4.

ANKET HAZIRLAMA VE UYGULAMADA

DİKKAT EDİLECEK KURALLAR

1
 ANKET YÖNTEMİ VE AŞAMALARI

• ANKET: “Belli bir amaç doğrultusunda hazırlanmış sorulardan oluşan, çoğu

kez standart olmayan bir veri toplama aracı,

• AŞAMALAR;
1. Soru kağıdının(anket) hazırlanması,
2. Ön Uygulama ve eksikliklerin düzeltilmesi,
3. Görüşmeci seçimi ve eğitimi,
4. Saha uygulaması ve saha denetimi,
5. Verilerin değerlendirilmesi ve rapor haline getirilmesi,

2
 I. SORU KAĞITLARININ HAZIRLANMASI
LİTERATÜR TARAMA; Bu aşama, konunun belirlenmesi ve soruların
hazırlanmasından, verileri değerlendirip, rapor ya da makale haline getirilmesine
değin sürer.
1. İnternetten tarama,
2. Kütüphane taraması,
3. İlgili Uzman ve Kurumlarla görüşme.

1. KONUNUN BELİRLENMESİ;
 İyi bir literatür taramayla başlanır,
 Uzman görüşlerinden yararlanılabilir,

2. AMAÇ VE HEDEFLERİN BELİRLENMESİ;

 Genel amaç ve alt amaçlar hazırlanır,
 Değişkenler belirlenir,
 Amaçlar gözlenebilir, ölçülebilir olmalı,

3. SORULARIN HAZIRLANMASI VE SORU TÜRLERİ 3

 SORU TÜRLERİ
I.Açık Uçlu Soru:
Yanıtlayan sorunun karşılığını dilediği gibi verebilir. “Kırık-çıkık gibi sağlık
sorununuzda nereye/kime gidersiniz?" Bu soruya birey “Doktora" ya da
“Hastaneye” diyebilir.
1. Bireyi yönlendirmekten kaçınılan durumlarda yeğlenir. Birey hiçbir şeyden
etkilenmeden içinden geldiği gibi yanıt verir,
2. Bu tür sorulara verilen yanıtların sınıflandırılması ve değerlendirilmesi güçtür,
3. Bu nedenle açık uçlu soruların sayısı sınırlı olmalı ve verilecek olası yanıtların
sınıflandırılması ve nasıl değerlendirileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

II.Kapalı Uçlu Soru:

Soruya verilecek yanıt kısmen sorunun içindedir? “Kırık-çıkık gibi sağlık
sorununuz bulunması halinde doktora mı yoksa sınıkçı Hasan Efendi’ye mi
gidersiniz?"
4. Bu soru türleri genelde yönlendirici olabilir,
5. Ankette, bu tür sorular fazla olmamalı,
6. Ancak örnekte olduğu gibi yöredeki sınıkçıya gitme durumunun ortaya
4
çıkarılması amaçlanmışsa, akla getirmek için sorulabilir
 SORU TÜRLERİ
III.Çoktan Seçmeli Soru:
Soruya verilebilecek olası seçenekler sorunun altında sıralanır. “Zatürre
hastalığı daha çok hangi hastalıktan sonra görülebilir?”
A. Kızamık,
B. Anjin,
C. Gastrit,
D. Mide ekşimesi,
E.Fikrim yok(Bu soru bana göre değil),
Seçenek sayısı anket uygulanacak bireylerin öğrenim düzeyine göre belirlenir.
Öğrenim düzeyi yüksek olanlara 5, düşük olanlara 3 seçenekli uygun olabilir.

