Risk Anizi 13-14 Hafta

1
Risk Tanımları
(Değerlendirme-Analiz-Uygulama)
TANIMLAR
TEHLİKE
«Çalışma çevresinin fiziki kusurları ve uygun olmayan

şartları ile insanların hatalı davranışları gibi, çalışma
ortam ve koşullarında var olan ve/veya dışarıdan
gelebilecek; ama kapsamı belirlenmemiş; maruz
kimselere, işyerine ve çevreye zarar ya da hasar verme
potansiyelidir.»
«Çalışanların yaralanma ve sağlık sorunlarına neden

olabilen güvenli olmayan iş ortamı ve uygulamalardır.»
TANIMLAR
TEHLİKE
«İnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya

malzemenin hasar görmesi, işyeri ortamının zarar
görmesi veya bunların gerçekleşmesine sebep
olabilecek kaynak, durum veya işlem»
(TS 18001-2004 versiyonu)
«İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması veya

bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek
kaynak, durum veya işlem»
Tehlike tanımı /
TANIMLAR
TEHLİKE
«Çalışanların yaralanma ve sağlık sorunlarına neden

olabilen güvenli olmayan iş ortamı ve uygulamalardır.»
«İnsan sağlığına zararlı olma olasılığının ölçüsü»

(Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü)
«Büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum;

gerçekleşme ihtimali bulunan fakat istenmeyen
sakıncalı durum»
(TDK Büyük Türkçe Sözlük)
Tehlike tanımı /
TANIMLAR
TEHLİKE
«İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı

veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme
potansiyeli»
(İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Aralık-2013
«Bir şeyin zarar veya hasar verme potansiyeli»

«Bir zarar, hasar/yaralanma oluşturabilme potansiyeli»
«Bir olayın meydana gelme olasılığı»

(TDK Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü)
Tehlike tanımı (2)

TANIMLAR
TEHLİKE SINIFI
«İşyeri için belirlenen tehlike grubu»

İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin
her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş
ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve
şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak yapılır.
TANIMLAR
RİSK
«İşyerinde meydana gelebilecek, maruz kimselere veya

çalışma çevresine zarar ya da hasar verici nitelikteki; bir
olayın meydana gelme ihtimali (olasılığı) ile, zarar
verme derecesinin (şiddetinin) bileşkesi»
«Belirli bir tehlikeli olayın meydana gelme olasılığı ile

bu olayın sonuçlarının ortaya çıkardığı (çıkaracağı)
zarar, hasar veya yaralanma şiddetinin bileşimi»
Risk tanımı (1)

TANIMLAR
Artıran ve Azaltan Faktörler Artıran ve Azaltan Faktörler
RİSK = OLASILIK x ŞİDDET

Artıran ve Azaltan Faktörler
Bir riskin azaltılması için; riskin olasılığının ve/veya şiddetinin azaltılması gerekir.
Bir işyerinde yapılan risk değerlendirmesinde, el ve yüz bölgesinde 1. derece yanıkla sonuçlanması beklenen A riskiyle
ağır yaralanma veya ölümle sonuçlanması beklenen B riskine ait skorlar kıyaslandığında A riskinin daha büyük olduğu
gözlenmiştir. Bu durumda aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur?
TANIMLAR
RİSK
«Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun

meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma
durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık
bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimidir.»
«Tehlikeli bir olayın oluşma olasılığı ile zarar verme

derecesinin birleşimidir.»
Risk tanımı (1)

TANIMLAR
RİSK
«Bir kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin

çalışma ve/veya maruziyet koşullarında ortaya çıkma
olasılığı»
«Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da

başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali»
(İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Aralık-2013)
Risk tanımı (2)

TANIMLAR
TEHLİKE RİSK İLİŞKİSİ
«Tehlikelerin çalışanlar, makineler, malzemeler, gibi

kaynakları vardır.»
«Bir tehlike kaynağından birden çok tehlike, her bir

tehlikeden de birden çok risk ortaya çıkabilir. Her bir
riskte birden çok yöntemle kontrol edebilir.»
TANIMLAR
RİSK DEĞERLENDİRME
«Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin

etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak
riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için
kullanılan proses-süreç.»
«Kabul Edilebilir Risk Düzeyi (KERD): Kuruluşun, yasal

zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül
edebileceği düzeye indirilmiş risk.»
TANIMLAR
İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek;

 Tehlikelerin belirlenmesi,
 Bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan
faktörlerin belirlenmesi,
 Bu tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz
edilerek derecelendirilmesi,
 Kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması,
…………….amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.

TANIMLAR
KATLANILABİLİR RİSK
«Organizasyonun yasal yükümlülükleri ve İSG politikası

çerçevesinde tahammül edilebilir düzeye indirilmiş risk»
TANIMLAR
ÖNLEM / ÖNLEME
«İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı

ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya
azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür.»
«İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı

ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya
azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü»
İSTANBULUZMAN
TANIMLAR
RAMAK KALA OLAY – KIL PAYI – HASARSIZ OLAY
Oluşum tarzı itibariyle bir kaza olmasına rağmen

sonuçları açısından; yaralanma, zarar veya hasarın
meydana gelmediği durumdur.»
«Kazayla sonuçlanmayan olaylardır.»
«İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş

ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde
zarara uğratmayan olay»
TANIMLAR
KAZA
«Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer

kayıplara sebebiyet veren istenmeyen olay»
«İşin yapımı ve yürütümü sırasında meydana gelen

tehlikeli durum ve tehlikeli davranışların zaman ve mekân
şartlarında bir araya gelmesinden kaynaklanan, ölüm,
hastalık, yaralanma, zarar veya hasara sebebiyet veren
istenmeyen olaydır.»
İSTANBULUZMAN
TANIMLAR
KAZA
«Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep

olan olaydır.»
İLO: «Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol

altına alınamamış olan etrafa zarar verebilecek
nitelikteki olaylardır.»
TANIMLAR
OLAY – VAKA
«Olay-Vaka: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya

ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip
olan işle ilgili olaylardır.»
«Acil durumda özel bir olaydır.»
Olay = Kaza + Ramak Kala

TANIMLAR
İŞ KAZASI
İLO: «Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol

altına alınamamış olan etrafa zarar verebilecek
nitelikteki olaylardır.»
TANIMLAR
GÜVENLİK
«Risklerin tanımlanmış bir zaman aralığı süresince,

kabul edilebilir düzey (KERD) içerisinde kalmasına
güvenlik denir.»
«Zarar ve ziyan riskinin olmadığı durum»
«Kabul edilmez zararın riskinden uzak kalma durumu»
Tanım
TANIMLAR
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
«Çalışanların, geçici işlerin, sözleşmeli personelin,

ziyaretçilerin veya iş ortamı içindeki diğer kişilerin
sağlıklı ve güvende olmalarını etkileyen koşullar ve
Faktörlerdir.»
İSTANBULUZMAN
TANIMLAR
TETKİK
«Faaliyetlerin ve ilgili sonuçlarının planlanmış

düzenlemelere uygunluğunu, bu düzenlemelerin etkili
bir biçimde uygulandığını ve politika ve hedefleri
gerçekleştirmek için uygun olduğunu belirlemek
amacıyla yapılan sistematik değerlendirmedir.»
TANIMLAR
SÜREKLİ İYİLEŞTİRME
«Organizasyonun İSG politikasına bağlı olarak genel işçi

sağlığı ve iş güvenliği performansında gelişmeler
sağlamak için; iş sağlığı ve iş güvenliği yönetim
sistemini geliştirme sürecidir.»
TANIMLAR
UYGUNSUZLUK
«Doğrudan ya da dolaylı olarak insan yaralanması ya

da hastalığı, malın hasar görmesi, işyeri çevresinin zarar
görmesi ya da bunların kombinasyonuna neden
olabilecek iş standartları, pratikler, prosedürler,
kurallar, yönetim sistemi performansı ve
benzerlerinden, herhangi bir sapmanın olmasıdır.»
TANIMLAR
UYGUNSUZLUK
«Olduğundan veya dolaylı olarak sakatlanmaya,

hastalığa, mülke zarara, işyeri ortamına veya bunların
bazılarına veya hepsine yol açabilecek şekilde çalışma
standartlarından, uygulamalardan, prosedürlerden,
düzenleyici kuralardan, yönetim sistemi
performansından vs. herhangi sapma»
Risk Yönetim Prosesi (Süreci)
(Risk Management Proses-RMP)
Soru Sayısı = 30
RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ)
RİSK YÖNETİM PROSESİ
“Çalışma hayatında insan sağlığı ve çevre güvenliği ile

ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine
yönelik politikalar ve tecrübelerin uygulanmasına Risk
Yönetimi denir.”
“Risk Yönetim Prosesi-Süreci” İş Sağlığı ve Güvenliği

Yönetim Sisteminin temel taşını oluşturur.
RİSK YÖNETİM PROSESİ
Risk Yönetim Prosesi; İçerik, tanımlama, inceleme,

değerlendirme, uygulama, izleme ve haberleşme
uygulamalarının sistematik uygulamasıdır.
Risk yönetimi bir organizasyonda «Stratejik ve

operasyonel seviyede» uygulanır
RİSK DEĞERLENDİRMEDE RİSK DEĞERLENDİRMEDE
BİREY YAKLAŞIMININ AVANTAJLARI BİREY YAKLAŞIMININ DEZAVANTAJLARI
 Çabuk sonuç alınmasını sağlar  Teknik uzmanlık gerektirir

 Yönetimin “İSG, bu konunun
 Kişinin meslektaşları tarafından profesyonellerinin işidir” anlayışı
yönlendirilmesini engeller  Birey yaklaşımının tek boyutlu
olması yetersizlik getirebilir
 Kişinin kendisini bir takımın  Katılım sağlanamadığından
parçası olarak hissetmesini sağlar insanlar tehlikelerin kendi
bölümlerinde olmadığını düşünür
 Maliyeti düşüktür  Kişilerin farklı kavrama seviyeleri
değerlendirmeyi etkileyebilir
 Koruma faaliyetlerinin kişileri
etkilemesi değerlendirmeyi
etkileyebilir
RİSK DEĞERLENDİRMEDE RİSK DEĞERLENDİRMEDE
GRUP-TAKIM YAKLAŞIMININ AVANTAJLARI GRUP-TAKIM YAKLAŞIMININ DEZAVANTAJLARI
 Gerekli bilgi tüm çalışanlar  Takım çalışmalarından netice

tarafından sağlanabilir daha geç alınabilir
 Herkesi tatmin edecek sonuçlar  Takım içi etkileşim sonucu

elde edilebilir etkileyebilir
 Katılanlara aidiyet ve işbirliği  Çalışılması gereken zaman ve

ruhu kazandırır maliyet yüksek olur
 Yöneticilerin katılımı, sonuçlara

çalışanın da sahip çıkmasını
sağlar
RİSK YÖNETİM PROSES-SÜREÇ ŞEMASI
1
Prosesi Belirle
Başarısızlık Senaryosunu Tanımla

Materyalin Tepkisi
Prosesin Potansiyeli
(Mühendislik Bölümü Verisi)
2 Potansiyel Tehlikeleri Belirle
(Mühendislik Bölümü Verisi)
(Nitel-Nicel Risk Değerlendirmesi)

Parçaların Başarısızlık İnsan Faktörü
Datası
Güvenlik Dizayn Kriterlerini Belirle
3 Riski Kabul Etmenin

Güvenlik Kayıplar
Riski Ortadan Kaldırmanın Maliyeti
Riski Ortadan Kaldır Riski Azalt Riski Transfer Et

RİSK YÖNETİM PROSESİ-SÜRECİ / GENEL
1
Tehlikelerin Belirlenmesi-Tanımlama
(Strateji-Organizasyon-Yönetim)
2
Riskleri Belirleme-Analiz Etme-Tahmin
(Kontroller/Olasılık-Önem) - (Risk Düzeyi)
İletişim Risklerin
Değerlendirilmesi İzleme
&
(Değer Biçme) Risklerin Derecelendirilmesi &
Danışma
(Kriterleri Tekrar Kıyasla-Riskleri Belirleme) Gözden
Geçirme
(KERD) 3
Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi
(Seçenekler-Metod-Plan)
4
Kontrol Önlemlerinin Uygulanması
‘’Not: Avustralya standardı AS/NZS 4360’’

RİSK DEĞERLENDİRME NEDİR?
«Tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından

başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme
ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin
kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların
güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları
izlenerek gerçekleştirilmesidir.»
(İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Aralık, 2013)

SN RİSK YÖNETİM BASAMAKLARI
1 Tehlikeleri Tanımlama (Belirleme)
2 Riskleri Belirleme (Analiz Etme - Tahmin Etme )
3 Risk Değerlendirme (Kabul Edilebilirlik Değerlendirmesi - KERD)

4 Kontrol Önlemlerini (Tedbirlerini) Tespit Etme (Kararlaştırma)
5 Kontrol Önlemlerini Yerine Getirme (Uygulama)
6 Süreci İzleme ve Gözden Geçirme, Gerektiğinde Yenileme
7 İletişim ve Danışma
8 Dokümantasyon (Yeni yönetmelik)
Öncelik sıralaması / İlk basamak / KERD

1
Tehlikeleri Tanımlama (Belirleme)
TEHLİKELERİ TANIMLAMA (BELİRLEME) «GİRDİLER»

 Benzer kuruluşlarda olmuş olan kaza ve olaylar,
 Diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler,
 Çalışanlardan elde edilen İSG bilgileri,
 İşyerindeki gözden geçirme ve iyileştirme faaliyetleri
(reaktif ya da proaktif olabilir),
 Denetim sonuçları,
 Elektrik kullanımı,
 En iyi uygulamalar hakkındaki bilgiler,
 İletişim belgeleri,
 İnceleme raporları,
 İSG politikası,

 İSG’ne ilişkin hukuki ve diğer şartlar (mevzuat),
 Kaza ve olay kayıtları,
 Kimyasal ve biyolojik maddeler,
 Kuruluşa özgü tipik tehlike riskleri,
 Kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri
hakkındaki bilgiler,
 Makina, ekipman bilgileri,
 Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar,
atıklar, ürünler ve alt ürünler),
 Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS),
 Ön gözden geçirme sonuçları,

 Profesyonel destek ve uzmanlıklar,
 Proses akış şemaları,
 Radyasyon kaynakları,
 Sağlık riskleri taramasıdır.
 Saha planları,
 Tıbbi/ilkyardım raporları,
 Toksikoloji ve diğer sağlık ve iş güvenliği verileri,
 Uygunsuzluklar,
 Verilerin izlenmesi,
 Yangın,
 Yöntemler ve görevler,
İSTANBULUZMAN
İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Aralık, 2013

 Acil durum planları
 Artık ve atıklarla ilgili işlemler
 Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri
ile sağlık gözetimi kayıtları
 Çalışanların tecrübe ve düşünceleri
 Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi
özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların
durumu
 İş ekipmanları
 İş kazası kayıtları

 İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak
çalışma izin belgeleri
 İşyeri bina ve eklentileri
 İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma/ölüme
neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının
zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar
 İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler
 İşyerinin teftiş sonuçları
 Kullanılan maddeler
 Malzeme güvenlik bilgi formları
 Meslek hastalığı kayıtları
İSTANBULUZMAN

 Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve
sorumluluklar
 Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları
 Ramak kala olay kayıtları
 Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma
dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması
gereken dokümanlar
 Üretim süreç ve teknikleri
 Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi
çalışmaları
Tanımlanan (belirlenen) tehlikelerle ilgili olarak herhangi

bir mevzuat, standart, rehber veya madde güvenlik bilgi
formu var mı?
TEHLİKE KAYNAKLARI
1. İnsana (Kişiye) bağlı faktörler (M)

2. Kullanılan makina/ekipman/donanımdan
kaynaklanan faktörler (M)
3. Çalışma ortamından (İş çevresinden) kaynaklı
faktörler (M)
4. Yönetim ve işlemlerden kaynaklı faktörler (M)
5. Yapılan işten kaynaklanan faktörler
6. Kullanılan malzemeden kaynaklanan faktörler
TEHLİKE BELİRLEMEDE [4M] MODELİ

Tehlikeli davranışlar (Aceleci ve dikkatsiz çalışma)
Man (İnsan) Fizyolojik faktörler (Görme ve duymada eksiklik)
Fiziksel kusurlar (Uygun olmayan, koruyucusuz

Machine (Makine-Ekipman) makine ve ekipmanlar)
Ergonomik faktörler (Sıcaklık, nem, gürültü, toz,

Media (Ortam-Çevre) çalışma pozisyonu)
Yönetimsel faktörler (Yetersiz prosedürler, talimatlar

Management (Yönetim) ve iş organizasyonları)
İSTANBULUZMAN
İNSANA (KİŞİYE) BAĞLI TEHLİKE KAYNAKLARI

 Psikolojik Nedenli; (Unutkanlık, sıkıntı, üzüntü, keder,
M çevre etkileri, istem dışı davranış, ihmalci davranış,
hatalı davranış vb.)
 Fiziksel Nedenli; (Yorgunluk, uykusuzluk, alkol,
hastalık vb.)
 İşyeri Nedenli; (İnsan ilişkileri, takım çalışması,
iletişim vb.)
«Deneyim, eğitim, sağlık düzeyi, bedensel yetersizlikler,

işi yapan dışındakilerin etkilenmesi»
MAKİNE-EKİPMAN-DONANIMA BAĞLI TEHLİKELER
M  Bakımsızlık
 Kontrolsüzlük
 Yıpranma
 Koruyucuların olmaması
 Eski teknoloji
 Hatalı yerleşim
 Yetersiz koordinasyon
ÇALIŞMA ORTAMINA (İŞ ÇEVRESİNE) BAĞLI TEHLİKELER
M 1. İç Çevre Unsurları: Çalışanı etkileyebilecek maddi

olan (sıcaklık, nem, aydınlatma, gürültü, toz, zemin,
giriş-çıkışlar, korkuluklar, merdiven vb.) olmayan
tüm şartlar
2. Dış Çevre Unsurları: Jeolojik riskler (deprem vb.),

coğrafi riskler (sel, vb.), atmosferik riskler (don,
fırtına, çevre işyerlerinden gelen gazlar), çevreden
gelen biyolojik, kimyasal riskler,
İşyerinden kaynaklanan-kaynaklanmayan
YÖNTEMLERE VE SÜRECE BAĞLI TEHLİKELER

 Süreçler – Alt süreçler ve İşlemler ile ilgili;
M  Yetersiz yönetim organizasyonu,
 Yetersiz kurallar ve talimatlar,
 Yetersiz güvenlik yönetim planı,
 Eğitim ve öğretim yetersizliği,
 Yetkin olmayan personel istihdamı,
Örnek: Bir Tanka Nitrik Asit doldurulması

 Hortum yanlış vanaya bağlanıyor,
 Oluşan kimyasal reaksiyon sonucu bir patlama
gerçekleşiyor.
YAPILAN İŞE BAĞLI TEHLİKE KAYNAKLARI
 İş Kolları: Sanayi, Hizmet vb.

