LABORATUVAR TEKNİKLERİ VE

GÜVENLİK
Saniye Elvan ÖZTÜRK, PhD
selvanozturk@aksaray.edu.tr
Aksaray Üniversitesi
Fen Edebiyat Fakültesi
Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü
Laboratuvar Güvenliği

Laboratuvar tehlikeli bir yer midir ?

Laboratuvar güvenli bir yer midir ?

Değişir…
 Laboratuvar Güvenliği

Çalışanlarının Yapılan
sağlık çalışmaların
güvenliği güvenliği
Laboratuvar Güvenliği

Bilinç & Bilgi

Plan & Kural
 Laboratuvar Güvenliği
Bilinç
İdeal:

Gerekli düzende yapılan(dırıl)mış bir laboratuvarda,

kendisinin ve iş arkadaşlarının sağlığını tehlikeye
atmayacak bilinçte çalışanların olmasıdır.
 Laboratuvar Güvenliği
Kural

6331 Sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

• 20/06/2012 Tarihinde TBMM’nde Kabul edilmiĢ
• 30/06/2012 tarihinde Resmi Gazetede
Yayımlanarak
(Kademeli olarak)
Yürürlüğe GirmiĢtir.
 KANUNUN KAPSAMI

Belli istisnalar dışında kamu ve özel

sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu
işyerlerinin işverenleri ile işveren
vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil
olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet
konularına bakılmaksızın uygulanır.
 ĠSTĠSNALAR

a) TSK,Genel Kolluk Kuvvetleri ve MİT faaliyetleri

b) Afet ve acil yardım birimleri
c) Ev hizmetleri
ç)Çalışan istihdam etmeksizin mal ve üretim hizmeti yapanlar.
d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik faaliyetlerde
Yukarıda belirtilen faaliyetler hariç tüm iĢyerlerinde uygulanır.
 İŞ YERLERİNDE TEHLİKE SINIFLARI
Kanuna göre işyerleri çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli olmak üzere üç
gruba ayrılmıştır. Her gruba ait işyerlerinin kanun kapsamında uyması
gereken kurallar vardır. Kuralların doğru uygulanabilmesi için işyerleri ya iş
güvenliği uzmanı çalıştırmalı yada hizmet alımı şeklinde gerekli
danışmanlığı iş güvenliği ile ilgili şirketlerden almalıdır. Bu bağlamda;

Çok Tehlikeli Sınıfta

•A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
•
Tehlikeli Sınıfta
•A veya B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

Az Tehlikeli Sınıfta
•A, B veya C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

görevlendirilir.
 YASANIN YÜRÜRLÜLÜĞE GİRİŞ TARİHLERİ

İş güvenliği,
İş Güvenliği Uzmanı,
ÇALIŞAN İlkyardım, Acil
TEHLİKE SINIFI İşyeri Hekimi ve Diğer
SAYISI Durum Planı, Yangın
Sağlık Personeli
Eğitimi

Az Tehlikeli 30.06.2014
50'den Az
ÇalıĢanı Olan
Tehlikeli 30.06.2013
Çok Tehlikeli 30.06.2013
30.12.2012
Az Tehlikeli
50'den Fazla
Çalışanı Olan
Tehlikeli 30.12.2012
Çok Tehlikeli
1. Hafta sonu
 KANUNUN AMACI

ĠĢyerlerinde ĠSG;
• İş Sağlığı ve Güvenliğinin sağlanması
• Mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının
iyileĢtirilmesi için  iĢveren ve çalıĢanların
– görev,
– yetki,
– sorumluluk,
– hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir.
 İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

Neden ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği?

Dünya Türkiye
Her gün; Her gün;
1 Milyon iş kazası 172 iş kazası olmakta,
olmakta, 4 kişi iş kazası nedeniyle
5534 çalışan işle ilgili ölmekte,
hastalıklar, 6 kişi sürekli iş göremez
879 çalışan iş kazası hale gelmektedir.
nedeniyle ölmektedir.
 TÜRKİYEDE İŞ KAZASI ve MESLEK HASTALIĞI

SGK 2010 YILI ĠSTATĠSTĠKLERĠ

Ġġ KAZALARI MESLEK HASTALIĞI

Toplam 62.903 İş kazası; Toplam 533 meslek hastalığı;
1.434 ölümlü iş kazası 10 tanesi ölümle
1.976 sürekli iş sonuçlanmıştır.
göremezlikle sonuçlanan
kaza meydana gelmiştir.
Toplam 1444 kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu
hayatını kaybetmiştir.
 İş Sağlığının Tanımı
• Çalışma koşullarını ve üretim araçlarını
sağlığa uygun hale getirmek,
• Çalışanları zararlı etkilerden koruyarak,
• İşin ve çalışanın birbirine uyumunu
sağlamak üzere yapılan çalışmalar
bütünüdür.
 İş Güvenliğinin Tanımı
• İşyerlerinde işin yürütülmesi sırasında çalışma
şartları ve teknik ekipmanların yarattığı
tehlikelerin sağlığa verebileceği etkilerden
korunmak,
• Daha iyi bir çalışma ortamı gerçekleştirebilmek
için yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.
İş güvenliği; çalışanların yanı sıra,
işletme güvenliğini ve üretim
güvenliğini de sağlar.

İş sağlığı ve Güvenliği oluşabilecek

muhtemel kazları ve meslek
hastalıklarını en aza indirmeyi amaçlar.
 İş Kazası ve Meslek Hastalığı
Kaza nedir?
Önceden planlanmayan,bilinmeyen veya kontrol dışına
çıkan,çevresine zarar verebilecek nitelikteki olaylara KAZA
denir.

İş kazası nedir?
Planlanmamış ve beklenmeyen bir olay sonucunda zarara,
sakatlanmaya veya ölüme neden olan durumdur.

İş güvenliği ile uğraşanlar kaza olmadan kaza ihtimallerini

ortadan kaldırmaya, ya da alınacak önlemlerle, riskleri kabul
edilebilir seviyeye çekmeye yönelik çalışmalar yapar.
 Meslek hastalığı nedir?

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası

Kanunu’nun 14.maddesine göre;
Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı
tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden
uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal
özürlülük halleridir.
 İş Kazalarının Nedenleri

a)Çevresel Faktörler
b)Kişiye Bağlı Faktörler
c)Eğitim Yetersizliği
 İş Kazalarının Meydana Gelmesi İçin;

• Tehlikeli Durum(Kaza Oluşturma Potansiyeli)

ve
• Tehlikeli Davranış
faktörlerinin bir arada olması şarttır.

İş kazaları; yukarıda belirtilen iki faktörden

birinin ortadan kaldırılmasıyla önlenebilir.
Kazaların ; %78’i Emniyetsiz Çalışmalardan,
%20’si Emniyetsiz Durumlardan,
%2’si Doğal Olaylardan
kaynaklanmaktadır.

Bu oranlardan da görülüyor ki, iş kazalarının

%98’inin nedeni insanlardır.
 PERSONEL KAYNAKLI KAZALAR
• Kişisel sorunlar
• İçki sigara alışkanlığı
• Personel- amir ilişkisi
• Kabiliyet meselesi
• İş güvenliği prensiplerine
uymama
• Uygun olmayan giyim veya
koruyucu malzeme kullanma

Ve daha niceleri….
 • Riski göze alma isteği
• Emeği eksiltme çabası

24
İhmal ; %65 iş kazalarındaki oranı

25
•Tecrübe eksikliği

26
•İşi basite indirgeme, kolaya kaçma

27
• Çalışma ortamı atmosferi

28
 Firma-Şirket Kaynaklı Kazalar
• Emniyetsiz şartlar

• Kusurlu araçlar

• Uygun olmayan çalışma

zemini

• Uygun olmayan iş ortamı,

gazlı gürültülü ortamlar
 Teknik Hatadan Dolayı Oluşan Kazalar

• Teknik arızalar- ani arızalar-

kopan hat, düşen vinç,
devrilen makine

• Kusurlu alet araç kullanma

• Doğru göstermeyen ölçü

aletleri
• Kazaların %50 ye yakını sabah vardiya
değişimine yakın saatlerde oluyor. Sebebi;
uykusuzluk, tedbirsizlik, işte ivedilik, işi
zamanında yetiştirememe endişesi

• Yapılan araştırmalar sonucu İş kazaları kıştan

yaza doğru artış göstermektedir, sonbaharda
ise azalma saptanmaktadır.
 İŞ
TEHLİKELİ
DEĞİLDİ KAZASININ
▲
KOLAYIMA GELDİ
▲
KİMSE DİKKATLİ
OL DEMEDİ MAZERETİ
▲
GÖRMEDİM
▲
ACELEM VARDI
▲ OLMAZ
BANA BİR ŞEY
OLMAZ
 BUNU BİLİYORMUYDUNUZ

• ÜLKEMİZDE…. İNANILIR
GİBİ
DEĞİLLLLLL
HER ALTI DAKİKADA BİR;
BİR İŞ KAZASI MEYDANA
GELİYOR

HER İKİ BUÇUK SAATTE BİR;

BİR İŞÇİ SAKAT KALIYOR

HER ALTI SAATTE BİR;

BİR İŞÇİ ÖLÜYOR
 İş kazalarını önlemek için çalışanlar tarafından
alınması gereken önlemler
Çalışanlar, işveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve
talimatlar doğrultusunda;

a) Makina, cihaz, araç-gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve

diğer üretim araçlarını doğru şekilde kullanmakla,

b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak

ve kullanımdan sonra muhafaza yerine uygun şekilde geri
koymakla,

c) İşyerindeki makina, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalardaki

güvenlik donanımlarını kurallara uygun olarak kullanmak ve
bunları keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemekle,
d) İşyerinde, sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve ani bir tehlike
gördüklerinde, işverene veya iş sağlığı ve güvenliği çalışan
temsilcisine derhal haber vermekle,

e) İşyerinde, teftişe yetkili makam tarafından tespit edilen

noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesinde, işverenle
veya iş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcisi ile sağlık ve
güvenliğin korunması için işbirliği yapmakla,

f) Kendi görev alanında, çalışma çevresi ve şartlarının güvenli ve

risklerden arınmış olmasının işveren tarafından sağlamasında,
işveren veya iş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcisi ile
mevzuat uygulamaları doğrultusunda işbirliği yapmakla,
yükümlüdürler.
 DİKATLİ ÇALIŞ!

GÖRÜNMEZ KAZA DEDİĞİN SENİN GÖRMEDİĞİNDİR!!!

2. Hafta sonu
TÜM ÇALIŞANLAR İÇİN GENEL GÜVENLİK KURALLARI

1. Kendi güvenliğiniz ve birlikte çalıştığınız

arkadaşlarınızın güvenliği için DAİMA dikkatli ve sorumlu
hareket edin.

2. DAİMA işinize uygun ve güvenli araç-gereç

kullanın.Koruyucu ve güvenlik amacıyla yapılmış araçları ASLA
bozmayın, zarar vermeyin. İşe başlamadan önce kullandığınız
araçları DAİMA kontrol edin. İşiniz bittiğinde kullandığınız
araçları DAİMA güvenli ve düzenli olarak bırakın.
3. Güvenli kullanım konusunda eğitimini
almadığınız araçları ve maddeleri ASLA
kullanmayın. Araç ve maddeleri kullanmadan
önce uyarılara dikkat edin. Şüphelendiğiniz
durumlarda DAİMA yetkililere sorun.
4. DAİMA işinize uygun kişisel koruyucu
malzeme kullanın
5. Çalıştığınız alanı DAİMA temiz ve tertipli
tutun.
6. Malzemeleri DAİMA güvenli bir şekilde taşıyın,
kaldırın, itin veya çekin.