IV.Tümceler Farklı-Seçenekler Aynı Soru Türü(Farklı İfadelerin Aynı

Seçeneklerle Değerlendirilmesi) (Birleşik Çoktan Seçmeli Soru): Bir dizi
ifade ya da maddeden oluşan tümcelerin her birinin, gönüllü katılımcılardan
aynı seçenekler açısından değerlendirilmesi, Likert türü ölçeklerde olduğu
gibi. 5
 ÖRNEK
Aşağıda verilen hastalıkların meydana gelmesinde sigaranın etkisini düşünerek, her birini
karşısındaki seçenekler açısından değerlendiriniz ve görüşünüzü seçeneğin altına (+) işareti
koyarak belirtiniz.
Sigaranın; Etkisi Az Etkisi Çok Fikrim Yok
Akut solunum yolu enfeksiyonlarına ( ) ( ) ( )
Gastrite, ( ) ( ) ( )
Ülsere, ( ) ( ) ( )
Anjinopektorise, ( ) ( ) ( )
Myokart enfarktüsüne, ( ) ( ) ( )
Diyabet(Tip 1), ( ) ( ) ( )
Diyabet(Tip 2), ( ) ( ) ( )
Akciğer kanserine, ( ) ( ) ( )
Mide-bağırsak kanserine, ( ) ( ) ( )
Prostat kanserine, ( ) ( ) ( )
Mesane kanserine, ( ) ( ) ( )
Beyin kanserine, ( ) ( ) ( )
6
Meme kanserine, ( ) ( ) ( )
 SORUL ARDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER(1)
 Sorular bireylerin anlayabileceği düzeyde olmalı,
 Herkes için aynı anlama gelen sözcükler kullanmalı, ya da sözcüğün diğer
anlamını parantez içinde belirtmeli, Pnomoni(Zatürre)
 Soru tümceleri anlaşılabilecek ölçüde kısa olmalı,uzun tümceler dikkati dağıtır,
objektif ve doğru yanıt alınmasını engeller,
 Özelikle kapalı uçlu sorularda gerekli seçeneklerin tümü, tümce içinde
bulunmalı ya da hiçbiri belirtilmemeli, soru açık uçlu olmalı,
 Soru bireyi zor durumda bırakmamalı, tümcelerin sonunda “Biliyor
musunuz?" yerine “Duydunuz mu?" sorusu yeğlenmeli, birey
“Bilmiyorum" yerine “Duymadım" sözcüğünü daha rahat söyleyebilir,
 Sormak istenen konunun önce iyi yanlarını sormalı, birey konunun önce kötü
yanını söyledikten sonra, iyi yanını bilse de söylemez,
 Her soru amaca yönelik olmalı, gereksiz soru sorulmamalı,

7
 SORUL ARDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER(2)

 Her soruda bir konu sorulmalı, birkaç konu bir soruda sorulmamalı “(Doğum
kontrol haplarının yararlı ve zararlı yanları nelerdir?”,
 Özel durumlar dışında soru, yönlendirici olmamalı,
“Sağlık eğitiminin, temel sağlık hizmetleri içinde çok önemli bir yeri
bulunmaktadır. Siz sağlık eğitimi yapıyor musunuz?” (Yönlendirici-
Yanlış),
“Yoğun poliklinik çalışmalarınıza rağmen, siz sağlık eğitimi yapabiliyor
musunuz” (Doğru),
 Sorular, bireylerin özel yaşamına ilişkin (cinsellik, din, siyaset) olmamalı,
sorulması gerekiyorsa anketin sonuna konmalı ve uygun dille, incitmeden
sorulmalı,
 Geçmişe yönelik bilgi alınacaksa, zaman sınırlaması getirmeli (Son iki yıl
içinde vb.),

8
 SORULARDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER(3)
 Soru sayısı çok fazla olmamalı, soru sayısı arttıkça doğruluk yanı azalır,
 Sınırlı olmak koşuluyla 1-2 tane kontrol soruları konabilir. Aynı soru başka
ifadelerle bir iki kez sorulabilir,
 Yaş ve evlilik gibi bilgiler kesin bilinmiyorsa, geçmişe yönelik kimi toplumsal
olaylardan yararlanılabilir (Savaş, Deprem vs.), “Kıbrıs çıkartmasında kaç
yaşındaydınız?”
 Seçeneklerin sonuna “Gereksiz", “Bu soru bana göre değil" gibi cevaplar
da konmalı,
 Yanıt ve görüşleri kısıtlamamak için, seçeneklerin ya da yanıtların sonuna
gerek duyulursa "Diğer, açıklayınız:….." yeri bırakılmalı.
 Sorular katılımcıları ürkütmemelidir.

