vaxtang guruli

georgievskis traqtati
(1783 w.)

qarTl-kaxeTis samefosa da ruseTis imperias Soris 1783 wels

dadebuli georgievskis traqtatis SeswavlaSi didi wvlili Seitanes a.
cagarelma, p. butkovma, iv. javaxiSvilma, i. cincaZem, d. enuqiZem, i. doliZem,
g. paiWaZem, v. maWaraZem, z. cqitiSvilma da sxvebma 1. georgievskis traqtatis
Sesaxeb pirvelwyaroebis Seswavlis, traqtatis dadebis istoriisa da
teqstis analizis TvalsazrisiT gasakuTrebiT sainteresoa profesor
valierian maWaraZis publikaciebi.

***
qarTlis mefis vaxtang VI-is prorusuli orientaciis kraxma umZimes
mdgomareobaSi Caagdo ara marto qarTli, aramed kaxeTic. islamuri samyaro
(irani, osmaleTi, Crdilo kavkasiis xalxebi) realuri safrTxis winaSe
dadgnen. ruseTis SemoWra samxreT kavkasiaSi vaxtang VI-Tvis qarTlis
gadarCenas niSnavda, xolo islamuri samyarosaTvis uaRresad did safrTxes
warmoadgenda. avRanelebTan brZolaSi dasustebuli irani ruseTs saTanado
winaaRmdegobas ver gauwevda, rac regionSi status kvos darRvevas
gamoiwvevda. irans ruseTTan omi ar SeeZlo. amitom iyo rom teritoriuli
daTmobebis xarjze, iranma ruseTTan 1723 wels zavs miaRwia da mdgomareoba
droebiT ixsna. ruseT-iranis dazaveba qarTlis gawirvas niSnavda. ruseTis
warmatebam Zalze SeaSfoTa osmaleTi. sulTanma 1724 wlis zaviT ruseTi
aiZula samxreT kavkasiaSi farTo dapyrobiT gegmebze xeli aeRo.
TavisTavad dauZlurebuli irani poziciebs mainc ar Tmobda. ruseTisagan
mitovebuli vaxtang VI-is dasja iranis Sahma kaxeTis mefes, ruseTsa da
iranSi kargad cnobil erekle I nazar-ali-xanis Zes, gamahmadianebul
konstantines (mahmad-yuli-xans) daavala. kaxeTis mefem 1723 wels lekTa
jaris daxmrebiT Tbilisi daikava. imave 1723 wels qarTlSi osmalebi

1
Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия, относящиеся к Грузии. Под редакцией А. А. Цагарели. Том
II, выпуск I. СПб., 1898., Том II, выпуск I. СПб., 1901., П. Г. Бутков, Материалы для новой истории Кавказа. Часть. I-III.
СПб., 1869; iv. javaxiSvili. damokidebuleba ruseTsa da saqarTvelos Soris me-XVIII-e saukuneSi.
tfilisi, 1919; i. cincaZe. 1783 wlis mfarvelobiTi traqtati. Tbilisi. 1960; saerTaSoriso samarTlisa
da saerTaSoriso urTierTobis dokumentebi. Seadgina da komentarebi daurTo d. enuqiZem. Tbilisi.
1949; qarTuli samarTlis Zeglebi. tomi II. teqsti gamosca Sesavali werili da saZiebeli daurTo
prof. i. doliZem. Tbilisi. 1965, gv. 457-492; g. paiWaZe. georgievskis traqtati da misi istoriuli
mniSvneloba. Tbilisi. 1980; v. maWaraZe. georgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi.
Tbilisi. 1983; Mv. maWaraZe. masalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988 z. cqitiSvili. garsevan WavWavaZis
saxelmwifoebrivi moRvaweoba. Tbilisi, 1982.
1
SemoiWrnen, qveyana daipyres da Tbilisic daikaves. ase dawyo ,,osmaloba”,
romelic 1735 wlamde gagrZelda. Gvaxtang VI-is Zma, gamahmadianebuli iese
(ali-yuli-xani) osmalebs eaxla da morCileba gamoucxada, risTvisac
qarTlis mmarTveloba uboZes. osmalTa winaaRmdeg brZolas ar wyvetda
kaxeTis mefe konstantine. 1723 wels osmalebma igi mosalaparakeblad
miiwvies da moRalaturad mokles. qarTli da kaxeTi osmalebma da maTma
mokavSire lekebma aikles. osmalTa da lekTa TareSisagan gaCanagebul
qveyanas kidev ufro asustebda Sina aSliloba _ Tavaduri partikularizmi.
Seiqmna umZimesi mdgomareoba. saxelmwifoebriobis kvdomis procesi sul
ufro Rrmavdeboda. am Znelbedobis Jams qarTlisa da kaxeTis samefoebs
mxsnelad moevlinen kaxeTis samefos saxlis warmomadgenlebi _ erekli I
nazar-ali-xanis umcrosi Ze Teimurazi (momavali mefe Teimuraz II) da misi
Ze erekle (momavali mefe erekle II). Teimuraz erekles Ze da erekle
Teimurazis Ze qarTlisa da kaxeTis gadarCenisaTvis brZolas samefo
taxtze asvlamde iwyeben. am brZolaSi mama-Svilma didi diplomatiuri da
mxedarmTavruli niWi gamoamJRavnes. 2
XVIII saukunis 20-ian wlebSi sefianTa irani ise dasustda, rom lamis
iyo erT dros uZlieresi saxelmwifos teritoria ruseTma da osmaleTma
gadainawiles. iranis dedaqalaqi avRanelebma aiRes da erT-erTma
avRanelma beladma Tavi iranis Sahad gamoacxada. movlenebi ise
viTardeboda, rom mTeli samxreT-aRmosavleT kavkasia osmaleTsa da ruseTs
unda darCenoda. viTareba kardinalurad Sescvala samoRvaweo asparezze
iranis samxedro ministris nadir-xanis gamosvlam. Nnadir-xanma (1737 wels
igi iranis Sahi gaxda) avRanelebi sastikad daamarcxa, Zlieri dartyma
miayena osmaleTs da ruseTic aiZula wina wlebSi dakavebuli iranis
teritoriebi daetovebina. 1735 wels nadir-xani samxreT kavkasiaSi osmalTa
erT-erT mTavar dasayrdens ganjis cixes Semoadga. TbiliSi gamagrebuli
osmalo faSa ganjis garnizonis dasaxmareblad emzadeboda.
Teimurazma da ereklem zustad Seafases samxreT-aRmosavleT kavkasiaSi
Seqmnili ZalTa axali Tanafardoba da proiranuli orientacia irCies. mama-
Svilma Tbilisidan ganjis garnizonis dasaxmareblad mimavali osmalTa
jari daamarcxes da nadir-xans ganjis aRebaSic daexmarnen. ganjidan
nadir-xani Tbilisisaken daiZra. Teimurazma da ereklem iranis sardals
mefuri miReba mouwyves. vaxtang VI-s antiiranuli politikiT ukmayofilo
iraneli sardlisaTvis Teimurazisa da erekles saqcieli albaT
moulodnelic iyo. Nnadir-Sahma kargad uwyoda, rom ruseTi samxreT
kavkasiaSi SemoWras kvlavac ecdeboda. swored amitom iranisaTvis Zalze

2
M v. guruli. saqarTvelo da ruseTi. mfarvelobidan aneqsiamde. Tbilisi, 2010, gv. 83; v. guruli.
saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1801). Tbilisi, 2009, gv. 16-17; v. guruli. saqarTvelo-ruseTis
urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 30.

2
mniSvnelovani iyo vaxtang VI-is prorusuli politikuri orientaciis
mowinaaRmdegeebis Teimurazisa da erekles _ mimxroba. proiranuli
orientaciis Teimurazisa da erekles daxmarebas nadir-SahisaTvis
gadamwyveti mniSvneloba hqonda samxreT kavkasiaSi aramarto ruseTis
SemoWris SemTxvevaSi, aramed daRestnis dasamorCileblad warmoebul
omSic. 3 yovelive es kargad gaiTvaliswina nadir-Sahma. 1744 wels man
Teimurazi qarTlis, xolo erekle kaxeTis mefed daamtkica. moulodneli
iyo is, rom iranis Sahs taxtze asvlis pirobad Teimurazisa da
ereklesaTvis islamis miReba ar wamouyenebia. cxadia, es daTmobac
politikuri mizniT iyo nakarnaxevi. miuxedavad iranis Sahis Canafiqrisa,
erTi ram cxadia: nadir-Sahma SesaZleblad miiCnia samxreT kavkasiaSi
saxelmwifoebriobis (qarTlisa da kaxeTis samefoebis) arseboba qristiani
bagrationebiT saTaveSi. nadir-Sahis politika gagrZelda qerim-xanis (1750-
1779) mmarTvelobis periodSi.

***

kaxeTsa da qarTlSi mSvidobis damyareba, daRestnelTa (lekTa)

gamudmebuli TareSis aRkveTa SeuZlebeli iqneboda, Tu Teimuraz II da
erekle II War-belaqans ar daikavebdnen. lekebi swored War-belaqanidan
esxmodnen Tavs kaxeTsa da qarTls. XVIII saukunis Sua xanebSi Teimuraz II-
isa da erekle II-is cda War-belaqanis dasakaveblad marcxiT damTavrda.
Teimuraz II da erekle II imTaviTve mixvdnen, rom qarTveli mefeebis mier
War-belaqnis dakaveba iranisa da osmaleTis interesebSi ar Sedioda.
daRestnelebis gamudmebuli Tavdasxmebi kaxeTisa da qarTlis samefoebze
zemoqmedebis, maTi dasustebis saSualebad ganixileboda iransa da
osmaleTSi. daRestnelTa TareSis aRkveTas Teimurazi da erekle ruseTis
daxmarebiT Seecadnen. 1752 wels ruseTSi svimon mayaSvilsa da aTanase
Tbilelis sagangebo elCobac gaigzavna, magram uSedegod. ruseTis
saimperatoro karma ara marto jaris gamogzavnaze Tqva uari, aramed
fuladi daxmarebac SeuZleblad miiCnia. 4 peterburgSi swori daskvna
gaakeTes: War-belaqanSi ruseTis jaris Sesvla Zalze gaamwvavebda ruseT-
iranisa da ruseT-osmaleTis urTierTobebs.

