RİSK ANALİZİ

Dr. Burçin Şeyda ÇORBA ZORLU

Ondokuz Mayıs Üniversitesi İstatistik
Bölümü

burcinseyda.corba@omu.edu.tr
burcinseydazorlu@gmail.com

1
 DERS İÇERİĞİ
1. Risk Analizine Giriş
2. Risk türleri
3. Risk Yönetimi
4. Kalitatif Risk analizi (Ön değerlendirme analizi, Olursa Ne olur…?
5. Kalitatif Risk Analzi (Checklist kullanılarak Birincil risk analizi, Risk
puanlama metodu, Tehlike ve işletilebilirlik analizi metodu (HAZOP)
6. Kalitatif Risk değerlendirme yöntemleri (SWOT analizi)
7. Kalitatif risk değerlendirme yöntemleri (İş emniyet analizi-JSA)
8. Ara sınav 2
 DERS İÇERİĞİ
9. Kantitatif risk değerlendirme yöntemleri (monte carlo simülasyonu,
markov zinciri)
10.Kantitatif risk değerlendirme yöntemleri (Bayes ağları, Karar ağacı)
11.Karma risk değerlendirme yöntemleri (matris yöntemi, Fine-Kinney
yöntemi)
12.Karma risk değerlendirme yöntemleri (Hata ağacı analizi-FTA, Olay
ağacı analizi-ETA)
13.Risk ölçütleri proje sunumu
14.Finansal risk analizinde tahvil değerleme
15.Finansal risk analizinde hisse senedi değerlemesi

3
4
1. Hafta: Risk Analizine Giriş

5
 Risk Almak

• Savaşta yağan mermi yağmuru,

o yağmurdan ürkmeyenleri ürkenlerden daha az ıslatır (Mustafa
Kemal ATATÜRK)

• Eğer yaşamında hiç başarısızlık yoksa yeteri kadar risk

almamışsın demektir.

• Risk alacak kadar cesur olmayan biri hayatta hiçbir şey

başaramaz. (Muhammed Ali)

6
 Risk Almak
Gülmek; SAF denme riskini göze almaktır.
Ağlamak ise; DUYGUSAL görünme riskini...
Birine yakınlaşmak; KENDİNİ KAPTIRMA riskini,
Duygularını açmak; KENDİNİ ORTAYA KOYMA riskini,
Hayalleri ve düşünceleri sergilemek ise;
ONLARI BAŞKASINA KAPTIRMA riskini göze almaktır.
Sevmek; KARŞILIK GÖREMEME riskini…
Yaşamak ise; ÖLME riskini göze almaktır.
Umutlanmak; HAYAL KIRIKLIĞINA UĞRAMA riskini
Çabalamak ise; BAŞARISIZ OLMA riskini göze almaktır...
Ama riskler yaşanmalıdır,
çünkü; hayatımızın en büyük riski hiç risk almamaktır.
Hiç risk almayan kişi, belki acı ve üzüntülerden korunabilir
ama büyüyemez, sevemez, değişemez, hissedemez, öğrenemez.
Garanti arayışlarıyla zincirlenmiş bir köle olarak yaşarken,
bedelini; özgürlüğünü kaybederek öder.
Sadece; riski göze alabilen kişi hürdür.
Leo F.Buscaglia 7
 Risk Nedir?
• Geniş bir çerçeve içinde tanımlandığında, planların başarısız olma
olasılığı,hatalı karar alma tehlikesi,zarar etme veya kar etmeme
gibi durumları genel olarak risk diye adlandırmak mümkündür.

• Risk:
Muhtemelen meydana gelebilecek rastgele bir olaydır ve
gerçekleşmesi durumunda organizasyonun hedefleri üzerinde
olumsuz bir etkisi olacaktır. Böylece bir risk üç unsurdan oluşur:
senaryo; oluşma olasılığı; ve gerçekleştiyse etkisinin boyutu (sabit bir
değer veya dağılım).

8
 Risk Nedir?

• Fırsat,

• Aynı zamanda meydana gelebilecek, ancak meydana gelirse,

kuruluşun hedefleri üzerinde olumlu bir etkisi olacak rastgele bir
olaydır. Böylece, bir fırsat, bir riskteki aynı üç unsurdan oluşur.