7. Elektrikli araçlara DAİMA bakım yapın,

topraklayın.Unutmayın elektrik öldürücüdür.

8. Fabrika içinde ve dışında DAİMA yavaş araç

kullanın.ASLA hız sınırını aşmayın. Diğer
araçlara ve yayalara DAİMA dikkat edin.
9. DAİMA güvenli olarak inin veya çıkın. Asla
atlamayın.

10.Dikkat ve konsantrasyon isteyen işlerde

çalışanları ASLA rahatsız etmeyin ve
dikkatlerini dağıtmayın.

11. İşyerinde ASLA el şakası yapmayın.

12. İşyerine ASLA uykusuz ve içkili gelmeyin.

13. Sağlığınız için aldığınız geçici ve sürekli
ilaçlar hakkında yetkililere DAİMA bilgi verin.

14. İşyerinde ASLA koşmayın. Canlı yürüyün.

Kaygan zeminlere dikkat edin.

15. Kaza ihtimali olan durumları, şartları

yetkililere DAİMA rapor edin.
16. Her türlü arızayı ve aksamayı DERHAL
yetkilisine bildirin.

17. İşyerinden ve çalışma sahasından İZİNSİZ

ayrılmayın.

18. Talimat ve uyarı levhalarının YERLERİNİ

değiştirmeyin
19. Makine çalışırken ASLA bakım ve tamirat
yapmayın.

20. Çalışır durumdaki makinayı durdurmadan

ASLA yağlamayın.

21. Bakım için yerlerinden çıkarılan koruyucu

parçaları yerlerine takmadan ASLA makinayı
çalıştırmayın.
22. ”Arızalı” ve “Tamirat Var” levhası asılı
kısımlara ASLA dokunmayın.

23. Arızalı takım ve malzemeyi ASLA

kullanmayın.

24. İşyerine çalışmayanların girmesi yasak

olduğundan,işyerine misafir ve diğer şahısları
ASLA kabul etmeyin.
 BİR ANLIK DALGINLIK
ÖMÜR BOYU İZLERİNİ
TAŞIYACAĞINIZ
KAZALARA SEBEP OLABİLİR!
20 YILDA GÖRÜLMEYEN
20 SANİYEDE BAŞA
GELEBİLİR.
 BÖLÜM III

LABORATUVARLARDA
DİKKAT EDİLMESİ
GEREKENLER

(Kimyasal Tehlikeler ve Güvenlik)

• Laboratuvarlar iĢ yeri olarak tehlikeli mekanlar
sayılır. Bu yerlerde çalıĢanların, potansiyel tehlikeyi
ve acil durumlarda ne yapacaklarını bilmeleri
gerekir.
• Laboratuvar güvenliği
ÇalıĢan kiĢinin ve çalıĢma materyalinin
korunması için; çalıĢma sırasında belirli laboratuar
kurallarının, yöntemlerin, altyapı ve cihazların
kullanılmasıdır.

50
Laboratuvar ortamında çalıĢanların sağlık ve
güvenliği için temel güvenlik kurallarına
uyulması büyük önem taĢımaktadır.

Bu sebeple laboratuvarda çalıĢan kiĢilerin

laboratuvar sorumluları tarafından yapılacak
uyarılara uyuması gerekmektedir.

51
LABORATUVAR GENEL KURALLARI

52
1) Laboratuvarda çalıĢılırken uzun beyaz önlük
giyilmeli ve laboratuar boyunca önünün ilikli
tutulmalıdır.

2) Laboratuarda rahat ve düz ayakkabı giyilmeli ve

özellikle açık ayakkabı giyilmemelidir.

3) ÇalıĢmanın niteliğine göre gerektiğinde eldiven ve

koruyucu gözlük kullanılmalıdır.

4) Laboratuvar dıĢına laboratuvarda kullanılan önlük,

eldiven, vb. ile çıkılmamalıdır.
53
5) Laboratuvarda sigara içilmemelidir.
6) Laboratuvarda yemek, içmek ve gıda
malzemelerini bulundurmak, laboratuvar
ekipmanları bu amaçla kullanılmamalıdır.
7) ÇalıĢma esnasında saçlar uzun ise mutlaka
toplanmalıdır.
8) Laboratuvarda çatlak ve kırık cam eĢyalar
kullanılmamalıdır.
9) Laboratuvarda çalıĢılırken ağız yoluyla sıvı
çekilmemelidir.

54
10) Laboratuarda bulunan hiç bir kimyasal madde
koklanmamalı veya tadılmamalıdır.
11) Deri yoluyla hastalıkların bulaĢma riskinden
dolayı laboratuvar ortamında çalıĢılırken açık
yaralar mutlaka yara bandı ile kapatılmalıdır.
12) ÇalıĢmalarda dikkat ve itina ön planda
tutulmalıdır.
13) Laboratuvarda baĢkalarının da çalıĢtığı
düĢünülerek gürültü yapılmamalıdır. Asla Ģaka
yapılmamalıdır.
55
 BÖLÜM IV

TEMEL LABORATUVAR EKĠPMANLARININ

KULLANILMASI
ve
LABORATUVAR YÖNTEMLERĠNĠN GÜVENLĠ
UYGULANMASI

56
 ÇalıĢma Alanlarının Temizlenmesi
1) Laboratuvarda çalıĢtığınız alanı her zaman temiz
tutunuz.
2) Laboratuvar çalıĢmalarının bitiminde, kullanılan
tezgahlar ve cam malzemeler mutlaka temiz
bırakılmalıdır.
3) Laboratuvar ortamına numune/kimyasal madde
dökülmesi durumunda temizlenmeli ve gerekirse
laboratuvar sorumlusuna haber verilmelidir.

57
4) Laboratuvar çalıĢmalarından çıkan atıklar,
Laboratuvar Yönetimi’nce tanımlanan kurallar
doğrultusunda uzaklaĢtırılmalıdır.
5) Laboratuvar malzemelerinin temizliği sırasında
eldiven ve gerekli olması durumunda gözlük
kullanılması zorunludur.
6) Çözeltiler ihtiyaca uygun miktarlarda
hazırlanmalıdır.

58
7) Katı haldeki maddeler ĢiĢelerden daima temiz bir
spatül veya kaĢıkla alınmalıdır. Aynı kaĢık
temizlenmeden baĢka bir madde içine
sokulmamalıdır. ġiĢe kapakları hiçbir zaman alt
tarafları ile masa üzerine konulmamalıdır. Aksi
takdirde, kapak yabancı maddelerle kirleneceği için
tekrar ĢiĢeye yerleĢtirilince bu yabancı maddeler ĢiĢe
içindeki saf madde veya çözelti ile temas edip, onu
bozabilir.
Spatül: Laboratuarda maddeleri bölmek, almak ve
karıĢtırmak için kullanılan genellikle metalden
yapılmıĢ aletlerdir.
59
Spatül

60
8) Cam kapaklı ĢiĢeler açılamadığı durumlarda ĢiĢe
kapağına bir tahta parçası ile hafifçe vurularak
gevĢetilmeli, bu fayda etmediği takdirde camın
geniĢlemesi için küçük bir alevle ĢiĢe döndürülerek
boğazı dikkatlice ısıtılmalı veya ĢiĢe bir müddet su
içinde batırılmıĢ vaziyette bırakılmalıdır.
9) Kapaklı ve tıpa ile kapatılmıĢ kaplardaki madde
kesinlikle ısıtılmamalı, üzerinde ateĢe dayanıklı
iĢareti taĢımayan kaplarda ısıtma ve kaynatma
yapılmamalıdır.

61
62
10)ġiĢelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı
gelecek Ģekilde tutulmalıdır. Aksi halde ĢiĢenin
ağzından akan damlalar etiketi ve üzerindeki
yazıyı bozar. ġiĢenin ağzında kalan son
damlaların da ĢiĢenin kendi kapağı ile silinmesi
en uygun Ģekildir.

63
• Hafta sonu
11)Çözelti konulan ĢiĢelerin etiketlenmesi gerek
görünüĢ ve gerekse yanlıĢlıklara meydan
verilmemesi için gereklidir. Kağıt etiket
kullanılıyorsa yazıların ıslanınca akmayan kalemle
yazılmalıdır. Direkt cam üzerine yapılacak
iĢaretlemeler cam kalemi kullanılmalıdır. Eğer
yoksa, kağıt etiketler kurĢun kalemle yazılmalıdır.
Mürekkepli kalemler veya tükenmez kalemler
tercih edilmemelidir (Çünkü ıslandığında akar).
12) Organik çözücüler lavaboya dökülmemelidir.

65
13) ġiĢelerin kapak veya tıpaları değiĢtirilmemelidir
(karıĢtırılmamalaıdır). Çözelti ĢiĢelere
doldurulurken dörtte bir kadar kısım geniĢleme
payı olarak bırakılır.
14) Cam kesme ve mantara geçirme durumlarında
ellerin kesilmemesi için özel eldiven veya bez
kullanılmalıdır. Ucu sivri, kırık cam tüplerine,
borulara lastik tıpa geçirilmemelidir. Böyle uçlar;
havagazı ocağı, zımpara veya eğe ile düzgün
hale getirilmelidir.
66
15) Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüp, üst
kısımdan aĢağıya doğru yavaĢ yavaĢ ısıtılmalı ve tüp
çok hafif Ģekilde devamlı sallanmalıdır. Tüpün ağzı
kendinize veya yanınızda çalıĢan kiĢiye doğru
tutulmamalı ve asla üzerine eğilip yukarıdan aĢağıya
doğru bakılmamalıdır. Yüze sıçrayabilir.
16) Benzen, eter ve karbonsülfür gibi çok uçucu
maddeler ne kadar uzakta olursa olsun açık alev
bulunan laboratuvarda kullanılmamalıdır. Eter
buharları 5 metre ve hatta daha uzaktaki alevden
yanabilir ve o yanan buharlar ateĢi taĢıyabilir.
67
17) Sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik
asit gibi asitlerle bromür, hidrojen sülfür, hidrojen
siyanür, klorür gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile
çeker ocakta çalıĢılmalıdır.

68
 Çeker Ocaklar / Havalandırma Kabinleri
• Hava kabinleri ya da çeker ocak olarak
bilinen havalandırmalı kabinler, kimyasal
ya da mikrobiyolojik analizlerin güvenli bir
Ģekilde, kullanıcıya ve çevreye zarar
vermeden yapılmasına olanak tanırlar. Bu
kabinler kullanım amacına ve laboratuvar
imkanlarına göre çok çeĢitli Ģekillerde
dizayn edilebilirler.