9
 SORU K AĞIDININ( ANKET FORMU) DÜZENLENMESİ(1)
1. En başta “ANKETİN ADI” yer alır,
2. Sonra “YÖNERGE” yer almalı(Anketin amacı, yararı, kaç sorudan oluştuğu, nasıl
yanıtlanacağı, yaklaşık kaç dakika süreceği, doğru yanıt vermenin önemi,
gönüllülüğün esas olduğu, ad, soyad yazılmaması gerektiği ve katkı için teşekkür
tümcelerinden oluşan),
3. Çalışma tanımlayıcı-kesitsel türde ise(ileriye yönelik/ prospektif değilse), kesinlikle
ad, soyad, adres ve tlf. yer almamalı, aydınlatılmış onam içinde gönüllünün
kimlik bilgileri ve imza bulunacağından, ifadeye dayalı veri toplama
araçlarında(Anket-Ölçek) “Aydınlatılmış Onam” istemek, doğru veri
toplamayı olumsuz etkiler,
4. Her ankette bireyi tanımlayan sosyo demografik bilgilere ilişkin sorular ve konuya
ilişkin sorular bulunur. Sosyo demografik sorular genellikle başa konur, ancak
bireyi ürküteceği düşünülüyorsa sona da konabilir,
5. Bireyin hoşlanacağı ve kolay yanıt verebileceği sorular başa konmalı,
6. Sorular “ilgi durumuna göre” sıralanabilir, ilgi uyandıracaklar başa konmalı,
7. Soruları “genelden özele, kolaydan zora” doğru sıralamalı,
8. Koşullandıracak ve yönlendirecek sorular olmamalı. Ancak “akla düşürmek
(anımsatmak)” için sorulması gerekiyorsa konabilir,
9. Cinsiyet değişkeninde araştırma terminolojisi açısından “Kadın”, “Erkek” daha 10
 SORU K AĞIDININ( ANKET FORMU) DÜZENLENMESİ(2)
10. “Gelir” gibi sorular olanaklıysa sona konmalı. Gelire ilişkin doğru yanıt almak her
zaman olanaklı değildir. Bu nedenle, amacı çok iyi anlatmalı, gelir konusunda
kabaca bilgi (yüksek-orta-düşük) alacak biçimde sorulabilir, ya da ailedeki her
bireyin gelirini ayrı ayrı belirtmelidir. Bu durumda ailedeki birey sayısı da sorulup
toplam gelir, ailedeki birey sayısına bölünerek "Birey başına düşen aylık gelir"
değerini belirlemeli. Gelir tablolaştırılırken “Tl/Dolar Paritesi” yazılmalı.
11. “Yaş”, “Meslek Yılı”, “Toplam Meslek Yılı” gibi veriler olanaklıysa
sınıflandırmadan, mutlak değer olarak alınmalı, değerlendirme aşamasında
sınıflandırılabilir. Örneğin;
-Kaç yaşındasınız (Yıl)? …...... (Doğru),
-Yaşınız aşağıdakilerden hangi sınıf kapsamındadır? (Yanlış),
A.18-22
B.23-27
C.28-32
12. Anketin sonunda görüşmeciye ve katılımcıya görüşlerini belirtebilmesi için yer
ayrılmalı,
13. Soru sayısı olabildiğince, amaca yönelik olmak üzere az olmalı, yanıtlama süresi 10-15
dakika, en fazla 20 dakikayı geçmemeli, soru sayısı arttıkça, doğru ve güvenilir
yanıt alma olasılığı azalır,
11
14. Kodlamada kullanılmak üzere soru kağıdının solunda ya da sağında kolon biçiminde
 II.ÖN UYGULAMA(PİLOT ÇALIŞMA)
III.GÖRÜŞMECİ SEÇİMİ VE EĞİTİMİ
II.ÖN UYGULAMA(PİLOT ÇALIŞMASI);
 Evrenin özelliklerine benzer, ancak evren dışında bir gruba (20-30 kişi)
anketin ön uygulamasını yapmalı,
 Eksikler ya da anlaşılmayan soruları düzeltmeli,
 Birey sayısı kadar çoğaltılıp, hazır hale getirmeli,