• Risk ve fırsat aynı madalyonun zıt tarafları olarak kabul edilebilir.

9
 Risk Nedir?
Tanımın
Yapıldığı RİSK Tanımı
Organizasyon
Risk Yönetimi, Yeni Hedefler üzerinde etki oluşturabilecek olayın
Zelanda, 2004 ortaya çıkma şansı
Değer meydana getiren ve mevcut değeri
COSO, ABD, 2004
azaltan ve olumsuz etkiye sahip olaylar
Birinin tehlike ile zarar görebileceğine ve ne
HSE-İngiltere kadar ciddi bir zarar gelebileceğine dair (düşük
ya da yüksek) şans
ILO Guidelines Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile
(International Labor insan sağlığına olan zararın veya yaralanmanın
Standards), 2001 şiddetinin birleşimi
Potansiyel olayların olasılığı ve etkisinin
HMT OrangeBook, UK kombinasyonundan ortaya çıkan çıktının
belirsizliği

10
 Risk Nedir?
Tanımın Yapıldığı
RİSK Tanımı
Organizasyon
TSE ISO/IEC Guide 73, 2002 Bir olayın olasılığı ile sonuçlarının şiddetinin birleşimi

TS 18001, İş Sağlığı ve Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun yol
Güvenliği Yönetim Sistemi açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının
2008 ciddiyet derecesinin birleşimi

TDK Zarara uğrama tehlikesi, riziko

6331 Sy. İSG Kanunu ve İSG

Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da
Risk Değerlendirmesi
başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali
Yönetmeliği, 2012

WHO (World Health Sonucun olumsuz olma ihtimali veya bu olasılığı

Organization), 2002 ortaya çıkaran faktör
TSE ISO/IEC 31010:2009 Belirsizliğin amaçlar üzerindeki etkisi
Risk Yönetim Enstitüsü (RMI) Bir olayın olasılığı ve şiddetinin birleşimi.
Amaçların gerçekleşmesine etki etmede ortaya çıkan
İç denetçi enstitüsü (IIA)
bir olayın belirsizliği.
11
 Risk Nedir?
• Her kelimeyi bir şekille anlatan Çince’de risk, iki şekil yan yana getirilerek
yazılır: tehlike ve fırsat. (George Bernard Shaw)
• Evrende bulunan her bir nesne, bizler için bir tehlike veya tehdit ortaya
çıkarmaktadır.
• Tehlike:
Bir kaynağa sahip olarak ortaya çıkma ihtimali olan olumsuz durumları ifade
etmektedir.
Söz konusu tehlikenin ortaya çıkması ile gerçekleşebilecek durumlar ise risk
olarak tanımlanır. Buna göre tehlike sebep, risk ise sonuçları ifade etmektedir.

12
 Risk Nedir?
Örneğin bir sekreterin bilgisayara veri girdiğini hayal edelim. Sekreterin verileri
hatalı girme tehlikesi vardır. Bu sekreterin her 1000 vuruşluk veri girişinde 1
hata yaptığını ve toplamda 1 milyon vuruşluk bir veriyi girmesi gerektiğini
varsayalım. Bu durumda tehlikenin gerçekleşme olasılığı:

olacaktır. Böylece beklenen hatalı giriş sayısı

olarak hesaplanır. Eğer her bir hatalı girişin düzeltilme maliyeti 1 TL ise
beklenen risk maliyeti 1000 TL olacaktır.
13
 Tehlike Nedir?
• İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini
etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

• Çevremizdeki zarar verme potansiyeline sahip olan herhangi bir olgudur.

• İnsanların yaralanmasına, hastalanmasına, malın veya malzemenin hasar

görmesine, işyeri ortamının zarar görmesine veya bunların gerçekleşmesine
sebep olabilecek kaynak ve durum olarak tanımlanmaktadır.

