Ochrona dóbr kultury i dziedzictwa

narodowego
M A R T Y N A C H E Ł S T O W S K A

K L A U D I A K U K S

O L I W I A C I E C I E R S K A

B W 1 - 2 3 - 1 L - A
 Cele prezentacji:

Przedstawianie pojęcia dóbr kultury

oraz jego podziału
Przedstawienie głównych zagrożeń
dóbr kultury.
Przedstawianie głównych podstaw
prawnych, które odnoszą się do dóbr
kultury.
Omówienie ochrony dóbr kultury oraz
opieki nad nimi.
Dobra kultury
Termin ten obejmuje wszystkie obiekty materialnego i niematerialnego
dorobku danej kultury, w tym:
rzeczy materialne (zabytki),
dobra niematerialne takie jak język, zwyczaje czy zachowania i zjawiska
religijne i etyczne.
Niektórzy uczeni dokonują podziału dóbr kultury na:
instrumentalne (pośrednie), które stanowią środki do osiągania innych
dóbr,
autoteliczne (bezpośrednie), które są celem samym w sobie.
Dane dobro może spełniać obie te funkcje, np. wykształcenie można uznać
zarówno za cel sam w sobie, jak i środek do osiągnięcia kariery, czy prestiżu.
 Podział dóbr kultury:
Nieruchome: Ruchome: Archeologiczne
budynki  obrazy ruchome/nieruchome:
 rzeźby  stanowiska archeologiczne
nekropolie  zapisy nut grodziska
cmentarze  instrumenty  cmentarzyska
 rękopisy  pozostałości dawnych osad
pola bitew  urządzenia mechaniczne  nawarstwienia miast, zamków,
kopalnie broń wsi
 rzemiosło  przedmioty związane z
pomniki przyrody  sztandary działalnością człowieka w
parki i rezerwaty  odznaczenia przeszłości
 księgozbiory
zabudowy
architektoniczne
Podstawowe zasady ochrony dóbr kultury na świecie określa Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych
w razie konfliktu zbrojnego, podpisana w Hadze 14 maja 1954 r.
Zgodnie z treścią tego dokumentu, dobrem kulturalnym są, bez względu na ich pochodzenie oraz
osobę ich właściciela:
dobra ruchome lub nieruchome, które mają wielką wagę dla dziedzictwa kulturalnego narodu, na
przykład zabytki architektury, sztuki lub historii, zarówno religijne, jak i świeckie; stanowiska
archeologiczne; zespoły budowlane o znaczeniu historycznym lub artystycznym; dzieła sztuki,
rękopisy, książki i inne przedmioty o znaczeniu artystycznym, historycznym lub archeologicznym, jak
również zbiory naukowe i ważne zbiory książek, archiwaliów lub reprodukcji wyżej określonych dóbr;
gmachy, których zasadniczym i stosowanym w praktyce przeznaczeniem jest przechowywanie lub
wystawianie dóbr kulturalnych ruchomych, na przykład muzea, biblioteki, składnice archiwalne, jak
również schrony mające na celu przechowywanie (w razie konfliktu zbrojnego) dóbr kulturalnych
ruchomych;
ośrodki zabytkowe obejmujące znaczną ilość ruchomych lub nieruchomych dóbr kulturalnych oraz
gmachów je przechowujących lub wystawiających.
Konwencja Haska z 1954 r.
Określiła znak specjalny dla
oznaczenia dóbr kultury
Zobowiązała do
wprowadzenia sankcji
karnych w stosunku do osób
naruszających jej
postanowienia
Ustanowiła Wskazała potrzebę Zakazała dokonywania
międzynarodowy rejestr przygotowywania planów aktów kradzieży, rabunku,
dóbr kultury objętych ochrony i zabezpieczenia bezprawnego
ochroną specjalną dóbr kultury przywłaszczania dóbr kultury
Zobowiązała wprowadzenie
Zobowiązała do szkolenia
do regulaminów i instrukcji
personelu wojskowego i
zarządzeń dotyczących
cywilnego w zakresie jej
ochrony dóbr kultury w
postanowień
czasie konfliktów zbrojnych
Ochrona zabytków:
Zgodnie z treścią ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami , ochrona zabytków polega na:

 zapewnieniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających

trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;

 zapobieganiu zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości

zabytków;

 udaremnianiu prób niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;

 przeciwdziałaniu kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za

granicę;

 kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;

 uwzględnianiu zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

oraz przy kształtowaniu środowiska.
Natomiast opieka nad zabytkiem, którą
sprawuje jego właściciel lub posiadacz,
polega na zapewnieniu warunków:

naukowego badania
i dokumentowania zabytku;

prowadzenia prac konserwatorskich,

restauratorskich i robót budowlanych
przy zabytku;

zabezpieczenia i utrzymania zabytku

oraz jego otoczenia w jak najlepszym
stanie;

korzystania z zabytku w sposób

zapewniający trwałe zachowanie jego
wartości;

popularyzowania i upowszechniania
wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu
dla historii i kultury.
Ustawa z 23 lipca 2003 r. przewiduje również 4 formy
ochrony zbytków:

wpis do rejestru zabytków, który na terenie województwa jest prowadzony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków;
do rejestru wpisuje się zarówno zabytki nieruchome, jak i ruchome;

uznanie za pomnik historii – dokonuje tego prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (na wniosek ministra właściwego do spraw
kultury i ochrony dziedzictwa narodowego), w odniesieniu do najcenniejszych i najważniejszych zabytków na terenie Polski,
mających szczególne znaczenie dla historii i dziedzictwa naszego narodu;

utworzenie parku kulturowego – dokonuje tego rada gminy, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania
wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji
budowlanej i osadniczej;

ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji
celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu
lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
WYDZIAŁ RESTYTUCJI DÓBR KULTURY

Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych
MKiDN, stale monitoruje międzynarodowy rynek dzieł sztuki w poszukiwaniu polskich strat wojennych, weryfikuje zdigitalizowane
zbiory publiczne za granicą oraz korzysta z wielu innych możliwości w zakresie odzyskiwania utraconych dóbr kultury. Wydział ściśle
współpracuje z policją i prokuraturą oraz organami ścigania w innych krajach, m.in. Federalnym Biurem Śledczym (FBI) czy
Interpolem. Niejednokrotnie korzystał też z pomocy polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych.

Wydział Restytucji Dóbr Kultury zajmuje się m.in.:

 gromadzeniem informacji o dobrach kultury utraconych w wyniku II wojny światowej z terenu Polski w granicach po 1945 r.;

 prowadzeniem jedynej ogólnopolskiej bazy strat wojennych;

 prowadzeniem krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem;

 inicjowaniem, koordynowaniem i prowadzeniem poszukiwań utraconych dóbr kultury;

 podejmowaniem w kraju i za granicą działań restytucyjnych, w tym delegowaniem ekspertów, koordynacją badań obiektów,
prowadzeniem negocjacji, wykonywaniem zastępstwa procesowego przed organami policji, prokuratury, sądami, zapewnieniem
transportu dzieł odzyskanych;

 popularyzowaniem tematyki strat wojennych m.in. poprzez wydawanie publikacji, prowadzenie serwisu internetowego,
konferencje naukowe, wystawy, projekty edukacyjne w kraju i za granicą oraz zaangażowanie w projekty dodatkowe, np. Muzeum
Utracone;

 odzyskiwaniem utraconych dóbr kultury odnalezionych w kraju i zagranicą.

Obiekty na liście dziedzictwa UNESCO w Polsce
Przykłady zniszczeń dziedzictwa
kulturowego w konfliktach
zbrojnych
1038r. - Ograbienie Katedry gnieźnieńskiej ze wszystkich relikwii i kosztowności przez
króla czeskiego Brzetysława I

1655-1657r. - Podczas wojny północnej (potopu szwedzkiego) łupami króla Karola

Gustawa padły nie tylko kosztowności i insygnia królewskie, ale również rzeźby
antyczne, obrazy, broń, rękopisy, kobierce

1772 – 1773r. - Generał rosyjski Aleksandr Bibikow wywozi z Nieświeża do Petersburga

cenną bibliotekę, w tym liczne rękopisy i autografy, a także klejnoty i inne kosztowności
(I rozbiór Polski)