3
Mv. guruli. saqarTvelo da ruseTi. mfarvelobidan aneqsiamde. Tbilisi, 2010, gv. 84.
4
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 33.
3
 XVIII saukunis 50-iani wlebis miwurulidan da 60-iani wlebis
damdegidan dasrulda Teimuraz II-isa da erekle II-is proiranuli
orientacia. daiwyo axali, prorusuli orientaciis SemuSaveba. Ees
umniSvnelovanesi gadawyvetileba xangrZlivi fiqrisa da gansjis Sedegi
iyo. prorusuli orientacia Semdeg mosazrebebs emyareboda pirveli.
Teimurazica da ereklec, cxadia, grZnobdnen, rom iranSi nadir-Sahisa da
qerim-xanis politika SeiZleba nebismier momentSi Secvliliyo da qarTlsa
da kaxeTs Tavs dastexoda sefiani Sahebisdroindeli agresia. meore. mefeebi
imasac grZnobdnen, rom iranis mbrZaneblebs sulac ar siamovnebdaT
qarTlisa da kaxeTis mefeebis diqtati amierkavkasiis (samxreT kavkasiis)
iranul saxanoebze (ganjaze, erevanze, naxWevanze, yarabaRze). rogorc ki
iranSi centraluri xelisufleba Zalas moikrebda, Teimurazisa da erekles
morCili saxanoebi, Saq-Sirvanis xanis haji-Calabis msgavsad, qarTlisa da
kaxeTisaTvis saSiS Zalad iqceodnen. mesame. daRestnelTa (lekaTa)
amaoxrebeli Semosevebis mogerieba qarTlisa da kaxeTis samefoebs Tavisi
ZalebiT ar SeeZloT. saWiro iyo War-belaqnis, kak-eniselis dakaveba da
daRestnelTaTvis kaxeTSi SesaWrelad xelsayreli placdarmis warTmeva.
es ki ruseTis daxmarebis gareSe SeuZlebeli iyo. mexuTe. Tu iranSi
SinaaSliloba ar dasruldeboda da centraluri xelisufleba ver
gaZlierdeboda, dasustebuli irani osmaleTs ver gaumklavdeboda da
gamoricxuli ar iyo, rom qarTlisa da kaxeTis samefoebs osmaluri
agresiis safrTxe SeqmnodaT. 5
Teimuraz II-sa da erekle II-s surdaT ruseTis imperiis
daintereseba, raTa mas samxreT-aRmosavleT kavkasiaSi (kaspiispireTSi)
iranis adgili daekavebina. Tu ruseTi darubandidan baqomde kaspiis zRvis
sanapiros daipyrobda ,qarTlisa da kaxeTis samefoebi or mizans
miaRwevdnen _ daRestnelTa TareSi samudamod aRikveTeboda da iranis
agresiac saSiSi aRar iqneboda. iranuli saxanoebi (ganja, erevani, naxWevani,
yarabaRi). iZulebuli gaxdebodnen proqarTuli orientacia eRiarebinaT.
ganwiruli rCeboda Saq-Sirvanis saxanoc. ruseTiT zurggamagrebuli
qarTlisa da kaxeTis mimarT axalcixis faSac damTmobi unda gamxdariyo. 6
Teimuraz II-isa da erekle II-is gaTvlebi samxreT kavkasiiT ruseTis
imperiis dainteresebisa da mis mier samxreT-aRmosavleT kavkasiis
(kaspiispireTis) dakavebis Taobaze ararealuri aRmoCnda. yovel SemTxvevaSi,
ruseTSi Teimuraz II-is elCobis periodisavis (1760-1762 ww.) ruseTs sul
sxva geostrategiuli amocanebi hqonda dasaxuli. pirveli. prusia,
romelsac zurgs umagrebda inglisi, cdilobda ruseTis gamodevnas
baltiispireTidan. marTalia, Svidwliani omi (1757-1763 ww.) prusiis marcxiT
damTavrda, magram inglisis antirusuli politika amiT ar dasrulebula.

5
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 34.
6
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 35.
4
meore. evropis didi saxelmwifoebi emzadebodnen dasustebuli poloneTis
gadasanawileblad. cxadia, poloneTis xarjze ruseTis gaZliereba
miuRebeli iyo evropis didi qveynebisTvis. poloneTis sakiTxs SeiZleba
seriozulad daeZaba ruseT-evropis urTierToba. gamoricxuli ar iyo
ruseTis Sejaxeba evropis saxelmwifoTa koaliciasTan, romlis Seqmnas
saguldagulod cdilobda inglisi. mesame. evropaSi pozicebis
SenarCunebisa da ganmtkicebis paralelurad ruseTisaTvis umniSvnelovanes
geostrategiul amocanas warmoadgenda osmaleTis gandevna CrdiloeT Savi
zRvispireTidan (yirimis saxanos likvidacia), dunaispireTis xelSi Cagdeba
da balkaneTSi SeWra. aseTi rTuli amocanis gadaWra osmaleTTan omisa da
evropis did saxelmwifoebTan (avstria, prusia, inglisi, safrangeTi)
urTierTobis garTulebis gareSe SeuZlebeli iyo. am SemTxvevaSic
SeiZleboda ruseTi evropul koalicias dapirispireboda. yovelive
zemoTqmulis gaTvaliswinebiT SeiZleba davaskvnaT: samxreT-aRmosavleT
kavkasiaSi (kaspiispireTSi) damkvidreba XVIII saukunis 50-iani wlebis
miwurulsa da 60-iani wlebis damdegs ruseTis uaxloes geostrategiul
amocanas ar warmoadgenda da amdenad, Teimuraz II-isa da erekle II-is
prorusul orientacias ganxorcieleba ar ewera. Teimuraz II-m es cxadad
igrZno peterburgSi yofnisas. 7
xuTi wlis ganmavlobaSi (1763-1768 ww.) erekle II unda mimxvdariyo,
rom ruseTi samxreT-aRmosavleTi kavkasiis mimarT seriozul interess ar
iCenda. imis gamo, rom iranSi iseTi sagangaSo araferi xdeboda, qarTl-
kaxeTis mefe mainc lodins amjobinebda. 1768 wels ruseT-osmaleTis omis
dawyebam erekle II-s prorusuli orientaciis realizebis imedi Causaxa.
erekle II-m amjerad ukve meore strategiuli Secdoma dauSva. 8 ruseT-
osmaleTis omi (1768-1774 ww.) ruseTis brwyinvale gamarjvebiTac rom
damTavrebuliyo, ruseTi samxreT-aRmosavleT kavkasiaSi (kaspiispireTSi)
mainc ver damkvidrdeboda, radgan samxreT-aRmosavleTi amierkavkasia iranis
gavlenis sfero iyo da iq fexis mokidebisaTvis iranis damarcxeba iyo
saWiro. osmaleTTan omis paralelurad ki ruseTi, cxadia, iranTan oms ar
wamoiwyebda.
erekle II imdenad iyo dainteresebuli prorusuli orientaciis
realizebiT, rom ruseTis imperiasTan naklebadmomgebian da reluri
safrTxis Semcvel samxedro-politikur kavSirsac dasTanxmda. osmaleTTan
omis pirobebSi imperatori ekaterine II (1762-1796) iranis vasalur qveyanaSi
jars ar gamogzavnida. ruseTis, qarTl-kaxeTisa da imereTis SeTanxmebis
safuZvelze gadawyda, rom oficialurad ruseTis jari imereTis samefoSi
gaigzavneboda (imereTis samefo osmaleTis gavlenis sferod iTvleboda da
osmaleTTan omSi Cabmuli ruseTi, cxadia, iq jaris gagzavnisgan Tavs ar