 Faaliyet Türü: işletme, bakım onarım vb.
 İşin Güçlüğü: Ağır ve tehlikeli işler, parlayıcı ve
patlayıcı maddelerle çalışmalar vb.
KULLANILAN MALZEMELERE BAĞLI TEHLİKELER

 Kimyasal tehlikeler
 Aerosoller: Tozlar/Lifler, Duman, Buhar, Yangın,
 Sıvılar: Sıvıya Batma, Sıçrama, Yanma vb.
 Gazlar/buharlar: Gaz Birikmesi/Patlama, Yangın,
Zehirli Gaz Soluma
 Biyolojik tehlikeler
 Zararlı bakteriler, virüsler, mantarlar
 Mikrobiyolojik olmayan antijenler
 Diğer (kesici, delici malzemeler vb.)

Üretim Süreci
Tehlike Risk
Tehlike kaynağından bir başka tehlike çıkabilir

Tehlikelerin sonucu olarak riskler ortaya çıkar
Tehlike işyerinde her bölümde, her evrede çıkar
Tehlikeler kaza olmadan fark edilmeyebilir
Tehlikeler tanımlanıp-değerlendirilmelidir
Tehlike
Tehlike Risk
Tehlike – risk arasındaki ilişki (Önce-Sonra)

TEHLİKELERİ GRUPLANDIRMA
1. Mevzuat bazlı gruplama,

2. Proses bazlı gruplama,
3. Yerleşim bazlı gruplama,
4. Organizasyon bazlı gruplama,
5. Bilimsel bazlı gruplama,
6. Karma bazlı gruplama,
Mevzuat Bazlı Gruplandırma (Yönetmelikler)

 İSG Yönetmeliği (Genel)
 İşyeri Bina Eklentileri
 İş Ekipmanlarının Kullanımında
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Güvenlik
 Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunma
 Gürültü-Titreşim
 Elle Taşıma İşleri Ekranlı Araçlar
 Kanserojen Mutajen Maddelerle Çalışmalar Sağlık G
 Biyolojik Maddelerle Çalışmalar SG Yönetmeliği,
 Maden İşleri
 Yapı İşyerlerinde Çalışmalar Sağlık Güvenlik
Proses Bazlı Sınıflaması (Yönetim Sistemleri)
 TS ISO 9000 (Kalite)

 TS ISO 14000 (Çevre)
 TS OHSAS 18000 (İSG)
………………kurulmuş ve proseslerin belirlenmiş olması

halinde bu yaklaşım uygulanabilir.
Yerleşim Esaslı Sınıflaması
Dökümhane
İmalathane
İdari İdari
Atölyesi
Bölümü
Montaj
Kaynak
Sosyal Tesis
Mutfak
Yemekhane
Kazan Kompresör Trafo
Dairesi Dairesi Dağıtım Soyunma-Duş
Bilimsel Bazlı Gruplandırma
Nemli-ıslak
Mekanik Tehlikeler Koşullarda çalışmak Kimyasallar
Elektrik Tehlikesi Basınçlı Ortam Biyolojik Materyaller
Termal Tehlikeler Titreşim Fiziksel Stres
Aydınlatma Ses (Gürültü) Psikolojik Stres
İklim Koşulları Radyasyon İnsanlar
Renkler Yangın, Patlamalar Hayvanlar
Çok faktörlü tehlikeler

Karma Bazlı Gruplandırma
Nemli-Islak Koşullar
Mekanik Tehlikeler Kimyasallar
Elektrik Tehlikesi Biyolojik Materyaller

MAKİNELERDEN
KAYNAKLANAN
Termal Tehlikeler TEHLİKELER Ses (Gürültü)
Aydınlatma Radyasyon
Yangın-Patlamalar
2
Riskleri Belirleme – Tahmin Etme
(Analiz Etme)
RİSKLERİ BELİRLEME (TAHMİN ETME)

Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate
alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin
 Hangi sıklıkta oluşabileceği,
 Risklerden kimlerin,
 Nelerin,
 Ne şekilde,
 Hangi şiddette,…. zarar görebileceği belirlenir.
Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin
etkisi de göz önünde bulundurulur.
RİSKLERİ ANALİZ ETME
Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler;

 İşletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri,
 İşyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri,
 İşyerinin kısıtları,
 Ulusal veya uluslararası standartlar,
………….esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya

birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.

RİSKLERİ ANALİZ ETME
«Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde

bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün
olarak ele alınıp sonuçlandırılır.»
«Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar

verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine
göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan
başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir.»

3
Risk Değerlendirme (KERD)
«Kabul Edilebilirlik Değerlendirmesi»
RİSKLERİ DEĞERLENDİRME
Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol

ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluşturulur.
Risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin

(katlanılabilirliğinin) önceden oluşturulmuş kriterler ile
kıyaslaması yapılır.
«Çalışma hayatında kabul edilebilir risk seviyesi ihtimali

Milyonda Birdir»
RİSKLERİ DEĞERLENDİRME
«İhtiyaç duyulan her ilave risk kontrol önleminin

belirlenmesi, risk kontrol önlemlerinin riski katlanılabilir
bir seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceğinin
değerlendirilmesi yapılır.»
Risk değerlendirmesi aşamasında, riskin kabul

edilebilirliğine karar vermek için, riskin önemi üzerinde
kapsamlı olarak karar verilir.
«Bu tamamen yargılara dayanır. Bunu da iletişim ve
danışma belirler.»
67
•İnsanların riski nasıl
algıladıkları konusu ilmi alanda
üzerinde çalışılan bir konudur.
68
•Üzerinde uzlaşılan manada risk,
güvenliğin zıddı bir durumdur ve
riskle ters orantılı olarak değişir.
•(Kumamoto ve Henley 1996)
69
•Risk, varsayılmış bir referans değere göre,
sadece negatif sonuçlar kullanılarak bulunan
bütün sonuçların dağılımının yarı varyansıdır.
70
Psikoloji Disiplininin tanımı:
•Risk, muhakemelerin karar alternatifleri

üzerine negatif değerlendirmeler halinde
yayılmasını ifade eder.
•Risk, Kişilerin gerçekleşmesini istemedikleri
sezgilerdir.
71
I. II.
72
•Bir önceki resimde gerçek risk :
 I. Şahsın algıladığı gibi midir ?
 II. Şahsın algıladığı gibi midir ?
73
•Gerçekte riskin;
•Ne olduğunu?
•Nerede olduğunu? ve
•Ne büyüklükte olduğunu?
buradan söylemek imkansızdır ?
•Yani gerçek risk ne I. Şahsın nede
II. Şahsın algıladığı gibi değildir.
74
Deneysel Psikoloji alanında yapılan
çalışmalarla risk algılanmasını etkileyen
faktörler belirlenmeye çalışılmaktadır.
Üzerinde durulan konulardan biriside ;
•Riskler kişiler tarafından nasıl algılanır,
•Riskler toplum tarafından nasıl algılanır,
Konusudur.
75
RİSK ALGISI
RİSK RİSK
YÖNETİMİ DEĞERLENDİRMESİ
(Politika) (Bilim)
Risk
Algısı
RİSK
İLETİŞİMİ
(Paydaşlar Arasında
İnteraktif Bilgi
Paylaşımı)
RİSK ALGISI (Eşit Risk=Milyonda Bir Ölüm Riski)
Risk Algılama (Önem) Düzeyi
Ciddi Kaza (Risk Algılama Seviyesinde Artış)
İlk Risk
Belirleme
Noktası
Zamanla Düşüş
Kanıksama (Zamanla Düşüş)
Zaman
Risk Algılamasını Etkileyen Faktörler

1. Maruziyet miktarı,
2. Maruziyet şekli,
3. Maruz kalan kişinin yaşı,
4. Maruz kalanın ustalık düzeyi,
5. Maruz kalan kişi sayısı,
6. Riskin korkutuculuk düzeyi,
7. Riskin anlaşılabilirlik düzeyi,
8. Riskin ne derece eşit dağıldığı,
9. Riski kişinin ne derece önleyebileceği,
10.Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmediği,
Faktörler /
RİSKİN OLASILIĞINI ve ŞİDDETİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
TEHLİKE (4M)
Men İnsan
Machine Makine-Ekipman
Media Ortam-Çevre
Management Yönetim

Zarar-Hasar Yaralanma
KAZA
Riskin olasılığını artıran / riskin şiddetini artıran

Riskin Olasılığını Etkileyen Faktörler

İnsanla İlgili Riski Artıran Faktörler;
1. Maruziyet miktarı,
2. Maruziyet şekli,
3. Maruziyet süresi,
4. Maruz kalan kişinin ustalık düzeyi,
5. Maruz kalan kişi sayısı,
Faktörler /
4
Kontrol Önlemlerini (Tedbirlerini)
Tespit Etme (Karar Verme)
RİSK KONTROL ADIMLARI
Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine

göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir
planlama yapılır.»
Planlamadan sonra belirlenen tehlikelerin ortadan

kaldırılması, bu mümkün değil ise risklerin kabul
edilebilir düzeye indirilmesi için gerekli kontrol
tedbirlerine karar verilir.

KURALLAR
Genellikle kontrol yöntemleri alternatifli olarak

belirlenir ve fayda-maliyet analizi yapılarak yetkililerin
tercihine sunulur.
KONTROL TEDBİRLERİ HİYERARŞİSİ (Yönetmelik-Eski)
İşverenler aşağıdaki genel prensiplere uygun tedbirleri

almalıdır:
1. Tehlikeleri ortadan kaldırmak,
2. Ortadan kaldırılamayan tehlikeleri değerlendirmek,
3. Tehlikeler ile kaynağında mücadele etmek,
4. İşleri kişilere uygun hale getirmek,
5. Teknik gelişmeleri adapte etmek,
KONTROL TEDBİRLERİ HİYERARŞİSİ (Yönetmelik-Eski)
1. Tehlikeli olanların yerine tehlikesizleri veya daha az

tehlikelileri ikame etmek,
2. Çalışma ortamına ilişkin bütün şartları, teknolojiyi,
iş organizasyonunu, çalışma şartlarını ve sosyal
ilişkileri bir arada değerlendirerek birbirini destekler
mahiyette tedbirler politikası geliştirmek,
3. Toplu korunma önlemlerine kişisel korunma
önlemlerinden daha çok öncelik vermek,
4. İşçilere uygun talimatları vermek.
KONTROL TEDBİRLERİ-ÖNLEMLERİ-SIRASI-HİYARARŞİSİ
1. Riski Ortadan Kaldırılma (Eliminasyon)

2. Yerine Koyma (Substitusyon)
3. Kontrol ve İzolasyon
4. Mühendislik Kontrolü
5. Yönetimle İlgili Kontroller
6. Kişisel Korunma (KKD)
Önlem Hiyerarşisi
Riskin kaynağında önlenmesi (ortadan kaldırılması,
azaltılması, kaynağın özelliklerinin değiştirilmesi)
Teknik güvenlik tedbirleri

(Fiziksel olarak bireyin riskten izole edilmesi)
Organizasyonla ilgili tedbirler

(Risk faktörüyle temas eden kişi sayısı-süresinin azaltılması)
Kişisel koruyucu donanımların (KKD) kullanılması
Davranışlarla ilgili tedbirler

(Eğitim)
Risk Kontrolünde Öncelik Sıralaması (Hiyerarşisi)
0 Üretimin planlanması … dan sonra
Eliminasyon Riski yüksek olan zararlı etmenin, kimyasalın,
1
Kaynakta (Elimine Etmek) riskin … ortadan kaldırılması
1
Koruma Substitusyon Riski yüksek olanın yerine, riski daha düşük bir
2 (Yerine Koyma-İkame Etme-
Değiştirme) etmen, makine seçimi, değiştirme
Tecrit Etme Tehlike kaynağı materyal, makina, ekipman

3
Ortamda (Yalıtım-Kontrol-İzolasyon) veya proses izole edilmelidir
2
Koruma Yönetsel Önlemler Kurallar-politikalar (süre kısıtlaması, eşik değer,
4
(proses-süreç) işaretlemeler, …)
Toplu
5 Öncelikle toplu koruma yapılmalıdır.
Kişide Önleme (Koruma)
3
Koruma Risk engellenemiyorsa daha sonra bireysel
6 Bireysel Önleme
koruma (KKD)…) yapılmalıdır.
Sıralama / İçerik / Öncelik / Olumlu-Olumsuz (!!!!!!!!!!!!!!!)

KAYNAKTA KORUMA
1 Riskin Ortadan Kaldırılması (Elimine Etmek-Eliminasyon)

«Tesis içerisinde yüksek tehlike taşıyan materyalin,
makinenin veya prosesin (sürecin) elimine edilmesi»
Örneğin; Teknolojisi eski olan ve çift el kumanda yada

fotosel tertibatı yapılamayan presin kullanımdan
kaldırılması.
KAYNAKTA KORUMA
2 Yerine Koyma–İkame Etme (Substitusyon)

«Eğer tehlike (kaynakta) elimine edilemiyorsa, yüksek
risk taşıyan materyal, makine veya proses daha az risk
taşıyan ile değiştirilmeli»
Örneğin; Proses içerisinde kullanılan toksik veya çabuk

yanıcı bir çözücünün, toksik olmayan ve parlama noktası
yüksek bir çözücü ile değiştirilmesi.
Tanım
ORTAMDA KORUMA
Tecrit Etme (Yalıtım-Kontrol-İzolasyon)
3 «Eğer tehlike kaynakta kontrol (eliminasyon-
substitusyon) edilemiyorsa, tehlike kaynağı (materyal,
makina, ekipman veya proses) izole edilmelidir.»
Tehlike kaynağını izole etmek mümkün değil ise, tehlikeli
durumdan etkilenen insan sayısının, etkilenme süresinin
ve etkilenme miktarının azaltılması sağlanmalıdır.
Örnek: Boyahanedeki boyaların daha az tehlikeli

boyalarla değiştirilmesi,… kapalı sistem boya kabini kul.
ORTAMDA KORUMA
4 Yönetsel Önlemler (Proses-Süreç-Politika)

«Dizayn mühendisleri, elimine, ikame ve izole
edilemeyen ve kontrolü sağlanamayan tehlikeyi
gidermek için makinanın, tesisatın veya prosesin
tasarımı üzerinde çalışmalıdır-değiştirmelidir.»
Örnek; Tehlikenin fazla olduğu bölümlerde çalışan

sayısının azaltılması, çalışma süresinin kısaltılması veya
bu bölümlerde dönüşümlü olarak çalışılması
Yönetimle İlgili Kontroller İçin Yapılması Gerekenler

 Riski ortadan kaldırma süreci belirlenir
 Sorumlulukların ataması yapılır
 Eğitim prosedürleri oluşturulur
 Çalışma izin formları oluşturulur
 İşçinin, prosesteki işin gerekliliği hesaba katılır
 İşçinin olaya ilgisini sağlama-sürdürmesi için çalışma
 İşçileri bilgilendirme ve katılımlarını sağlama formları
 İş akışı şeması üzerinde çalışılır
 İşyeri düzeni ile ilgili çalışma yapılır
KİŞİDE KORUMA
5 Toplu Önleme (Koruma) Önceliklidir;

«Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma
önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik
verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden
olmaması sağlanmalıdır.»
(İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmelik-Aralık, 2013

Yüksekten düşmelere karşı toplu ve kişisel koruma önlemleri-tedbirler
Kenar koruma Güvenlik ağları Kapak
Barikatlama Emniyet kemeri=Kişisel koruma

KİŞİDE KORUMA
6 Bireysel Önleme (Koruma

Kişisel koruyucuların kullanılması korunmada en son
seçim olması gerekir. Çünkü KKD kullanımı;
 KKD’ler rahatsızlık vericidir,
 KKD’lerin denetiminin yapılması zordur,
 KKD’ler riski ortadan kaldırmada daha az etkilidir.
«Kişisel koruyucu kullanımı gerekli ise mutlak suretle

koruyucu ekipmanın kullanım prosedürünün
yayınlanması gereklidir.»
KKD’LERİN RİSKİN OLASILIĞINI ve ŞİDDETİNİ ETKİLEMESİ
Risk: Kaygan yüzeyde düşerek yaralanma Risk: Yüksekten düşen cismin başa çarpması
Önlem: Kaydırmaz tabanlı ayakkabı Önlem: Baret

Risk: Elin sıcak demirle temas ederek yanması / Önlem: Sıcak işlem eldiveni
KKD’lerin olasılık ve şiddete etkisi

5
Kontrol Tedbirlerini (Önlemlerini)
Uygulama (Yerine Getirme)
Kontrol Önlemlerini Uygulama-Yerine Getirme
«Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları,

işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, sorumlu kişi ya
da işyeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri
bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence
uygulamaya konulur.»
Ancak tanımlanan her gerekli risk azaltma ve kontrol

önlemleri ile ilgili değişiklikler uygulamaya konulmadan
önce denenmelidir.
(İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmelik-Aralık, 2013)
Bu basamak şu hususları içerir:

 Çalışma yöntemlerinin geliştirilmesi (İş ve İşlemler)
 Sorumluların belirlenmesi
 Eğitim ve öğretimin sağlanması
 İletişim
 Denetim
 Bakım
Sırasıyla; «Riskin ortaya çıkma ihtimalinin önlenmesi,

azaltılması veya hasarın potansiyel şiddet derecesinin
azaltılması amaçlanmalıdır.»
Uygun kontrol ölçümleri bu aşamada devreye girer.