14
 Tehlike Nedir?
• Tehlike, insan ve bulunduğu ortam için tehdittir.
• Tehlike sebep, risk ise sonuçtur. Dolayısıyla, tehlikenin
sonucunda risk oluşur.
• “Bir iş yerinde olan ve olabilecek kazalar nelerdir?” sorusunun
cevabı bizi o iş yerindeki risklerin neler olabileceğini verirken, bu
riskleri doğuran faktörlerin neler olduğu ise doğrudan tehlikelerin
neler olduğunu tanımlamaktadır.

15
 Tehlikelerin Tanımlanması
• Bir işyerinde var olan risklerin analizini gerçekleştirmek için öncelikle
tehlikelerin doğru ve uygun bir şekilde tanımlanması gerekmektedir.
Bu amaçla genel olarak o işyerinde çalışan kişilere sorular sorularak
(genellikle anket uygulanarak) söz konusu tehlikelerin tanımlanması
amaçlanmaktadır. Bu süreç sayesinde söz konusu iş yerinde
çalışan kişiler ilgili tehlikeler ve bunların sebep olabileceği riskler
konusunda farkındalığa sahip olacaklardır.

16
 Tehlikelerin Tanımlanması
 İş yeri, bina ve eklentileri
 İş yerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler
 Üretim, süreç ve teknikleri
 İş ekipmanları
 Kullanılan maddeler
 Artık ve atıklarla ilgili işlemler
 Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar
 Çalışanların tecrübe ve düşünceleri
 İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin
belgeleri

17
 Tehlikelerin Tanımlanması
 Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık
gözetimi kayıtları
 Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel
politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu
 Meslek hastalığı kayıtları
 İş kazası kayıtları
 İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden
olmadığı hâlde iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol
açan olaylara ilişkin kayıtlar
 Ramak kala olay kayıtları
 Malzeme güvenlik bilgi formları

18
 Risklerin Belirlenmesi
• Tehlikeler tanımlandıktan sonra bu tehlikelerden kaynaklanabilecek
risklerin belirlenmesi gerekmektedir. Risk kavramı olaylar, şiddet ve
olasılıktan meydana gelir.
• Belirsizlikler olasılıklarla ifade edilir.
• Şiddet ise sonucu karekterize eder.
• Riskin sonucunda mutlaka bir zarara uğrama ve kayıp durumu söz
konusudur. İşletmede kayıp oluşturan riskler, işletmenin istediği
hedeflere ulaşmasını engeller. Bu nedenle risklerin proaktif (önleyici)
bir yaklaşımla belirlenmesi gerekir. 19
 Risklerin Belirlenmesi
Risklerin belirlenme sürecinde şu çalışmalar yapılır.
• Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu
tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği
ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar
görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol
tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.

20
 Risklerin Belirlenmesi
• Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin
faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin
nitelikleri ve iş yerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya
uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri
veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.

21
 Risklerin Belirlenmesi

• İş yerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin

bulunması hâlinde birinci ve ikinci maddelerdeki hususlar her bir
bölüm için tekrarlanır.

• Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması hâlinde bölümlerin

etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp
sonuçlandırılır.

22
 Risklerin Belirlenmesi

• Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere

etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk
seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hâle
getirilir.

23
 Risklerin Belirlenmesi
• Risk değerlendirme sürecine başlamadan önce, işin yapılış sırasını veren süreç iş
akış şemasının oluşturulması gerekmektedir. Tehlike ve riskleri de iş akışlarına
bağlı olarak tespit edebiliriz. Tehlike ve risklerin oluşturulması, iki şekilde tespit
edilebilir.
Birincisi, iş akışındaki her bir faaliyeti adım adım sorgulayarak, ikincisi ise iş
akışını çıkardıktan sonra genel olarak işin yapılış amacını etkileyecek tüm unsurları
ortaya koyarak. Her bir faaliyetin olumsuzu düşünüldüğünde bir risk olarak karşımıza
çıkmaktadır.

24
 Risklerin Belirlenmesi
Aşağıda verilen örnekte bir bayan kuaföründe karşı karşıya
kalınabilecek tehlike ve riskler ortaya konmaktadır.