7
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 36.
8
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 36.
5
Seikavebda), Semdeg es jari imereTis samefos jarTan erTad aRmosavleT
saqarTveloSi gadavidoda da ruseTis, qarTl-kaxeTisa da imereTis jarebi
erTad daiZvrebodnen samcxe-javaxeTis (awyuris, xerTvisis, axalcixis,
axalqalaqis) osmalTa batonobisagan gasaTavisufleblad. 9
ras igebdnen ruseT-imereT-qarTl-kaxeTis samxedro-politikuri
kavSiridan ekaterine II, solomon I da erekle II? ekaterine II samxreT
kavkasiaSi sabrZolo moqmedebebis dawyebiT garkveul mizans aRwevda _
osmaleTi iZulebuli gaxdeboda samcxe-javaxeTSi jarisa da artileriis
nawili daetovebina. solomon I-s Sansi eZleoda imereTSi osmaleTis
gavlena an saerTod moespo, an seriozulad Seesustebina. erekle II-s
SesaZlebloba eZleoda, samcxe-javaxeTi daebrunebina. erekle II-is moqmedeba
ar iyo bolomde zustad gaTvlili: pirveli. iranis vasali qarTl-kaxeTis
samefo omSi ebmeboda osmaleTis winaaRmdeg, rac seriozulad gaarTulebda
iran-osmaleTis urTierTobas. osmaleTi irans urCi vasalis (erekle II-is)
dasjas mosTxovda. meore. samcxe-javaxeTidan osmaleTis gandevnis Semdeg
vis unda gadascemoda es teritoria? cxadia, samcxe-javaxeTi qarTl-kaxeTs
unda rgdeboda. aseT gadawyvetilebas sazavo molaparakebaze osmaleTis
protesti mohyveboda. osmaleTisTvis samcxe-javaxeTis qarTl-kaxeTis
samefosaTvis gadacema am teritoriis iranis mflobelobaSi gadasvlas
niSnavda, radgan osmaleT-iranis urTierTobaSi qarTl-kaxeTis samefo
iranis vasalad ganixileboda. amrigad, samcxe-javaxeTis qarTl-kaxeTis
samefosaTvis gadacemiT (Tuki es mainc moxdeboda) erekle II samomavlod
osmaleTs upirispirdeboda. sabolood ki qarTl-kaxeTis samefo samcxe-
javaxeTs mainc ver SeinarCunebda. ver SeinarCunebda ara marto osmaleTTan
mosalodneli omis SemTxvevaSi, aramed manamdec. aRsaniSnavia, rom War-
belaqanSi mokalaTebuli daRestnelebis (lekebis) mier qarTl-kaxeTis
Zarcvasa da iqidan adamianebis gatacebas mxolod maSin hqonda azri, Tu
isini naZarcvsa da tyveebs axalcixis gziT osmaleTSi gahyiddnen. ase rom,
awyuris, xerTvisis, axalcixisa da axalqalaqis cixeebSi qarTl-kaxeTis
jaris CayenebiT (zogadad, mdinare mtkvris xeobis nawilze qarTl-kaxeTis
samefos kontrolis dawesebiT) daRestnelebi gasaRebis bazris gareSe
rCebodnen. axalcixis gziT tyveTa bazris momaragebiT osmaleTi Zalian iyo
dainteresebuli. es ki imas niSnavda, rom War-belaqnisa da samcxe-javaxeTis
problema erT problemad iqceoda da erekle II-s did Tavsatexs uCenda.
samcxe-javaxeTis SenarCunebisTvis aucilebeli ekonomikuri saxsari da
jari qarTl-kaxeTis samefos ar gaaCnda. am teritoriis SenarCuneba verc
rusTa mcire razmiT (1000-2000 kaci) iqneboda SesaZlebeli. mesame. samcxe-
javaxeTis SemoerTebis SemTxvevaSi erekle II sxva didi problemis winaSec
dgeboda: qarTl-kaxeTis samefo oficialurad xdeboda ori didi

9
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 37.
6
saxelmwifos _ iranisa da osmaleTis _ dainteresebis, anu agresiis obieqti.
amrigad, ruseTTan samxedro-politikuri kavSiri warmatebis SemTxvevaSic
qarTl-kaxeTis samefos sasikeTos arafers moutanda. 10

***

CrdiloeT Savi zRvispireTiTa da balkaneTis naxevarkunZuliT

ruseTi jer kidev XVII saukunis bolosa da XVIII saukunis damdegs
dainteresda. marTalia, petre I-ma (1696-1725) am regionebis dapyroba ver
moaxerxa, magram ruseTis saimperatoro kari ukan daxevas ar apirebda. am
droidan dawyebuli ruseTisa da osmaleTis urTierToba mudmivad daZabuli
iyo. XVIII saukune ruseT-osmaleTis omebis seriiT aRiniSna. erT-erTi omi,
kerZod, 1768-1774 wlebis omi, saqarTvelosac Seexo. am omSi ruseTis mizans
Seadgenda yirimis saxanos likvidacia, CrdiloeT Savi zRvispireTis
dapyroba da balkaneTis naxevarkunZulze SeWrisaTvis placdarmis
momzadeba. ruseTis saimperatoro karma omSi mokavSired osmaleTis mier
dapyrobili qristiani xalxebisa da saxelmwifoebis gamoyenebis gegma
SeimuSava. rusi politikosebisa da diplomatebis azriT, imereTis mefis
solomon I-is momxroba advili iqneboda, radgan imereTis mefe sulTnis
vasali iyo da osmaleTs didi xania ebrZoda. qarTl-kaxeTis mefis erekle
II-is osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabma rus politikosebs saeWvod miaCndaT,
radgan qarTl-kaxeTsa da osmaleTs Soris mSvidobiani urTierToba
arsebobda. 11
ruseTis saimperatoro kari saqarTveloSi jaris gamogzavnisgan
omis dasawyisSi Tavs ikavebda. sabolood gadawyda, rom imereTis mefis
solomon I-Tvis jari gaegzavnaT. 1769 wlis 27 ivniss saqarTveloSi
gamosagzavni saeqspedicio korpusis ,,mTavar meTaurad” dainiSna ruseTis
imperatoris samsaxurSi myofi germaneli grafi gotlib-kurt-henrix
totlebeni. saeqspedicio korpusi arcTu mravalricxovani iyo: 3 aseuli (411
kaci) da 6 qvemexi. 12 cxadia, mcirericxovani saeqspedicio korpusi imereTis
mefes saWiro daxmarebas ver aRmouCenda. 1769 wlis martSi peterburgSi
Casuli solomon I-is elCi quTaTeli mitropoliti maqsime abaSiZe ruseTis
saimperatoro kars imereTSi 5 aTasiani jaris gagzavnas Txovda. 13 imereTis
samefoSi ruseTis jaris gamoCena Zalze gaaRizianebda osmaleTis sulTans.

10
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 38-39.
11
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, გვ. 40.
12
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 79.
13
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 77-78.
7
ufro damafiqrebeli iyo is, rom saeqspedicio korpusis meTaurad dainiSna
saxelgatexili generali g. totlebeni. Svidwliani omis (1753-1763 ww.) dros
g. totlebeni ruseTis imperatoris samsaxurSi imyofeboda da ruseTis
armiis erT-erT korpuss meTaurobda. 1761 wels igi prusiis sasargeblod
jaSuSobis braldebiT Seipyres, gaasamarTles da sikvdiliT dasjis
ganaCeni gamoutanes. imperatorma ekaterine II-m moRalate Seiwyala da
ruseTidan gaZeveba akmara. 1769 wels g. totlebenma ruseTSi dabruneba
iTxova. Txovna Sewynarebul iqna da male generali saqarTveloSi
gamosagzavni saeqspedicio korpusis meTaurad dainiSna.14
marTalia, ruseTis saimperatoro kars qarTl-kaxeTis mefis erekle
II-is osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabma saZnelo saqmed eCveneboda, magram
rusebi Secdnen. 1769 wlis aprilSi omSi neitralitetis dacvis TxovniT
TbilisSi myof osmaleTis elCebTan ereklem molaparakeba Sewyvita da
elCebi qveynidan gaaZeva. imavdroulad sagangebo saidumlo misiiT TbilisSi
Camosul ruseTis warmomadgenels osmaleTis winaaRmdeg omSi
monawileobaze qarTl-kaxeTis mefem Tanxmoba ganucxada. 1769 wlis maisSi
solomon I TbilisSi Camovida. mefeebi osmaleTis winaaRmdeg erTobliv
moqmedebaze SeTanxmdnen. 15
ra iyo mizezi imisa, rom prouli orientaciis erekle II ase
naCqarevad, didi fiqrisa da gansjis gareSe, Caeba osmaleTis winaaRmdeg
omSi? am movlenas erTaderTi axsna aqvs. erekle II-m igrZno, rom ruseT-
imereTis samxedro-politikuri kavSiri qarTl-kaxeTis gareSec Sedgeboda.
isic cxadi iyo, rom ruseTisa da imereTis gaerTianebuli jari samcxe-
saaTabagoze ilaSqrebda _ awyuris, xerTvisis, axalcixisa da axalqalaqis
dakavebas Seecdeboda. erekle II miiCnevda, rom samcxe-saaTabago qarTl-
kaxeTis samefos nawili iyo da Tu es teritoria osmaleTis batonobisagan
gaTavisufldeboda, igi qarTl-kaxeTis samefos SemadgenlobaSi unda
Sesuliyo. erekle II-m isic kargad icoda, rom ruseTis saimperatoro kars
misi proiranuli orientacia ar moswonda. qarTl-kaxeTis neitraliteti
ruseTis imperators kidev ufro gaaRizianebda da gamoricxuli ar iyo, rom
omSi warmatebis SemTxvevaSi samcxe-saaTabago ekaterine II-s imereTis
mefisaTvis eboZebina. 16
ruseT-osmaleTis 1768-1774 wlebis omSi Cabma, rogorc imereTis
mefis solomon I-is, ise qarTl-kaxeTis mefis erekle II-is mxridan, didi
strategiuli Secdoma iyo. qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebis
osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabma gamarTlebuli iqneboda mxolod im
SemTxvevaSi, Tu ruseTi samxreT kavkasiaSi did samxedro Zalas