Değişimden dolayı gelen direnç nedeniyle ölçümler
uygulanırken uzun zaman alabilir.
Bunu ortadan kaldırmak için sık sık eğitim, teçhizat satın
alınması veya tesisat da değişikliğe ihtiyaç duyulabilir.
Kontrol Önlemlerinde Prensipler

1. Sistematiklik Prensibi,
2. Toplu Koruma Prensibi,
3. İlave Risk Oluşturmama Prensibi,
4. Ekonomik Olma Prensibi,
5. Risklerin Özgünlüğü Prensibi,
6. Risk Algılama Değişkenliği Prensibi,
7. Sübjektiflik Prensibi,
8. Katılımcılık Prensibi,
9. Proaktif Yaklaşım Prensibi,
10. Mali Yük Getirmeme Prensibi,
11. Koruma Düzeyini Yükseltme Prensibi,
12. Diğer Sistemlere Entegre Olabilme Prensibi,
13. Gözden Geçirme ve Sürekli İyileştirme Prensibi,
Sistematiklik Prensibi
1
Risk Değerlendirme çalışmaları başından sonuna kadar
sistematik bir yaklaşım ve kurgu içinde yürütülmelidir.
Toplu Koruma Prensibi
2
Risk kontrol çalışmalarında öncelik, kişisel korunma
tekniklerine değil toplu korunma tekniklerine verilmelidir.
İlave Risk Oluşturmama
3
Risk kontrol yöntemlerinin seçiminde ve uygulamasında,
operatörler ve diğer çalışanlar için ilave risk
oluşturulmamasına azami dikkat edilmelidir.
Ekonomik Olma Prensibi
4 Risk kontrol yöntemi ile koruma derecesi arasında

ekonomiklik açısından bir bağıntı bulunmalıdır.
En az harcama ile en yüksek koruma derecesini sağlayan

kontrol yöntemleri araştırılarak tercih edilmelidir.
Risklerin Özgünlüğü Prensibi
5
Her kuruluşta risklerin ve kontrol yöntemlerinin kuruluşa
özgü olduğu unutulmamalıdır.
Benzer işyeri, makine, ekipman ve şartlardan bile farklı

risklerden kaynaklanabileceği ve farklı risk kontrol
yöntemlerinin uygulanabileceği dikkate alınmalıdır.
Risk Algılama Değişkenliği Prensibi
6 Riskler, mevcut riskler algılayıcıların (kişilerin)

özelliklerinden dolayı farklı düzey ve şekillerde
algılanabilirler.
Bu farklılığın başlıca sebepleri arasında; eğitim, kültür,

statü, sosyal yapı, tecrübe, ekonomik durum gibi sebepler
yer almaktadır.
Sübjektiflik Prensibi
7 Risk Değerlendirmesi işleminin bütün aşamaları sübjektif

kabul ve kararlara dayanmaktadır. Risk algılaması, olayın
gerçekleşme ihtimali, zarar-hasarın derecesi, kontrol
tedbirlerinin etkinliği, tecrübe gibi bütün konular sübjektif
konular olup kişiden kişiye farklılık göstermektedir.
Bu farklılığın ortadan kaldırılması ya da asgariye

indirilmesi için geniş kapsamlı ve detaylı, ülke ve kuruluş
bazında veri tabanları oluşturulmasına ihtiyaç vardır.
Katılımcılık Prensibi
8 Yönetim ve iş gücünün katılımı ile:

 Tehlike ve risklerin ortak algılama ile belirlendiği,
 Çalışmanın gerekli ve işe yarar olduğu,
 İstenmeyen durumları önlemede başarılı olunacağı
fikri herkes tarafından kabul edilir hale getirilmelidir.
6
İzleme ve Gözden Geçirme
«Yeniden Risk Değerlendirme Zamanı»
İzleme – Gözden Geçirme
İzleme;
«Hazırlanan önleme eylem planlarının uygulama
adımları düzenli olarak takip edilir, denetlenir ve
aksayan yönler yeniden gözden geçirilerek gerekli
önleyici ve düzeltici işlemler tamamlanır.»
Gözden geçirme;
«Eylem planı çerçevesinde tamamlanmış olan önleyici
ve düzeltici işlemlerin etkinliği takip edilir.»
İzleme – Gözden Geçirme

«Periyodik gözden geçirmelerde, eğer yeni aksaklık ya
da tehlike tespit edilir ise; yeniden veri toplanır, riskin
analizi ve derecelendirmesi yapılır, planlama ve
uygulama işlem basamakları yeniden tekrarlanarak risk
kontrol altına alınır/kabul edilebilir düzeye indirilir.»
Uygun kontrol ölçümleri uygulandıktan sonra, daha

önceden tespit edilmiş tehlikelerin, artan risk değerlerinin
kabul edilebilirliklerini değerlendirmek için yeniden değer
biçmeye ihtiyaç duyulabilir.
Bu Basamakta Bu Sorular Cevaplandırılmalıdır

 Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi
tamamlanmış mı?
 Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi?
 Bu kontrol tedbirleri uygulanmış mı?
 Bu kontrol tedbirleri doğru bir şekilde uygulanmış mı?
 Seçilen yöntem çalışıyor mu?
 Yapılan değişiklikler amaçlarınıza uygun sonuçlanmış
mı?
 Değerlendirilen risklere maruziyet ortadan kaldırılmış
veya yeterince azaltılmış mı?
SN YENİDEN RİSK DEĞERLENDİRME ZAMANI
Yapılmış olan risk değerlendirmesi en az yılda bir gözden geçirilir, en geç beş (5) yılda bir
1
yenilenir. (Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik)
2 İşyerindeki binalarda yapılan değişiklik sonrasında,
İşyerinde yapılan teknoloji ve ekipman değişikliği sonrasında (yeni makine-ekipman
3
alınması),
4 Üretim yöntemindeki önemli değişiklikler olması sonrasında,
5 İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi,
6 Yeni bir mevzuatın yürürlüğe girmesi veya mevcut mevzuatta değişiklik yapılmış olması,
7 Çevreden kaynaklanan ve işyeri genelini etkileyen yeni bir tehlikenin ortaya çıkması,
8 İSG ile ilgili teftişlerde gerekli görülmüş olması,
9 Risk değerlendirme raporunda belirtilmiş olması,
10 Ortam ölçümleri ve sağlık gözetim sonuçlarının yenilemeyi gerektirmesi,

SN YENİDEN RİSK DEĞERLENDİRME ZAMANI
1 Çok tehlikeli işyerlerinde en geç iki yılda bir yenilenir
2 Tehlikeli işyerlerinde en geç dört yılda bir yenilenir
3 Az tehlikeli işyerlerinde en geç altı yılda bir yenilenir
4 İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması

İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana
5
gelmesi
6 Üretim yönteminde değişiklikler olması
7 İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi
8 Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması
9 Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi
10 İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması
7
İletişim ve Danışma
«Sonuçlar, düzeltici/önleyici faaliyetlerin tanımlanması,

konu ile ilgili gelişmeler, değişiklik yapılan veya yeni İSG
amaçlarının oluşturulması için girdi sağlanması
amacıyla yönetime bilgi verilmeli, ayrıca bilgi toplama
aşamasında alt işverenlerde dahil olmak üzere tüm
gruplarla iletişim ve danışma kurulmalıdır.»
RİSK İLETİŞİMİ
Uzman/Mühendis Toplum/Halk
Risk Değerlendirmesine Güvenir Davranışını Risk Algısı Yönlendirir
Objektif Sübjektif
Analitik Hipotetik
Rasyonel Karar İrrasyonel Karar
Risk İletişimi
(Risk konusundaki bilgilerin ilgili taraflar arasında paylaşımı)
8
Dokümantasyon
 İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı
 Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği
uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri.
 Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi
 Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı
yapılmışsa her birinin adı
 Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler
 Tespit edilen riskler
 Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler
 Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz
sonuçları
 Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve
sonrasında tespit edilen risk seviyesi
4
Mevzuat Açısından Risk
Değerlendirme
MEVZUATTA RİSK DEĞERLENDİRME
SN KANUN VE YÖNETMELİKLER
1 4857 Sayılı İş Kanunu
2 6331 Sayılı İSG Kanunu
3 İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği
4 Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik
5 Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik
6 Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
7 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
8 Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
9 Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik
10 Titreşim Yönetmeliği
11 Gürültü Yönetmeliği
12 Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
13 Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği (Sağlık ve Güvenlik planı hazırlama…)
14 İşyeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
14 İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin 161 Numaralı ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) Sözleşmesi
Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ve Sondajla Maden Çıkarılan
16
İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk
1 değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.
Risk değerlendirmesi yapılırken, aşağıdaki hususlar
dikkate alınır;
 Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu
 Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve
müstahzarların seçimi
 İşyerinin tertip ve düzeni
 Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar
gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın
çalışanların durumu
4857 Sayılı İş Kanununun 78. Maddesi
2 Bu maddeye göre çıkartılmış yönetmeliklerin çoğunda,

işverenlere işyerlerinde «Risk Değerlendirmesi» yapma
ve alınan sonuçlara göre gerekli sağlık ve güvenlik
önlemlerini belirlenme zorunluluğunun getirilmiştir.
«İş kanunu kapsamındaki tüm işyerlerinde risk

değerlendirmesi yapılması zorunlu hale getirilmiştir.»
Hangi işyerlerinde
İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmelik (29.12.02/28512)
3 İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve

güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş
sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi
yapar veya yaptırır.
Yönetmelikler
4
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması
Hakkında Yönetmelik
«Kişisel koruyucu donanımları değerlendirmek ve

seçmek, alınan tedbirlerle önlenemeyen risklerin analiz
ve değerlendirmesini yapmak»
Yönetmelikler
5 Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların

Korunması Hakkında Yönetmelik
«Patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin

değerlendirmesini yapmak»
Yönetmelikler
Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık
6 ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
«Bu işlerde çalışanların, bu maddelere maruziyet şekli,
maruziyet miktarı ve maruziyet süresinin belirleyerek
risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Risk değerlendirmesi
her durumda en geç 5 yılda bir yapılmalıdır. Maruziyet
şekli değiştiğinde tekrarlanmalıdır. İstenmesi halinde
yetkililere verilmelidir. Değerlendirmede deri yolu da
dahil olmak üzere vücuda giriş yollarının tümü dikkate
alınmalıdır. Çalışmak istemeyenlerin istekleri dikkate
alınmalıdır.
Hangisi yanlıştır (2)
Yönetmelikler
7 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik

Önlemleri Hakkında Yönetmelik
«İşyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup

bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde
bulunması halinde risk değerlendirmesi yapmak»
«Kimyasal maddelerin kullanımına ilişkin risk
değerlendirilmesi her durumda en geç 5 yılda bir
yenilenmelidir»
Periyot-süre (5)
Yönetmelikler
8 Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri

«Asbest tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda,

asbestin türü ve fiziksel özellikleri ile çalışanların
maruziyet derecesini dikkate alarak risk değerlendirmesi
yapmak»
Yönetmelikler
9 Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi

«Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi

bir çalışmada, işçinin bu maddelere maruziyetinin türü,
düzeyi ve süresini belirleyerek sağlık ve güvenliğine
yönelik riskleri değerlendirmek ve alınması gereken
önlemleri belirlemek»
Yönetmelikler
10 Titreşim Yönetmeliği
«Mekanik titreşime maruziyetten kaynaklanan

risklerin belirlemesi ve değerlendirmesini yapmak»
Yönetmelikler
11 Gürültü Yönetmeliği
«Gürültüden kaynaklanan risklerin belirlemesi ve

değerlendirmesini yapmak»
Yönetmelikler
12 Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik

Önlemleri Hakkında Yönetmelik
«Çalışma merkezlerinde, ekranlı araçların kullanımından

kaynaklanan zorlayıcı travmalara neden olabilecek
riskleri belirlemek ve bu riskleri ortadan kaldıracak veya
en aza indirecek sağlık ve güvenlik önlemlerini almak»
Yönetmelikler
Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği
13
«Madde 5-b:İşveren veya proje sorumlusu, yapı işine
başlamadan önce, 7 nci maddenin (b) bendinde belirtilen
sağlık ve güvenlik planı hazırlayacaktır. Madde 7-b:Yapı
alanında yürütülen faaliyetleri dikkate alarak,
uygulanacak kuralları belirleyen bir sağlık ve güvenlik
planı hazırlayacak veya hazırlanmasını sağlayacaktır.
Yapı alanında Ek-II’de belirtilen işler yapılıyorsa, bu işlerle
ilgili özel önlemler planda yer alacaktır.»
Yönetmelikler
14 İşyeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve

Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
«İşyeri hekimlerinin görevleri arasında iş sağlığı

ve güvenliği çalışmaları kapsamında işyerinde periyodik
incelemeler yapmak ve risk değerlendirme çalışmalarına
katılmak yer alır.»
Yönetmelikler
15 Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve

Güvenlik Şartları Yönetmeliği ve Sondajla Maden
Çıkarılan İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Şartları
Yönetmeliği
«Yer altı ve yer üstü maden işletmeleri ile sondajla

maden çıkarılan işletmelerde “Sağlık ve Güvenlik
Dokümanı” hazırlanırken işçilerin iş yerinde maruz
kalabilecekleri risklerin belirlemesi ve değerlendirmesini
yapmak»
İLO Sözleşmeleri
İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin 161 Numaralı ILO
16 (Uluslararası Çalışma Örgütü) Sözleşmesi
5. madde: Her işverenin istihdam ettiği işçilerin sağlık ve

güvenliği için sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla ve
işçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımının
gerekliliği göz önüne alınarak, iş sağlığı hizmetleri,
işletmedeki iş risklerine uygun
ve yeterli olacak şekilde aşağıdaki görevleri
kapsayacaktır. İşyerlerinde sağlığa zararlı risklerin
tanımlanması ve değerlendirilmesi…
Yönetim Sistemeleri
17  TS EN ISO 9001
 OHSAS/TS 18001
 TS EN ISO 14001
«İşyerlerinde sağlığa zararlı risklerin tanımlanması

ve değerlendirilmesi»
Risk Yöntem Metodunu Seçmek
Risk Değerlendirmesinin Faydaları
NEDEN RİSK DEĞERLENDİRME

 İşyerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını
ya da olgunlaşmasını sağlar.
 İşyeri çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği konularında
bilgi sahibi olmalarını ve katılımını sağlar.
 İşyeri yönetiminin de iş sağlığı ve güvenliği
konularında bilgi sahibi olmalarını ve bu konularda
karar vermelerini sağlar.
 Risk analizi prosesinden alınan ilk sonuçlar ile
organizasyon yada işletmedeki olası tehlikeler ve
alınacak tedbirler belirlenir.
NEDEN RİSK DEĞERLENDİRME

 İşyerindeki risklerin büyüklüğünün hesaplamasına ve
riskin tolere edilebilir olup olmadığına belirler.
 İşyerinde yanlış güvenlik tedbirleri, insanlarda yanlış
güvenlik bilinci oluşmuş olabilir, tüm bu tedbirlerin ve
güvenlik bilincinin gözden geçirilmesini sağlar.
 İşyerinde yasal yükümlülükler ve İSG politikası
çerçevesinde KERD indirilmiş riskle çalışılmasını sağlar.
 İşyerindeki gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin
gerçekleştirilmesini sağlayacak verilerin
kaydedilmesini, sonuçların izlenmesini ve ölçülmesini
sağlar.
ÇALIŞANLAR AÇISINDAN YARARLARI
 Katılım hakkı,
 Haberdar olma,
 Sorumlulukların belirlenmesi,
 Kayıtlara ulaşabilme,
 Bütün çalışanları kapsaması,
 Kuralların önceden belirlenmesi,
 Proaktif yaklaşım-sürekli gelişim,
 Acil durum hazırlığı,
İŞVEREN AÇISINDAN YARARLARI
 Tehlike ve risklerini önceden görebilme,

 Uluslararası saygınlık ve geçerlilik,
 Proaktif yaklaşımla acil durumlar için her an hazırlık,
 İstenmeyen durumların önlenmesi ile kayıpların
azaltılması,
 Sorumlulukların-görevlerin belirlenmesi ve paylaşımı,
 Güvenli teknoloji seçimi ile güvenli çalışma ortamı
oluşturma,
Faydaları
DEVLET AÇISINDAN YARARLARI
 Tarafların katılımı ile yükün azalması,

 Denetim kolaylığı,
 Sürekli gelişme,
 Uluslararası SG yönetim sistemine hazırlık,
 Düzenli veri akışının sağlanması,
 Çalışma barışına katkı,
 Kayıpların azalması,
 Risk kültüründe gelişme,
Risk Değerlendirme Ekibi ve Metodu
RİSK DEĞERLENDİRME EKİBİ

 İşveren veya işveren vekili-temsilcisi (Koordinasyon)
 İşyeri hekimi
 İş güvenliği uzmanı (A, B, C Sınıfı)
 İşyerindeki çalışan-işçi temsilcileri
 İşyerindeki destek elemanları
 İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde
belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut
veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler
konusunda bilgi sahibi çalışanlar
 ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere
işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlar
Risk değerlendirme ekibi
UYGUN METODU SEÇMEK
Risk değerlendirmesinde hangi metodun seçileceği

en büyük sorudur. Bu konuda uluslararası kabul
görmüş eğilim şu yöndedir;
 Genel (ön) tehlike analizinin yapılması
 Tehlike analizi sonuçlarının gözden geçirilmesi
 Detaylı analizler için uygun analiz metodunun
seçilmesi
Hangi metodoloji?
1. Adım Genel tehlike analizi yapmak
Tehlikeleri, tetikleyen sebepleri

2. Adım
ve olası etkilerini bulmak
3. Adım Uygun analiz metodunu seçmek
Tehlikeler HAZOP – FMEA – HACCP
Sebepler ETA
Etkiler FTA
RİSK RİSK DEĞERLENDİRME SEÇİM ŞEMASI
1-Risk Haritası (MSDS, NFPA, KOD…vb.)
Tanımlama ve Sistemin
1 2-Bilgi Bankası Oluşturma
Sınırlarını Belirleme 3-Başlangıç (Ön) Tehlike Analizi
1 2 3 … n
1-Hata Ağacı Analizi

Kalitatif Tanımlama ve
2 2-FMEA
Tehlikeleri Değerlendirme 3-HAZOP
Kabul Edilebilir ve Edilemez 1-Risk Matrisi

3 2-İş Güvenlik Analizi
Risklerin Ayrıştırılması 3-Birincil Risk Analizi
Kantitatif Risk Değerlendirme

Kritik ve tehlikeli bir olayın Kritik ve tehlikeli bir olayın 1-Hata Ağacı Analizi
meydana gelme frekansının şiddetinin (büyüklüğünün) 2-Olay Ağacı Analizi
(olasılığının) hesaplanması hesaplanması 3-Neden-Sonuç Analizi
Riski Değerlendir
RİSK HARİTASI
1. Makro Ayrıştırma Algoritması