1794r. - Z rozkazu carycy Katarzyny II rozpoczęła się systematyczna konfiskata tych

zbiorów i kolekcji, które stanowiły świadectwo kulturowe i historyczne państwowości
polskiej (II rozbiór Polski). Wywieziono zbiory biblioteczne Biblioteki Załuskich, m.in. z
240 tys. książek, 12 tys. rękopisów,25 tys. Grafik

1831r. - Car Mikołaj II zlikwidował Towarzystwo Przyjaciół Nauk i Królewski

Uniwersytet, a wraz z nimi ich zbiory. Ograbiono także Zamek Królewski.
Straty po I wojnie światowej
I wojna światowa nie oszczędziła tego, co
pozostało z polskich dóbr kultury po
dotychczasowych burzliwych konfliktach. W
1915 r. Rosjanie wywieźli m.in. wyposażenie
Zamku Królewskiego, oraz Pałacu na Wodzie
w Łazienkach, jak również dzieło Jana Matejki
– Bitwa pod Grunwaldem. Wśród zniszczeń
nieruchomości miejskich należy wskazać
działania wojsk niemieckich w sierpniu 1914
r., które zniszczyły Kalisz. Zburzonych zostało
95% budynków.
 Wnioski
Ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego w Polsce jest niezwykle istotna dla zachowania naszej tożsamości narodowej,
przekazywania wiedzy historycznej i kulturowej przyszłym pokoleniom oraz wspierania rozwoju turystyki i lokalnej gospodarki.
Dzięki zachowaniu i promocji naszych zabytków, dzieł sztuki i tradycji kulturowych umożliwiamy mieszkańcom kraju oraz turystom
odkrywanie bogactwa naszej historii i kultury, co przyczynia się do większego zrozumienia i szacunku dla naszego dziedzictwa
narodowego. - Klaudia Kuks
W związku z rosnącymi zagrożeniami dla dziedzictwa kulturowego należy wdrążyć program działania oparty na edukacji
społecznej, ścisłych przepisach prawnych, finansowaniu, współpracy międzynarodowej oraz promowaniu inicjatyw społecznych.
Poprzez te działania można zbudować silniejszą świadomość społeczną na temat znaczenia dóbr kultury, zabezpieczyć
odpowiednie finansowanie dla instytucji zajmujących się ochroną dziedzictwa, promować współpracę międzynarodową w
zakresie ochrony dziedzictwa oraz zachęcić lokalne społeczności do zaangażowania się w ochronę dziedzictwa kulturowego na
swoim terenie. - Oliwia Ciecierska
Ochrona dóbr kultury przyczynia się w dużej mierze do odwiedzania naszego państwa przez turystów. Przynosi to bardzo
pozytywne skutki, ponieważ dzięki napływowi turystów z różnych narodowości Polska staje się krajem wzbogaconym w sposób
materialny jak i nie materialny między innymi poprzez świadomość na temat innych narodowości i wymianę kulturową. Napływ
turystów przyczynia się również do zwiększenia ilości miejsc pracy w sektorze kultury i turystyki. – Martyna Chełstowska
 BIBLIOGRAFIA:
- Katarzyna Góralczyk, Marta Szuniewicz-Stępień „Ochrona dóbr kultury w sytuacjach
kryzysowych i konfliktach zbrojnych”
- Dobra kultury – Wikipedia, wolna encyklopedia
- Zintegrowana Platforma Edukacyjna (zpe.gov.pl)
- http://dzielautracone.gov.pl/wydzial-strat-wojennych
- https://eloblog.pl/mapa-swiatowego-dziedzictwa-unesco-w-polsce/
- https://kepno.naszemiasto.pl/w-sierpniu-1914-roku-kalisz-zostal-zniszczony-przez-niemcow/ar
/c15-1498747
- https://edukacja.ipn.gov.pl/edu/oben/gdansk/materialy-edukacyjne/infografiki/zaglada-warsza
wy/111659,Odbierzcie-narodowi-jego-kulture-Zniszczenia-i-grabiez-zabytkow.html