69
18) Civa herhangi bir Ģekilde dökülürse
vakum kaynağı ya da köpük tipi sentetik
süngerlerle toplanmalıdır. Eğer
toplanmayacak kadar eser miktarda ise
üzerine toz kükürt serpilmeli ve bu yolla
sülfür haline getirilerek zararsız hale
sokulmalıdır.
19)Termometre kırıklarının civalı kısımları ya
da civa artıkları asla çöpe ya da lavaboya
atılmamalı, ATIK BĠRĠMLERĠNE TESLĠM
EDĠLMELĠDĠR.
20) Kimyasallar taĢınırken iki el kullanılmalı, bir el kapaktan
sıkıca tutarken, diğeri ile ĢiĢenin altından kavranmalıdır.
Desikatör gibi özel tasarıma sahip cihazlar kuralına uygun bir
Ģekilde taĢınmalı, taĢınırken mutlaka kapak ve ana kısım
birlikte tutulmalıdır. Desikatör kapakları ara sıra vazelin ile
yağlanmalıdır.
DESĠKATÖR: Maddeleri
nemden korumak için
kullanılırlar. Nem tutmak
için içlerine susuz CaCl2
gibi maddeler konur.
Bazılarının kapağında
içindeki havayı
boĢaltmak için musluklu
bir cam boru bulunur.
Bunlara vakum
desikatörü denir.
71
21) Asit, baz gibi aĢındırıcı-yakıcı maddeler deriye damladığı veya
sıçradığı hallerde derhal bol miktarda su ile yıkanmalıdır.

72
 Çözelti Hazırlama
1) Çözelti hazırlarken kimyasal maddelerin “Güvenlik
Bilgi Formlarında (Material Safety Data Sheet,
MSDS)” belirtilen güvenlik önlemleri alınmalıdır.
2) Korozif (aĢındırıcı) maddelerle çözelti hazırlanması
sırasında mutlaka koruyucu gözlük ve eldiven
kullanılmalıdır.
3) Laboratuarda yanıcı ve toksik maddelerle
çalıĢılırken mutlaka çeker ocak kullanılmalıdır.

73
4. Asidin üzerine kesinlikle su ilave edilmemeli, asit
suya azar azar karıĢtırılarak ilave edilmelidir.
5. Çözelti için kullanılacak kimyasal maddeler, stok
kabından gerekli miktarda alınmalı ve artan
kimyasal madde stok kabına tekrar geri
konulmamalıdır.
6. Stok ĢiĢesine pipet daldırılmamalıdır.
7. Pipet kullanırken mutlaka puar kullanılmalıdır.
Kesinlikle ağız ile kimyasal madde çekilmemelidir.

74
• PĠPET: Belirli ölçüde sıvıları bir
kaptan diğerine aktarmada
kullanılır. Pipetlerin içine sıvı
alınması pipet içindeki havanın
emilmesi ile olur. Emme iĢlemi
lastik puarla yapılmalıdır. Toksik
veya korrosiv maddelerin (asit gibi)
çekilmesinde mutlaka puar
kullanılmalıdır.
 Pipetler dar cam borular olup alt
uçları, ufak bir delik bırakacak
Ģekilde aĢağı doğru koniktir.
 Mikropipetler ise çok ufak
hacimler için kullanılırlar.

75
Dereceli pipetler Sulandırma pipetleri Bullu pipet

77
• Pipetlerin kullanılıĢı: Mümkün olduğu kadar
pipetle ağıza sıvı çekilmemelidir. Bunun yerine
pipetin ağzına takılan ve sıvı çekmeye yarıyan
pipetleyiciler (puar) kullanılmalıdır. Puarlar;

1) Üçyollu puar

2) Makro pipet puarı

3) Mikro pipet puarı

olarak sınıflandırılabilir.

78
• Üç Yollu Puar: Tüm pipet türlerine uygulanabilir.
Puarda, parmakla baskı uygulanarak kontrol
edilebilen üç cam top bulunur.
A. vakum oluĢturma,
B. pipeti doldurma, fonksiyonları için uygun
C. sıvıyı boĢaltma vanaya basmanız yeterlidir.

C 79
Makro Pipet Puarı sentetik kauçuk ve
silikondan imal edilmiĢ olup, tüm pipet
tipleri için uygundur. Bu pipet puarı
demonte edilip temizlenebilir,
otoklavlanabilir

Mikro Pipet Puarı silikondan imal

edilmiĢ olup tüm pipet tipleri için
uygundur. Büyük boy Pipet Puarı bullu
ve dereceli pipetler için çok uygundur.
Küçük boy ise cam PASTÖR pipetleri
için idealdir.
80
 Numune ve Çözelti Saklama
Oda sıcaklığında bozulabilecek
 numuneler,
 standartlar ve
 yüksek uçuculuğa sahip olan kimyasallar
buzdolabında ağzı kapalı ĢiĢelerde
saklanmalıdır.

81
 Kimyasal Madde Stoklama
1) Laboratuvar yönetimi tarafından alınan her türlü
kimyasal madde “kimyasal madde saklama
odası”nda stoklanmalıdır.
2) AraĢtırma/uygulama projelerine ait kimyasal
maddelerin bu durumları üzerlerindeki etikette ve
envanterde belirtilmelidir.
2) Kimyasal maddeler alfabetik olarak raflarda
sıralanmalıdır ve kullanıldıktan sonra yerlerine geri
konulmalıdır.

82
 Kimyasal Madde Stoklama (devam)
4) Satın alınan kimyasal maddeler envantere
kaydedilmeli ve Güvenlik Bilgi Formları dosyasına
eklenmelidir.

5) Azalan kimyasal maddeler envanterde ayrılan

açıklama bölümüne kaydedilmeli ve laboratuvar
sorumlusuna bildirilmelidir.

83
6) Korozif maddeler çelik dolaplarda saklanmalıdır.

7) Uçucu özelliğe sahip kimyasal maddeler +4°C de

saklanmalıdır.

8) Kimyasal madde miktarı ihtiyaca göre

belirlenmeli ve maddenin raf ömrü göz önünde
bulundurularak satın alınmalıdır.

84
 Etiketleme
1) Kimyasallar, numuneler, çözeltiler mutlaka
etiketlenmelidir. Etiket üzerinde hazırlanıĢ tarihi,
saklama süresi, numune sahibi,
çözeltinin/numunenin özellikleri ve diğer gerekli
olabilecek bilgiler yer almalıdır.
2) Numunenin/çözeltinin yeni bir kaba aktarılması
durumunda da yeni kabın etiketlenmesi
unutulmamalıdır.

85
 Atıkların UzaklaĢtırılması
1) Laboratuvarda oluĢan atıklar, kimyasal
özelliklerine göre sınıflandırımalı ve daha sonra
uzaklaĢtırılmaktadır.

2) Atık kutularında belirtilen sınıflara dikkat ederek

atıklar uzaklaĢtırılmalıdır.

3) Çatlak ve kırık cam malzemeler kullanılmamalı bu

durum laboratuvar sorumlusuna bildirilmelidir.

86
 BÖLÜM V

GÜVENLĠK BĠLGĠ FORMU

ve
Kimyasallar Tehlike Uyarı Ġsaretleri

87
 GÜVENLĠK BĠLGĠ FORMU
(Material Safety Data Sheet, MSDS)
• Güvenlik Bilgi Formlarının amacı laboratuvarda

kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk

eriĢim sağlamaktır.

 Güvenlik Bilgi Formları her kullanıcıya açıktır.

 Güvenlik Bilgi Formları laboratuvar yönetiminden

veya internetten temin edilmeli ve herhangi bir

kimyasal madde ile çalıĢmaya baĢlamadan önce
mutlaka gözden geçirilmelidir.

89
 Üretici firmalar ürünleri için bu formları üretmek ve

dağıtmakla yükümlüdür.

 Laboratuvar yönetimi kullanılan her kimyasal

madde için formları kullanıcıya temin etmekle
yükümlüdür.

90
Güvenlik Bilgi Formları her kimyasal madde için
aĢağıda verilen bilgileri içerir.
 Kimyasal madde/karıĢımın adı ve içeriği

 Üretici firma bilgileri

 Zararlı madde içerikleri

 Fiziksel ve kimyasal özellikleri

 Yangın ve patlama bilgileri

 Sağlığa zararlılık bilgileri

 Ġlkyardım bilgileri

 Depolama bilgileri
92
 Reaktivite ve stabilite bilgileri

 Dökülme veya sızma olması ile ilgili bilgileri

 Ekolojik ve toksikolojik özellikler

 Özel tedbirleri

 Özel korunma bilgileri

 TaĢıma bilgileri

 UzaklaĢtırma bilgileri

 Yönetmelikler ile ilgili bilgiler

 Diğer bilgiler

93
Kimyasallar Tehlike Uyarı Ġsaretleri

94
F: ġiddetli alev alıcı
Özelliği: Parlama noktası 21 °C’nin altında olan
“kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuĢan
katıları” belirtir.
Önlem: Çıplak ateĢten, kıvılcımdan ve ısı
kaynağından uzak tutulmalıdır.

F+ : Çok Ģiddetli alev alıcı

Özelliği: Alevlenme noktası O °C’nin altında,
kaynama noktası maksimum 35 °C olan
sıvılardır. Normal basınç ve oda sıcaklığında
havada yanıcı olan gaz ve gaz karıĢımlarıdır.
Önlem: Önlem: Çıplak ateĢten, kıvılcımdan ve
ısı kaynağından uzak tutulmalıdır.
95
Xn: Zararlı Madde
Özelliği: Solunduğunda , yutulduğunda ve
deriye temas ettiği durumda sağlığa zarar
verebilir.
Önlem: Ġnsan vücuduyla temas önlenmelidir.

Xi: TahriĢ Edici Madde

Özelliği: AĢındırıcı olmamasına rağmen
deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması
iltihaplara yol açabilir.

96
O: Oksitleyici (Yükseltgen)
Özelliği: Organik peroksitler, herhangi bir
yanıcı madde ile temas etmeseler bile
patlayıcı özelliğ olan yükseltgen maddelerdir.
Diğer yükseltgenler ise, kendileri yanıcı
olmasalar bile, oksijen varlığında alav
alabilirler.
Önlem: Yanıcı maddelerden uzak
tutulmalıdır.

E: Patlayıcı
Özelliği: Ekzotermik olarak reaksiyona giren
kimyasallardır. AteĢle yaklaĢtırıldıklarında
patlayabilirler.
97
T : Zehirli
Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve
deriye temas ettiği durumlarda sağlığa
zarar verebilir, hatta öldürücü olabilir.
Önlem: Ġnsan vücuduyla temas
engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma
baĢvurulmalıdır.

T+ : Çok Zehirli
Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve
deriye temas ettiği durumlarda sağlığa
zarar verebilir, hatta öldürücü olabilir.
Önlem: Ġnsan vücuduyla temas
engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma
baĢvurulmalıdır.
98
N : Çevre için tehlikeli
Özelliği: Bu tür maddelerin ortamda
bulunması, doğal dengenin değiĢmesi
açısından ekolojik sisteme hemen veya
ileride zarar verebilir.
Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tür
maddelerin toprakla veya çevreyle teması
engellenmelidir.
C: AĢındırıcı (korozif)
Özelliği: Canlı dokulara zarar verir.
Önlem: Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak
için özel önlemler alınmalıdır. Buharları
solunmamalı, aksi halde tıbbi yardıma
baĢvurulmalıdır.
99
 Laboratuvar Güvenlik Sembolleri
 Laboratuar uygulamalarında oluĢabilecek
tehlikelere karĢı uyarmak için güvenlik
sembolleri kullanılmaktadır.

 Laboratuvar uygulamalarınızda bu güvenlik

sembollerini ilgili deneylerinizde panoya
asmanız önerilir.

100
ELBĠSENĠN GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol,elbiseyi lekeleyecek veya
yakacak maddeler kullanırken görülür.