2. Mikro Ayrıştırma Algoritması
RİSK HARİTASI / Makro Ayrıştırma Algoritması

Risk haritalarının hazırlanması aşamasında öncelikle
makro ve mikro ayrıştırma algoritması uygulanmalıdır.
Çünkü işletmelerin/işyerlerin her yeri aynı oranda tehlike
taşımamaktadır.
Bu işlemin yapılması risk değerlendirmesi yapacak, İGU

veya takımına hem zaman kazandıracak hem de maddi
kaybı engelleyecektir.
Ayrıştırma algoritması uygulanan işyerinde tehlikeli
bölümlerinin tehlike derecelerine göre birbirinden
ayrıştırılması gereklidir.
 İşyerinin topografyası,
 Meteoroloji,
 Kimyasal madde depolama tankları,
 Dış proses üniteleri,
 Liman ve dolum üniteleri varsa dış etkiler (sabotaj,
rüzgar, sel, çevre işyeri,…)
………….dikkate alınmalıdır.
Üniteyi
Ayrıştırma
Detaylandır
Analizi
RİSK HARİTASI / Acil Eylem Planı
Makro ayrıştırma algoritması uygulanırken özellikle

kimyasal proses ünitesi içeren yada yanıcı, parlayıcı,
patlayıcı maddelerle çalışmalar yapılan veya basınçlı
kapların bulunduğu bölümler işaretlenmelidir.
Mikro ayrıştırma uygulanırken bu bölümlerdeki etkiler de

göz önüne alınarak, işyerlerinde mutlaka “Acil Eylem
Planı” hazırlanmalıdır.
RİSK HARİTASI / MAKRO AYRIŞTIRMA
ACİL EYLEM GEREKEN DURUMLAR ACİL EYLEM EKİLERİ
 Yangın  Yangın Ekibi

 Patlama  İlk Yardım Ekibi
 Deprem  Güvenlik Ekibi
 Sel  Bakım Ekibi
 İnsan sağlığını tehdit edici bir olay  Sızıntı Kontrol Ekibi
 Çevre sağlığına etki edici bir olay  Refakat Etmekle Görevli Ekip
 Büyük hasar, zarar ve ziyan
oluşturacak durumlar
 Domino etkisi
 İnsan sağlığının hemen yada uzun
vadede etkilenmesine neden
olabilecek kimyasal madde/gaz
ve zehirli maddelerin dökülmesine
veya yayılmasına neden olan olay
RİSK HARİTASI / Mikro Ayrıştırma Algoritması
İşletmede makro ayrıştırma yapıldıktan sonra, daha zor

bir aşama olan mikro ayrıştırmaya geçilmelidir. Mikro
ayrıştırma yapılırken, bilgi bankalarına ihtiyaç vardır. Bu
bankaların oluşturulması hem tecrübe gerektirir hem de
yoğun çalışmaya ihtiyaç vardır.
“Bu aşamada mikro ayrıştırma algoritmanın yanlış

uygulanması, bir sonraki aşamaların başarısını
azaltacaktır.”
RİSK HARİTASI / Mikro Ayrıştırma Algoritması
Bilgi Bankası Veri Kullanımı / Veri Elde Etme Aşamaları

RİSK HARİTASI / MİKRO AYRIŞTIRMA
OLUŞTURULACAK BİLGİ BANKALARI OLUŞTURULACAK ALGORİTMALAR
 Yapı malzemesi bilgi bankası,  Ekipman gözetleme algoritması,

 Ekipman özellikli bilgi bankası,  Ekipman davranış algoritması,
 Materyal özellikli bilgi bankası,  Kaza senaryosu sonuç
 Proses ünitesi özellikli bilgi algoritmasıdır.
bankası,
 Kaza senaryoları bilgi bankası,
RİSK HARİTASI / Yapı Malzemesi Bilgi Bankası
Mikro ayrıştırma algoritması uygularken, işletme

içerisindeki yapı malzemeleri ve/veya elemanlarının
yanıcılık ve dayanıklılık sınıfları ve yangın sınıfı
belirlenmeli, bu bilgiler ışığında yangın alarm ve
tatbikatı, acil eylem planı üretilmeli ve yangın ekibinin
eğitimi bu bilgiler doğrultusunda yapılmalıdır.
Mikro Ayrıştırma Algoritması / Ekipman Özellikli Bilgi Bankası
Mikro Ayrıştırma Algoritması / Ekipman Özellikli Bilgi Bankası
Mikro Ayrıştırma Algoritması / Ekipman İzleme Algoritması
Mikro Ayrıştırma Algoritması / Materyal Özellikli Bilgi Bank
 Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarının-MSDS Hazırlama

 Kaza/Olay ve Sağlık Kayıtlarının Oluşturulması
 İşletme/İşyeri Analizi
 İşaretlemeler
Mikro Ayrıştırma Algoritması / Proses Özellikli Bilgi Bankası
Mikro Ayrıştırma Algoritması / Kaza Senaryoları Bilgi Bankası
6
Risk Metodolojileri (Yöntemleri)
Soru Sayısı = 20
RİSK METODOLOJİLERİ (YÖNTEMLERİ-TEKNİKLERİ)
RİSK ANALİZ METODU-YÖNTEMİ-TEKNİĞİ
Risk analizi, risk değerlendirmesi aşamasında

belirlenmiş olan risklerin daha detaylı anlaşılması için
yapılan çalışmadır. Risk analizi, seçilecek risk
metodunun seçilmesine yardımcı olur.
Risk analizi; analiz edilecek riske, analizin amacına,

erişilebilen bilgi ve kaynakların seviyesine bağlı olarak
farklılık gösterir.
Metotlar /
RİSK ANALİZ METODU-YÖNTEMİ-TEKNİĞİ
Analiz duruma göre 3 temel yöntem vardır.
Bunlar;
1. Kalitatif (Nitel-Sıralı-Ordinal-Tanımlayıcı)
2. Kantitatif (Nicel-Sayısal-Rakamsal-Nümerik)
3. Karma (Kalitatif-Nicel-Kantitatif-Nitel)
Metotlar /
1
Kalitatif Metotlar
(Nitel-Sıralı-Ordinal-Tanımlayıcı)
KALİTATİF (NİTEL – SIRALI – ORDİNAL) METOD
«Kalitatif (Qualitative) risk analizi riski hesaplarken ve

ifade ederken numerik (nicel-sayısal-rakamsal-
matematiksel) değerler yerine tanımlayıcı (nitel-
ordinal-sıralı) (düşük, yüksek, çok yüksek gibi) değerler
kullanır.»
Nitel: »Ölçülemeyen, sayılamayan, miktarı tespit

edilemeyen»
KALİTATİF (NİTEL – SIRALI – ORDİNAL) METOD
Kalitatif analiz, olayların potansiyel etkilerinin

derecesini ve bunların ortaya çıkma ihtimallerini,
kelimelerden oluşan skalalar üzerinden analiz eder.
KALİTATİF (NİTEL – SIRALI – ORDİNAL) METODLAR

1. Olursa Ne Olur Analizi (What if…?)
2. Ön Tehlike Analizi Metodu (PHA)
3. Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Analizi (HAZOP)
4. Neden - Sonuç Analizi (CCA)
5. Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi (PRA)
6. Güvenlik Denetimi (Safety Audit)
2
Kantitatif (Nicel–Sayısal–Rakamsal)
Metotlar
KANTİTATİF (NİCEL–SAYISAL–RAKAMSAL) METOD
«Kantitatif (Quantitative-Nicel) risk analizinde, risk

hesaplanırken sayısal-rakamsal yöntemler kullanılır.»
Nicel: «Ölçülebilen, sayılabilen, miktarı tespit edilebilen,

azlığı ya da çokluğu belirlenebilen»
«Bu metotta tehdidin olma ihtimali ile tehdidin etkisine

sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve
mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri
bulunur.»
Risk = Tehdidin Olma İhtimali x Tehdidin Etkisi

Risk = Olasılık x Şiddet
formülü kantitatif risk analizinin temel formülüdür.
Faydalı Sonuçları;
 Bir riskin zaman içinde alınan tedbirlerle azalıp
azalmadığının kontrolü,
 Risklerin kabul edilebilir olup olmadığının tespiti,
 Risklerin birbirleriyle kıyaslanması,
Faydalarındandır
KANTİTATİF (NİCEL–SAYISAL–RAKAMSAL) METODLAR
1. FMEA (HTEA-Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi)

2. Fine-Kinney Analiz Metodu
3. Jhon-Ridley Analiz Metodu
4. Risk Değerlendirme Karar Matrisi (RADM)
a) 3x3 Tipi Matris Metodu
b) L-Tipi Matris Metodu
c) X-Tipi Matris Metodu
3
Karma Metotlar
İSTANBULUZMAN
YARI KANTİTATİF (KARMA) METOD
«Yarı-kantitatif analizde kalitatif analizde kullanılan

skalalardaki kelimelerden oluşan tanımlamaların yerini
rakamlar almaktadır.»
Bu yöntemde daha geniş derecelendirme skalaların

uygulanmasını sağlamak amaçlanmıştır.
YARI KANTİTATİF (KARMA) METODLAR
1. Neden-Sonuç Analizi (Sebep-Sonuç Analizi)

2. ETA (Olay Ağacı Analizi Yöntemi)
3. FTA (Hata Ağacı Analizi Yöntemi)
Kalitatif-Kantitatif Metotlar /
Risk Analiz Yöntemleri
• Başlangıç Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis – PHA)
• İş Güvenlik Analizi – JSA (Job Safety Analysis)
• What if..? (Olursa ne olur?)
• Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using
Checklists)
• Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA)
• Risk Değerlendirme Karar Matris Metedolojisi( Risk Assessment Decision Matrix)
• a) L Tipi Matris
• b) Çok Değiskenli X Tipi Matris Diyagramı
• Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (Hazard and Operability Studies-
HAZOP) :
• Tehlike Derecelendirme İndeksi (DOW index, MOND index, NFPA index)
• Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor)
• Hata Ağacı Analizi Metodolojisi – HAA (Fault Tree Analysis-FTA)
• Olası Hata Türleri ve Etki Analizi Metodolojisi – HTEA/OHTEA (Failure Mode and
• (Olası Hata Türleri ve Etki Analizi Metodolojisi) – Effects Analysis- Failure Mode and
Critically Effects Analysis- FMEA/FMECA)
• Güvenlik Denetimi (Safety Audit)
• Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA)
• Neden – Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis) 186
Risk Puanı
187
Tehlike Analizi
188
KAYNAKLAR AÇISINDAN RİSK ANALİZ YÖNTEMLERİNİN KIYASLAMASI
FMEA
Kriter Açıklama What if HACCP HAZOP JSA PHA
FMECA
Takım/Tim/
Metot takım yaklaşımı Bir Analistle Takım/Tim/Ekip Takım/Tim/Ekip Takım/Tim/Ekip Bir Analistle
Takım Yaklaşımı Ekip
gerektirir mi? Yapılır Yapılır Yapılır Yapılır Yapılır
Yapılır
Etkin bir analiz için gerekli
Gereken Doküman Çok Az Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla Orta
dokümanlar?
Az Orta Orta Çok

Gerekli Zaman Analiz için gereken zaman?
(<1 gün) (1 hafta) (1 hafta) (>1 hafta)
Takım Lideri Tecrübesi Analizi yönetmek için takım

liderinin olması gereken Orta Düzey Çok Fazla Orta Düzey Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla
Yetkinliği - Deneyimi yetkinlik derecesi?
Nitel Nitel Nitel Nitel Nitel Nitel

Yöntem Nicel / Nitel Sonuçlar nicel veya nitel?
(Kalitatif) (Kalitatif) (Kalitatif) (Kalitatif) (Kalitatif) (Kalitatif)
Tümevarım Analiz prespektfik veya

Tümevarım Tümevarım Tümevarım Tümevarım
Tümdengelim retrospektif?
Metot genel bir analiz mi,

Geniş / Spesifik Tehlike Genel Spesifik Spesifik Spesifik Genel Genel
yoksa proses spesifik mi?
Basit Elektrik
Proses - Branş Prosese özgü bir metot mu? Prosedürlü Gıda/Tarım Kimya/İlaç Her Sektör Her Sektör
İşler Mekanik
KAYNAKLAR AÇISINDAN RİSK ANALİZ YÖNTEMLERİNİN KIYASLAMASI
Güvenlik L Tipi X Tipi Neden
Kriter Açıklama ETA FTA
Denetimi Matris Matris Sonuç
Metot takım yaklaşımı Bir Analistle Bir Analistle Takım/Tim/Ekip Takım/Tim/Ekip
Takım Yaklaşımı Birey/Takım Birey/Takım
gerektirir mi? Yapılır Yapılır Yapılır Yapılır
Etkin bir analiz için gerekli

Gereken Doküman Çok Az Çok Az Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla
dokümanlar?
Çok Çok
Gerekli Zaman Analiz için gereken zaman?
(>1 hafta) (>1 hafta)
Takım Liderinin Tecrübesi Analizi yönetmek için takım

liderinin olması gereken Orta Düzey Orta Düzey Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla
Yetkinliği - Deneyimi yetkinlik derecesi?
Nitel Nitel Nitel

Yöntem Nicel / Nitel Sonuçlar nicel veya nitel ? Nitel/Nicel Nitel/Nicel Nitel/Nicel
Kalitatif Kalitatif Kalitatif
Tümevarım Analiz prespektfik veya

Tümevarım Tümdengelim
Tümdengelim retrospektif?
Basit
Metot genel bir analiz mi,
Geniş / Spesifik Tehlike Genel Prosedürlü Genel Spesifik Çok Spesifik Çok Spesifik
yoksa proses spesifik mi?
İşler
Proses - Branş Prosese özgü bir metot mu?

Risk Değerlendirme Formu
PROSES / SİSTEM DEĞERLENDİREN
ALT SİSTEM FMEA-HTEA DÜZENLEYEN
RİSK DERECELENDİRME FORMU

DİZAYN /
REVİZYON NO
YÖNTEM
FMEA TAKIMI REVİZYON TARİHİ
HAREKET SORUMLUSU
POTANSİYEL TAVSİYE EDİLEN SORUMLU

SİSTEM HATANIN HATANIN KONTROL HAREKET YENİ YENİ YENİ YENİ
HATA S P D ROS İYİLEŞTİRMELER TAMAMALAMA
PARÇA SONUÇLARI NEDENLERİ ÖNLEMLERİ TARİHİ (S) (P) (D) ROS
TÜRLERİ (EYLEMLER) TARİHİ
PROSES/SİSTEM ADI
Analizi yapılacak olan proses/sistemin referans

numarası varsa yazılır, yoksa kısa bir tanımı yapılır.
Örneğin; kaynakhane, montaj bölümü, boyahane vb.)

ALT PROSES/SİSTEM ADI
Eğer proses veya sistemin bir alt sistemi için analiz

yapılıyor ise bu alt sistemin kısa bir tanımı yapılır.
Örneğin; havalandırma tesisatı, fırın, kazan dairesi vb.

TAKIM ADI / TAKIM LİDERİ
Takım Adı
Takımı oluşturan bütün kişilerin isimleri ve bölümleri
Takım Lideri
Sorumlu olan İş Güvenliği Uzmanının adı
TARİH / REVİZYON TARİHİ / RİSK DEĞ. NUMARASI
Tarih
Risk Değerlendirmesinin yapıldığı tarih
Revizyon Tarihi
Risk Değerlendirmesinin son revizyon tarihi
Risk Değerlendirmesi Numarası

Takip etmek amacıyla kullanılabilecek bir Risk
Değerlendirmesi numarası
1
Kalitatif (Nitel-Sıralı) Yöntemler
KALİTATİF (NİTEL – SIRALI – ORDİNAL) METODLAR

1. Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Analizi (HAZOP)
2. Olursa Ne Olur Analizi (What if…?)
3. Ön Tehlike Analizi Metodu (PHA)
4. Neden - Sonuç Analizi (CCA)
5. Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi (PRA)
6. Güvenlik Denetimi (Safety Audit)
1
HAZOP
(Hazard and Operability Studies)
Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi
RİSK METODOLOJİSİ / HAZOP
HAZOP (Hazard and Operbility Studies)
KRİTERLER
Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi
Amaç Tehlikelerin ve İşletme problemlerinin belirlenmesi.
Tesis projesinin belirginleştiği aşamada veya tesiste büyük değişiklikler

Yer ve Zaman
yapılmadan evvel kullanılabilir.
Çizimler, prosedürler ve akış şemaları ile tesisle ilgili detaylı bilgilere

Gerekli Bilgiler
ihtiyaç vardır.
Tehlikeleri ve işletme problemlerini belirleyerek İSG’nin sağlanması için,

Sonuçlar
izlenecek yöntemler belirlenir.
Eleman İhtiyacı 5-7 kişilik uzman ekibine ve büro raportörlere ihtiyaç vardır.
Her konu için ekip 3-5 saat zaman gerekir. Planlama ekip oluşturma ve
Zaman-Maliyet
doküman hazırlama için de ilave zaman gereklidir.
RİSK DEĞERLENDİRME / HAZOP
KULLANIM ALANI
HAZOP (Hazard and Operability Studies)

«Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışması Metodolojisi»
«Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi»
Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike

potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiş bir yöntemdir.
HAZOP tanımı (4)

ÖZELLİKLERİ – 1
Multidisipliner bir tim tarafından, kaza odaklarının

saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için
uygulanır.
Belirli anahtar ve kılavuz kelimeler kullanarak yapılan
sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır.
Takım elemanları sistemdeki kimyasallar, prosesler ve
ekipmanlar konusunda uzman kişiler olmalıdır.
Bu metot ile normal operasyon şartlarından
prosedürlerinden sapmalar belirlenebilir.
ÖZELLİKLERİ – 2
Özellikle kimya, ilaç, petrokimyasal ve nükleer
prosesler için uygun bir analiz yöntemidir.
Rehber kelimeleri kullanarak yapısal bir beyin fırtınası
mantığı ile çalışır.
Önceden belirlenen işletme koşullarından sapmaları
belirlemek amacıyla özel bir soru yapısı kurar.
Analiz çok disiplinli bir takım tarafından
gerçekleştirilmelidir ve bir takım lideri tarafından
yönetilmelidir.
HAZOP takımı aşağıda belirtilen çalışma gurubundan
oluşur.
HAZOP TAKIMI
Fabrikanın işveren vekili
Fabrika müdürü
İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı
İşletme (Proses) Mühendisi
Sistem ve Otomasyon Mühendisi
Elektrik Mühendisi
İnşaat Mühendisi (Gerekli ise)
HAZOP TAKIMININ ÇALIŞMA PLANI

Öncelikle çalışma kapsamı belirlenmelidir.
Kapsam belirlendikten sonra normal (emniyetli)
çalışma koşulları açıklanmalıdır.
Daha sonra dizayn parametreleri ve tablolar kullanılıp
tüm proses parametrelerine rehber kelimeler
uygulanarak olası sapmalar ortaya çıkarılmalıdır.
Daha sonra bu olası sapmaların sonuçları
değerlendirilmelidir.
HAZOP ÇALIŞMALARINI YENİLEME

HAZOP takımının belirlediği sürelerde,
Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda,
Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına
göre gerektiğinde,
Proseste veya operasyonda kimyasal maddeler nedeni
ile herhangi bir kaza olduğunda,
En az beş yılda bir defa,
Tamir ve bakım işlerine başlamadan önce,
Prosese/operasyona bir eklenti veya tehlikeli kimyasal
maddeler içeren yeni bir faaliyete başlandığında
HAZOP TEHLİKE SAPMA ANALİZİ
PROSESİN/OPERASYONUN BİR BÖLÜMÜ
FİZİKSEL PARAMETRELER KİMYASAL PARAMETRELER
HAZOP SAPMA MATRİKSİ