14
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 81-82.
15
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 92-93.
16
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 42-43.
8
gadmoisroda da regionidan osmaleTis gaZevebas daisaxavda miznad. erekle
II-sa da solomon I-s unda egrZnoT, rom ruseTi samxreT kavkasiaSi didi
omis warmoebas ar apirebda. amis damadasturebeli cnobebi orive mefes
sakmaoze meti hqondaT. ruseTis mxareze omSi CabmiT erekle II-m da solomon
I-ma mZime mdgomareobaSi Caigdes Tavi. 17 solomon I-s omis dasawyisisaTvis
ukve mogvarebuli hqonda urTierToba osmaleTTan (imereTis mimarT
osmaleTis damTmobi politika ruseT-osmaleTis omis dawyebiTac iyo
ganpirobebuli). omSi neitralitetiT imereTis mefe osmaleTis sulTnis
keTilganwyobilebas daimsaxurebda. kidev ufro didi Secdoma dauSva
erekle II-m. Tbilisidan gaZevebulma osmaleTis elCebma Seityves, rom omSi
neitralitetis Taobaze molaparakebis Sewyvetisa da maTi qveynidan
gaZevebis mizezi TbilisSi ruseTis warmomadgenlis Camosvla iyo. aseTi
moqmedebiT erekle II-m osmaleTTan urTierToba gairTula. umTavresi ki is
iyo, rom qarTl-kaxeTis samefos ruseTis mxareze osmaleTis winaaRmdeg
omSi Cabma did SeSfoTebas iwvevda iranSi da Zabavda ara marto qarTl-
kaxeTisa da iranis urTierTobas, aramed qarTl-kaxeTisa da osmaleTis
urTierTobasac. arc solomon I-s da arc erekle II-s 1769 wels ar SeiZleba
codnodaT umTavresi: riT damTavrdeboda ruseT-osmaleTis omi. omSi
gamarjvebis SemTxvevaSi osmaleTi imereTs sastikad aaoxrebda, kargi dRe
arc qarTl-kaxeTs daadgeboda. ase, rom mefeebi yovelmxriv gaumarTlebel
riskze midiodnen. 18
1769 wlis agvistoSi ruseTidan saqarTvelosken daiZra saeqpedicio
korpusi _ 480 kaci da 4 qvemexi. 1769 wlis 12 agvistos generali g.
totlebeni asiode kaciTa da ori qvemexiT mozdokidan (Crdilo kavkasia)
saqarTvelosken gamoemgzavra (jaris ZiriTadi nawili cota mogvianebiT
daiZra mozdokidan). mas Tan axlda ruseTis warmomadgeneli saqarTveloSi
anton mouravovi (1769 wlis 11 oqtombrisaTvis saqarTveloSi myof ruseTis
saeqspedicio korpusSi iricxeboda 480 kaci. arasworia cnoba, romlis
mixedviTac ruseTidan saqarTveloSi gamoigzavna 3767 kaciani saeqspedicio
korpusi). 19
1769 wlis 29 agvistos erekle II, kaTolikos-patriarqi anton I,
giorgi da levan batoniSvilebi didebulebTan erTad sofel xodaSi,
saxeldaxeloT mowyobil banakSi, didi zarzeimiT Sexvdnen general g.
totlebensa da a. mouravovs. 30 agvistos g. totlebenma ukve Tavis banakSi
miiRo erekle II, kaTolikos-patriarqi anton I da levan batoniSvili.
Sexvedraze ganixiles osmaleTTan omSi qarTl-kaxeTis samefos Cabmis
sakiTxi. erekle II-m imereTTan erTad osmaleTis winaaRmdeg omSi Cabmis

17
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 43-44.
18
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 44.
19
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 102-103.

9
pirobad wamoayena: ruseTs saqarTveloSi unda gamoegzavna 5 aTasiani
korpusi; Tu es jari zamTris dadgomamde (1769 w.) ver moaxerxebda
saqarTveloSi Semosvlas, maSin zamTramde misi nawili (1500 kaci) mainc
unda gamogzavniliyo, xolo danarCeni (3500 kaci) momaval wels (1770 w.)
unda SeerTeboda saqarTveloSi myof ruseTis saeqspedicio korpuss.20
erekle II-is gaTvla absoluturad zusti iyo. ruseTis 5 aTasiani
saeqspedicio korpusi, qarTl-kaxeTisa da imereTis laSqarTan erTad
savsebiT sakmarisi iyo samcxe-saaTabagos strategiuli simagreebidan
(awyuridan, xerTvisidan, axalcixidan, axalqalaqidan) osmalTa
gansadevnad. (1770 wlis martSi erekle II-m 7 aTasiani jari Sekriba, 2 aTasi
kacis Sekrebas mefe kidev eloda, xolo 4 aTasi kaci yarabaxSi idga. ase
rom qarTl-kaxeTSi SesaZlebeli iyo 12-13 aTasiani jaris Sekreba. Tu
imereTis mefe amis naxevars mainc Sekrebda, qarTvelTa da rusTa
gaerTianebuli jaris raodenoba 23-24 aTass miaRwevda). erekle II-m TiTqmis
miaRwia mizans. 1769 wlis 22 oqtombers ekaterine II-m saqarTveloSi
gamosagzavni saeqspedicio korpusis raodenoba 3767 kaciT gansazRvra.21
qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli jari, erekle II-is, solomon I-isa da
general g. totlebenis SeTanxmebisamebr, mtkvris xeobiT axalcixisaken
unda daZruliyo. am laSqrobaze bevri ram iyo damokidebuli. 1770 wlis 2
martidan 24 martamde g. totlebeni daaxloebiT 1200 kaciT suramSi idga. 17
marts erekle II-c 7 aTasi kaciTa da 3 qvemexiT suramSi dabanakda.
suramidan qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli laSqari 24 marts qviSxeTSi
gadavida, xolo 14 aprils sadgerTan (borjomis axlos) dabanakda. 17
aprils qarTvelTa da rusTa jari awyuris cixes miadga. awyurTan g.
totlebens hyavda daaxloebiT 600-700 kaci (danarCeni jari generalma
sadgerTan datova), Tan hqonda 8 qvemexi. 17 aprilsave daiwyo awyuris cixis
alya. 18 aprils generali g. totlebeni Tavisi jariT ukan gamobrunda da
erekle II qarTvelTa laSqarTan erTad mters Seatova xelSi. mefis Txovnis
miuxedavad g. totlebenma gadawyvetileba ar Secvala. erekle II-m awyuris
cixes alya moxsna. 1770 wlis 20 aprils aspinZasTan gamarTul brZolaSi
erekle II-m sastikad daamarcxa osmalTa da lekTa gaerTianebuli laSqari
da javaxeTis gziT gamarjvebuli dabrunda TbilisSi. 22
dRemde sapolemiko sakiTxad rCeba generali g. totlebenis
moqmedeba awyuris cixesTan 1770 wlis 18 aprils. g. totlebenis moqmedebis
axsnisas istorikosebma oTxi versia wamoayenes. g. totlebeni moqmedebda:
pirveli. TviTneburad, piradi SexedulebiT; meore. ucxo qveynebis