III.GÖRÜŞMECİ SEÇİMİ VE EĞİTİMİ;

 Eğer anketlerin uygulanmasında araştırmacı dışında görüşmeci
kullanılacaksa, bunların seçimine özen göstermeli,
 Anketörler konuya uygun eğitimli bireyler olmalı,
 Uygulama sırasında nasıl iletişim kuracağı, nasıl konuşacağı konusunda
önceden eğitilmeli,
 Yörenin özellikleri göz önünde bulundurularak giyimde aşırıya kaçmamalı,
 Uygulama öncesi uygun süre eğitime alınmalı,
12
 IV.SAHA UYGULAMASI
V.SAHA DENETİMİ
IV.SAHA UYGULAMASI;
• ANKET UYGULAMA TÜRLERİ;
A.Yüz yüze anket uygulama,
B. Gözlem altında anket uygulama,
C. Mektupla anket uygulama,
D.Telefonla anket uygulama,
E. İnternet üzerinden anket uygulama,

V.SAHA DENETİMİ;
• Kimi araştırmacılar, görüşmecinin katılımcılara ulaşıp ulaşmadığını telefonla bireye
sormayı tercih etmektedir. Anketin başına ya da sonuna katılımcının adı, soyadı ve
telefon numarası gibi özel bilgileri istenmemelidir. Bu son derece sakıncalıdır.
Bireyin yanıtları objektif olmaz, doğru ve güvenilir yanıt alınamaz. Telefonla
denetimden kaçınmalıdır.
• Denetçi, görüşmecinin anket doldurduğu sokağa giderek apartman numarasından rastgele
seçip, görüşmecinin gelip gelmediğini sorabilir. 13
 A .YÜZ YÜZE ANKET UYGUL AMA(GÖRÜŞME)
• Katılımcılarla tek tek görüşülüp, anketteki sorular yöneltilerek alınan yanıtlar ankete yazılır.
a.İYİ YANLARI;
 Araştırmaya katılım fazladır,
 Görüşmeci, bireyin çevresi ve yaşantısını gözlemlediğinden daha doğru bilgi alır,
 Gerekirse soruların açıklanmasıyla yanlışları düzeltmek, eksiklikleri tamamlatmak olasıdır,
 Bireyin yerine başkasının yanıt vermesi önlenir,
 Bireyin duyarlı olduğu sorular, görüşmeci tarafından daha uygun bir dille
sorulabilir,okuma-yazma bilmeyenler de araştırma kapsamına alınabilir,
b.SAKINCALI YANLARI;
 Ulaşım giderleri fazladır. İnsangücü gerektirir,
 Saha organizasyonu ve planlaması için alana gitmek, görmek, daha gerçekçi plan yapmak
gerekebilir,
 Görüşmeci belirlenmesi, eğitimi ve denetimi gerektirir,
 Deneğin zamanını daha fazla alır,
 Anket gündüzleri yapılabileceğinden, gündüz çalışanlar evde bulunamayabilir,

14
 B.GÖZLEM ALTINDA GRUBA ANKET UYGUL AMA

• Okul, sınıf gibi grup halinde bulunan katılımcılara uygulanan anket türü,

a. İYİ YANLARI;
 Çok kısa sürede veri toplanabilir,
 Araştırmanın amacı ve önemi iyi vurgulanabilir,
b. SAKINCALI YANLARI;
 Yanındaki katılımcı, arkadaşının yazdıklarını görebileceğinden, duyarlı
soruların yanıtları yeterince objektif olmayabilir. Bu nedenle cinsellik,
din ve siyaset gibi konularda temkinli olmalı,
 Kimileri ilk ve son sayfayı doldurup, diğerlerini boş bırakabilir,
 Verdiği yanıtların araştırmacı tarafından okunacağı endişesi bulunabilir,
 O gün grupta bulunmayanlara uygulanamaz,