(Anahtar Kelimeler + Kılavuz Kelimeler)
TEHLİKELİ SAPMA
NEDEN ARAŞTIRMASI SONUÇ ARAŞTIRMASI

Bir Prosesi/Operasyon Adımlarından Birini Seç
Proses Bölümünün ya da Operasyon Proses Bölümünün veya Operasyonun

Adımının Amacını Açıkla Diğer Adımına Uygula
Prosesin Bir Değişkenini ya da Prosesin veya Operasyonun Tüm Değişkenleri

Bir Görevini Seç ya da Tüm Görevleri İçin Tekrar Et
Seçtiğin Proses Değişkeni/Görev İçin Kılavuz Tüm Kılavuz Kelimeler

Kelimeleri Kullanarak Anlamlı Sapmaları Belirle İçin Tekrar Et
Anlamlı Sapmanın Muhtemel Yapılması Gereken Eylemleri

Nedenlerini Listele Belirle
Sapma İle İlişkisi Bulunan Sonuçları

Sonuçlar, Nedenler ve Korunma Temelli
Dikkatle Gözden Geçir
Risklerin Kabul Edilebilirliğini Belirle
Sapmayı Önlemek İçin Mevcut Korunmayı Tanımla

Başla
1 Bir tank seç
2 Tank veya boru hattı için genel amacını açıkla
3 Bir hat seç
4 Hat için amacını açıkla
5 İlk anahtar kelimeni uygula
6 Anlamlı bir sapma geliştir
7 Olası nedenler üzerinde çalış
8 Sonucu üzerinde çalış
9 Tehlikeleri keşfet
10 Kayıt tut
11 İlk anahtar kelime için elde ettiğin tüm anlamlı sapma için 6-10 arasını tekrarla
12 5-11 arasını tüm anahtar kelimeler için tekrar et
13 Çalışma yaptığın hattı işaretle
14 3-13 arasını tüm hatlar için tekrar et
15 Yardımcı bir sistem seç (Ör: Isıtma sistemi)
16 Yardımcı sistem için amacını açıkla
17 Yardımcı sistem için 5-12 arasını tekrar et
18 Çalışma yaptığın yardımcı sistemi işaretle
19 15-18 arasını tüm yardımcı sistemler için uygula
20 Tank için amacını açıkla
21 5-12 arasını tekrar et
22 Çalışma yaptığın tankı işaretle
23 Akım şemasındaki tüm tanklar için 1-22 arasını tekrar et
24 Bitirmek için akış şemasını işaretle
25 1-24 arasını tüm akış şeması için tekrar et
Bitir
HAZOP Çalışma Akış Şeması
PROSES AKIM ŞEMASI
Sembol Aktivite Çoğunlukla Sonucu
Ürün, başarılan adım, prosesteki ilerleme adımı,

OPERASYON
değişkenlik adımı
DENETLEME Kantitatif veya kalitatif uygulanan
TAŞIMA Nakliye veya taşıma
Soru GECİKME* Müdahale, çatışma, engel veya gecikme
Ambarda depolama, stoklama, bir bölümde

DEPOLAMA
tutma
HAZOP REHBER KELİMELER
Rehber Kelimeler Açıklama Örnek
YOK No, None, Not Beklenen değişken karşılanmamış Akış yok
FAZLA More, Higher Parametrede nicelik olarak artma Yüksek sıcaklık oluştu
AZ Less, Lower Parametrede nicelik olarak azalma Düşük basınç oluştu
AYRICA As well as İlave bir aktivite Diğer vana da kapandı
Sistemin sadece bir kısmı

KISMEN Part of Beklenen değişkenin bir kısmı karşılanmış
durdu
Sistem durunca reaktör
TERS Reverse Beklenenin tersi gerçekleşmiş
vakum yaptı
DİĞER Other Than Başka bir değişken ile yer değiştirme Gaz hattında sıvı var
GEÇ-ERKEN Early/Late Faaliyetin istenen zamanda olmaması
ÖNCE-SONRA Before/After Sıralamanın doğru yapılmaması
Kullanılan rehber kelimeler (2)

Örnekler
AKIŞ KOMPOZİSYON pH
BASINÇ İLAVELER SIRA
SICAKLIK AYRIM START/STOP
KARIŞTIRMA ZAMAN SİNYAL
TRANSFER HIZ FAZ
SEVİYE PARTİKÜL BÜYÜKLÜĞÜ AKIŞKANLIK
ÖLÇÜM İLETİŞİM REAKSİYON
KONTROL OPERASYON REAKSİYON

Örnekler
AKIŞ KOMPOZİSYON pH
Basınç Ölçer
Emniyet Vanası
BASINÇ İLAVELER SIRA
Conta
SICAKLIK AYRIM START/STOP Klapeler
KARIŞTIRMA ZAMAN SİNYAL
Sıvı
Yemek
TRANSFER HIZ FAZ
SEVİYE PARTİKÜL BÜYÜKLÜĞÜ AKIŞKANLIK

Isı
ÖLÇÜM İLETİŞİM REAKSİYON
KONTROL OPERASYON REAKSİYON

Rehber Proses Olası
Sapma Sonuç Öneriler
Kelime Parametresi Sebep
YOK Sıvı Basınç Oluşmaz Sıvı koyulmadı Yemek yanar Kontrol listesi oluştur
Emniyet vanasından önce Klapelerin üzeri

Klapeler kapağı Klapeler
içerideki basınç, kapak sıkılması gereken
KISMEN Klape istenilen kuvvette yeterince
açılarak boşalır noktalar belirlenerek
tutmaz sıkılmadı
(yaralanma !) işaretlenir
Basıncın sürekli takibi
Ocak açık Belirli bir seviyede
FAZLA Isı Basınç artar ve ocak ateşinin
bırakıldı emniyet vanası açılır
kontrolü
KLAVUZ KELİMELER
HAZOP
FAZLA AZ HİÇ TERS PARÇASI …KADAR İYİ …DEN BAŞKA
AKIŞ Yüksek Akış Düşük Akış Akış Yok Akış Yönü Ters İçeriği Kaybetmek
BASINÇ Yüksek Basınç Düşük Basınç Vakum Kısmi Basınç
SICAKLIK Yüksek Sıcaklık Düşük Sıcaklık
SEVİYE Yüksek Seviye Düşük Seviye Seviye Yok
KOMPOZİSYON Durumun
İlave Fazla Kayıp Faz Yanlış İçerik Yanlış Materyal
YADA DURUM Değişmesi
Yüksek Reaksiyon Düşük Reaksiyon

REAKSİYON Reaksiyon Yok Ters Reaksiyon Eksik Reaksiyon Yan Etki Yanlış Reaksiyon
Oranı Oranı
ZAMAN Çok Uzun Çok Kısa Yanlış Zaman
Geriye Kalan Ekstra Eylem Dahil Yanlış Eylem

SIRA Adım Çok Geç Adım Çok Erken Geriye Kalan Adım
Adımın Parçası Olması Almak
2
What if…?
(What İf…?)
Olursa Ne Olur Analizi…?
RİSK METODOLOJİSİ / OLURSA NE OLUR…?
(What ıf...? Analysis)
KRİTERLER
Olursa Ne Olur Analizi
Muhtemel kaza ve olayları belirlemek, risk değerini azaltmak için
Amaç
metotlar geliştirmek.
Proses geliştirme sürecinde, üretime başlama öncesinde, tesiste

Yer ve Zaman
değişiklik öncesinde.
Tesise, ekipmana ve operasyona ait detaylı bilgi, çizim prosedür vb.

Gerekli Bilgiler
dokümanlar
Muhtemel kaza ve olaylar ile risk kontrol ve indirme tekniklerinin tablo

Sonuçlar
haline getirilmesi.
Eleman İhtiyacı Her araştırma konusu için 2-3 deneyimli uzman gereklidir.
Zaman ve maliyet yüksektir. İlk kez uygulanan tesislerde hazırlık için ek

Zaman-Maliyet
bir süreye ihtiyaç vardır.
What if…? AÇIKLAMA
Bu metot, fabrika ziyaretleri ve prosedürlerin gözden

geçirmesi esnasında yararlıdır.
«Bu metot işlemlerin herhangi bir aşamasında

uygulanabilir.»
«Hali hazırda var olan, kaçınılmaz potansiyel

tehlikelerin tespit edilme oranını yükseltir.»
Bu yöntem genel soru olan “Olursa Ne Olur?” ile

başlar ve sorulara verilen cevaplara dayanır.
Aksaklıkların muhtemel sonuçları belirlenir ve sorumlu

kişiler tarafından her biri için tavsiyeler tanımlanır.
Risk değerlendirme raporunda, tehlikelerin tipini tarif

etmek ve tavsiyeleri değerlendirmek maksadıyla
kullanılır.
Az tecrübeli risk analistleri tarafından yürütülebilir. Bu

metot ile yapılan risk değerlendirmesinde, risk
analistinin dikkati yalızca bir noktaya odaklanabilir
yada analistin tecrübesi o noktadaki tehlikeyi görmesine
imkan vermez.
Bu metot çeşitli disiplinlerdeki takım üyelerinin

tecrübelerine dayanması ve bu takımdaki üyelerin
tecrübelerine göre sonuçların çok fazla etkilenmesi
nedeniyle informel bir metottur.
What if…? RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Eylem
Soru Sonuç Tavsiyeler Sorumlu
Zamanı
……….olursa ne olur?
…...….olursa ne olur?
……….olursa ne olur?
Açıklama; Bu metotta risklere sayısal değerler verilmez!
Sayısal değer kullanmaması

3
PHA
(Preliminary Hazard Analysis)
Ön Tehlike Analizi
ETA
PHA (Preliminary Hazard Analysis)
KRİTERLER
Ön Tehlike Analizi
Amaç Ön tehlike belirlemesi ve gerekli tasarım verilerinin derlenmesi
Yer ve Zaman Tasarım öncesi aşamada
Gerekli Bilgiler Tasarım kriterleri; İş ekipmanları ve Hammadde özellikleri
Sonuçlar Tehlike listeleri ve güvenlik tavsiyeleri
Eleman İhtiyacı Tecrübeli iki teknik eleman
Zaman-Maliyet Oldukça kısa süre, Maliyeti düşüktür

PHA AMAÇ
İşletmenin-tesisin tasarımı aşamasında tehlikelerin

analizi için kullanılan tehlike değerlendirme tekniğidir.
Hangi amaç için

PHA YÖNTEMİYLE RİSK ANALİZİ
ŞİDDET
PHA Katostrofik Tehlikeli Marjinal Önemsiz

R = OLASILIK x ŞİDDET Felakete Yol Açan Pek Az
1 2 3 4
Çok Sık
Tekrarlanan A 1A 2A 3A 4A
Muhtemel B 1B 2B 3B 4B
FREKANS Ara Sıra Olan C 1C 2C 3C 4C
Pek Az D 1D 2D 3D 4D
İhtimal Dışı
(Olanıksız) E 1E 2E 3E 4E
Yüksek
Orta
Ciddi
4
CCA
(Cause-Consequence Analysis)
Neden - Sonuç Analizi
ETA
CCA (Cause-Consequence Analaysis)
KRİTERLER
Sebep Sonuç Analizi
Potansiyel kazaların ve zincirleme olayların ve bunların temel sebeplerinin
Amaç bulunması.
Tasarım veya işletme aşamasındaki bir tesiste potansiyel kazaların ve sebeplerinin

Yer ve Zaman belirlenmesi için kullanılır.
Kazalara neden olabilecek bileşen kusurları ve süreç hatalarına ait detaylı bilgiler
Gerekli Bilgiler ile kazanın sonuçlarını etkileyebilecek İSG ve acil durum prosedür ve sistem
Muhtemel kazalar ve zincirleme olaylar ile bunların temel sebepleri belirlenir.

Sonuçlar Nitel ve gerekli ön bilgiler sağlandığında nicel sonuçlara ulaşılabilir.
Biri bu yöntemi iyi bilen diğerleri tesisi, prosesleri ve sistemler arası ilişkileri
Eleman İhtiyacı tanıyan deneyimli kişilerden oluşan 2-4 kişi ile yeterlidir.
Zaman-Maliyet İstenilen detaylara bağlı olarak bir hafta veya 2-6 haftalık bir süre gerekir.
NEDEN – SONUÇ ANALİZİ
NEDEN-SONUÇ ANALİZİ AÇIKLAMALAR
Bu teknik nükleer enerji santrallerinin risk

analizinde kullanılmak üzere Danimarka
RISO laboratuvarlarında geliştirilmiştir.
Diğer endüstrilerin sistemlerinin güvenlik
düzeyinin belirlenmesi için de adapte
ediliştir.
Hata Ağacı Analizi ve Olay Ağacı Analizinin
bir harmanıdır.
Amacı; Olaylar arasındaki zinciri
tanımlarken istenilmeyen sonuçların
nelerden meydana geldiğini belirlemektir.
Hem tümdengelim hem de tümevarım
analiz yöntemlerini kullanır.
NEDEN - SONUÇ ANALİZİ
«Neden-Sonuç Analizinde balık kılçığı diyagramı

olarak da bilinen risk değerlendirme tekniği kullanır.»
«Balık kılçığı diyagramı üzerinde kök nedenlere doğru

keşif sağlaması açısından Hata Ağacı Analizine
benzer.»
«Hata ağacı analizi ve olay ağacı analizi yöntemlerini

birlikte kullanan tehlike değerlendirme tekniğidir.»
Balıkçı kılçığı / Birlikte kullanan (3)

NEDEN - SONUÇ ANALİZİ
«Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesinde

yardımcı olur.
Bu analizin uygulanmasıyla; organizasyon faaliyetleri

arasında önceliklendirme yapılması ve değişiklik için
açıklamaların kaydedilmesi sağlanır.
NEDEN-SONUÇ ANALİZİNİN AVANTAJLARI
Neden – Sonuç analizi “en kötü durum” sonucuna

göre hataların belirlenmesi ile sınırlandırılmamıştır.
Daha az tutucudur ve imkan dahilinde daha

gerçekçidir.
Son olayın tahmin edilmesine ihtiyaç yoktur.
Çoklu yanlışların ve hataların var olduğu sistemlerin

değerlendirilmesine imkan sağlar.
İSTANBULUZMAN
NEDEN-SONUÇ ANALİZİNİN AVANTAJLARI
Olayların zaman sıralaması dikkatle gözden geçirilir.
Uygun sistem işlemlerinin sonuçlarının olasılığı

farklı sayılarla belirlenebilir, kayıpların
derecelendirmesi yapılabilir. O nedenle, kısmi
başarıların veya hataların dereceleri belirlenebilir.
Sistemin maruz kaldığı, potansiyel tek (nokta) hatalar

veya başarılar değerlendirilebilir.
NEDEN-SONUÇ ANALİZİNİN LİMİTLERİ
Analistin sistemdeki değişikleri önceden sezmesi

gerekir.
Operasyonun aşamalarının analist tarafından
önceden sezilmesi gerekir.
Sonucun şiddetinin belirlenmesi sübjektif olabilir ve
analist için savunması zordur.
Olasılıkları saptamak genellikle zordur ve
tartışmalıdır.
Başlatıcı meydan okuma analiz tarafından ortaya
çıkarılmaz, fakat analist tarafından görülebilmelidir.
PROSES AKIM ŞEMASI SEMBOLLER
Neden-Sonuç Analizi / Olaylar Anlamı
Esas olay (yaprak başlatan olay). Bu sembol birincil durumdaki
DAİRE problem için kullanılır. Daha ileri bir gelişimi gerektirmeyen,
işleme gerek duyulmayan temel bir olaydır.
Sembol altındaki bir veya birden fazla girdi olaydan en az

VEYA KAPISI herhangi birinin gerçekleşmesi durumunda yukarıda yer alan
olayın ortaya çıkması gerçekleşir.
Sadece sembol altındaki tüm girdi olayların gerçekleşmesi

VE KAPISI durumunda yukarıda yer alan olayın ortaya çıkması
gerçekleşir.
SONUÇ
Hata seviyesini belirten son olay veya koşul.
TANIMLAYICI
H E
Eğer koşullar uygun ise çıktı «Evet’tir», eğer koşullar uygun
DALLANDIRMA
değilse çıktı «Hayır’dır». Dallandırma operatörüne kusur ve
OLAY OPERATÖRÜ
başarı ifadelerinden her ikisi de yazılabilir. PY+PN=1
PHA RİSK DEĞERLENDİRME FORMU
BAŞLANGIÇ TEHLİKE ANALİZİ RİSK DEĞERLENDİRME FORMU
Yer Değerlendirme
Proses Düzenleyen
Alt Sistem Revizyon No-Tarih
Tehlikeli
Potansiyel Tehlikeli Korunma Şiddet Düzeltici
Olayın Kaza
Tehlike Durum Kaybı Frekans Önlem
Nedeni
4
PRA
(Preliminary Risk Analysis)
Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi
PRA AMAÇ
«Sistemin veya prosesin potansiyel tehlikeli parçalarını

tespit ederek değer biçmek ve tespit edilen her bir
potansiyel tehlike için az yada çok kaza ihtimallerini
belirlemek için kullanılır.»
Bu metot kapsamlı detaylar sağlamak maksadıyla

dizayn edilmemiştir.
Bu metodun amacı daha çok muhtemel-
gerçekleşebilecek önemli problemlerin acele tespit
edilmesini sağlamaktır.
PRA UYGULAMA
Analist, tehlikeli parçaları ve durumları gösteren

kontrol listelerine güvenerek bu analizi yapar.
Bu listeler kullanılan teknolojiye ve ihtiyaca göre

düzenlenir.
Bu listelerde belirlenen tehlikeler daha sonra risk

değerlendirme formunda değerlendirilir.
PRA UYGULAMA
Formlarda mutlak surette "Ciddiyet" ve "Sonuç"

değerlendirilmelidir.
“Önleyici Ölçümler” ve “Önlemlerin Yerine Getirilme

Ölçümleri” başlıklarında ise tehlikelerin giderilmesi
yada kontrol altına alınması için gereken aşamalar
belirtilir
PRA YARARLARI
Bir işletmedeki/sistemdeki tesisatının/ekipmanının

tam olup olmadığını/kusursuz işleyip işlemediğini
saptar,
 Kontrol edilecek hususların atlanılmasını engeller,

PRA YARARLARI
Listelerindeki sorular işletmeye özel hazırlandığı için,

risk değerlendirmesi yapılan tesisin eksiklikleri
saptanır,
Listelerde belirlenen noksanlıklar için «Birincil Risk