AÇIK ALEV UYARISI

Bu sembol, yangına veya patlamaya sebep
olabilecek alev kullanıldığında görülür.

DUMAN GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol, kimyasal maddeler veya kimyasal
reaksiyonlar tehlikeli dumana sebep
olduklarında görülür.
101
ELDĠVEN
Cilde zararlı bazı kimyasal maddelerle
çalıĢırken eldiven kullanılması gerektiğini
hatırlatan uyarı iĢareti.

ELEKTRĠK GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol, elektrikli aletler kullanılırken dikkat
edilmesi gerektiğinde görülür.

YANGIN GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol, açık alev etrafında tedbir alınması
gerektiğinde görülür.

102
GÖZ GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol, gözler için tehlike olduğunu
gösterir. Bu sembol görüldüğünde koruyucu
gözlük takılmalıdır.

KESĠCĠ CĠSĠMLER GÜVENLĠĞĠ

Bu sembol, kesme ve delme tehlikesi olan
keskin cisimler olduğu zaman görülür.

BĠYOLOJĠK TEHLĠKE
Bu sembol, bakteri mantar veya tek hücreli
hayvan veya bitki tehlikesi olduğunda görülür.

103
ISI GÜVENLĠĞĠ
Bu iĢaret sıcak cisimlerin tutulması
esnasında önlem alınmasını hatırlatmak
içindir.

KĠMYASAL MADDE UYARISI

Bu sembol deriye dokunması halinde yakıcı
veya zehirleyici etkisi olan kimyasal
maddeler kullanılırken görülür.

104
RADYOAKTĠF GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol, radyoaktif maddeler kullanırken
görülür.

BĠTKĠ GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol, zehirli veya dikenli bitkiler
tutulacağı zaman görülür.

HAYVAN GÜVENLĠĞĠ
Bu sembol, canlı hayvanlar üzerinde çalıĢırken
hayvanların ve öğrenci güvenliğinin sağlanması
gerektiğinde görülür.
105
TASARRUFLU KULLANIM UYARISI
Bu sembol, maddenin uygun bir Ģekilde
kullanılmasına dikkat edilmesi gerektiğinde
ortaya çıkar.

ZEHĠRLĠ MADDE UYARISI

Bu sembol, zehirli maddeler kullanılırken
görülür.

KIRILABĠLĠR CAM UYARISI

Bu sembol yapılacak deneylerde kullanılacak
cam malzemelerin kırılabilecek türden
olduğunu gösterir.
106
 Radyasyon

Radyoaktif

107
 BÖLÜM VI

KİMYASALLARIN RİSKLERİ
ve
GÜVENLİK
 Kimyasalların Riskleri
• Kimyasallar gibi tehlikeli maddelerin etiketleri,
muhakkak tehlike isaretlerine ilaveten ayrıca bu
kimyasalların getirdigi riskleri göstermeli ve
alınacak tedbirler hakkında bilgi vermelidir.
• Kimyasalların içerdigi riskler R (risk) cümleleri
olarak verilmektedir.
• Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliginde tehlikeli
madde ve müstahzarların etiketlerinde kullanılacak
özel risk durumlarının açık ifadeleri olan R Kodları
ve bunların kombinasyonları verilmistir.

109
 Kimyasalların Riskleri
RĠSK DURUMLARI
Risk Risk ibaresinin açık ifadesi
ibaresi
R1 Kuru halde patlayıcıdır
R2 ġok, sürtünme, alev ve diğer tutuĢturucu kaynakları
ile temasında patlama riski
R3 Sok, sürtünme, alev ve diger tutusturucu kaynakları
ile temasında çok ciddi patlama riski
R4 Çok hassas patlayıcı metalik bilesikler olusturur
R5 Isıtma patlamaya neden olabilir
R6 Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır
R7 Yangına neden olabilir
R8 Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir
110
 Kimyasalların Riskleri (devam)
RĠSK DURUMLARI
Risk Risk ibaresinin açık ifadesi
ibaresi
R14/15 Su ile kolay alevlenebilir gaz olusumuna yol açan
siddetli
reaksiyon
R15/29 Su ile temasında toksik ve kolay alevlenebilir gaz
çıkarır
R20/21 Solundugunda ve cilt ile temasında saglıga zararlıdır
R20/22 Solundugunda ve yutuldugunda saglıga zararlıdır
R20/21/22 Solundugunda, cilt ile temasında ve yutuldugunda
saglıga zararlıdır
R21/22 Cilt ile temasında ve yutuldugunda saglıga zararlıdır
R23/24 Solundugunda ve cilt ile temasında toksiktir
R23/25 Solundugunda ve yutuldugunda toksiktir
111
Kimyasallar için alınacak tedbirler
 Tehlikeli kimyasal maddelerin depolanması ve
kullanılması sırasında alınacak tedbirler de S
(safety) cümleleri olarak yönetmelikte verilmistir.

112
 Kimyasallar için alınacak tedbirler
Güvenlik Tavsiyeleri
Güvenlik Güvenlik ibaresinin açık ifadesi
ibaresi
S1 Kilit altında muhafaza edin
S2 Çocukların ulasabilecegi yerlerden uzak tutun
S3 Serin yerde muhafaza edin
S4 Yerlesim alanlarından uzak tutun
S5 ....... içinde muhafaza edin (Uygun sıvı üretici
tarafından belirlenir)
S6 ....... içinde muhafaza edin (Uygun inert gaz üretici
tarafından belirlenir)
S7 Sıkı kapatılmıs kapta muhafaza edin
S8 Kabı kuru halde muhafaza edin

113
 Kimyasallar için alınacak tedbirler (devam)
Güvenlik Tavsiyeleri
Güvenlik Güvenlik ibaresinin açık ifadesi
ibaresi
S1/2 Kilit altında ve çocukların ulasamayacagı bir yerde
muhafaza edin
S3/7 Kabı, serin bir yerde ve agzı sıkıca kapalı olarak
muhafaza edin
S3/9/14 Serin, iyi havalandırılan bir yerde ........'den uzak
tutarak muhafaza edin. (Temasından sakınılan
madde üretici tarafından belirlenir)
S3/9/14/49 Sadece orjinal kabında serin ve iyi havalandırılan
bir yerde ........'den uzak tutarak muhafaza edin.
(Temasından sakınılan madde üretici tarafından
belirlenir)
114
 Reaktif/Toksik madde depolama Dolabı
• Reaktif ve toksik maddelerin ortama ve çalıĢanlara
zarar vermeyecek Ģekilde depolanmasına uygun,
kullanıcı tercihine bağlı havalandırmalı veya
havalandırmasız olan güvenlik dolaplarıdır.

115
Yanıcı-Parlayıcı Kimyasallar Ġçin Güvenlik Dolapları

• DıĢı çelik, içi HPL (Yüksek basınçlı laminant)

malzemeden yapılmıĢ çift duvarlı,
• Duvarlarının arası ısı izolasyonlu,

• Arka panelde hava giriĢ çıkıĢ kanalları ve baca

bağlantısı mevcut,
• Yangın anında ısı sigortası havalandırma sistemini
otomatik kapatır,

116
 Yanıcı-Parlayıcı Kimyasallar Ġçin Güvenlik Dolapları
(devam)
• Dolap ayakları ve dengesi içeriden ve dıĢarıdan
ayarlanabilir,
• Topraklama bağlantısı yapılmıĢ

117
 Tıbbi Atık Kapları
 Tıbbi ve katı atıkların toplanarak çalıĢma
ortamından kolayca uzaklaĢtırılmasına elveriĢli
fonksiyonel kutulardır.

118
 Otoklav PoĢetleri
 Laboratuvarlarda kullanılmıĢ olan malzemelerin
kurallara uygun, güvenli ve pratik bir Ģekilde
otoklavlanarak atılması için çeĢitli boylarda dizayn
edilmiĢ poĢetlerdir.

119
 Güvenlik Sembollü Laboratuvar
Etiketleri
 Laboratuvar ĢiĢelerinin
etiketlenmesinde kullanılabilecek
güvenlik sembolleri içeren etiket
seti.
TAġIMA SEPETLERĠ VE KUTULAR

120
 GÜVENLĠK SEMBOLLÜ PĠSETLER

 Laboratuvarda kullanılan çeĢitli kimyasalların, analiz

sırasında birbiriyle karıĢmasını önlemek ve dikkat
edilmesi gereken özelliklerini vurgulamak amacıyla
piset üzerine güvenlik sembolleri basılmıĢtır.

121
LABORATUVAR MATLARI
Laboratuvarlarda kullanılan cam
ve plastik malzemelerin kayarak
dökülmeleri sonucunda
oluĢacak iĢ kazalarını
engellemek amacıyla kullanılan
çok amaçlı kaymaz ve yanmaz
malzemelerdir.

Balon Tabanı
Farklı çaplardaki, yuvarlak tabanlı
laboratuvar malzemelerinin güvenli
kullanımı için uygundur.
122
Yüzey Dezenfektanları
Ortamdaki enfeksiyon ve kontaminasyon riskinin
minimuma indirilebilmesi için yüzeylerin düzenli
dezenfeksiyonu vazgeçilmezdir. Doğru dezenfektan
seçimi zaman, maliyet ve çevre kirliliği kriterleri göz
önüne alınarak yapılmalıdır.

123
Alet Dezenfektanları
Laboratuvarda kullanılan alet ve ekipmanların
dezenfeksiyonu belirli süreler içerisinde mutlaka
yapılmalıdır. Bunun için uygun alet dezenfektanı
seçilmelidir.

124
Absorban maddeler
Laboratuvarlarda kimyasalların dökülmesi halinde ortamın
güvenle temizlenebilmesi için kullanılan maddelerdir.
Gözenekli minerallerden veya sentetik kopolimerlerden
oluĢmuĢtur. Kimyasal olarak inerttir. ÇeĢidine bağlı olarak,
ağırlığının %100-400’ü arasında sıvı absorblama
kapasitesine sahiptir. Bu ürün grubu “genel amaçlı ürünler”
ve “özelleĢmiĢ ürünler” olmak üzere iki farklı tiptedir.
Bunlardan “özelleĢmiĢ ürünler” “genel amaçlı ürünlerden”
içerdikleri nötralizasyon maddeleri ve indikatörlerle
farklılaĢırlar.
125
Absorban maddeler (devam)
ÖzelleĢmiĢ ürünler, dökülen kimyasalı sadece absorblayarak
ortamdan uzaklaĢtırmakla kalmaz önce dökülen kimyasalı
nötralize eder, daha sonra absorblama yaparak sıvıyı
ortamdan uzaklaĢtırır. Aynı zamanda içerdikleri indikatör,
nötralizasyon iĢleminin tamamen gerçekleĢip
gerçekleĢmediğini göstererek ortamın güvenliği ile ilgili bilgi
vermektedir.

126
EMĠCĠ PEÇETELER :
Yağ ve organik sıvıların hızlıca ortamdan
uzaklaĢtırılması için ideal yüksek emiciliğe sahip, su
geçirmez, tüylenme yapmaz mendillerdir.