20
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 96-97.
21
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 103.
22
v. maWaraZe. Mmasalebi XVIII saukunis meore naxevris ruseT-saqarTvelos urTierTobis
istoriisaTvis. nawili III. nakveTi I. Tbilisi, 1988, gv. 117-118.
10
(inglisis, prusiis, osmaleTis) dazvervis mier SeTavazebuli gegmiT; mesame.
qarTlis Tavadebis waqezebiTa da maTi TanadgomiT; meoTxe. ruseTis
saimperatoro karis gegmis Tanaxmad. Cven mxars vuWerT versias, romlis
mixedviTac generali g. totlebeni moqmedebda ruseTi saimperatoro karis
gegmis Tanaxmad. g. totlebens davalebuli hqonda qarTlis Tavadebis
mxardaWeriT taxtidan Camoegdo erekle II da moexdina qveynis okupacia. 23
awyuridan dabrunebulma g. totlebenma qarTlis mosaxleobis
ruseTis imperatoris erTgulebaze daficeba daiwyo. es iyo saxelmwifo
gadatrialebis mcdeloba. g. totlebenis mizans qarTl-kaxeTSi samefo
xelisuflebis gauqmeba da qveynis ruseTis imperiis iurisdiqciaSi Seyvana
Seadgenda. g. totlebensa da mis mxareze myof qarTlis Tavadebs imedi
hqondaT, rom erekle II awyuridan cocxali veRar dabrundeboda, qarTvelTa
laSqaric ganadgurdeboda da samefo xelisuflebis gauqmebas win veRaravin
aRudgeboda. ruseTis saimperatoro karis mier Cafiqrebuli gegma g.
totlebenma ver ganaxorciela, radgan erekle II-m aspinZis brZolaSi
gaimarjva da laSqarTan erTad swrafad dabrunda TbilisSi. amave mizeziT
saxelmwifo gadatrialebis gegmis bevri mniSvnelovani detali dRes
CvenTvis ucnobia. 24
sadReisod Cvens xelT arsebuli masalidan ruseTis saimperatoro
karis mier Cafiqrebuli saxelmwifo gadatrialebis Taobaze Semdegi
daskvnebis gakeTeba SeiZleba:
1. qarTlis mefis Teimuraz II-isa da kaxeTis mefis erekle II-is
prouli orientacia, mefeebis kargi urTierToba nadir-SahTan, adil-SahTan,
qerim-xanTan, cxadia, xels ar aZlevda ruseTis saimperatoro kars.
proiranul orientacias erekle II arc Teimuraz II-is gardacvalebis (1762
w.) Semdeg cvlida. marTalia, erekle II ruseTis winaSe zogierT daTmobebze
midioda, magram 1765 wels mefe sastikad gausworda ruseTis waqezebiTa da
TanadgomiT organizebul qarTlis Tavadebis SeTqmulebas (paata
batoniSvilis SeTqmulebas), romlis mizans qarTlSi rusuli orientaciis
bagrationebis (qarTlis bagrationebis) dabruneba warmoadgenda.
2. ruseT-osmaleTis omis dawyebis droisaTvis (1768 w.) erekle II-is
politika imdenad aSkarad proiranuli iyo, rom rusi politikosebi da
diplomatebi osmaleTis winaRmdeg omSi qarTl-kaxeTis samefos Cabmas
saeWvod, saZnelo saqmed miiCnevdnen. saqme is iyo, rom osmaleTis winaRmdeg
omSi qarTl-kaxeTis samefos Cabma, rac ruseTTan samxedro-politikuri
kavSiris dadebas niSnavda, did ukmayofilebas gamoiwvevda iranSi.
3. ruseTis saimperatoro kari SiSobda, rom proiranuli
orientaciis qarTl-kaxeTis mefes imereTis mefe solomon I ar
daerwmunebina osmaleTis winaRmdeg omSi Cabmidan momdinare did safrTxesa
23
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 46-47.
24
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 47-48.
11
da neitralitetis dacvis gonivrulobaSi. Tu erekle II da solomon I
osmaleTis winaRmdeg omSi ar Caebmebodnen, osmalebs saSualeba miecemodaT
samxreT kavkasiaSi ganlagebuli jarisa da artileriis nawili CrdiloeT
SavizRvispireTSi gadaesrolaT, sadac omis bedi wydeboda.
4. 1768-1769 wlebisaTvis Seqmnil viTarebaSi qarTl-kaxeTis mefis
erekle II-is taxtidan Camogdebis Taobaze ruseTis saimperatoro karis mier
miRebul gadawyvetilebaSi araferi iyo moulodneli da aralogikuri. am
xelsayrel moments, cxadia, ruseTi xelidan ar gauSvebda _ jaris
Semoyvana saqarTveloSi yovelTvis xom ar iqneboda SesaZlebeli.
5. erekle II-m ruseTis saimperatoro karis gegmebi ver amoicno,
Tumca daeWvebisaTvis faqtebi sakmoze meti hqonda.
6. g. totlebenis, erekle II-isa da solomon I-is SeTanxmebiT
qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli laSqari mtkvris xeobiT unda
daZruliyo axalcixis dakavebis mizniT. axalcixis dakaveba strategiuli
TvalsazrisiT yovelmxriv gamarTlebuli iyo. erekle II-isTvis axalcixis
dakaveba imitomac iyo xelsayreli, rom War-belaqanSi Cabudebul da
kaxeTsa da qarTlSi moTareSe lekebs TavSesafari aRar eqnebodaT. amasTan
erTad, erekle II-m Secdoma dauSva axalcixeze laSqrobis marSrutis
SerCevisas. umjobesi iqneboda axalcixeze laSqroba imereTidan samcxeSi
mimavali gzebis gamoyenebiT momxdariyo. imereTSi rusis jaris dabanakeba
da iqedan osmaleTis winaRmdeg saomari operaciebis dawyeba daaSinebda
guriisa da samegrelos mTavrebs, romlebic imereTis mefes eurCebodnen.
1768-1770 wlebisTvis solomon I-is mdgomareoba imdenad meryevi iyo, rom 1770
wlis mart-aprilSi mefem erekle II-isa da g. totlebenis dasaxmareblad
qarTlSi jari ver gamoagzavna. aseT mZime viTarebaSi imereTSi ruseTis
jaris Sesvlas da imereTidan axalcixeze galaSqrebas didi politikuri
mniSvneloba eqneboda. Tu maincadamainc aucilebeli iyo axalcixeze
aRmosavleT saqarTvelodan laSqroba, maSin gacilebiT ukeTesi iqneboda
qarTvelTa da rusTa gaerTianebuli jari Tbilisidan javaxeTis gavliT
SeWriliyo samcxeSi da daekavebina axalqalaqi, xerTvisi, axalcixe da
awyuri. imereTidan an javaxeTidan samcxeSi SeWra xels ar aZlevda g.
totlebens, mas erekle II-is winaaRmdeg qarTlis Tavadebis mxardaWeris
imedi hqonda.
7. vin uWerda mxars g. totlebens qarTlis Tavadebidan zustad
cnobili ar aris. dadasturebulia, rom erekle II-is winaaRmdeg
SeTqmulebaSi aqtiurad iyo CarTuli ori Tavadi _ daviT qsnis erisTavi da
zaal orbeliani. 1770 wels aspinZis brZolaSi gamarjvebis Semdeg, erekle
II-m ruseTSi elCoba miavlina. elCobis erT-erT wevrs zaal orbelians,
rodesac Seutyvia, rom ekaterine II ukmayofilo iyo erekle II-is politikiT,
ruseTis sagareo saqmeTa kolegiaSi ganucxadebia: ,,Tu mefe (ekaterine II _
v.g.) erekles uwyreba, an russ visme uboZos qveyana an solomonsao.” rogorc
12
vxedavT zaal orbeliani erekle II-is taxtidan Camogdebis uSedego
mcdelobis Semdegac ki ar wyvetda brZolas.
8. ruseTis saeqspedicio korpusis oficrebma generali g.
totlebenis moRalaturi moqmedeba imTaviTve SeniSnes da protesti
gamoTqves. amaSi moulodneli araferi iyo _ g. totlebenis saqcieli
seriozuli eWvebis aRmZvreli iyo. oficrebis protests Sedegi ar
mohyolia, radgan g. totlebeni ruseTis saimperatoro karis mier
SemuSavebuli gegmis mixedviT moqmedebda, oficrebma ki, cxadia, es ar
icodnen.
9. erekle II-s pirveli eWvi g. totlebenis mimarT sadgerSi gauCnda.
erekles rCevis miuxedavad g. totlebenma rusuli saeqspediqio korpusis
naxevari da eqvsi qvemexi sadgerSi datova. awyurTan rusebs sul 8 savele
qvemexi hqondaT. es qvemexebi sadgeridan awyurisaken qarTvelebma gadaitanes.
ratom datova g. totlebenma jaris naxevari da eqvsi qvemexi sadgerTan?
cxadia, g. totlebeni awyuris cixis aRebas arc apirebda. mis mizans
Seadgenda erekle II-isa da qarTvelTa laSqris mtkvris xeobaSi Setyueba,
awyuris aRebisTvis brZolis dawyeba da Semdgom qarTvelTa brZolis velze
mitoveba. g. totlebens sakmaod kargi sabrZolo gamocdileba hqonda, man
SesaniSnavad icoda Tu ra mZime mdgomareobaSi aRmoCndeboda rusTagan
moulodnelad mitovebuli qarTvelTa laSqari. g. totlebenis gegmis
mixedviT, erekle II brZolaSi unda daRupuliyo, unda ganadgurebuliyo
qarTvelTa laSqris ZiriTadi nawili. amis Semdeg rusis jari advilad
daikavebda qarTlis strategiul punqtebs da moRalate Tavadebis
daxmarebiT mosaxleobas ruseTis imperatoris erTgulebaze daaficebda.
Crdilo kavkasiidan saqarTveloSi gadmosasvleli gza am droisaTvis ukve
gaxsnili iqneboda da saWiroebis SemTxvevaSi damatebiTi jaris gadmoyvana
ar gaWirdeboda.
10. sadReisod Cvens xelT arsebuli masalebidan ar dgindeba ra
gegmebi hqonda ruseTs qarTl-kaxeTSi SeTqmulebis warmatebis SemTxvevaSi _
qarTl-kaxeTis samefo uqmdeboda da uSualod uerTdeboda ruseTs, Tu
erekle II-is nacvlad taxtze rusuli orientaciis bagrations (qarTlis
bagrations) aiyvandnen. ar iyo gamoricxuli qarTlis Tavadebis ocnebis
asrulebac _ qarTlis kvlav calke samefod gamoyofa.
11. ruseTis saimperatoro karis gegma ver ganxorcielda _
SeTqmuleba CaiSala. aspinZis brZolidan dabrunebulma erekle II-m g.
totlebenis moqmedeba aRkveTa. ruseTis saeqspedicio korpusi imereTSi
gadavida.
12. erekle II-is winaaRmdeg mowyobil SeTqmulebas ukvalod mainc
ar Cauvlia. erTis mxriv, erekle II mixvda, rom proiranul orientacias
ruseTi aRar apatiebda da xelsayreli momentis dadgomisTanave misi
taxtidan Camogdebas isev Seecdeboda. Tu erekle II mefobas saerTod ar
13
dakargavda, qarTlis kvlav calke samefod gamoyofa da iq ruseTis
erTguli bagrationebis (qarTlis bagrationebis) gamefeba iranis
dasustebis SemTxvevaSi ruseTs ar gauWirdeboda. meores mxriv, erekle II
SiSobda, rom qarTl-kaxeTis samefos ruseTis imperiasTan samxedro-
politikuri kavSiriT ganawyenebuli irani da osmaleTi qarTl-kaxeTis
mefes aRar endobodnen. erekle II-s arCevani cudsa da uaress Soris unda
gaekeTebina. 25
1770-1771 wlebi gardatexis periodia qarTl-kaxeTis samefosa da
saerTod mTeli saqarTvelos (mTeli kavkasiisac!) istoriaSi. erekle II-m
prorusuli orientacia arCia da misi realizebis gzebis Ziebas Seudga.

***

qarTl-kaxeTis samefosa da ruseTis imperiis xelSekruleba

(georgievskis traqtati) momzadda da daido imxanad moqmedi saerTaSoriso
normebis sruli dacviT.
ruseTis imperiis mfarvelobaSi qarTl-kaxeTis samefos miRebis
sakiTxi ekaterine II-is winaSe erekle II-m oficialurad 1772 wels daayena.
1771 wlis 30 dekembers qarTl-kaxeTis mefem erekle II-m
umniSvnelovanesi gadawyvetileba miiRo. am dRes mefem TbilisSi xeli
moawera ruseTis imperator ekaterine II-Tvis gasagzavn dokuments _
xelSekrulebis proeqts, romlis mixedviTac qarTl-kaxeTis samefo ruseTis
imperiis mfarvelobaSi Sesvlas iTxovda. qarTl-kaxeTis samefo, ruseTis
imperiis mfarvelobaSi Sesvlisas, sxva pirobebTan erTad, umaRlesi saero
da saeklesio xelisuflebis ,,ucvalebelad” da ,,mouSlelad” SenarCunebas
iTxovda. samefo xelisuflebis Taobaze xelSekrulebis proeqtSi
vkiTxulobT: ,,kualad viTac Zvelad yofila Cvenis Camomavlobis mefoba,
viTxovT Tqvenisa didebulebis mowyalebisa gamo, egreTve saukunod
ucvaleblad egos...” peterburgSi xelSekrulebis proeqtis es adgili ase
Targmnes: ,,Из давных еще лет предки наши восприяли царское достоинство и
находились царями. Из милосердия Вашего Величества всенижайше прошу дозволить и
нам на вечныя времена находиться на таком же основании …“ 26 aseve mkafio da
savsebiT naTeli iyo erekle II-is Txovna umaRlesi saeklesio
xelisuflebis SenarCunebis Taobaze: ,,msgavsadve kaTolikozica wessave
Tvissa egos mouSlelad”. (rusul TargmanSi: ,,Каталикос оставатсья имеет