Analizi» uygulanarak gerekli önlemler tespit edilir.
PRA ÇEKLİST
PRA ÇEKLİST
Proses / Sistem Tarih
Alt Sistem Revizyon No
Formu Dolduran Sayfa No
Formu Dolduranın Birimi / Görevi Doküman No
TEHLİKELER EVET HAYIR AÇIKLAM
A01
A02
A03
A04
A05
A06
A07
B01
B02
B03
B04
B05
B06
B07
B08
B09
B10
B11
C01
C02
C03
C04
PRA ÇEKLİST
RİSKİN ŞİDDETİ İLE ETKİSİ ARASINDAKİ İLİŞKİ
ŞİDDET GÜVENLİK ETKİSİ ÇEVRESEL ETKİ EKONOMİK ETKİ KAYIP ETKİSİ
Ekosistemin uzun süre kesintiye

MAJÖR Bir veya daha fazla ölüm
uğramasına neden olan veya uzun >500.000 >500.000
(1) veya sürekli sakat kalma
süreli kronik sağlık riski açığa çıkması
Hastanede yatmayı
ORTA Ekosistemin kısa süreli kesintiye
gerektirecek yaralanma ve iş 10.000 – 500.000 10.000 – 500.000
(2) günü kaybı
uğratan etki
MİNÖR İlkyardım gerektiren Küçük akut çevresel kirlilik veya halk

10.000 – 1 10.000 – 1
(3) yaralanmalar sağlığına etki
2
Kantitatif (Nicel-Sayısal) Yöntemler
KANTİTATİF (NİCEL–SAYISAL–RAKAMSAL) METODLAR
1. FMEA (HTEA-Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi)

2. Fine-Kinney Analiz Metodu
3. Jhon-Ridley Analiz Metodu
4. Risk Değerlendirme Karar Matrisi (RADM)
a) 3x3 Tipi Matris Metodu
b) L-Tipi Matris Metodu
c) X-Tipi Matris Metodu
1
FMEA – HTEA
(Failure Mode and Effects Analysis)
Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi
FMEA
FMECA(Failure Mode Effects and Criticality Analysis)
KRİTERLER
Hata Modları Etkileri ve Kritiklik Analizi
Sistem ve ekipmanların kusurlarını ve her kusurun sistem üzerindeki potansiyel
Amaç tehlikesini belirlemek
Yer ve Zaman Tasarım, inşa ve işletme aşamasında
Tesis fonksiyonlarının bilinmesi

Gerekli Bilgiler Ekipman listesi
Ekipman fonksiyonlarının bilinmesi
Sistem ve ekipman kusurlarının ve bunların etkilerinin sistemli bir listesi.
Sonuçlar Bağımsız hataları ve en kötü durum tahminini de içerebilir
Eleman İhtiyacı Genel olarak tesisi ve sistemi iyi bilen 2 uzman personel yeterlidir
Zaman-Maliyet Uzun zaman ve yüksek maliyet

FMEA AÇIKLAMLAR – 1
FMEA (Failure Mode and Effects Analysis)

«Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi»
FMEA disiplini, ABD ordusunda geliştirilmiştir. FMEA

Üzerine Prosedürler olarak adlandırılan Askeri Prosedür
«MIL-P- 1629» 9 Kasım 1949 tarihinde başlatılmıştır.
Sistem ve donatım hatalarının etkilerinin belirlenmesi için

güvenilir bir değerlendirme tekniği olarak kullanılmıştır
FMEA tanımı (2)

FMEA AÇIKLAMLAR – 2
FMEA bütün teknoloji ağırlıklı sektörler, uzay sektörü,

kimya endüstrisi ve otomobil sanayinde çok popülerdir.
Bu metodun popüler olmasındaki başlıca sebebi

kullanımının kolay olması ve geniş teorik bilgi
gerektirmemesidir.
Orta düzeyde deneyimi olan bir risk değerlendirme timi

tarafından rahatlıkla uygulanabilir.
FMEA UYGULAMASI
Her hatanın nedenlerini ve etkenlerini belirler.

Tümevarım mantığı ile çalışır
Potansiyel hataları tanımlar.
Olasılık, şiddet ve saptanabilirliğe bağlı olarak
hataların önceliğini ortaya çıkarır.
Sorunların izlenmesini ve düzeltici faaliyetlerin
yapılmasını sağlar.
FMEA ÇEŞİTLERİ
1. Sistem FMEA (HTEA)

2. Tasarım FMEA (HTEA)
3. Proses FMEA (HTEA)
4. Servis FMEA (HTEA)
FMEA – HTEA çeşitleri /

SİSTEM FMEA
1 «Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin

eksiklerinden doğan, sistem fonksiyonları arasındaki
potansiyel hata türlerini belirlemeye odaklanır.»
Hedefi; Sistemin;
 Kalitesini,
 Güvenirliğini,
 Korunabilirliğini ……………………artırmaktır.
SİSTEM FMEA FAYDALARI
1 Sistemi etkileyen potansiyel problemlerin

bulunabileceği alanlar daralır,
Sistem içerisinde uygulanacak prosedürler için bir
temel oluşturulmasına yardımcı olur.
Sistem içerisindeki fazlalıkların tespit edilmesine
yardım eder,
Optimum sistem tasarım alternatiflerinin
seçilmesinde yol gösteri
TASARIM FMEA
2 «Tasarım hatalarından doğan hata türlerine yönelik

olarak üretime başlamadan önce ürünlerin analiz
edilmesinde kullanılır.»
Hedefi;
 Tasarım kalitesini,
 Güvenirliğini
 Korunabilirliğini ……………………artırmaktır.
TASARIM FMEA FAYDALARI
2 Tasarım geliştirme faaliyetleriyle ilgili önceliklerin

belirlenmesi,
Potansiyel hataların tasarım aşamasında iken
belirlenmesinin sağlaması,
Potansiyel güvenlik sorunlarının belirlenerek ortadan
kaldırılmasına yardım etmesi ve değişiklik için
açıklamaların kaydedilmesinin sağlanması,
 Önemli ve kritik özelliklerin belirlenmesine yardım
etmesi,
PROSES FMEA
3 «Bu analiz üretim veya montaj prosesindeki

eksiklerden doğabilecek hata türlerini ortadan
kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmek
amacına hizmet etmektedir.»
Gerekli Dokümanlar;
 İşletmenin tesis ve ekipman yerleşim planları
 İşletmenin proses akış diyagramları
 İşletmenin iş kazası kayıtları
Kullanım durumu (2)

PROSES FMEA FAYDALARI
3 Üretim veya montaj prosesinin analizine yardımcı

olması
Düzeltici faaliyetlerin önceliklerinin belirlemesi,
Kritik veya önemli olan özellikleri tespit etmede ve
kontrol planı oluşturmada yardımcı olması
SERVİS FMEA
4 «Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesinde

yardımcı olur. Bu analizin uygulanmasıyla; organizasyon
faaliyetleri arasında önceliklendirme yapılması ve
değişiklik için açıklamaların kaydedilmesi sağlanır.
İş akışının, sistem ve proses analizinin etkin bir şekilde

yapılmasında, işteki hataların ve kritik önemli işlerin
belirlenmesinde ve kontrol planlarının oluşturulmasında
yol göstermesi gibi avantajlar sağlar.
FMEA KULLANILAN SEMBOLLER
SEMBOLLER AÇIKLAMALAR
P Her bir zarar modunun oluşma olasılık değeri
S Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri, şiddet, ciddiyet

Zarar meydana getirecek durumun keşfedilmesinin zorluk
D
derecelendirilmesi
RÖS Risk Öncelik Sayısı
RÖS DEĞERİ P, S ve D değerlerinin çarpımıyla elde edilir.
FORMÜL RÖS = P (Olasılık) x S (Şiddet) x D (Fark Edilebilirlik)
«Hata türü ve etkileri analizinde riski belirleyen parametrelerin ölçülmesinde

1-10 ölçeği kullanılır.»
FMEA / ZARARIN ŞİDDETİ (CİDDİYETi)
SİSTEM FMEA ŞİDDET ETKİ SINIFLAMASI
Etki-Tehlike Şiddetin Etkisi Derece
Uyarısız Gelen Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 10
Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen
Uyarısız Gelen 9
potansiyel hata
Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır
Çok Yüksek 8
yaralanmalara, 3. derece yanık, akut ölüm vb. etkiye sahip hata türü
Ekipmanın tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme, zehirlenme, 3.
Yüksek 7
derece yanık, akut ölümcül hastalık vb. etkiye sahip hata
Sistemin performansını etkileyen, uzuv ve organ kaybı, ağır yaralanma, kanser
Orta 6
vb. etkiye sahip hata
Kırık, kalıcı küçük iş görememezlik, 2. derece yanık, beyin sarsıntısı vb. etkiye
Düşük 5
sahip hata
İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar, ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa süreli
Çok Düşük 4
rahatsızlıklara neden olan hata
Küçük Sistemin çalışmasını yavaşlatan hata 3
Çok Küçük Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata 2
Yok Etki yok 1
FMEA / ZARARIN OLUŞMA OLASILIĞI
SİSTEM FMEA OLASILIK ETKİ SINIFLAMASI
Hata Olasılığı Hata İhtimali Derece

1/2 ‘den fazla 10
Çok Yüksek / Kaçınılmaz Hata
1/3 9
1/8 8
Yüksek / Tekrar Tekrar Hata
1/20 7
1/80 6
Orta / Ara Sıra Olan Hata 1/400 5
1/2.000 4
1/15.000 3
Düşük / Nispeten Az Olan Hata
1/150.000 2
Pek Az / Olası Olamayan Hata 1/1.500.000’den düşük 1
FMEA / FARK EDİLEBİLİRLİK
SİSTEM FMEA FARK EDİLEBİLİRLİK ETKİ SINIFLAMASI
Fark Edilebilirlik Fark Edilebilirlik Olasılığı Derece
Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği
Fark Edilmez 10
mümkün değil
Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok
Çok Az 9
zor
Az 8
uzak
Çok Düşük 7
uzak
Düşük 6
düşük
Orta Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği orta 5
Yüksek Ortalama 4
yüksek ortalama
Yüksek 3
yüksek
Çok Yüksek 2
yüksek
Hemen Hemen Kesin İSTANBULUZMAN
1
hemen hemen kesin
FMEA / RİSK DEĞERİ VE İŞLEMLER
FARK
RÖS (RÖG)
DEĞERİ
=
OLASILIK
«P»
X
ŞİDDET
«S»
X EDİLEBİLİRLİK
«D»
?
RÖS DEĞERİ
ÖNLEM
(Risk Öncelik Sırası-Göstergesi)
RÖS < 40 Önlem Almaya Gerek Yok
40 <= RÖS <= 100 Önlem Alınabilir
RÖS > 100 Önem Alınması Gereklidir
RÖS değerini belirleyen faktörler - anlamı / Formül (5)

RÖS ANLAMI – 1
Analizi yapılan ürün veya sistemin öngörülen kalitesi

hakkında genel bir fikir edinmek için RÖS'lerden
yararlanılır. RÖS ne kadar büyükse hata o kadar
önemlidir.
Risk öncelik sayıları ile, ürünün dayanıklılık, güvenilirlik

ve güvenlikle ilgili ihtiyaçları arasında bir korelasyon
vardır. Dolayısıyla bu puanlarla önem dereceleri
arasında bir bağıntı kurulabilir.
RÖS ANLAMI – 2
RÖS'ler büyükten küçüğe sıralanarak, en büyük puana

sahip olan potansiyel hatanın nedeni analiz edilerek
düzeltici faaliyetler başlatılır.
Düzeltici faaliyetlerden sonra RÖS tekrar hesaplanarak

kontrol edilir. RÖS, istenen değere düşene kadar,
düzeltici faaliyetlerle birlikte HTEA analizine devam
edilir.
RÖS ANLAMI – 3
Risk Öncelik Puanının (Azami Risk Puanının);

 Minimum değeri :1
 Maksimum değeri : 1000 ……….. dir.
Uygulamalarda genelde RÖS 100 ise düzeltici önleyici

faaliyetler başlatılır.
Minimum, maksimum değerler

RÖS ANLAMI – 4
Aynı RÖS değerine sahip iki veya daha fazla hata varsa,
öncelikle şiddeti, sonra da saptama değeri yüksek olan
ele alınmalıdır.
Şiddeti yüksek olan hata önceliklidir. Çünkü bu değer

hatanın etkisini göstermektedir.
Saptama, ortaya çıkma değerinden daha önemlidir.

Çünkü burada söz konusu olan hatanın müşteriye
ulaşmasıdır.
Düzeltici Önlemler
Düzeltici önlemler, olası hata şekillerini veya nedenlerini

ortadan kaldırmak veya olumsuz etkilerinin en aza
indirilmesi için tasarım, üretim süreci, malzeme veya
üretim yöntemi gibi çeşitli unsurlarda yapılacak
değişikliklerdir.
Düzeltici önlemler ile RÖS değerleri aşağıya çekilmeye

çalışılır. Bunun için olasılık, şiddet ve keşfedilebilirlik
değerlerini azaltmak gereklidir.
Düzeltici Önlemler
 Hatanın ortaya çıkma olasılığını azaltmak için süreç

veya tasarımın tekrar gözden geçirilerek düzeltilmesi
gerekir,
 Şiddet derecesinin azaltılması yalnızca tasarımın

tekrar gözden geçirilmesi ile sağlanır,
 Keşfedilebilirlik olasılığını arttırmak için süreç tekrar

gözden geçirilmelidir.
MUHTEMEL ZARAR MODU
Sistem içerisinde zarara neden olabilecek işlemler

esnasında meydana gelebilecek rastlantısal ve doğal
olaylara «muhtemel zarar modu» denir.
İşletmenin bütünü içerisindeki parçalar ayrı ayrı ele

alınır, olası zarar verici olaylar (zarar modları) tespit
edilir.
RİSK DEĞERLENDİRME FORMU
FMEA-HTEA Risk Değerlendirme Formu
ALT SİSTEM FMEA-HTEA DÜZENLEYEN
RİSK DERECELENDİRME FORMU

DİZAYN /
REVİZYON NO
YÖNTEM
FMEA TAKIMI REVİZYON TARİHİ
HAREKET SORUMLUSU
POTANSİYEL TAVSİYE EDİLEN SORUMLU

SİSTEM HATANIN HATANIN KONTROL HAREKET YENİ YENİ YENİ YENİ
HATA S P D ROS İYİLEŞTİRMELER TAMAMALAMA
PARÇA SONUÇLARI NEDENLERİ ÖNLEMLERİ TARİHİ (S) (P) (D) ROS
TÜRLERİ (EYLEMLER) TARİHİ
FMEA / ÖRNEK
Sistem Tespit Edilmesi
SN Hata Modu Etkisi Öneriler
(Parça) (Koruma Yöntemi)
Hidrolik yağı seviye

Fren hidrolik yağı ölçümü ve uyarı sistemi
Fren Fren tutmaz
1 merkezi
yok. Kampanalar
Frenler kilitlenir
El freni
Periyodik kontrol ve
birbirine yapışmış
yılda bir bakım
Darbe anında Sistem hata uyarı

Hava yastığı
Hava sensörlere uyarı ışıkları, Hava İlave sensörler monte
açılmaz, Yolcu
gitmiyor. yastığının açılması edilmeli, 20.000 km
2 yastığı
Sensörlere hatalı
korunmaz, Hava
için 3 sensörden en bakım listesine sensör
sensörleri yastığı yanlış
uyarı sinyali az 2 sensörün mesaj testi ilave edilmeli
zamanda açılır
gidiyor alması gerekir
2
FİNE-KİNNEY
KULLANDIĞI PARAMETRELER
Olasılık – İhtimal – Şans

 Zararın Gerçekleşme Olasılığı,
Sıklık – Seyreklik – Frekans

 Tehlikeye Zaman İçinde Maruz Kalma Tekrarı
Şiddet – Sonuçların Etkisi

 Tehlikenin İnsan ve/veya Çevre Üzerindeki
Tahmini Zararı
Kullanılan parametreler /
FİNE-KİNNEY
OLASILIK – İHTİMAL – ŞANS OLASILIK

«Zararın Gerçekleşme Olasılığı-İhtimali-Şansı» DEĞERİ
Beklenir, Kesin Çok Kuvvetle Muhtemel 10
Yüksek / Oldukça Mümkün Kuvvetle Muhtemel 6
Olası Nadir Fakat Olabilir 3
Mümkün Fakat Düşük Oldukça Düşük İhtimal 1
Beklenmez Fakat Mümkün Zayıf İhtimal 0,5
Beklenmez Pratik Olarak İmkansız 0,2
FİNE-KİNNEY
FREKANS – SIKLIK FREKANS

«Tehlikeye Zaman İçinde Maruz Kalma Tekrarı-Sıklığı» DEĞERİ
Rutin Olmayan Rutin Olan
Sürekli (Hemen hemen her zaman) Bir saatte birkaç defa 10
Sık (Sıklıkla) Günde bir veya birkaç defa 6
Ara Sıra Haftada bir veya birkaç defa 3
Sık Değil (Nadir) Ayda bir veya birkaç defa 2
Oldukça Seyrek (Oldukça Nadir) Yılda birkaç defa 1
Çok Seyrek (Çok Nadir) Yılda bir veya daha seyrek 0,5
FİNE-KİNNEY
ŞİDDET - SONUÇLARIN ETKİSİ ŞİDDET
«Tehlikenin İnsan ve/veya Çevre Üzerindeki Tahmini Zararı» DEĞERİ
İnsana Zararları Çevreye Zararları

Dikkate 100
Birden Fazla Ölümlü Kaza Çevresel felaket
Alınmalı
Önemli Öldürücü Kaza Ciddi çevresel zarar 40
Ciddi Kalıcı Hasar-Yaralanma-İş Kaybı Çevresel engel ve şikayet 15
Çok Ciddi Önemli Hasar-Yaralanma-Dış İlkyardım Arazi dışında çevresel zarar 7
Çok Kötü Küçük Hasar-Yaralanma-Dahili İlkyardımArazide çevresel zarar 3
Felaket Ucuz Atlatma Çevresel zarar yok 1
Azami şiddet puanı?