127
 YÜKSEK PERFORMANS SĠLME BEZLERĠ
Endüstriyel uygulamalarda güvenilir ve kaliteli temizlik
için uzun süreli kullanım sağlar ve ekonomiktir.
- Toz bırakmaz,
- Çok amaçlı kullanıma sahiptir,
- Dayanıklıdır,
- Su, yağ ve solventleri çok iyi emer,
- Kimyasal katkı içermez

128
• Hafta sonu
 BÖLÜM VI

LABORATUVARLARDA KİŞİSEL GÜVENLİK VE İLK

YARDIM
KĠġĠSEL GÜVENLĠK

Tek Kullanımlık Eldiven

Koruyucu eldivenler

131
GÖZLÜKLER: Ġnsanların en hassas ve en önemli
organlarından biri olan gözlerin kimyasal madde,
radyasyon ya da çeĢitli zarar verici partiküllerden
korunmasını sağlayacak pek çok farklı özelliğe sahip en
önemli güvenlik ürünlerinden biridir.

Kimyasal ve Partiküllere Zararlı IĢın-UV KarĢı

Koruyucu gözlük
KarĢı Koruyucu gözlük
132
 MASKELER
Laboratuvar çalıĢanlarının analizler sırasında
kullandıkları katı veya sıvı kimyasallardan oluĢan toz
ve sıvı zerreciklerden etkilenmelerini önlemek amacıyla
dizayn edilmiĢ kullanımı pratik, cilde uyumlu
maskelerdir.

133
ÖNLÜKLER
Laboratuvarlarda oluĢması en muhtemel tehlikelerden
biri, kimyasal maddelerin çalıĢanların üzerine sıçrayarak
yakıcı ve delici etkileri ile zarar vermesidir. Bu gibi
tehlikelerden korunmanın en basit ve etkili yolu önlük
kullanmaktan geçmektedir.

134
Antimikrobiyel Sıvı Sabun ve El Dezenfektanları
Ortamdaki en önemli mikrobiyel kontaminasyon etkeni
personel elleridir. El ve deri dezenfeksiyonu teknik olarak
farklı olmasına rağmen etkili ve baĢarılı bir temizleme
iĢlemi dezenfektan madde kullanımından geçmektedir.

135
 ĠLK YARDIM
Bölgesel Yıkama Üniteleri :

Kimyasal maddeler, cilt ile temas ettikleri durumlarda

yanık oluĢumuna sebep olabilirler. Bu gibi durumlarda,
oluĢacak zararı en aza indirmek için kimyasal madde
derhal bol su ile yıkanarak uzaklaĢtırılmalıdır. Kullanımı
kolay duĢlar ve banyolar bu amaç doğrultusunda
geliĢtirilmiĢtir.

136
 Laboratuvar kazalarında ilk yardım
1. Ağız yoluyla olan zehirlemelerde ilk yardım
Ağız yolu ile gerçekleĢen zehirlenmelerde Ġlk yardım, kaza
geçiren kiĢi/kiĢilerin hızlı bir Ģekilde ilk yardım merkezine
ulaĢımı sağlanmalıdır.
2. Solunum sistemi üzerinde iritan etkili gazlarla
zehirlenmelerde ilk yardım
Krom, brom, HCl gibi kimyasalların buharları doğrudan
solunduğunda zehirlenmelere yol açar. Bu durumda
zehirlenen kiĢinin hemen en yakın sağlık kuruluĢuna nakli
sağlanmalıdır.
3. Yanıklarda İlk Yardım
Yanıklara su ile temas ettirilmemelidir. Yanık üzerine hemen
vazelin sürülüp hemen en yakın sağlık merkezine nakli
sağlanmalıdır. 137
4. Alkali ve asitlerin yutulması halinde ilk yardım
Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asit yutan
kiĢi baygınsa ağızdan hiç bir Ģey verilmemelidir. Eğer ayıksa
ağız bol çeĢme suyu ile çalkalanmalıdır ve en yakın sağlık
kuruluĢuna nakli sağlanmalıdır. Hidroklorik asit yutulmasında
da kusmaya izin verilmemeli, bol su verilmelidir. Yaralı yüzü
koyun uzatılmalı, hareket ettirilmemelidir. Kromik asit ve
dikromatların yutulmasında acilen sodyum bikarbonat çözeltisi
verilmeli, yara sıcak tutulmalı ve bir sağlık kuruluĢuna haber
verilmelidir. Alkalilerin yutulması durumunda ise limon suyu
veya sirke karıĢtırılmıĢ bolca su verilmeli hemen bir sağlık
kuruluĢuna gidilmelidir.

138
5. Alkali, asit, brom veya fosfor yanıklarında ilk yardım
Bromdan ileri gelen yanıklar benzol ile iyice yıkamalıdır. Asetik
asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asidin deri ile
temasında hemen bol çeĢme suyu ile yıkamalı, bulaĢan
giyecekler çıkarılmalıdır. Önce temas ettiği alanlar iyice
yıkanmalı, sonra soda, bikarbonat gibi yumuĢak bir alkali çözeltisi
uygulanmalıdır. Eğer gözler ile temas söz konusu ise, hemen ılık
su ile en az 15 dakika süre ile gözler yıkanmalıdır. Kromik asit ve
dikromatların deri ile temasında %5'lik sodyum tiyosülfat ile
yıkama yapılır, eğer lezyonlar görünürse bir sağlık kuruluĢuna
baĢvurulmalıdır. Alkalilerin deri ile temasında ise deri bol miktarda
suyla yıkanmalı ve müteakiben nötralize sirke ile yıkanmalıdır.
Göze sıçraması halinde, derhal bol akar su ile gözleri gerekirse
zorla açarak yıkamalı ve hemen bir sağlık kuruluĢuna gidilmelidir.
139
6. HCN, CO2 ve H2S ile zehirlenmelerde ilk yardım
Temiz hava önemlidir. Ağır durumlarda suni teneffüs yaptırılır
ve gerekirse oksijen kullanılır. Derhal en yakın sağlık
kuruluĢuna baĢvurulmalıdır.
7. Klorlu Bileşenler İçin İlk Yardım
Amonyum klorür, demir klorürün deri ile temasında iyice
yıkanmalı, yutulmasında ise kusturulmalı ve bol miktarda su
verilmelidir. En yakın sağlık kuruluĢunda sağlık yardımı
alınmalıdır. Antimon klorür, nikel klorür, kalay klorür,
kadmiyum klorür'ün deri ile temasında iyice yıkanmalı ve
lanolin merhem sürülmelidir. Yutulması halinde ise bol su
verilmeli ve sağlık kuruluĢuna baĢvurulmalıdır.
140
8. Nitratlar için ilk yardım
Potasyum nitrat, civa nitratın deri ile temasında iyice
yıkanmalı, eğer kaĢıntı, döküntü varsa sağlık kuruluĢuna
baĢvurulmalıdır. Yutulması durumunda hemen bolca suyla
karıĢtırılmıĢ sodyum bikarbonat verilmelidir. GümüĢ
nitratın deri ile temasında tuzlu su ile yıkanmalı ve tahriĢ
olan yerlere uygulanmalıdır. Yutulmasında ise, bir bardak
suya üç yemek kaĢığı tuz ekleyip çözdükten sonra bu
karıĢım verilip kusturulmalı ve sağlık kuruluĢuna
baĢvurulmalıdır.

141
9. Siyanür tuzları için ilk yardım

Deri ile temasta iyice yıkanmalı, eğer yara açıksa hemen bir
sağlık kuruluĢuna baĢvurulmalıdır. Yutulması durumunda kiĢi
hemen kusturulur ve mutlaka bir sağlık kuruluĢuna
baĢvurulur.
10.Sülfatlar için ilk yardım

Alüminyum, amonyum, kobalt, bakır, magnezyum, nikel,

potasyum, sodyum, çinko, kadmiyum ve sülfatın deri ile
temasında iyice yıkanmalı, eğer deri reaksiyon gösteriyorsa
sağlık kuruluĢuna baĢvurulmalıdır. Bunların yutulmasında ise
bolca su verilmeli ve bir sağlık kuruluĢuna baĢvurulmalıdır.
142
11. Elektrik şoku için ilk yardım
Kazazede elektrikle yüklü olduğundan yaklaĢmadan önce ana
kaynaktan akım kesilmeli veya fiĢ prizden çıkarılmalıdır. Bu
yapılamıyorsa lastik çizme ya da eldivenle ya da kuru bir
önlük üzerine basarak kazazedeye yaklaĢılmalıdır. Elektrik
cereyanı ile temas kesildikten sonra temiz havada suni
teneffüs yaptırılmalı ve en yakın hastaneye götürülmelidir.
12. Ġnsan sağlığına zararlı olan kimyasal maddeler
Laboratuvar çalıĢmalarında insan sağlığına zararlı kimyasal
maddelerle çalıĢılır. ÇalıĢan kiĢinin sağlığı açısından bu
maddelerin tanınması ile bu maddelerle temas halinde
oluĢabilecek zararlı etkilerin önceden bilinmesi ve olası
kazaların önlenmesi mümkündür. Burada bu kimyasalların bir
listesi verilmiĢtir. 143
 Göz Banyoları:
 Göz banyolarını her ay kontrol
edilerek rapor tutulmalı
 Önleri kapatılmamalı

Duvar Tipi Göz DuĢu:

Duvara monte edilebilir, paslanmaz çelik
evye.

Masa Tipi Göz DuĢu

144
El Tipi Göz Solüsyonları
Kullanımı pratik taĢınabilir sistemler, her ortama kolaylıkla
monte edilebilir, özel bakım gerektirmez. Set içerisindeki
solüsyonlar gözün doğal yapısına uygun bileĢimde olup,
enfeksiyon oluĢumunu engelleyici özelliğe sahiptirler.
Resimli kullanım talimatı kolay uygulama sağlar.

145
 Steril Sargılar
 Isı, elektrik, kimyasal madde veya radyasyon etkisi ile deride
yanıklar oluĢur. Bu tür bir durumda dikkat edilmesi gereken en
önemli noktalar; Yanık bölgenin hemen soğutulması ve ciddi risk
yaratan enfeksiyonlardan korunmasıdır. Bu amaçlarla
kullanılabilecek en etkili ürünler çeĢitli boylardaki steril
sargılardır. Bu sargılar, bünyelerinde maksimum düzeyde
hidrojeli solüsyonu homojen Ģekilde bulundurur. Yanık sonrası
meydana gelen acı ve travmayı bertaraf etmede oldukça
etkilidirler.
Yanık Jelleri
 Farklı ambalaj Ģekilleri ile kullanımı kolay, steril, antiseptik
hidrojellerdir.
146
Travma Battaniyeleri
Ağır yanıklarda ilk yardım malzemesi olarak kullanılan,
yaĢamsal tehlike altındaki yaralıyı hayatını kaybetmeden bir
tedavi merkezine ulaĢtırmada etkili olan ve vücuttaki ölümcül
olabilecek sıvı kayıplarını azaltan özel yapılı örtülerdir. Bu
örtüler kendi ağırlıklarının 14 katı kadar hidrojel solüsyonu
bünyelerinde tutarlar, Amerikan Ulusal ĠĢ Güvenliği Enstitüsü
tarafından belirlenen yanıklarda su bazlı jel uygulaması ile
ilgili standartlara uygundur.

147
Dedektörler
Dedektörler, insanlar üzerinde hayati tehlike yaratabilecek
çeĢitli kriterleri dikkate alarak kiĢileri uyaran ve önlem
almalarını sağlayan güvenlik sistemleridir. Bunlardan yangın
algılama dedektörleri, en yaygın kullanılan sistemlerdir.
Yangın algılama sistemleri, yangını baĢlangıç anında
belirleyip, uyarı elemanları ile müdahale birimlerini uyarır,
varsa söndürme sistemlerini çalıĢtırır ve ortamda tehlike
oluĢturabilecek birimleri devre dıĢı bırakırlar.