Tehlike ve riskin tanımlanabilmesi için sebep-sonuç ilişkisi içerisinde

incelenmesi gerekmektedir. İş akış sırasına bakıldığında ilk faaliyet
saçın yıkanması faaliyetidir. Burada tehlike ve riskin belirlenmesi
için:

- Saçın yıkanmamasının sebepleri nelerdir? (Tehlike)

- Saçın yıkanmaması sonucunda ne olur? (Risk)

25
 Risklerin Belirlenmesi
İş Akışı Sırası Tehlike (ler) Risk
Saçın yıkanması a1.Faturanın ödenmemesi a. Suyun olmaması
a2.Tesisat ile ilgili problemler b. Suyun sıcak olması
b1.Su ayarının dikkatli c. Kullanılan şampuan ve
yapılmaması saç kreminin kişi
c1.Şampuan ya da saç üzerinde alerjik
kreminin tarihinin geçmiş reaksiyon göstermesi
olması d. Müşterinin boynunun
c2. Kişinin bu ürünlere karşı tutulması
alerjisinin olması
d1. Kullanılan yıkama setinin
ergonomik olmaması

Saçın taranması a1.Tarağın temizlenmemesi a. Bitlenme

b1.Saçın hızlı taranması b. Saçın kopması veya
b2.Saçın ince telli olması kırılması
Kesim için Dikkatsizlik Yaralanma
malzemelerin
hazırlanması
26
 Risklerin Belirlenmesi
İş Akışı Sırası Tehlike (ler) Risk
Saçın, kesim için Dikkatsizlik Yaralanma
hazırlanması
Bölümlere ayrılan a1.Dikkatsizlik Yaralanma
saçın kesilmesi a2.Tecrübesizlik

Kesilen saçların a1.Fırçanın dişlerinin sert Yaralanma

fırça yardımıyla olması
temizlenmesi
Saçın kurutulması a1.Elektrik faturasının a. Elektriklerin olmaması
yatırılmaması b. Elektrik çarpması
b1.Elektrik tesisatının kontrol c. Düşme
edilmemesi
b2.Fön makinesinin
kablosunda kaçak olması
c1.Fön makinesi kablosunun
düzensiz durması

27
 Risk- Tehlike
 Can, mal ve çevre güvenliği için potansiyel bir tehlike oluşturan
malzeme, durum veya aktivitenin karakteristiği, tehlike olarak
tanımlanmaktadır. Tehlike anında, insanlar yaralanabilir ve/veya
ölebilir. İçinde bulunulan ortam ve malzemeler hasar görebilir.

 Özel bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve tehlikenin sonuçlarını

kapsayan durum ise risk olarak tanımlanmaktadır.

28
 Risk- Tehlike
 Olay: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep
olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar.
Yaralanmaya , sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan
gerçekleşen olaylara «Ramak kaldı- hasarsız olay» denilir.
 Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep
olan olaydır.
 Zarar : Fiziksel yaralanma, ölüm, hastalık, mal ya da ekipman
hasarı ve bunlardan kaynaklanan her türlü kayıp olarak
tanımlanır (Öktem, 2005). 29
Risk- Tehlike

30
 Risk- Tehlike

Tehlike ve risk kavramlarının daha iyi anlaşılabilmesi için Şekildeki

örneğin incelenmesi yararlı olacaktır. Yüksekte çalışma potansiyel bir
tehlikedir. Çalışanın iskeleden düşme olasılığı ile düşmeden
oluşabilecek zarar şiddetinin bileşkesi ise riskin nicel değerini ifade
etmektedir.
31
Risk- Tehlike

32
Risk- Tehlike

33
Risk- Tehlike

34
 Risk- Tehlike
Fırsat:
Riskin olumlu yanları ve sağlayabileceği olası kazançlar.
Tehdit:
Riskin olumsuz yanları ve neden olabileceği olası kayıplar.
Bu yaklaşımla risk kavramı farklı şekillerde tanımlanmıştır:
 Risk, gelecekte karşılaşılabilecek olan ve amaçların
gerçekleştirilmesini engelleyebilecek tehditler/olumsuzluklar veya
amaçlara ulaşmayı kolaylaştırabilecek fırsatlardır.
35
 Risk- Tehlike
 Risk gelecekteki getirilerde belirsizliğin var oluşudur: Bu
tanımlamaya göre risk ekonomik hayatta temel bir faktördür.
Çünkü insanlar ve işletmeler araştırmaya, ürün geliştirmeye,
fabrikaya, teçhizata, stoklara ve beşeri sermayeye yatırım
yapmakta, gelecekte sağlanacak nakit akışlarının bunları
karşılayıp karşılamayacağını bilmemektedir. Bir başka deyişle
risk, belirsizliğe karşı korunmasız olma durumudur.