FİNE-KİNNEY / RİSK DEĞERİ VE İŞLEMLER
RİSK
DEĞERİ
=
OLASILIK
DEĞERİ
X
FREKANS
DEĞERİ
X
ŞİDDET
DEĞERİ ?
RİSK DEĞERİ RİSK DERECELENDİRME SONUCU «Yapılacak İşlemler»
Tolerans Hemen gerekli önlemler alınmalı veya iş durdurulmalı,

400 < R
Gösterilemez Risk kapatılma gibi önlemler düşünülmelidir.
200 < R < 400 Esaslı Risk Kısa dönemde “birkaç ay içerisinde” iyileştirilmelidir.
70 < R < 200 Önemli Risk Uzun dönemde “yıl içerisinde” iyileştirilmelidir.
20 < R < 70 Olası Risk Gözetim altında uygulanmalıdır.
R < 20 Önemsiz Risk Önlem öncelikli değildir.
Her bir parametrenin anlamı /

FİNE-KİNNEY / ÖRNEKLER
Risk
Tehlike Olasılık Frekans Şiddet Kontrol ? Sonuç
Skoru
Tolerans
Araçla İnsan Yüksek-Oldukça Sık Öldürücü
400<R Yok Gösterilemez
Buluşması Mümkün Kaza
Risk
DEĞER 6 6 40 1440
Göze Mümkün Fakat Önemli Hasar, KKD

Ara sıra 20<R<70 Olası Risk
Çapak Kaçması Düşük Yaralanma Kullanılıyor
DEĞER 1 3 7 21
Ağır Malzeme Yüksek-Oldukça Önemli Hasar,

Ara sıra 20<R<200 Yok Önemli Risk
Kaldırma Mümkün Yaralanma
DEĞER 6 3 7 126
3
JOHN-RİDLEY
JOHN RİDLEY
«Sayısal risk değerlendirme metotlarından biridir. Bu

modelde de riskin büyüklüğü; ortaya çıkma sıklığı ve
şiddetinden yola çıkarak sayısal olarak değerlendirilir.»
FİNE-KİNNEY
MAKSİMUM POTANSİYEL ORTAYA ÇIKMA RİSK DEĞERİ = SIKLIK x (MPKD + OÇİD)
KAYIP DEĞERLERİ İHTİMALİ DEĞERLERİ
Çoklu Ölüm 50 Her An 50 AKSİYONLARIN YERİNE
GETİRİLME MÜDDETLERİ
Tekli Ölüm 45
Saatte 1 35
Sürekli Sakatlık 40 Risk Değeri Aksiyon Aciliyeti
Günde 1 25
Gözün Kaybı 35
100’den Çok Derhal
Haftada 1 15
Kol/Bacak Kaybı 30
80 – 100 Bugün
Ayda 1 10
El/Ayak Kaybı 25
60 – 79 2 Gün İçerisinde
Sağırlık 20 Yılda 1 5
5 Yıl ve Daha 40 – 59 4 Gün İçerisinde
Kırık 15 1
Fazla Sürede 1
20 – 39 1 Hafta İçerisinde
Derin Kesik 10
SIKLIK
Hafif Yaralanma 5 10 – 19 1 Ay İçerisinde
Bir denetim boyunca aynı
Çizik Sıyrık 1 riskle karşılaşma miktarı 0–9 3 Hafta İçerisinde
ÖRNEK
Bir saha denetiminde 1 defa karşılaşılan, Maximum

potansiyel kayıp değeri göz kaybı (35) olan ve Ortaya
çıkma ihtimal değeri de günde bir (25) olan bir işyerinde
risk değeri kaçtır?
RİSK DEĞERİ = 1 X (35 + 25) / RD=60

4
JSA
(Job Safety Analysis)
İş Güvenlik Analizi
JSA
Bu metot (İş Güvenlik Analizi-JSA), kişi veya gruplar

tarafından gerçekleştirir
İş görevleri üzerinde yoğunlaşır
Bir işletme veya fabrikada işler ve görevler iyi
tanımlanmışsa bu metodoloji uygundur
Analiz, bir iş görevinden kaynaklanan tehlikelerin
doğasını direkt olarak irdeler
İş Güvenlik Analizi (JSA) olarak adlandırılan analiz
dört aşamadan oluşur
Özellikler
İSTANBULUZMAN
1 Yapı
2 Tehlikelerin Tanımlanması
3 Risklere değer Biçilmesi
4 Güvenlik Ölçüsü Önerisi

YAPI
1 JSA'nın ilk aşamasıdır.
«Görev adımlarının veya alt görevlerin

numaralandırılarak ayrıntılı olarak analiz edilmesi ve bu
adımları bozacak durumların ve yapının belirlenmesi
temel anlayışını içerir.»
TEHLİKELERİN TANIMLANMASI
2 Alt görevler birer birer gözden geçirilir. Böylece alt

görevleri bozabilecek tehlikelerin özellikleri daha kolay
anlaşılabilir.
Çeşitli sayıda sorular tehlikelerin tanımlanmasına

yardımcı olmak amacıyla sorulabilir.
Sorulabilecek Sorular
2 Hangi tip zarar gerçekleşebilir?

Zarar/Tehlike için bir çeklist kullanım için
hazırlanabilir mi?
Çalışma esnasında özel bir problem veya sapma
meydana çıkabilir mi?
Görevi yapmak için diğer bir yol var mı?
Tehlikeli materyal, teçhizat, makina vb. içeriyor mu?
İş görevi zor mu?
RİSKLERE DEĞER BİÇİLMESİ
3 Tehlikelerin veya problemlerin her birinin

tanımlamasından sonra, şiddetin sonucuna göre,
maruz kalabilecek kişi sayına ve meydana gelme
olasılığına göre değer biçilir.
GÜVENLİK ÖLÇÜSÜ ÖNERİSİ
4 İş Güvenlik analizi için önerilen güvenlik ölçümünün

büyük bir avantajı uygun kontrol ölçümünün oldukça
kolay üretilebilmesidir.
Bu aşamada yapılabilecek bir çaba da riskin azaltılması

için o görevde tehlike/riske giden yol boyunca öneride
bulunmaktır.
Ölçümler Şunlara Başvurabilir

Ekipman ve yardımcı görevler,
4 İş görev programı ve metotları ( eğer uygulanabilir ise
alternatif metot kullan),
Belirli görevler için ihtiyaçların giderilmesi,
İş emirleri, eğitimler vb. geliştirilip düzenlenmesi,
Zor durumları nasıl ele almak gerektiğinin
planlanması,
Güvenlik aygıtları, dedektör vb. güvenlik cihazlarını
kurulması,
Kişisel koruyucu teçhizatın mutlaka kullanılmasını
sağlayacak tedbir alınması,
JSA
Bir İş Yapılırken Tehlikenin Gerçekleşme İhtimali
OLASILIK DERECELENDİRME
Sık Sık 10 Saat veya Daha Fazla
Ara Sıra 6 – 9 Saat
Seyrek 3 – 5 Saat
Çok Seyrek Olası Olmayan
Bir İş Yapılırken Karşılaşılacak Tehlikenin Şiddeti

R. POTANSİYELİ DERECELENDİRME
Hafif Geçici sakatlığa, hastalığa/yaralanmaya yol açacak durum/koşul
Ciddi yaralanma/hastalığa, bunların sonunda iş günü kaybına ve
Hafif
ekipman veya malzeme kaybına neden olan koşul veya iş
İnsan yaşamını tehlikeye düşürecek, kalıcı sakatlığa yol açacak
Orta
yada iş gücü, ekipman/malzeme kaybına neden olacak durum
RİSK DEĞERLENDİRME SEÇİM DİYAGRAMI
OLASIK
JSA
SIK SIK ARA SIRA SEYREK ÇOK SEYREK
HAFİF 4 3 2 1
POTANSİYEL ORTA 8 6 4 2
CİDDİ 12 9 6 3
JSA RİSK DEĞERLENDİRME FORMU
İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRME FORMU
Yer Revizyon No
Tarih Revizyon Tarihi
Referans Formu Dolduran
Potansiyel Olasılık (A-B) Risk
KOD Tehlike Etkinlik Önlemler
(A) (B) Sınıflaması
A01
A02
A02
A04
A05
B01
B02
5
RADM
(Risk Assessment Decision Matris)
Risk Değerlendirme Karar Matrisi
L-Tipi Matris
L TİPİ MATRİS
«Daha çok sebep sonuç ilişkilerinin belirlenmesinde ve

küçük işletmelerde tek başına risk analizi yapmak
isteyen analistler için ideal olan bir yöntemdir»
Kullanılan amacı
RADM (RİSK DERECELENDİRME KARAR MATRİSİ)
L TİPİ MATRİS
İHTİMAL OLASILIK – İHTİMAL
Çok Küçük Hemen hemen hiç
Küçük Çok az (yılda bir kez), sadece anormal durumlarda
Orta Az (yılda bir kez)
Yüksek Sıklıkla (ayda bir)
Çok Yüksek Çok sıklıkla (haftada bir, her gün), normal çalışma şartlarında
SONUÇ ŞİDDET
Çok Hafif İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren
Hafif İşgünü kaybı yok, kalıcı etkisi olmayan ayakta tedavi, ilkyardım gerektiren
Orta Hafif yaralanma, yatarak tedavi gerektiren
Ciddi Ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi, meslek hastalığı
Çok Ciddi Ölüm, sürekli iş görememezlik
5x5 MATRİX YÖNTEMİYLE RİSK ANALİZİ
ŞİDDET «D: Zarar Verme Derecesi»
R = OLASILIK*ŞİDDET Çok Ciddi

İş Saati-İlkyardım
Ciddi
İş Günü-İlkyardım
Orta
Hafif Yara-Tedavi
Hafif
Ölüm-Ciddi Yar-MH
Çok Hafif
>1 Ölüm-SİG
5 4 3 2 1
Çok Yüksek
«Günde Bir) 5 25 20 15 10 5
Yüksek
«Haftada Bir» 4 20 16 12 8 4
OLASILIK
Orta
«O»
«Ayda Bir» 3 15 12 9 6 3
‘Frekans’
Küçük
«3 Ayda Bir» 2 10 8 6 4 2
Çok Küçük
«Yılda Bir» 1 5 4 3 2 1
Düşük Risk Acil Tedbir Gerektirmeyebilir

Orta Risk Bu Risklere Olabildiğince Çabuk Müdahale Edilmeli
Yüksek Risk Bu Risklerle İlgili Hemen Çalışma Yapılmalı

RİSK SKORUNA GÖRE YAKLAŞIM
Dikkate Değer Risk En Kısa Zamanda Tedbir Alınmalı

(8-9-10-12-15)
Hemen Çalışma Yapılmalı
Kabul Edilemez Risk

(15-16-20-25)
Kabul Edilebilir Risk
(1-2-3-4-5-6)
Acil Tedbir Gerekmeyebilir

SONUÇ EYLEM
Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş
başlatılmamalı, eğer devam eden bir faaliyet varsa derhal
25 Katlanılamaz durdurulmalıdır. Gerçekleştirilen faaliyetlere rağmen risk düşürmek
mümkün olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir.
Belirtilen risk azaltılıncaya kadar iş başlatılmamalı, eğer devam eden

bir faaliyet varsa derhal durdurulmalıdır. Risk işin devan etmesi ile
15-16-20 Önemli ilgiliyse acil önlem alınmalı ve önlem sonucunda faaliyetin devamına
karar verilmelidir.
Belirlenen riskleri düşürmek için faaliyetler başlatılmalıdır. Risk azaltma
8-9-10-12 Orta Düzeyde önlemleri zaman alabilir.
Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için ilave kontrol proseslerine
2-3-4-5-6 Katlanılabilir ihtiyaç olmayabilir. Ancak mevcut kontroller sürdürülmeli ve bu
kontrollerin sürdürüldüğü denetlenmelidir.
Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için kontrol prosesleri planlamaya
1 Önemsiz ve gerçekleştirecek faaliyetlerin kayıtlarını saklamaya gerek
olmayabilir.
RİSK DEĞERLENDİRME FORMU
L Tipi Matris Risk Değerlendirme Formu
ALT SİSTEM L TİPİ MATRİS DÜZENLEYEN
DİZAYN / YÖNTEM
RİSK DERECELENDİRME FORMU REVİZYON NO
TAKIM REVİZYON TARİHİ
TEHLİKELERİN ETKİN
KİMLER ŞİDDET
TEHLİKE SONUÇ ORTAYA ÇIKMA RİSK SKORU KONTROL ÖNLEMLER
ETKİLENEBİLİR DERECESİ
İHTİMALİ VARMI?
X-Tipi Matris
X TİPİ MATRİS
«Tecrübeli bir takım lideri önderliğinde disiplinli bir

takım çalışması gerektiren ve mutlaka 5 yıllık geçmiş
kaza araştırmasına ihtiyaç duyulan bir uygulama
yöntemidir»
Yöntemin şartları
X TİPİ MATRİS
OLASILIK DERECELENDİRME – AÇIKLAMA
Çok Küçük Sadece olağanüstü durumlarda gerçekleşir

Çoklu ekipman, valf, insan, boru hattı hatası, proses hattındaki
Küçük
spontane hatalar
İnsan ve ekipman hatasının kombinasyonu, proses
Orta
hattındaki/borulamalarında hata
İkili ekipman hatası, ekipmandan sızıntı, hortum yırtılması, borularda
Yüksek
kırılma, insan hat
Çok Yüksek Basit ekipman/valf hatası, hortumda sızıntı/her günkü insan hatası
X TİPİ MATRİS
ŞİDDET DERECELENDİRME – AÇIKLAMA
Personel Hafif sıyrıklar, 3 günden az işgünü kaybı
Toplum Direkt etki yok
Çok Hafif
Çevre Tamamen kontrol altında tutulabilecek çevresel etki
Ekipman Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 1 – 1.000 arası
Personel* İlkyardım gerektiren yaralanmalar
Toplum Koku veya gürültü yayılması sonucu rahatsızlık verilmesi, direkt etki yok
Hafif*
Çevre Kontrol altına alınabilecek lokal çevresel etki
Ekipman Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 1.000 – 10.000 arası
Personel* Doktor müdahalesi gerektiren şiddetli yaralanmalar ve meslek hastalıkları
Toplum Doktor müdahalesi gerektiren şiddetli yaralanmalar
Orta*
Çevre Kontrol altına alınamayan küçük düzeyli çevresel etki
Ekipman Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 1.0000 – 100.000 arası
Personel* Hayatı tehdit edici yaralanma, akut zehirlenmesi MH/İK, meslek hastalığı sonucu 1 kişinin ölümü
Yüksek* Toplum Hayatı tehdit edici yaralanma veya kaza sonucu 1 kişinin ölümü
«Ciddi» Çevre Kontrol altına alınmayan orta düzeyli çevresel etki
Ekipman Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 100.000 – 1.000.000 arası
Personel* Birçok çalışanın hayatını tehdit edici şekilde yaralanma, MH yakalanması, İK/MH sonunda ölmesi
Çok Yüksek* Toplum Hayatı tehdit edici şekilde yaralanma, meslek hastalığına yakalanma, İK/MH bağlı birden çok ölüm
«Çok Ciddi» Çevre Kontrol altına alınamayan büyük çaplı çevresel etki
Ekipman Fabrika hasarı/kayıp değeri yaklaşık 1.000.000 ve üzeri
X TİPİ MATRİS
SONUÇ ÖNCEKİ KAZALAR
Ö Ölümlü kaza
Uzuv kayıplı hayati tehlike, oluşturulabilecek kaza, hayati tehlike

UK
oluşturacak meslek hastalığı
İşgünü kaybı, uzun süreli tedavi gerektiren iş kazası veya meslek
İGK
hastalığı
HY Hafif yaralanma
KRK Kazaya ramak kalma, tehlikeli durum

X TİPİ MATRİS RD DEĞİŞKENLERİ
Daha önce olmuş bir olayın,

Önceki bir olayın, kazanın
B kazanın şiddetinin C etkileyeceği personel sayısı
gerçekleşme olasılığı
Bir olayın, kazanın

Olayın, kazanın şiddetinin
A gerçekleşme oranı D etkileyeceği personelde
bıraktığı şiddetin derecesi
RDS = A + B + C + D
A = Olasılık x Şiddet B = Olasılık x Önceki Kazalar C = Önceki Kaza x Personel Sayısı D = Personel Sayısı x Şiddet
Ö 5 10 15 20 25 5 10 15 20 25
UK 4 8 12 16 20 4 8 12 16 20
ÖNCEKİ
IGK 3 6 9 12 15 BENZER 3 6 9 12 15
KAZALAR
(Sonuç)
HY 2 4 6 8 10 2 4 6 8 10
KRK 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
B OLASILIK C PERSONEL SAYISI
ÇOK
CİDDİ
5 10 15 20 25 5 10 15 20 25
CİDDİ 4 8 12 16 20 4 8 12 16 20
ORTA 3 6 9 12 15 ŞİDDET 3 6 9 12 15
HAFİF 2 4 6 8 10 2 4 6 8 10
ÇOK HAFİF 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
A ÇOK
KÜÇÜK
KÜÇÜK ORTA YÜKSEK
ÇOK
YÜKSEK D 1 KİŞİ 1-3 KİŞİ 5 KİŞİ 5-10 KİŞİ 10 FAZLA
6
Risk Puanlama
3
Kantitatif ve Kalitatif Yöntemler
YÖNTEMLER
1. FTA (Hata Ağacı Analizi)

2. ETA (Olay Ağacı Analizi)
3. Neden-Sonuç Analizi
1
FTA
(Fault Tree Analysis)
Hata Ağacı Analizi
ETA
(Fault Tree)
KRİTERLER
Hata Ağacı Analizi
Kazaya neden olabilecek ekipman ve insan hataları ile bunların
Amaç kombinasyonlarının belirlenmesi.
Tasarımda, ekipman hatalarını ve oluşabilecek görünmeyen kusurları ortaya

Yer ve Zaman çıkarmak, işletme sırasında potansiyel kusurları incelemek.
Detaylı tesis işletme bilgileri, tesis ve ekipman kusurlarının ve bunların etkilerinin

Gerekli Bilgiler çok iyi bilinmiş ve anlaşılmış olması.
Kazaya neden olabilecek ekipman- operatör hatalarının listeleri. Sonuçlar nitel

Sonuçlar veya gerekli bilgiler sağlandığında nicel olabilir.
Sistemi iyi bilen personelle işbirliği yapan bir eleman yeterlidir. Birden çok ağaç için
Eleman İhtiyacı ekip çalışması tercih edilmelidir.
Süre sistemin detayına ve analizin derinliğine bağlıdır. Bir gün veya haftalarca
Zaman-Maliyet sürebilir. Maliyeti yüksektir.
FTA AÇIKLAMA
«Hata ağacı analizi kavramı (FTA), 1962 yılında Bell