148
 Güvenlik Sistemleri:
Güvenlik amacıyla kullanılan bu sistemlerde giriĢ ve
çalıĢma kontrolü yapılabilmektedir. Bunlar, görüntüleme ve
kayıt cihazları ile alarm sistemlerinden oluĢmaktadır. Alarm
sistemleri çalıĢma prensipleri bakımından iki ayrı bölümde
değerlendirilmektedir.
• Merkeze Bağlanabilen Alarm sistemleri
Merkez tarafından günün 24 saati bilgisayar ortamında
kontrol altında tutulan, müdahale durumunda bu merkezce
gerekli önlemler alınan ileri teknoloji ürünlerdir.
• Merkeze Bağlanmayan Alarm Sistemleri
Lokal amaçlı yalnızca caydırıcı ve uyarıcı niteliği bulunan
ürünlerdir.
149
Alarm Sistemleri

150
 BÖLÜM VII
• Boklu
Kaynakça;
http://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&ved=
0CCkQFjAA&url=http%3A%2F%2Fweb.firat.edu.tr%2Ffutdam%2Fdersslaytlari%2FGenel%
2520Laboratuvar%2520g%25C3%25BCvenli%25C4%259Fi.ppt&ei=prhoUve8Aoqt0QXPr4
GgAg&usg=AFQjCNGxEAuXP1ilfZezjYMMtwni1y_tgQ&bvm=bv.55123115,d.Yms
P

A sınıfı İş sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Cemil Çolakoğlu’nun slaytlarından faydalanılmıştır.

A. Keith Furr, CRC Handbook of Laboratory Safety, 5th Edition, April 12, 2000 by CRC
Press

152
 DNA ve RNA izolasyonu ve saflaştırılması

I. Genomik DNA hazırlamaya genel bakış

II. Plazmit DNA hazırlama

III. DNA saflaştırma

• fenol ekstraksiyonu
• etanol çökelmesi

IV. RNA çalışması

DNA'ya ne için ihtiyacımız var?

•Genleri tespit etme, numaralandırma, klonlama

•Türleri tespit etme, numaralandırma
•Spesifik DNA bölgelerini tespit edin/sekanslama
•Yeni DNA “yapıları” oluşturma (rekombinant DNA)

RNA'dan ne haber?
•Hangi genler kopyalanıyor?
•Genler ne zaman/nerede kopyalanıyor?
•Transkripsiyon seviyesi nedir?
 DNA saflaştırması: genel bakış

hücre hasadı
hücre büyümesi ve
parçalanması

DNA konsantrasyonu DNA saflaştırma

Bakteriyel genomik DNA hazırlığı: hücre
ekstraksiyonu
Lizis:

•deterjanlar
•Organik çözücü
•Proteazlar
(lizozim)
•Sıcaklık

"hücre ekstraktı"
 Genomik DNA hazırlığı: proteinleri ve RNA'yı
çıkarma

kloroform

Yavaşça karıştırmanız gerekiyor! (genomik DNA'nın

kesme kırılmasını önlemek için)
Sulu katmandaki RNA'yı parçalamak için RNase enzimini
ekleyin
 Genomik DNA'yı konsantre etmenin 2 yolu

%70 nihai kons.

"biriktirme" etanol çökelmesi

 Bitkilerde genomik DNA hazırlığı --
karbonhidratlardan nasıl kurtuluruz?
CTAB:

katyonik deterjan

Kanal 3
Kanal 3

(düşük N+ Br-
iyonik
koşullar) Kanal 3
C16H33 _ _ _
(MC 6.61-6.62)
Plazmitler: rekombinant DNA vektörleri

bakteri hücresi

genomik DNA plazmitler

Kromozomal olmayan DNA

Replikasyon: kromozomdan bağımsız
Hücre başına birçok kopya
İzolasyonu kolay
Manipüle edilmesi kolay
Plazmit saflaştırma : alkalin lizis

Alkali koşullar
DNA'yı
denatüre
eder

Nötralize et:
genomik DNA
yeniden
birleşemez
(plazmitler
birleşebilir
çünkü asla
tam olarak
ayrılmazlar)
 DNA saflaştırması: silika bağlama

Bağlanma, yüksek tuz

konsantrasyonu varlığında
meydana gelir
Su ile elüsyon ile bozulur.
DNA saflaştırması: fenol/kloroform ekstraksiyonu

1:1 fenol : kloroform

veya
25:24:1 fenol : kloroform : izoamil alkol

Fenol : proteinleri denatüre eder, sulu ve organik

tabaka arasındaki arayüzde çökeltiler oluşturur

Kloroform: organik tabakanın yoğunluğunu arttırır

İzoamil alkol : köpürmeyi önler

 fenol ekstraksiyonu
1. Sulu hacim (en az 200 mikrolitre)
2. 2 hacim fenol:kloroform ekleyin, iyice karıştırın
3. Santrifüjde döndürün, sulu fazı yeni bir tüpe taşıyın
4. Faz arayüzünde çökelti kalmayana kadar 2. ve 3.
adımları tekrarlayın.
5. (sulu tabakayı 2 hacim kloroform ile ekstrakte edin)
 Etanol çökelmesi (DNA konsantrasyonu)
Etanol, DNA'yı çevreleyen hidrasyon kabuğunu tüketir…
• Katyonların DNA fosfatları ile etkileşime girmesine izin
vermek
• DNA iplikçikleri arasındaki itici kuvvetlerin azaltılması
• DNA'nın toplanmasına ve çökelmesine neden olur

• Sulu hacim (örnek: 200 mikrolitre)

-- 22 mikrolitre sodyum asetat 3M pH 5.2 ekleyin
-- 1 mikrolitre glikojen ekleyin (görünür bir pelet verir)
-- 2 hacim (446 mikrolitre) %100 etanol ekleyin
-- iyice karıştırın, yüksek hızda santrifüjleyin, sıvıyı boşaltın
-- peleti yıkayın (%70 etanol), peleti kurutun, uygun hacimde
çözün (ardından DNA konsantrasyonunu belirleyin)
 DNA saflaştırması: genel bakış

hücre hasadı
hücre büyümesi ve
parçalanması

DNA konsantrasyonu DNA saflaştırma

 DNA --------------> mRNA --------------> protein
mRNA'da birçok bilgi:

Gen ne zaman ifade edilir?

Gen ifadesinin zamanlaması nedir?
Gen ifadesinin seviyesi nedir?

(ancak bir mRNA ölçümü, proteinin ifadesi hakkında

gerçekten ne söylüyor?)

RNA İzolasyonu
Tipik bir ökaryotik hücrede RNA:
10 -5 mikrogram RNA

%80-85 ribozomal RNA'dır

%15-20 küçük RNA'dır (tRNA, küçük nükleer RNA'lar)

Yaklaşık %1-5 mRNA'dır

-- boyut olarak değişken

-- ama genellikle 3' poliadenilasyon içerir
RNA ile ilgili sorunlar:
RNA kimyasal olarak kararsızdır - molekül içi
transesterifikasyon yoluyla fosfodiester omurgasının
kendiliğinden bölünmesi

RNA, neredeyse her yerde bulunan RNA parçalayıcı

enzimlere (RNazlar) duyarlıdır

RNazlar hücre lizisi üzerine salınır

RNazlar ciltte bulunur
RNase'lerin inaktive edilmesi çok zordur
-- stabilite sağlayan disülfit köprüleri
-- etkinlik için iki değerlikli katyonlara gerek yoktur
 Yaygın RNase kaynakları ve bunlardan nasıl kaçınılacağı

Kirlenmiş solüsyonlar/tamponlar

İYİ STERİL TEKNİK KULLANIN

DEPC İLE TEDAVİ ÇÖZÜMLERİ (mümkün olduğunda)
KÜÇÜK ÇÖZÜM GRUPLARI YAPIN

Kirlenmiş ekipman

"YALNIZCA RNA-YALNIZCA" PİPETLER, cam malzemeler,

JEL DONANIMLARI KULLANIN
Cam malzeneler fırınlanarak sterilize edilmeli, 300°C, 4 saat
"RNaz içermeyen" PİPET UÇLARI KULLANIN
DEPC İLE TEDAVİ EKİPMANI
RNAz kontaminasyonunun ilk 10 kaynağı
(Ambion Scientific web sitesi)

1) eldivensiz eller
2) Pipet uçları ve tüpler
3) Su ve tamponlar
4) Laboratuvar yüzeyleri
5) Endojen hücresel RNAzlar
6) RNA örnekleri
7) plazmid hazırlıkları
8) RNA depolaması (az miktarda RNAse'nin yavaş etkisi
9) Kimyasal nükleazlar (5'+ için 80°C'de Mg++, Ca++)
10)enzim müstahzarları
Rnaz inhibitörleri
DEPC: dietilpirokarbonat

alkile edici ajan, değiştirici proteinler ve nükleik asitler

Cam malzemeleri %0,1 DEPC ile doldurun, gece boyunca oda

sıcaklığında bekletin

solüsyonlar DEPC ile işlenebilir -- %0,1'e kadar DEPC ekleyin,

ardından otoklavlayın (DEPC, CO2 ve etanole ayrışır)
Rnaz inhibitörleri
Vanadil ribonükleosit kompleksleri
RNAazların rekabetçi inhibitörleri, ancak RNA'nın son
hazırlanmasından çıkarılmaları gerekiyor

RNAse protein inhibitörleri

çoğu memeli dokusunun sitoplazmasında bulunan, at nalı
şeklinde, lösinden zengin protein
fenol ekstraksiyon adımlarını takiben doldurulmalıdır
mRNA yapmak ve kullanmak (1)
mRNA yapmak ve kullanmak (2)
RNA’nın saflaştırılması: anahtar hızdır

Guanidinyum tiyosiyanat (çok güçlü denatüran) ilavesiyle

hücreleri kırın/bileşenleri çözündürün/RNAzları etkisiz hale
getirin

Fenol/kloroform (düşük pH'ta) kullanarak RNA'yı ekstrakte edin

Etanol/LiCl kullanarak RNA'yı çökeltin

Depo RNA'sı:
DEPC ile işlenmiş H 2 0'da (-80°C)
-20°C'de formamid (deiyonize) içinde
Seçici mRNA yakalama: oligo dT-selüloz

Oligo dT, selüloz matrisine bağlıdır

RNA, yüksek tuz konsantrasyonunda matris boyunca

yıkanır

Poliadenile olmayan RNA'lar yıkanır

polyA RNA, düşük tuzlu koşullar altında uzaklaştırılır

(poliadenile olmayan RNA'nın tamamı çıkarılmaz

mRNA'yı yakalamanın diğer yöntemleri

Poli(U) sefaroz kromatografisi

Poli(U) kaplı kağıt filtreler

Streptavidin boncukları:

•Guanidinyum ile muamele edilmiş hücrelere

biyotinlenmiş bir oligo dT eklenir ve mRNA'ların polyA
kuyruğuna bağlanır.

