aseve burJuaziul
safrangeTSi, magaliTad napoleonma Tavisi samoqalaqo samarTlis
kodeqsis Sesadgenad farTod isargebla romis samarTlis wyaroebiT.
klasSi da saxlSi varCevT, vkiTxulobT:

1 იუსტინიანეს დიგესტები, წიგნი პირველი,

ტიტული. I,II,III,IV გვ. 22- 41
 literatura
1.მეტრეველი ვ., რომის სამართალი
საფუძვლები, თბ.2009; გვ 9-21

2.ნადარეიშვილი გ., რომის სამოქალაქო

სამართალი, თბ. 2009; გვ 11-21

3.რომის სამართლის ძეგლები, იუსტინიანეს

დიგესტები, წიგნი პირველი, თბ. 2000;
ტიტული. I,II,III,IV გვ. 22- 41