Telefon Laboratuvarlarında, Mınutemen kıtalararası
balistik füze hedefleme kontrol sisteminin güvenlik
değerlendirmesini gerçekleştirmek maksadıyla dizayn
edilmiştir.
«Hata ağacı metodolojisi, sistem hatalarını ile sistem

ve sistem bileşenlerinin hatalarındaki özgül sakıncalı
olaylar arasındaki bağlantıyı gösteren mantıksal
diyagramlardır.»
PTA UYGULAMA
Bu metotta, tümdengelim mantığa kullanılır,
Bu metotta önce sakıncalı olay, daha önceden

tanımlanmış olay ile hataların nedensel ilişkileri
araştırılır,
FTA bir işletmede yapılan işler ile ilgili kritik hataların

veya ana (majör) hataların, sebeplerinin ve potansiyel
karşıt önlemlerinin şematik (ağaç köküne bağlanarak)
gösterilmesidir.
PTA AMACI
FTA'nın amacı hataların gidiş yollarını, fiziksel ve

insan kaynaklı hata olaylarını sebep olacak yolları
tanımlamaktır.
FTA belirli bir hata olayı üzerine odaklanan analizci bir
tekniktir.
Daha sonra muhtemel alt olayları mantıksal bir
diyagramla şematize eder.
Grafik olarak insan yada malzeme kaynaklı
hasarların muhtemel kombinasyonlarını oluşturur.
Özellikler /
PTA AMACI
İhtimallerini ortaya çıkarabileceği önceden tahmin

edilebilen istenmeyen hata olayını (en üst olay) grafik
olarak inceler.
FTA çok geniş kapsamlı olarak güvenlik ve risk

analizinde kullanılır.
FTA kalitatif bir teknik olarak bir hatayı alt

bileşenlerine ayırarak onu irdelediği için kullanışlıdır.
PTA AMACI
FTA her düzeyde tehlike oluşturan hataların analizini

yapar ve bir mantık diyagramı aracılığı ile en büyük
olayı (kaybı) oluşturan hataların ve problemlerin olası
tüm kombinasyonlarını gösterir.
FTA, FMEA tekniği ve diğer risk değerlendirme

metotları ile amaç birliği içinde uygulanabilir.
FTA’da oluşması istenmeyen olayın kökündeki sebebe

kadar inilerek istenmeyen diğer olası hatalar ve
onların sebepleri ortaya çıkarılır.
PTA AMACI
Tüm bu hataları ve sebeplerini görüntülemede

tekniğin kendine özel mantık sembollerinden
yararlanılarak hatanın soy ağacı çıkarılır.
FTA da FMEA gibi sistem analizine gerek duyar. Sistem
analizi olgusunun içerdiği ön koşulları aşağıdaki
şekilde özetlemek olasıdır.
 Sistem ilişkisi çerçevesinde düşünülmesi,
 Kritik sistem elemanlarının seçilmesi,
 Kritik işletme koşullarının belirlenmesi.
PTA AMACI
Hata Ağacı Analizinin ana hedefleri şunlardır:

 Herhangi bir sistemin güvenirliğinin
tanımlanması
 Herhangi bir probleme etki eden karmaşık ve
biri birleri ile karşılıklı ilişki içinde bulunan
olumsuzlukların belirlenmesi ve bu
olumsuzlukların oluşma olasılıklarının
değerlendirilmesi
FTA
Aşamaları
FTA AŞAMALARI
Sitemin detaylı incelenmesi Sistem Analizi
Ana problemin ve buna etki eden

olumsuzlukların tespiti
Komponentlerin olumsuzluk türlerinin

tespiti Hata Ağacının
Oluşturulması
Hata ağacının oluşturulması
Hata ağacı girdilerinin değerlendirilmesi
Başla Değerlendirme
FMA
1 Analiz için bir proses veya bölüm seçilir, diyagram üstüne

bir kutu çizilir ve bileşenler içine listelenir.
FMA
2 Proses ve bölüm ile ilgili kritik arızalar ve tehlikeler

tanımlanır.
FMA
3 Riskin sebebi tanımlanır ve riskin altına muhtemel bütün

sebepleri listelenir ve oval daireler içinde riske bağlanır.
FMA
4 Bir kök sebebe doğru ilerlenir. Her risk için sebeplere

ulaşana kadar tanımlanır.
FMA
5 Her kök sebep için karşıt ölçümler tanımlanır.

FMA
FTA diğer metodolojilerde olduğu gibi amaçların belirli

olduğu sistematik bir yol izlemek durumundadır.
Bu yol genel olarak tanımlama, planlama, değerlendirme

ve sonuçların analizi ve önerilerin belirlendiği adımlardan
ibarettir.
FMA «HATA AĞACI OLUŞTURMA» AŞAMALARI
1 Anlaşılabilir zirve olayı teşhis et
«Zirve olaya» katkıda bulunan olaylara,

3
mantık kapısı ile bağlantı kur
Birinci-seviye katkı bulunan olayı

2
teşhis et
Zirve olaya katkısı bulunan İkinci-

5 seviye olaya mantık kapısı ile
bağlantı kur
4
İkinci-seviye
katkısı bulunan
6 olayı teşhis et
Esas olay «yaprak/başlatan/temel»
analitik çözümün limitini göster Tekrarla/Devam
FTA
Diyagramlarında
Kullanılan Semboller
FMA AĞAÇ STRATEJİLERİ VE YAPILARI
Ağaç yapısının temel amacı insan, cihaz ve çevresel

olaylar arasındaki ilişkileri gösterir.
Bu metotta, ana sorunu oluşturan ara sorunlar birden

fazla olabilmektedir. Bu sebeple sistem
değerlendirilirken ve/veya kavramları (bağlaçları)
kullanılır.
Olaylar Anlamı
Mantık kapısı ile bağlı daha basit olayların elementlerin veya

DİKDÖRGEN
faktörlerin kombinasyonu ile ortaya çıkan olay
Esas olay (yaprak-başlatan olay). Bu sembol birinci durumdaki

DAİRE problem için kullanılır. Daha ileri bir gelişimi gerçekleştirmeyen,
işleme gerek duyulmayan temel bir olaydır.
ELİPS Mantık kapısı ile bağlı, yapılması zorunlu olay
ÜÇGEN Aktarma sembolü, bağlantı ve birleştirme görevinde kullanılır.
Sadece sembol altındaki tüm girdi olayların gerçekleşmesi

VE KAPISI
durumunda yukarıda yer alan olayın ortaya çıkması gerçekleşir.
Olaylar Anlamı
Sembol altındaki bir veya birden fazla girdi olaydan en az
VEYA KAPISI herhangi birinin gerçekleşmesi durumunda yukarıda yer alan
olayın ortaya çıkması gerçekleşir.
N girdi olay içinden en az M tane gerçekleşirse baştaki olay

KOMBİNASYON
gerçekleşir.
Sadece tanımlanmamış ve belirsiz bir son olayı

KARE
tanımlamaktadır.
DARALTILMIŞ Analizin bu bölümünde daha fazla ilerlemeye ihtiyaç

DAİRE olmadığını işaret eder.
Ve / Veya semboller
FMA «Basit Tarifler»
VE (AND) İşlemi: Ve işleminde iki Boolean değişkeni

vardır. A ve B çıkışı, (A.B) şeklinde yazılır.
VEYA (Or) İşlemi: Veya işleminde A ve B gibi iki Boolean

değişkeni vardır. (A+B) şeklinde yazılır.
Ve / Veya kullanımı
FMA «BOOLEAN MATEMATİĞİ»
A B A.B A B A+B KURAL
0 0 0 0 0 0 1. A=0 veya A=1

0 1 0 0 1 1 2. 0.0=0
1 0 0 1 0 1 3. 1+1=1
1 1 1 1 1 1 4. 0+0=0
5. 1.1=1
6. 1.0=0.1=0
Lojik Ve (and) İşlemi Lojik Veya (or) İşlemi
7. 1+0=0+1=1
FMA «BOOLEAN MATEMATİĞİ»
TEOREM
T1 Commutative Kanunu Değişebilirlik
A A+B = B+A
B A.B = B.A
T2 Associative Kanunu Birleşme
A (A+B)+C = A+(B+C)
B (A.B).C = A.(B.C)
T3 Distributive Kanunu Dağılma
A A.(B+C) = A.B+A.C
B A+(B.C) = (A+B) (A+C)
T4 Identity Kanunu Özdeşlik
A A+A = A
B A.A = A
T6 Redudance Kanunu Fazlalık Yasası
A A.(A+B) = A
T7 Absorpsiyon Kanunu Soğurma
A (A.B)+A = A
B (A+B).B = B
T8 Morgan Teoremi
A (A+B) = (A.B)
B (A.B) = (A+B)
FMA «İŞLEM BASİTLEŞTİRİLMESİ»

Çeşitli karmaşık işlemler teoremlerden faydalanılarak
basitleştirilebilir.
Dolayısıyla aynı işlem birçok mantık kapısı yerine az kapı

kullanılarak gerçekleştirilebilir.
Böylece hata ağacı üzerinde hatalar daha basit olarak

görülebilir. (Minimal Cut Set).
Cut Set’in bulunması ve Minimal Cut Set’e indirgenmesi

için Boolean matematiği kullanılır.
FMA «MİNİMAL CUT SET ARAŞTIRMASI»

1. Hata ağacındaki, zirve olaya “T” harfi verilir.
2. Zirve olayın altıdaki, birbirine mantık kapıları ile bağlı

basit olaylara “T1” ‘den başlamak kaydıyla harf verilir.
3. Zirve olayın altındaki birbirine mantık kapıları ile bağlı

esas olaylara “A” ‘dan başlamak üzere harf verilir.
4. Zirve olayın altındaki mantık kapılarına herhangi bir

harf veya sayı verilmez.
T
T1 T2
A T3 C T4
Hata Ağacı Boolean Tanımlaması 5 3

T4=A.B
T3=B+C
T1=A+T3=A+(B+C)
T2=C+T4=C+(A.B) B C A B
T=T1+T2=(A+B+C).[C+(A.B)]
T=(A+B+C).C+(A+B+C)
T=A.C+B.C+C+A.B+A.B+C.A.B
Azaltılmış (Mantık Eşiği) Hata Ağacı T1
T5 C
A B
MATRİS İLE MİNİMAL CUT SET ARAŞTIRMASI

1. Esas olay (yaprak, başlatan olay)’lar hariç ağaçtaki
tüm elementler yok sayılır.
2. Zirve olaya en yakın olandan başlamak kaydıyla,
mantık kapılarına “harf”, yapraklara (esas olay) “sayı”
verilir.
3. Birinci adım olarak zirve olaydan aşağıya doğru,
harfleri ve numaraları kullanarak matris oluşturulur.
4. İlk olarak zirve olayın altındaki mantık kapısının harfi
matrisin en üst sol kısmına yazılır.

5. “VE” kapılarının harfleri matriste YATAY olarak yazılır,
yine “VE” mantık kapılarının girdileri de matriste YATAY
olarak yer değiştirilir.
6. “VEYA” kapılarının harfleri matriste DÜŞEY olarak

yazılır, yine “VEYA” mantık kapılarının girdileri de
matriste DÜŞEY olarak yer değiştirilir. Harfin altındaki
sıralar dolu ise aşağıya doğru yeni bir satıra yazılır, ancak
“VEYA” mantık kapılarının girdilerini matriste yer
değiştirirken harfin bulunduğu satırdaki tüm sayılar
aşağıdaki yeni sıraya da aktarılır.

7. Final Matris başlatıcıları gösteren bir matristir. Bu
matrisin her satırı boolean cut set’i dir.
8. Final matris sonucunda aşağıdaki değerlendirme

yapılarak matris indirgenir ve “Minimal Cut Set” elde
edilir:
a) Bir satırın her elemanı yukarıdaki sütununda
tekrarlanıyorsa satırı iptal et
b) Bir satır içinde tekrarlanan bir sayı var ise sayının
birini sil
c) Birbirleriyle aynı olan satırları sil
ZİRVE
T1
B C
1 6
D E
T3
2
3 5
F
G
3 4
4 1
MATRİSİN OLUŞTURULMASI
A B 1 D 1 2
C F 6 F D
1 E
1 2
1 2
3 5 G 6
3 5 G 6
1 3
1 E
1 4
Boolean-Cut Set
2
ETA
(Event Tree Analysis)
Olay Ağacı Analizi
ETA
ETA (Event Tree Analysis)
KRİTERLER
Olay Ağacı Analizi
Kazaya neden olan/olabilecek başlatıcı olayı ve onu takip eden olaylar
Amaç
zincirini belirlemek.
Tasarımda gerekli İSG tedbirlerinin belirlenmek, işletirken önlemlerin

Yer ve Zaman
yeterliliğini belirlemek veya ekipman kusurlarının sonuçlarını görebilmek.
Ekipman kusuru, sistem hatası gibi muhtemel kaza sebepleri ve başlatıcı

Gerekli Bilgiler
olaylar ve iş güvenliği sistemlerinin ve acil durum planı işlev bilgileridir.
Kazaya neden olabilecek başlatıcı olayın ve takiben zincirleme olayların

Sonuçlar
kronolojik sıraya göre belirlenmesidir.
Bir kişi yeterlidir. Ancak biri bu tekniği diğerleri de tesis ve işlemleri iyi
Eleman İhtiyacı
bilen 2-3 kişilik bir ekip halinde çalışmak daha yararlı olabilir.
Zaman başlatıcı olayların sayısı ve sistemin karmaşıklığına bağlıdır. Küçük

Zaman-Maliyet
tesislerde 2-4 hafta büyük tesislerde 2-4 ay sürebilir.
ETA (Olay Ağacı Analizi)
«Olay ağacı analizi başlangıçta nükleer endüstride daha

çok uygulama görmüş ve nükleer enerji santrallerinde
işletilebilme analizi olarak kullanılmıştır, daha sonra diğer
sektörlerde de sıklıkla uygulanmaya başlanmıştır.»

 Her hangi bir tehlikeli olayın oluşturabileceği çeşitli
senaryolar analiz edilir.
 İdeal olarak, birden fazla proses ve koruma

sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır.
 Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal olarak

belirlenebilir.

 Başlangıç noktasından hareketle birçok olaylar
zincirinin oluşturulması prensibi ile (ileri doğru mantık
tekniği) çalışır.
 Modellenen sistem çok iyi tanımlanmalıdır.
 Özellikle birden çok koruma ve operasyon

sistemlerinin olduğu durumlar için idealdir.
 Neden? Bu metod ile olaylar zinciri modellenebilir.

 Olay Ağacı analizi, başlangıçta seçilmiş olan olayın

meydana gelmesinden sonra ortaya çıkabilecek
sonuçların akışını diyagram ile gösteren bir yöntemdir.
 Hata ağacı analizinden farklı olarak bu metodolojide

tümevarım mantığı kullanır.
 Sistem içindeki tüm güvenilir operasyonel değişimler

tanımlanır. Her bir yol takip edildiğinde nihai başarı
veya hataya götürür.
ETA (Olay Ağacı Analizi) / Genel Durum
Sistem içindeki tüm güvenilir operasyonel değişimler tanımlanır. Her bir yol takip
edildiğinde nihai başarı veya hataya götürür.
ETA (Olay Ağacı Analizi) / Bernoulli Modeli
Sistemin davranışını temsil eden basit ağaca indirgenir. İkili dal kullanılır. Final
çıktıları geri döndürülemez hatalar ve hiç yenilgisiz başarılara direk olarak götürür.
Bir hata ağacı/diğer analizler; başlangıç olayın veya koşulun olasılığı belirlenir.
ETA (Olay Ağacı Analizi) Transformasyon
 Sisteme meydan okuyan bir olaya karşı sistemin

cevabının ve başarı/hata değerlendirmesinin yapıldığı
Olay Ağacı diyagramından hata ağacı diyagramına
kolaylıkla transformasyon yapılabilir.
 Böylelikle final çıktılarından elde edilmiş olan geri

dönülemez hataların esas olaylarının
değerlendirmesi ve eşit hata ağacının belirlenmesi
sağlanır
ETA (Olay Ağacı Analizi) Transformasyon

Risk Anizi 13-14 Hafta

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Risk Anizi 13-14 Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

«Çalışma çevresinin fiziki kusurları ve uygun olmayan

«Çalışanların yaralanma ve sağlık sorunlarına neden

«İnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya

«İnsanların yaralanması veya sağlığının bozulması veya

«Çalışanların yaralanma ve sağlık sorunlarına neden

«İnsan sağlığına zararlı olma olasılığının ölçüsü»

«Büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum;

«İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı

«Bir şeyin zarar veya hasar verme potansiyeli»

«Bir olayın meydana gelme olasılığı»

Tehlike tanımı (2)

«İşyeri için belirlenen tehlike grubu»

«İşyerinde meydana gelebilecek, maruz kimselere veya

«Belirli bir tehlikeli olayın meydana gelme olasılığı ile

Risk tanımı (1)

Artıran ve Azaltan Faktörler Artıran ve Azaltan Faktörler

RİSK = OLASILIK x ŞİDDET

«Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun

«Tehlikeli bir olayın oluşma olasılığı ile zarar verme

Risk tanımı (1)

«Bir kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin

«Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da

Risk tanımı (2)

TEHLİKE RİSK İLİŞKİSİ

«Tehlikelerin çalışanlar, makineler, malzemeler, gibi

«Bir tehlike kaynağından birden çok tehlike, her bir

«Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin

«Kabul Edilebilir Risk Düzeyi (KERD): Kuruluşun, yasal

İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek;

(İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Aralık-2013)

«Organizasyonun yasal yükümlülükleri ve İSG politikası

«İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı

«İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı

RAMAK KALA OLAY – KIL PAYI – HASARSIZ OLAY

Oluşum tarzı itibariyle bir kaza olmasına rağmen

«İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş

«Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer

«İşin yapımı ve yürütümü sırasında meydana gelen

«Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep

İLO: «Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol

«Olay-Vaka: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya

«Acil durumda özel bir olaydır.»

Olay = Kaza + Ramak Kala

İLO: «Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol

«Risklerin tanımlanmış bir zaman aralığı süresince,

«Zarar ve ziyan riskinin olmadığı durum»

«Kabul edilmez zararın riskinden uzak kalma durumu»

«Çalışanların, geçici işlerin, sözleşmeli personelin,

«Faaliyetlerin ve ilgili sonuçlarının planlanmış

«Organizasyonun İSG politikasına bağlı olarak genel işçi

«Doğrudan ya da dolaylı olarak insan yaralanması ya

«Olduğundan veya dolaylı olarak sakatlanmaya,

RİSK YÖNETİM PROSESİ

“Çalışma hayatında insan sağlığı ve çevre güvenliği ile

“Risk Yönetim Prosesi-Süreci” İş Sağlığı ve Güvenliği

RİSK YÖNETİM PROSESİ

Risk Yönetim Prosesi; İçerik, tanımlama, inceleme,

Risk yönetimi bir organizasyonda «Stratejik ve

 Çabuk sonuç alınmasını sağlar  Teknik uzmanlık gerektirir

 Gerekli bilgi tüm çalışanlar  Takım çalışmalarından netice

 Herkesi tatmin edecek sonuçlar  Takım içi etkileşim sonucu

 Katılanlara aidiyet ve işbirliği  Çalışılması gereken zaman ve

 Yöneticilerin katılımı, sonuçlara