•Biyotin/streptavidin etkileşimleri, mRNA/oligo dT

komplekslerinin izolasyonuna izin verir
RNA hazırlığı ne kadar iyi?

rRNA, etidyum bromürle boyanmış jellerde 2 keskin

bant oluşturmalıdır (ancak mRNA görünmez)

Bir pilot Kuzey hibridizasyonunda radyo-etiketli poli dT

kullanın - leke üzerinde 0,6 ila 5 kb arasında bir leke
almalıdır Use radiolabelled poly dT in a pilot Northern
hybridization--should get a smear from 0.6 to 5 kb on
the blot

Northern hibridizasyonunda bilinen, "standart" bir gen

probu (örneğin, memeli hücrelerinde GAPDH) kullanın -
bozunma ürünleri olmayan keskin bir bant olmalıdır
 PCR ile DNA'nın in vitro amplifikasyonu
I. PCR Teorisi
II. PCR reaksiyonunun bileşenleri
III. Birkaç gelişmiş PCR uygulaması

a) Ters transkripsiyon PCR (RNA ölçümleri için)

b) Kantitatif gerçek zamanlı PCR
c) Uzun DNA fragmanlarının PCR'si
d) ters PCR
e) MOPAC (karışık oligonükleotid hazırlama)
 PCR nedir?

• Polimeraz Zincir Reaksiyonu - ilk olarak 1971'de

Kleppe ve Khorana tarafından tanımlanmış,
yeniden tanımlanmış ve ilk başarılı kullanım
1985'te yapılmıştır .
• Tanımlı uç noktalara sahip belirli dizilerin büyük
ölçüde amplifikasyonuna izin verir
• Hızlı, güçlü, uyarlanabilir ve basit*

• Birçok birçok uygulama

* genellikle
 Belirli dizileri neden güçlendirelim?
• Klonlama ve dizileme veya in vitro çalışmalar için
materyal elde etmek
• Tasarlanmış DNA yapılarının kimliğini
doğrulamak için
• Gen ifadesini izlemek için
• Genetik bir hastalığı teşhis etmek için
• Bir mikroorganizmanın varlığını ortaya çıkarmak
için
• Bir kişiyi tanımlamak için
• falan filan
 PCR için gerekenler:

1. "Hedef diziyi" içeren şablon DNA

2. Primerler: hedef dizinin uçlarını tanımlayan kısa

oligonükleotidler

3. Termostabil DNA polimeraz

4. Tampon, dNTP'ler

5. Bir termal döngüleyici

 Tipik bir PCR programı:
Denatürasyon: denatüre şablon şeritler (2-5 dakika için
94°C), bu sıcaklıkta DNA polimerazınızı da ekleyebilir.
"sıcak başlangıç" için (sıcak tüpe DNA pol eklemek, DNA
replikasyonunun ilk turunda yanlış hazırlamayı önleyebilir)

Annealing: Varsayılan değer genellikle 55°C'dir. Bu sıcaklık

değişkeni, başarılı bir PCR reaksiyonu elde etmek için en
kritik olanıdır. Bu, belirli bir primer seti için bir PCR
reaksiyonunu optimize etmeye çalışırken başlamak için en
iyi değişkendir. Annealig sıcaklıkları 40-45°C'ye kadar
düşürülebilir, ancak spesifik olmayan tavlama sorun olabilir
 Tipik bir PCR programı:

Uzatma: genellikle 72°C, bu birçok termostabil

DNA polimeraz için çalışma sıcaklığıdır.

Döngü sayısı: Şablon DNA'nın kopya sayısına

ve istenen PCR ürünü miktarına bağlıdır.
Genellikle 20-30 döngü yeterlidir.
 Nasıl çalışır:
basit bir PCR reaksiyonu, ilk döngü
(Ayrıca Tek iplikli
olabilir)
94°C
50°C
DNA polimeraz ile
denatürasyon,
primer annealing
72°C ve primer uzatma
döngüleri

*PCR'da DNA'ların çoğaltılması

aşamasında kullanılan termo cycle'da ki
birinc,i aşama. Bu aşamada primerların
ortamda bulunan hedef DNA kompenenti ile
birleşme ve tekrar ayrıştırma olayı
 basit bir PCR reaksiyonu, ikinci döngü

yeni Birinci
reaksiyonl Döngüde
ar Olduğu
Gibi
basit bir PCR reaksiyonu, üçüncü döngü

PCR animasyonu:
http://www.dnai.org/b/index.html
http://www.dnalc.org/ddnalc/resources/shockwave/pcran
whole.html
 Primer seçimi:
•18-25 (17-30?) nükleotit uzunluğunda olmalıdır (özgünlük
verir)
•Hesaplanan erime sıcaklığı, kullanılan yönteme bağlı olarak
değişir (Wallace Kuralı kullanılarak 55-65°C, örneğin bkz.
MC), ancak her iki primer için de hemen hemen aynı olmalıdır
•Primerlerde  tersine çevrilmiş tekrar dizilerinden ve kendi
kendini tamamlayan dizilerden kaçının, primerler arasındaki
tamamlayıcılıktan kaçının ("primer dimerler")
•3' ucunda bir G veya C bulunmalıdır (bir G/C “kelepçesi”)
•Bu kriterleri karşılamaya yardımcı olan birçok bilgisayar
programı mevcuttur (ör: Biology Workbench,
workbench.sdsc.edu)
 Termostabil DNA polimerazlar

• Termofilik bakteri ve arkelerden izole edilmiştir ( T.

aquacusus bir bakteridir, arkeon değil)
• Rutin reaksiyonlar ve küçük PCR ürünleri için iyi olan
bakteriyel enzimler (örn. Taq), replikasyon doğruluğu biraz
düşüktür
• Arkeal enzimler (örn. Pfu) ayrıca rutin reaksiyonlar için
iyidir ve klonlama için en iyisidir: 3'--5' ekzonükleaz
aktivitesi çok yüksek doğruluk sağlar ve enzimler ısıya
karşı çok kararlıdır
 Termal döngüleyiciler
Standart : ısı bloğu, "rampa" süreleri oldukça uzun (sıcaklığı
değiştirmek için 10 -20 saniye), 30 döngü PCR 2-3 saat
sürer.
Avantaj: kolayca otomatikleştirilmiş, ısı blokları bir seferde
384 örneğe kadar PCR yapabilir
Dezavantajı: nispeten yavaş
Yeni : reaksiyonlar önemli ölçüde hızlandırılıyor
--hava üflemeleriyle ısıtılan ve soğutulan kılcal tüpler--30
döngü-PCR >30 dakikada yapılır (büyütmek daha zordur)
--sıvı akış hücreleri: kanallar sıvıyı sıcaklık gradyanlarından
çok hızlı zorlar (ancak yine de yaygın olarak bulunmaz)
 PCR'deki sorunların kaynakları
• Şablon DNA preparasyonundan gelen
reaksiyon inhibitörleri (proteaz, fenol, EDTA,
vb.)
• Eklenen şablon dışındaki kaynaklardan gelen
DNA ile çapraz kontaminasyon
– bu bir sorun haline gelirse:
• Laminer akış başlığında çalışın (254 nm UV ışığı
kullanarak dekontamine edin)
• PCR'ye özel pipetleyiciler (bariyer uçlu), PCR'ye
özel reaktifler kullanın
• Sıçramayı ve pipet kontaminasyonunu önlemek
için tüpleri açmadan önce santrifüjleyin
 Zor PCR'lere dahil edilecek kontroller:
görgü şablon Hedef Özel Seyirci DNA'sı:
tanığı DNA DNA primerler primerler
DNA
tarafından
Pozitif
tanınmaz
kontroller

Hedef DNA:
1 + - + +
primer tanıma
2 - - + + dizileri içerdiği
bilinmektedir
Olumsuz
kontroller

3 - - - +
4 + - - +
 PCR reaksiyonlarının Sıcak Başlatılması

• Denatüre etme sıcaklığına (94°C) ulaşılana kadar

reaksiyonun bazı bileşenlerinin durdurulması
• Bu, düşük sıcaklıklarda (oda sıcaklığında) oluşabilen
spesifik olmayan hazırlamayı önlemeye yardımcı
olur -- spesifik olmayan hazırlama, PCR blok
sıcaklığı yükseldikçe yapay amplifikasyon
sağlayabilir

A) Enzim eklemek için 94°C'ye kadar bekleyin --veya--

B) Yüksek sıcaklıkta salınan inaktive edici bir enzim
antikoruna bağlı enzim kullanın --veya--
C) Yalnızca yüksek sıcaklıkta salınabilen Mg++ içeren
balmumu boncukları kullanın.
 Touchdown PCR
•Primerleriniz şablon DNA'nızı %100 tamamlayıcı değilse
(örn. dejenere oligolar) veya amplifiye ettiğiniz gen ailesinin
birden fazla üyesi olduğunda kullanışlıdır.
•Spesifik olmayan PCR ürünlerini en aza indirirken yalnızca
en iyi sekansları (en az uyumsuzlukla) seçici olarak amplifiye
etmenize izin verir

•Hesaplanan primer erime sıcaklıklarından yaklaşık 3°C daha

yüksek bir annealing sıcaklığında 2 döngü ile başlayın.
•Annealing sıcaklığını 2 döngü aralığında kademeli olarak
1°C azaltın
Sorun giderme:

-- Çok az ürün
-- PCR ürünü yok
-- Çoklu bantlar
Vesaire.
III. PCR için özel uygulamalar

A. Ters transkripsiyon PCR (RNA ölçümleri için)

B. Kantitatif (gerçek zamanlı) PCR

C. Uzun DNA fragmanlarının PCR'si

D. Tüm genom amplifikasyonu

E. Ters PCR

E. MOPAC (karışık oligonükleotit hazırlama)

 RNA amplifikasyonu (gen ekspresyonunu izleme):
ters transkripsiyon PCR (RT-PCR)
Adım 1: ters transkriptaz kullanarak bir 1. sarmal cDNA oluşturun (bir
RNA şablonundan DNA sentezini katalize eder)

A)

B)

C)

Adım 2: gene özgü primerler kullanılarak normal PCR (cDNA'dan)

 Kantitatif
(gerçek
zamanlı) PCR
Ne kadar çok hedef DNA
varsa, o kadar çok prob
tavlanır, o kadar çok bölünür
(Taq'ın 5'-3' ekzonükleaz
aktivitesi ile)

Floresans ölçümleri, PCR

döngüleri ile eş zamanlı olarak
yapılır, ürün seviyelerinin anlık
ölçümünü sağlar
 Kantitatif
Gerçek
Zamanlı
(QRT) PCR
Eğrinin dik
kısmının
konumu, şablon
DNA veya RNA
miktarına bağlı
olarak değişir, 5
veya 6 büyüklük
Daha
mertebesindeki şablon az
varyasyonu şablon

ölçebilir
 Bir PCR reaksiyonunda çift sarmallı DNA'nın başka bir
kantitatif ölçüsü: SYBR Green Dye'ın bağlanması

Floresan vermeyen
SYBR yeşil boya

Floresan SYBR yeşil

boya

Molecular Probes web sitesinden

(www.probes.com)
 QRT-PCR'de "primer dimer" artefaktlarının ölçümünü
azaltmak için söndürücü boya kullanımı

QSY söndürücü boya:

civardaki sybr green
boyalarından gelen
floresanı emer - primer
dimerlerinden sinyal
birikmesini önler
Kontrollerinizi her zaman yapın!
Sybr yeşil boya floresansı kullanan QRT-PCR

Standart eğri: Belirli sayıda DNA molekülü için “eşik” nedir?