25
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 48-53.
26
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 59, 61.
14
всегда в своем достоинстве без всякой перемены”). 27 rogorc vxedavT qarTl-
kaxeTis mefe iTxovda bagrationTa dinastiiT saTaveSi samefo
xelisuflebis ucvlelad SenarCunebas, aseve samociqulo marTlmadidebeli
eklesiis umaRlesi ierarqis _ kaTolikos-patriarqis Tavis uflebebSi
ucvlelad datovebas.
ruseTis mfarvelobaSi Sesvlis pirobad erekle II aseve ayenebda: 1)
qarTl-kaxeTis samefos dacvis mizniT, rusTa oTxi aTasiani korpusis
gamogzavnas; 2) yirimis saxanos teritoriaze osmalTa tyveobisagan
Tavdaxsnil qarTvelTa samSobloSi Tavisuflad dabrunebis
uzrunvelyofas; 3) qarTl-kaxeTis jaris Sesanaxavad ruseTis imperiis
xazinidan sesxis micamas; 4) ruseT-osmaleTis omis (igulisxmeba imxanad
mimdinare 1768-1774 wlebis omi) damTavrebis Semdeg zavis dadebisas
,,axalcixis qveyana” (e.i. samcxe-saaTabago) ar unda darCeniliyo osmaleTis
SemadgenlobaSi, ,,vinaidgan saqarTvelos miwa aris da qarTuli ena aqusT
da mravalni qristianeni arian imaTSi, da sxuanica axalni gardaqceulni
arian mahmadianobazed.” (rusul TargmanSi: ,,ибо сия провинция принадлежит
Грузии и на грузинской земле лежит, обыватели тамошние имеют грузинской язик, и
многие из них поныне христианами находятся, а некоторыя не в давных временах
зделались магометанами.”) 28
1722 wlis 6 ianvars, anu xelSekrulebis proeqtze xelmoweridan
erTi kviris Semdeg, mcxeTaSi xelmoweril iqna meore dokumenti _ qarTl-
kaxeTis samefo saxlis piroba ruseTis imperators. xelSekrulebis
proeqtisgan gansxvavebiT, romelsac xels mxolod erekle II awerda, samefo
saxlis pirobas xels awerdnen: mefe erekle II, dedofali darejani,
kaTolikos-patriarqi anton I, batoniSvilebi: giorgi, levani, iuloni da
vaxtangi. qarTl-kaxeTis samefo saxli pirobas debda, rom ruseTis
imperatoris mfarvelobaze uars arasodes ityoda, ris Taobazec fics
debda: ,,es yovlad Zliersa RmerTsa da cxovelmyofelsa jvarsa da
wmindasa saxarebasa zeda ficiT damimtkicebia da TviT xeliTa CemTa
damiweria da egreTve saxleulTa CemTa xelmoweriT da dabeWdviT mtkice
miyofia.” (rusul TargmanSi: ,,и утверждаем клятвою нашею пред всемогущим
богом, пред святым евангелем и пред животворящим его крестом, и собственною мою
рукою писал я сие прошение, и как я, так и все из фамилии моей каждой порознь
своеручно свое имя подписали и порознь каждой приложили к сей присяге чернильную
печать с изображением наших имян”). 29
xelSekrulebis proeqti qarTl-kaxeTis samefos ruseTis imperiis
mfarvelobaSi Sesvlis Taobaze (1771 wlis 30 dekemberi) da qarTl-kaxeTis
samefo saxlis piroba ruseTis imperators (1772 wlis 6 ianvari)

27
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 59, 61.
28
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 60, 62.
29
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 63, 64.
15
peterburgSi 1772 wels Caitanes kaTolikoz-patriarqma anton I-ma da levan
batoniSvilma. imavdroulad ruseTis imperators mfarvelobaSi miRebas
sTxovda imereTis mefe solomon I.
ruseTis saimperatoro karze didxans ifiqres erekle II-isa da
solomon I-is Txovnaze. 1782 wlis miwurulsa da 1783 wlis damdegs (zusti
TariRi ucnobia) ekaterine II-is mdivanma (1775 wlidan) da imperiis sagareo-
politikuri uwyebis faqtobrivma xelmZRvanelma (1783 wlidan) aleqsandre
bezborodkom kavkasiis xazis ufross grigol potiomkins werilobiT
acnoba ekaterine II-is azri qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebTan
dasadebi xelSekrulebebis (traqtatis) Taobaze. evropis saxelmwifoebTan
poloneTis teritoriis, xolo osmaleTTan CrdiloeT SavizRvispireTis
gamo garTulebuli mdgomareobis pirobebSi ekaterine II-s sifrTxile
gamouCenia da ubrZanebia: ,, ... daidos qarTvel mefeebTan samokavSireo
traqtati, nu uwodebT maT qveSevrdomebs, uwodeT _ mokavSireebi, romlebic
imyofebian ruseTis imperiis mfarvelobaSi” (dedanSi: ,, ... заключить с
Грузинскими Царями союзный трактат, не именуя их подданными, но союзниками, от
Империи всероссииской покровительствуемыми.”) imavdroulad, ekaterine II
kategoriulad moiTxovda ereklesa da solomons SeewyvitaT urTierToba
avstriis imperatorTan, aseve sxva qristianul saxelmwifoebTan (dedanSi:
,,Откллонить всякое их знакомство с императором (igulisxmeba avstriis
imperatori _ v.g..) и с другими христианскими державами”). ekaterine II
sagangebod mianiSnebda, rom erekle II-sa da solomon I-s avstriis
imperatorisaTvis werilic ki ar unda gaegzavnaT (dedanSi: ,,да и писем к
императору не посылать”). 30 amrigad, ekaterine II-m mfarvelobiTi
xelSekrulebis dadebis pirobad wamoayena iseTi moTxovna, romelic
laxavda qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebis suverenitets _ erekle II-
sa da solomon I-s avstriis imperatorTan da sxva qristian xelmwifeebTan
diplomatiuri urTierToba (mimowerac ki!) aekrZalaT.
sainteresoa ekaterine II-is kidev erTi piroba: g. potiomkins unda
daemyarebina mSvidoba qarTl-kaxeTis mefe erekle II-sa da imereTis mefe
solomon I-s Soris. mefeebs Soris kvlav uTanxmoebis warmoSobis
SemTxvevaSi arbitris roli ruseTs unda Seesrulebina (dedanSi: ,,Ея
Величество изволила примечать, не нужен ли под вашим руководствам мир между
царями Ираклием и Соломоном постановить ясный и точный, учиняя себя как
ручателем оного, так и арбитром в случае взаимных вновь жалоб”). 31 am pirobis
wamoyenebis mizani sruliad naTelia: ruseTi ecdeboda erekle II-isa da
solomon I-is uTanxmoebis gamZafrebas da Semdeg amRvreul wyalSi Tevzis
daWeras _ qarTvel mefeTa dapirispirebaSi arbitris rolis Sesrulebas.

30
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 64-65.
31
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 64.
16
 a. bezborodkos mier g. potiomkinisadmi gagzavnili werilidan
irkveva, rom ekaterine II-s azri ar gamoiuTqvams qarTl-kaxeTis samefoSi
eklesiisa da kaTolikos-patriarqis uflebrivi mdgomareobis Taobaze.
samagierod, am sakiTxs Seexo a. bezborodko. igi g. potiomkins werda:
qarTl-kaxeTis kaTolikosi ruseTis eklesiis umaRles ierarqTa Soris
daikavebs adgilso (dedanSi: ,,архиепископа же католикоса _ то ему соборнаго,
поставить степенем в Российской церкви между первыми”). 32 am SemTxvevaSi
yuradRebas ipyrobs ,,siaxle” kaTolikos-patriarqis, uZvelesi
avtokefaluri eklesiis saWeTmpyroblis, moxseniebaSi: ,, архиепископа же
католикоса.” es imas niSnavda, rom mcxeTis uZvelesi sapatriarqo taxtis
mpyrobeli, samociqulo marTlmadidebeli eklesiis umaRlesi ierarqi
arqiepiskoposs (mTavarepiskoposs) gautoles. es a. bezborodkos SemTxveviT
ar gaukeTebia. imave werilSi a. bezborodko aRniSnavda, rom qarTveli
samRvdeloebis ruseTis eklesiis sinodisaTvis daqvemdebarebiT moixsneboda
saqarTveloSi kaTolikuri eklesiis samisionero moRvaweobidan momdinare
safrTxe (dedanSi: ,,Когда по духовенству они привязяны будут к Синоду, то по сему
примеру и римское духовенство от России же получать будет, а сим кончится сношение
с императором, (Австрийским _ В. Г.) которому причиною мисионарии”). 33 a.
bezborodko am SemTxvevaSic srulad garkveul mizans isaxavda. ruseTis
saimperatoro karisaTvis da ruseTis eklesiis sinodisaTvis kargad iyo
cnobili kaTolikos-patriarq anton I-is evropuli orientaciis Taobaze, mis
axlo urTierTobaze saqarTveloSi myof kaTolike misionerebTan. cxadia,
ruseTi dainteresebuli iyo saqarTveloSi kaTolikuri eklesiis misiebis
SewyvetiT. es garkveulwilad Seaferxebda erekle II-is mxridan Seaferxebda
dasavleT evropaSi samxedro-politikuri mokavSiris Ziebis saqmes,
saqarTveloSi evropuli ganaTlebisa da mecnierebis miRwevebis
gavrcelebas.
1783 wlis 24 ivliss Crdilo kavkasiis rusuli simagre
georgievskSi daido traqtati (xelSeruleba) ruseTis imperiasa da qarTl-
kaxeTis samefos Soris. preambulis mixedviT traqtati iyo ,,megobrobiTi
xelSekruleba” (rusul dedanSi: ,,дружественный договор”), qarTl-kaxeTis
samefo cnobda ruseTis imperatoris ,,umaRles xelisuflebasa da
mfarvelobas” (rusul dedanSi: ,,верховную власть и покровительство”). 34
georgievskis traqtatis pirveli muxlSi aniSnulia: erekle II misi
da memkvidreebis saxeliT sazeimod acxadebda, rom amieridan samudamod
uars ambobda ecno iranis an romelime sxva qveynis xelmwifis uzenaesi
xelisufleba da mfarveloba, garda ruseTis imperatorisa da misi
memkvidreebisa: ,,viTarmed ara Seracxs igi TÂs zeda da menaculeTa TÂsTa