36
 Risk ve Belirsizlik
• Belirsizlik,
bir olayın sonucunu anlama ile ilgili bilgi eksikliği durumudur.
• Risk, belirsizliğin amaçlar üzerindeki etkisidir. Bu tanımı analiz edecek
olursak:
 Etki, pozitif veya negatif beklenenden sapmadır.
 Amaçların farklı yönleri vardır (finansal, sağlık ve güvenlik, çevresel hedefler
gibi)ve farklı seviyelerde uygulanabilir(stratejik, organizasyon çapında,
proje, ürün ve süreç gibi).
 Risk, potansiyel olaylar ve sonuçları ve bunların kombinasyonu ile
tanımlanır.
 Risk, tehlike olasılığı ve şiddetin bileşkesidir. 37
 Risk ve Belirsizlik
• Belirsizlik, bir olayın farklı alternatif sonuçlarının olabileceği ve bu sonuçların
olasılıklarına yönelik bilginin bulunmaması durumunu tanımlamaktadır.
• Risk, bir olayın muhtemel sonuçlarının gerçekleşme olasılıklarının bilindiği
durumlar olarak ifade edilmektedir.
• Risk, hem belirsizliği hem de kayıpları kapsamakta olup belirsizlik ve
kayıpların toplamı olarak ifade edilebilir.
• Belirsizlik ve risk kavramları farklı anlam taşımaktadır. Risk, belirsizlik içerir.
Yani belirsizliğin olduğu her yerde risk bulunmaktadır.
• Belirsizlik, gelecekte ortaya çıkacak olayların tahmin edilememesi ve yetersiz
bilgi olarak da tanımlanmaktadır.
38
 Risk ve Belirsizlik
• Yüksekten atlama (bungee jumping), riskli bir spordur. Bu sporun
riski ise kaza durumunda ciddi yaralanma veya ölümdür. Diğer spor
dallarına göre olayın gerçekleşme şansı ve şiddeti yüksektir. Kayıp
(tehlike şiddeti) olasılığına rağmen, insanlar bu faaliyeti yapıyorlar.
Çünkü, kaza şansını azaltmak için koruyucular geliştirildi. Yani kayıp
olasılığı paraşütlerin geliştirilmesiyle minimize edildi. Böylece,
paraşüt açılmaz (Tehlike olasılığı) ise yedeği devreye girmektedir.

39
 Risk ve Belirsizlik
• Her ikisinin açılmama şansı ise çok düşük gözükmektedir. Diğer bir
deyişle risk, bu spor dalına katılan insanların kabul edebileceği bir
seviyeye düşürüldü. Risk, bir kişinin ölçebileceği fiziksel bir meta
değildir. Risk, farklı insanlar tarafından farklı şekillerde
tanımlanabilmektedir. Kimsenin gelecekte ne olacağını
bilememesinden dolayı risk, subjektif bir durumu ifade etmektedir.

40
 KAYNAKLAR
Aydın, N. (2009). Finans Matematiği. Detay Yayıncılık.
Başkaya, Z. (2012). Finans Matematiği. Ekin Kitabevi Yayınları.
Kellison, Stephen. G. (2009). The Theory of Interest (3rd Edition) .
McGraw Hill, New York. Korkmaz, T., & Pekkaya, M. (2012). Excel Uygulamalı Finans Matematiği. Ekin Basım Yayın
Dağıtım
Ankara Üniversitesi açık ders notları. Dr. Öğr. Üyesi Sibel AÇIK KEMALOĞLU;Finansal Risk Analizi.
http://mmoizmir.org/wp-content/uploads/2018/11/risk.pdf

41