(Invitrogen web sitesinden)

 Uzun sekansların PCR'si (>2 kb)

Uzun DNA'ların çoğaltılması zordur

– DNA'nın kırılması
– DNA polimerazın işlemsel olmayan
davranışı
– Hata eğilimli DNA polimerazlar tarafından
yanlış birleştirme
 Uzun sekansların PCR'si (>2 kb)

Uzun PCR'ye yardımcı olan protokol

değişiklikleri
– DNA'nın son derece temiz olduğundan
emin olun
– DNA polimeraz “kokteyli” kullanın: Yüksek
aktivitesi için Taq ve redaksiyon aktivitesi
için Pfu (aslında Taq'ın hatalarını
düzeltebilir)
– Uzatma reaksiyonu süresini artırın (kısa
PCR'ler için standart 1 dakikaya kıyasla 5-
20 dakika)
•Yüksek doğrulukla 3 kilobazdan daha uzun güçlendirilmiş
ürün
•Geleneksel PCR'den 10 kat daha az mutasyon

•Taq DNA pol (düzeltme yok) artı bir arkeal DNA pol (düzeltme
yapar)

•Betain (birkaç küçük tetraalkiamonyum iyonlu amino asit

analoğu) -- spesifik olmayan amplifikasyon ürünlerini azaltır --
tamamlayıcı olmayan primer-şablon etkileşimlerini azaltır mı?
(nasıl çalıştığı bilinmiyor)
Tüm genom amplifikasyonu: çoklu yer değiştirme
amplifikasyonu (MDA)

Uygulamalar: adli tıp, embriyonik hastalık teşhisi,

mikrobiyal çeşitlilik araştırmaları vb.

Nasıl çalışır:
Dönen daire replikasyon sistemleri tarafından
kullanılan iplik yer değiştirme amplifikasyonu.

Phi29 DNA polimeraz (çok düşük hata oranı) ve

rastgele heksamer primerler, düşük sıcaklık! (30°C)
Tüm genom amplifikasyonu: çoklu yer değiştirme
amplifikasyonu (MDA)

İnsan genomunun 1-10 kopyasından 20-30 mikrogram insan

DNA'sı geri kazanılabilir

Ürünlerin dağılımı, mevcut şablonun rastgele örneklemesi

gibi görünüyor (ve bu iyi!)
 Ters PCR:
bilinen diziden
“dışarı”
sıralama
 “Vektöret” PCR

İlk astar: bilinen dizi

Vectorette primer: yalnızca vektöre bağlı dizide--spesifik
primerden tek bir primer uzatma turu oluşana kadar
tavlanamaz

http://www.bio.psu.edu/People/Faculty/Akashi/vectPCR.html
MOPAC: cDNA'nın karışık oligonükleotid
prime edilmiş amplifikasyonu
Yalnızca bir protein sekansınız varsa ve protein için geni
klonlamak istiyorsanız:

1. Çıkarsanan mRNA (ve DNA) dizisine dayalı olarak

tasarım oligonükleotidleri (ancak birden fazla kodon aynı
amino asidi kodlayabildiğinden, bu hızla karmaşıklaşır)
2. Oligo sentezleyicinizi, her bir kodonun dejenere
pozisyonları için rasgele seçilmiş primer setleri yapacak
şekilde programlayın.
3. C, T ve A ile baz çiftleri oluşturan inozin gibi evrensel
nükleotidleri kullanın (dejenerasyonu sınırlar)
4. PCR'nizi yapın ve en iyisini umun
Western blot ve SDS-PAGE
 Western blot

• Western blotlar, araştırmacıların bir

proteinin moleküler ağırlığını belirlemesine
ve farklı örneklerde bulunan proteinin nispi
miktarlarını ölçmesine olanak tanır.
 …Western blot
• Proteinler, genellikle SDS-PAGE olan jel
elektroforezi ile ayrılır .
• nitroselüloz adı verilen özel bir kurutma
kağıdına aktarılır .
• Proteinler, jel üzerinde sahip oldukları aynı
ayrılma modelini korurlar.
 ..Western blot
• Blot, nitroselüloz üzerinde kalan herhangi
bir yapışkan yere bağlanmak için jenerik
bir proteinle (süt proteinleri gibi) inkübe
edilir.
• Daha sonra çözeltiye, spesifik proteinine
bağlanabilen bir antikor eklenir.
• Antikor, şu anda görülemeyen bir enzime
(örneğin, alkalin fosfataz veya yaban turpu
peroksidaz) veya kendisine bağlı bir
boyaya sahiptir.
 ..Western blot
• Antikorun yeri, ekli enzimin görülebilen ve
fotoğraflanabilen renkli bir ürüne
dönüştürdüğü renksiz bir substrat ile
inkübe edilerek ortaya çıkar.
.. Western blot
 SDS-PAGE (PoliAkrilamid Jel
Elektroforezi)
• SDS-PAGE , sodyum dodesil sülfat
poliakrilamid jel elektroforezi , biyokimyada
yaygın olarak kullanılan bir tekniktir,
adli tıp, genetik ve moleküler biyoloji:
• proteinleri elektroforetik hareketliliklerine
(polipeptit zincirinin uzunluğunun veya moleküler
ağırlığın bir fonksiyonu) göre ayırmak için.
• proteinleri boyutlarına göre ayırmak ve başka
hiçbir fiziksel özelliği yoktur.
 …SDS-PAGE

• SDS (sodyum dodesil sülfat), hidrofobik

molekülleri çözebilen ancak aynı zamanda
kendisine bağlı bir negatif yüke (kükürt
ATE ) sahip olan bir deterjandır (sabun).
 Şekil 1. SDS'den önce: Denatüre edici deterjan SDS ile inkübe edilen protein (pembe çizgi),
proteindeki yüklü R grupları nedeniyle negatif ve pozitif yükler gösteriyor.
Büyük H'ler, polar olmayan R-gruplarının, proteini çevreleyen kutupsal sudan uzaklaşma girişiminde
toplandığı
hidrofobik alanları temsil eder . SDS'den sonra : SDS, hidrofobik alanları ( H'ler) bozar ve proteinleri,
pozitif yüklü R grupları nedeniyle sahip olduğu herhangi bir pozitif yükü aşan birçok negatif yük ile
kaplar.
Ortaya çıkan protein, SDS ile denatüre edilmiş (birincil yapısı olan aminoasit dizisine indirgenmiştir) ve
sonuç olarak doğrusallaştırılmıştır.
 ..SDS
• SDS (deterjan sabunu) hidrofobik alanları
parçalar ve proteinleri negatif yüklerle
kaplar, böylece proteindeki pozitif yükleri
bastırır.
• Deterjan, hidrofobik bölgelere, gram
protein başına yaklaşık 1.4 g SDS'lik sabit
bir oranda bağlanır.
 ..SDS
• Bu nedenle, bir hücre SDS ile inkübe
edilirse, zarlar çözülecek, tüm proteinler
deterjan tarafından çözülecek ve tüm
proteinler birçok negatif yük ile
kaplanacaktır.
 PAGE
•
Proteinler denatüre edilir ve bir elektrik
alanına (yalnızca) konursa , hepsi aynı
oranda, boyut olarak ayrılmadan pozitif
kutba doğru hareket edeceklerdir.
• Ancak proteinler, farklı büyüklükteki
proteinlerin farklı hızlarda hareket etmesini
sağlayacak bir ortama konursa.
• Ortam poliakrilamiddir.
• tüm süreç poliakrilamid jel elektroforezi
(PAGE) olarak adlandırılır.
 ..PAGE
• Küçük moleküller, poliakrilamid ormanında
büyük moleküllerden daha hızlı hareket
eder.
• Büyük moleküller kuyunun yanında kalır.
 …SDS-PAGE
• SDS-PAGE'in nihai sonucunun iki önemli
özelliği vardır:
1) tüm proteinler yalnızca birincil yapı içerir
&
bir elektrik alanına yerleştirildiklerinde
hepsinin pozitif kutba doğru göç edeceği
anlamına gelir .
Gerçek bantların boyutu eşittir, ancak her
bandın içindeki proteinler farklı
boyutlardadır.
SDS-PAGE örneği
Coomassie Blue ile boyanmış
protein jeli (SDS-PAGE).
 Elektroforezden sonra ne olur?
• 1. Proteinleri membrana sabitleyin ve
onları blotlayın.
• antikorlarla muamele
 ..Western blotlama
• proteinin karışımındaki herhangi bir sayıda
proteinden birini tespit edebilir, size proteinin
boyutu hakkında bilgi verir.
• Ancak bu yöntem, arzu edilen bir proteine karşı
yönlendirilmiş yüksek kaliteli bir antikorun
kullanımına bağlıdır.
• Bu antikor, ilgilenilen proteini saptamak için bir
sonda olarak kullanılır.
 Western Blot ve ardından SDS
• proteinleri boyuta göre ayıran SDS-poliakrilamid jel
elektroforezi kullanılarak ayrılır .
• Jelin üzerine nitroselüloz membran yerleştirilir. Gerçek
blotlama işlemi, aktif (elektro blotlama) veya pasif (kılcal)
olabilir.
• Elektroblotter, proteinin jelden zara daha hızlı ve daha
verimli transferi için kullanılır
• Filtre kağıdı, jel, membran ve daha fazla filtre kağıdından
oluşan sandviç, platin elektrotlar arasına yerleştirilmiş bir
kasette hazırlanır.
• Jelden bir elektrik akımı geçirilir ve proteinlerin jelden
nitrorselüloz membrana
• http://video.search.yahoo.com/search/vide
o;_ylt=A0geuo8BkoVMBB4BustXNyoA?ei
=UTF-8&p=SDS%20page&fr2=tab-
web&fr=yfp-t-701

• https://video.search.yahoo.com/search/vid
eo?ei=UTF-8&p=SDS%20page&fr2=tab-
web&fr=yfp-t-
701&guccounter=1#id=3&vid=050f65bdb1
1665784d2c410d56dab44b&action=view
 terminolojiler..
• Western blotlama (alternatif olarak protein immünoblot
), belirli bir doku homojenatı veya ekstraktı
numunesindeki spesifik proteinleri tespit etmek için
kullanılan analitik bir tekniktir.
• Southern blot DNA örneklerinde belirli bir DNA
dizisinin saptanması için moleküler biyolojide rutin olarak
kullanılan bir yöntemdir.
• Northern blot moleküler biyoloji araştırmalarında RNA
tespiti yoluyla gen ekspresyonunu incelemek için
kullanılan bir tekniktir.
• South-western blotlama , (Edwin Southern tarafından
yaratılan) Southern blot çizgilerine dayanan ve ilk olarak
1980'de B. Bowen ve meslektaşları tarafından
tanımlanan, DNA'ya bağlanan proteinlerin (DNA'ya
bağlanan proteinler) tanımlanmasını ve karakterize
 terminolojiler..
• Dot blot tespit edilecek molekülü içeren bir
karışım doğrudan bir zar üzerine nokta
olarak uygulanır.
• Nokta blot protokolünü kullanan protein
tespiti, her iki yöntemin de ilgilenilen
proteinlerin tanımlanmasına ve analizine
izin vermesi bakımından western
blotlamaya benzer.
 Referanslar
• Biyoteknolojiye Giriş, WJ Thieman ve MA
Palladino. Pearson & Benjamin Cummings
2. baskı .
• http://www.toodoc.com/SDS-PAGE-
ppt.html
• http://www.bio.davidson.edu/courses/geno
mics/method/Westernblot.html
• http://en.wikipedia.org/wiki/Dot_blot