32
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 64-65.
33
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 65.
34
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 67, 73-74.
17
zeda sxuasa TÂTmpyrobelTa TÂnier uzenaesisa ჴelmwifebisa da
mfaruჱlobisa misisa imperatorebis didebulebisa da maRalTa misTa
memkvidreTa da menaculeTa saimperatoroჲsa taxtisa...” (rusul dedanSi: ,,что
он не признает над собою и преемниками иннаго самодержавия, кроме верховной
власти и покровительства Ея Императорскаго Величества и Ея Высоких наследников и
преемников престола”…) 35
traqtatSi asaxva ver pova ekaterine II-is kategoriulma moTxovnam
avstriis imperatorTan da sxva qristian xelmwifeebTan qarTl-kaxeTis
samefos mxridan urTierTobis gawyvetis Taobaze. rogorc Cans, sabolood
ekaterine II moerida aseTi moTxovnis xelSekrulebaSi Setanas, radgan
qristian xelmwifeebTan urTierTobisas igi uxerxul mdgomareobaSi
Caagdebda ruseTis saimperatoro kars.
traqtatis meore muxlSi aRniSnulia, rom ruseTis imperatori misi
da memkvidreebis saxeliT pirobas debda samudamo mfarveloba gaewia
qarTl-kaxeTis samefosaTvis da qveynis teritoria daecva gareSe
mtrebisagan: ,,...didebuleba misi aZlevs imperatorebrsa Tavs-mdebobasa TÂssa
mrTlad (da daukleblad) dacuasa zeda awindelTa samflobeloTa misisa
uganaTlebulesobisa mefisa irakli TeimurazoviCisaTa...” (rusul dedanSi:
,,Ея Величество дает Императорское свое ручательство на сохранение целости
настоящих владений Его светлости Царя Ираклия Теймуразовича”). 36
traqtatis mesame muxli adasturebda, rom ruseTis mfarvelobaSi
Sesul qarTl-kaxeTis samefoSi SenarCunebul iqneboda erekle II-isa da misi
memkvidreebis mefoba. axali mefis taxtze asvlas samefo niSnebis
(investituris) gamogzavniT adasturebda ruseTis imperatori: ,,ჴsenebulni
igi mefeni odes-igi miiwevian memkÂdreobiT samefosa zeda maTsa, mswrafl
auwyebden amisTvis karsa saimperatorosa ruseTisasa da iTxovden despanTa
TÂsTa mier samefosa zeda TÂssa imperatorebrsa damtkicebasa
investiturisa weriliTa...” (rusul dedanSi: ,,постановлено, что помянутые Цари,
вступая наследственно на царство их, имеют тотчас извещать о том Российскому
Императорскому Двору, испрашивая чрез посланников своих Императорскаго на
царстве подтверждения с инвеститурою”) 37
traqtati ar exeboda erekle II-is uflebas qveSevrdomebze,
centralur da adgilobriv mmarTvelobas, qarTuli samarTlisa da
sasamarTlo sistemas, zoma-wonis erTeulebs, jaris organizacias da a.S.
qarTl-kaxeTis mefis qveSevrdomi ar xdeboda ruseTis imperiis qveSevrdomi.
traqtatis meeqvse muxlSi aRniSnulia, rom ruseTis imperatori: ,,Sinagansa
xelmwifebisa da mmarTvelobisa Tana SeuRlvilsa msjavrsa da samarTalsa

35
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 68, 74.
36
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi.fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 68, 74.
37
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 68, 74.
18
da Sekrebasa misacemelisa xarkisa daanebes missa uganaTlebulesobasa
mefesa srulsa Sina nebasa” (rusul dedanSi: ,,Власть, со внутренным
управлением сопряженную _ суд и расправу и збор податей предоставить его светлости
царю в полную его волю и пользу”). 38 ruseTis imperatori aseve valdebulebas
iRebda, rom misi samxedro da samoqalaqo moxeleebi ar Caereodnen qarTl-
kaxeTis saSinao saqmeebSi (rusul dedanSi: ,,зарещая своему военному и
гражданскому начальству вступатсья в какия-либо распоряжения”). 39 am
TvalsazrisiT sainteresoa aseve traqtatis meSvide muxli. qarTl-kaxeTis
mefes moxelis Tanamdebobaze daniSvnisas unda gaeTvaliswinebina
kandidatis damsaxureba ruseTis winaSe: ,,raTa usakuTresad aCuenosmca
udidesobai msaxurebisaTvis ruseTis imperiisa” (rusul dedanSi: ,,оказывать
уважение на заслуги пред Всероссийскою Империею”). 40 cxadia, am moTxovnis
traqtatSi Setana politikuri mosazrebiT iyo nakarnaxevi. ruseTis
saimperatoro karze kargad uwyodnen, rom erekle II-is qveSevrdomTa
(TavadTa da aznaurTa) Soris yvela prorusuli orientaciis ar iyo.
traqtatis meSvide muxli ruseTis saimperatoro kars garantias aZlevda,
rom qarTl-kaxeTis samefo karze ar dawinaurdebodnen prorusuli
orientaciis mowinaaRmdegeni. meSvide muxli, cxadia, zRudavda qarTl-
kaxeTis mefis suverenul uflebebs.
georgievskis traqtatSi ver aisaxa erekle II-is mier SemuSavebul
xelSerkulebis proeqtSi (1771 wlis 30 dekemberi) Setanili moTxovna
kaTolikos-patriarqis uflebebis ucvlelad (,,mouSlelad”) datovebis
Taobaze. traqtatis merve muxli, romelic qarTl-kaxeTis eklesiasa da
kaTalikos-patriarqs exeba, TiTqmis mTlianad a. bezborodkos mosazrebis
mixedviT Camoyalibda. mcxeTis uZvelesi sapatriarqo taxtis mpyrobeli,
kaTolikos-patriarqi anton I xdeboda ruseTis marTlmadidebeli eklesiis
uwmidesi sinodis wevri da sinodis wevr mRvdelmTavarTa Soris ikavebda
merve adgils tobolskis arqiepiskoposis Semdeg. merve muxlSi
vkiTxulobT: ,,inebebs misi igi didebulebai, viTarmed kaTolikozsa anu
umTavressa arxiepiskopossa maTsa, raTa aqundes adgili ricxuTa Soris
ruseTisa mRvdelT-mTavaTasa merues Sina xarisxsa, ese igi aris Semdgomad
tobolskisa” (rusul dedanSi: ,,чтоб католикос, или начальствующий архиепископ
их, состоял местом в числе российских архиереев в осьмой степени, именно после
тобольскаго”). 41 1700 wlidan 1917 wlamde ruseTis eklesias patriarqi ar
hyavda, sinodis wevrebi mxolod mRvdelmTavrebi (episkoposebi,
arqiepiskoposebi, mitropolitebi) iyvnen. imxanad, anton I-is rangis
saeklesio ierarqi ruseTs ar hyolia. uZvelesi avtokefaluri eklesiis

38
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75.
39
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi.. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75.
40
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75.
41
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75.
19
saWeTmpyrobeli sinodis wevrebs _ rigiT mRvdelmTavrebs _ gautoles.
amasTan Svidi mRvdelTmTavari sinodSi anton I-ze didi pativiT
sargeblobda. es ki imas niSnavda, rom Seilaxa kaTolikos-patriarqis
Rirseba. ruseTis saimperatoro karze kargad uwyodnen, rom saqme hqondaT
uZveles samociqulo marTlmadidebel eklesiasTan da mis
saWeTmpyrobelTan. amitom iyo, rom, merve muxlis ZaliT, ori qveynis
eklesiaTa Soris urTierToba unda garkveuliyo calke xelSekrulebiT:
,,amisTvis ukue daiwerebis sxua artikuli” (rusul dedanSi: ,,о том составится
особливый артикул”). aseTi xelSekruleba aRar dadebula. 42
traqtatis ZiriTad teqstTan (preambula da cameti muxli) erTad
damoukidebel dokumentad gaformda (calke moewera xeli) saidumlo
muxlebs (oTx muxls) anu, ,,separatisa artikulebs” (rusul dedanSi:
,,сепаратные артикулы”). 43
aRsaniSnavia, rom pirvel separatul (calke) anu saidumlo muxlSi
asaxva hpova ekaterine II-is moTxovnam. erekle II megobrul urTierTobaSi
unda darCeniliyo solomon I-Tan, xolo mefeebs Soris uTanxmoebis
warmoSobis SemTxvevaSi, arbitris rols Seasrulebda ruseTis imperatori,
romlis gadawyvetilebasac erekle II unda damorCileboda: aw da Semdgomad
Seracxs misisa imperatorebisa didebulebasa sruliad meSuamavled da
ganagdebs misisa mier uzenaesisa ganCinebisa anu ganCenisa ver gulisჴmis-
sayofelTa SfoTTa Soris orTa amaT mflobelTa ufros yovlisa
molodebisa gamosrulTa” (rusul dedanSi: ,,ныне и впредь признает ея
императорское величество совершенным арбитром, подвергая распри и недорозумения
между двумя владетелями, паче всякаго чаяния происходящия, ея верховному
решению”). 44 cxadia, pirveli separatuli muxli laxavda, rogorc erekle II-
is, ise solomon I-is suverenul uflebebs da amave dros ruseTs
saSualebas aZlevda Careuliyo qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebis
urTierTobaSi.
meore separatuli muxli gvauwyebs: ,,dacvisaTvis samflobeloisa
qarTlisa da kaxeTisa yovliT kerZo Sexebisagan mezobelTasa da
simtkicisaTvis mxedrobisa misisa uganaTlebulesobisa mefisa, didebuleba
imperatorebisa misisa aRuTqUams Senaxuad samflobeloTa Sina mefisaTa
orsa srulsa batalionsa queiTsa oTxiTa zarbazniTa” (rusul dedanSi:
,,Для охранения владении картлинских и кахетинских от всякаго прикосновения со
стороны соседей и для подкрепления войск Его Светлости Царя на оборону Ея

42
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 69, 75.
43
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70-71,
76-77.
44
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70, 76.
20
Императорское Величество обещает содержать в областях Его два полные баталиона
пехоты с четырьмя пушками”). 45
mesame separatuli muxlis ZaliT ruseTi valdebuli iyo omis
SemTxvevaSi damatebiTi daxmareba aRmoeCina qarTl-kaxeTis samefosaTvis da
misi mteri orive qveynis mtrad Seeracxa: ,,dasduas hazri SewevnisaTvis
TqmulTa maT queyanaTa da win-aRdgomisa mterTasa moqmedebisaTvis,
romelica ara sxuebr, aramed viTarca saerTod mtrad Seracxuad saTanado
ars” (rusul dedanSi: ,,согласить и положить на мере о защищении означенных
земель и о действии против неприятеля, который не инако как за общаго врага
разумеем быть должен”). 46
meoTxe separatuli muxlis ZaliT ruseTi valdebuli iyo omis
SemTxvevaSi (igulisxmeboda omebi iranTan da osmaleTTan) qarTl-kaxeTis
samefos daxmareboda iaraRiT, amasTan erTad, sazavo molaparakebis dros,
unda ecada raTa qarTl-kaxeTis samefosaTvis daebrunebina winaT mterTagan
warTmeuli teritoriebi: ,,raTa drosa brZolisasa ixmarosca yoveli
SemZleblobai mecadinobisa RoniTa saWuruelisaTa, xolo drosa
mSvidobisasa dazavebisa mier ukmo-qcevisaTvis queyanasa da adgilTa
mterTagan qonebulTa da Zueladve samefoisa mimarT qarTlisa da kaxeTisa
SeracxilTa, eseni ukue daSTebian samflobelod muneburTa mefeTa” (rusul
dedanSi: ,,в случае войны употребить всевозможное старание пособием оружия, а в
случае мира настоянием о возвращении земель и мест, издавна к царству
Карталинскому и Кахетинскому принадлежавших, кой и останутся во владении царей
тамошних”). 47
georgievskis traqtatTan erTad aseve calke damoukidebel
dokumentad gaformda ficis nimuSi (saxe), romelic erekle II-s unda mieRo
traqtatis ratifikaciis Semdeg. dokumenti iwyeba ase: ,,saxe, romlisaebr
uganaTlebulesoba misi mefe qarTlisa da kaxeTisa irakli TeimurazoviCi
hyofs ficiTsa aRTqmasa erTgulebasa zeda misisa imperatorebis
didebulebisasa TviTmpyrobelisa yovlisa ruseTisasa da aRsarebasa
mfaruelobisa da uzenaesisa xelmwifebisa imperatorTasa mefeTa zeda
qarTlisa da kaxeTisaTa” (rusul dedanSi: ,,Образец, по которому Его Светлость
Царь Карталинский и Кахетинский Ираклий Теймуразович учинит клятвенное
обещание на верность Ея Императорскому Величеству Самодержаще Всероссийской и
на признание покровительства и верховной власти всероссийских Императоров над
царями карталинскими и кахетинскими”). 48 amrigad, ficis nimuSSic (saxeSic)
dadasturebulia qarTl-kaxeTis mefeebisa (da, cxadia, samefos) arseboba.

45
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, , gv. 71, 77.
46
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi.fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 71, 77.
47
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 71, 77.
48
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 71-72,
77-78.
21
 georgievskis traqtati daido imxanad saerTaSoriso
urTierTobebSi miRebuli yvela wesis dacviT (mxareebis mier traqtatis
proeqtebis Sedgena da ganxilva, traqtatis teqstis momzadeba,
sruluflebiani delegaciebis daniSvna, molaparakeba, traqtatis saboloo
teqstis SeTanxmeba da xelmowera, traqtatis ratifikacia da gamoqveyneba).
am TvalsazrisiT sainteresoa traqtatis meTormete muxli. marTalia
traqtati ,,saukunod” samudamod (rusul dedanSi: ,,на вечныя времена”) 49
ideboda, magram Tu masSi urTierTsasargeblo cvlilebebis Setana iqneboda
saWiro, es unda momxdariyo orive mxaris TanxmobiT: ,,ukeTu ganxilul
iqmnes raime saWirod Secualebad, anu darTuad urTierTisaTvis
sargeblisa, aqus mas adgili orTave kerZoTa Tanxmobisa” (rusul dedanSi:
,,оное да возымеет место по обостороннему соглашению”). 50
1783 wlis agvistos Sua ricxvebSi elCebi saqarTveloSi
dabrundnen. imave wlis 20 agvitos ereklem traqtatze xelmoweris
aRsaniSnavad sazeimo ceremoniali gamarTa, zeimze polkovniki sergei
burnaSovic miiwvia. 9 saaTze xalxi sionis taZarTan Seikriba, xolo 11
saaTze mefe ufliswulebiTa da didebulebiT movida. wirva gadaixades.
Semdeg mefem wveuleba gamarTa, misces saluti. 1783 wlis agvistoSi
traqtatis dedani peterburgSi Caitanes. igi moiwones da gankarguleba
gasces teqstis dabeWdvis Taobaze. traqtatis ZiriTadi teqsti _ 13 muxli _
male stamburi wesiT daibeWda rusulad `qveyanaSi gamosacxadeblad~. igi
ruseTis saelCoebsac gaugzavnes ucxoeTSi. 1783 wlis 21 seqtembers
ekaterine II-m moaxdina georgievskis traqtatis, anu, rogorc igi werda,
`megobrobis xelSekrulebis~ ratifikacia da dokumenti saqarTveloSi
gamogzavnes. 1783 wlis oqtomberSi ruseTis jaris ori batalioni, rogorc
es traqtatiT iyo gansazRvruli, saqarTveloSi Semovida. 1783 wlis
dekemberSi polkovniki v. tamara peterburgidan georgievskSi Cavida,
saidanac 26 dekembers generalma pavle potiomkinma igi traqtatis
ratificirebuli rusuli teqstiT, samefo niSnebiTa da saCuqrebiT
Tbilisisaken gamoistumra. 1784 wlis 17 ianvars polkovniki v. tamara
TbilisSi Camovida da 22 ianvars erekles warudga. 24 ianvars erekle II-m
traqtatis ratifikacia moaxdina (saratifikacio sigels xeli moawera), 25
ianvars rusi moxeleebis (s. burnaSovisa da v. tamaras) TandaswrebiT
ruseTis erTgulebis ficic miiRo, ris Semdeg vaxtang batoniSvilma da
polkovnikma v. tamaram saratifikacio sigelebi gacvales, xolo i.
bagrationma da g. WavWavaZem damatebiTi muxli gaucvales polkovnik v.
tamaras. 51

49
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70, 76.
50
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 70, 76.
51
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 21-22.
22
 saqarTveloSi adre gamogzavnili polkovniki sergei burnaSovi,
romelmac 1783 wlis noemberSi ruseTis jaris 2 batalionic Caibara, 1784
wlis 25 ianvridan oficialurad Seudga saqarTveloSi ruseTis mTavrobis
warmomadgenlis funqciis Sesrulebas. 1784 wlis 29 ianvars erekle II-m
qarTl-kaxeTis samefos warmomadgenlad ruseTis samefo karze Tavadi
garsevan WavWavaZe daniSna. 52
georgievskis traqtatiT dasrulda ruseTis xangrZlivi
urTierToba qarTul samefo-samTavroebTan. esaa umniSvnelovanesi mijna
saqarTvelo-ruseTis urTierTobis istoriaSi. traqtatis Sedegebi
damRupveli aRmoCnda. erekle II-m ver amoicno, rom ruseTi georgievskis
traqtatis pirobebis Sesrulebas ar apirebda. cxadia, ruseTis
saimperatoro karis samoqmedo gegma, maT Soris traqtatis arSesrulebis
gadawyvetilebac, imxanad umniSvnelovanes saxelmwifo saidumlos
warmoadgenda da misi amocnoba qarTveli diplomatebisaTvis Zalze Zneli,
praqtikulad SeuZlebeli iyo. sabolood traqtatma muslimuri samyaros
gaRizianeba gamoiwvia da ruseTisagan mitovebuli qarTl-kaxeTis samefo
ukiduresad mZime mdgomareobaSi aRmoCnda. swored amis gamo georgievskis
traqtati savsebiT samarTlianad aRiqmeba, rogorc didi strategiuli
Secdoma. saxelmwifos sagareo-politikuri kursi fasdeba realuri SedegiT.
es Sedegi ki qarTl-kaxeTis samefosaTvis damRupveli aRmoCnda. 53

52
v. maWaraZe. Ggeorgievskis traqtati. gamokvleva. dokumentebi. fotopirebi. Tbilisi, 1983, gv. 22.
53
v. guruli. saqarTvelo-ruseTis urTierToba (1483-1801). Tbilisi, 2009, gv. 50-59; v. guruli.
saqarTvelo da ruseTi. mfarvelobidan aneqsiamde. Tbilisi, 2010, gv. 100-105; v. guruli. saqarTvelo-
ruseTis urTierToba (1483-1921). Tbilisi, 2011, gv. 69-70.

23