15
 C. MEKTUPL A ANKET UYGUL AM A
• Soru kağıtları mektupla bireylere gönderilir,
• Doldurulup geri iade etmeleri istenir,
• Geri gönderilme olasılığını artırmak için, bireye “Pul” yapıştırılmış üzerinde “Geri Dönüş
Adresi” bulunan bir “Zarf” da gönderilmeli,
• “Yönerge” çok iyi ayrıntılı yazılmalı, adresin nasıl elde edildiği açıklanmalı, katılımcıya “Ad,
Soyad, Adres ve Telefon yazmaması önemle belirtilmeli,
• Hasta memnuniyet araştırmalarının verileri, “hasta taburcu olduktan yaklaşık
15 gün sonra” “Mektupla” alınmalıdır.
a. İYİ YANLARI;
 “Fazla Bütçe” ve “İnsan Gücü” gerektirmez,
 Gidilmesi olanaklı bulunmayan “Uzak Yerlere” de ulaşılabilir,
 “Her mevsimde” uygulanabilir,
 “Gizlilik” sağlanmış olur,
 Görüşmecinin “Katılımcı Üzerinde Etkisi” bulunmaz,
 Bireye, soruları “Dikkatle İnceleyerek Yanıtlama Olanağı” verir,
b. SAKINCALI YANLARI;
 “Yanıt alamama olasılığı yüksektir”. Bu olasılığı azaltmak için gerekli önlemleri almalı,
 “Yanıtların güvenilirliği bireyin ilgisine ve dürüstlüğüne bağlıdır”,
 “Soruları kimin yanıtladığı belli değildir”. Katılımcı dışında bir başkası yanıtlamış ya da
görüşünü söylemiş olabilir, 16
 “Okuma-yazma bilmeyenlere uygulanamaz”,
 D. TELEFONL A ANKET UYGUL AMA
E.İNTERNET ÜZERİNDEN ANKET UYGUL AMA
D.TELEFONLA ANKET UYGULAMA
• Anket soruları katılımcılara telefonla sorulur,
• Verilen yanıtlar kaydedilir,
• Anket soruları uzun ve çok olmamalıdır, doğru ve güvenilir veri alınması güçleşir,
a.İYİ YANLARI;
 Katılımcıya “ulaşmak” kolaydır,
 Kısa sürede “çok kişiye” ulaşılabilir,
b.SAKINCALI YANLARI;
 Katılımcı, bir arkadaşı tarafından “işletildiğini” algılayıp gerçek dışı yanıtlar verebilir. Bunu önlemek için
amaç çok iyi ve uygun dille anlatılmalı, kuşku duyması halinde bireye telefon numarası bırakılıp, arzu ederse
arayabileceği güvencesi verilmeli,
 “Çok masraflı” olabilir,
 Evde bulunmayan bireyi “birkaç kez aramak” gerekebilir,

E. İNTERNET ÜZERİNDEN ANKET UYGULAMA

 Anket uygulanacak bireylerin e-mail adresleri belirlenir,
 Ekte anket formu bireye gönderilir,
 Doldurulup geri göndermesi istenir,
 Amaç ve gerekliliği açıklama kısmında çok iyi açıklanmalıdır,
 Cevaplar geri alınırken, katılımcıyı teknolojik açıdan zor durumda bırakmamalı,
17
kolay tercih etmeli,
 VI.VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
RAPOR/MAKALE HALİNE GETİRİLMESİ
 Anketteki sorular kodlanabilir hale getirilerek, “KODLAMA TALİMATI”
hazırlanır,
 Kontrol gerektirdiğinde geri dönüp bakabilmek için her ankete bir sıra
numarası verilir, (Sıra No:……..)
 Kodlama talimatına göre anketlerdeki “Veriler Kodlanır” ve sorunun yanına
yazılır,
 Anketlerdeki verilerin “Kodları” bilgisayara girilir,
 “MİN-MAX TUTARLILIK DENETİMİ” yapılır. Sorunun kodlanmış
seçenekleri dışında değer bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Örneğin;
“Erkek” (1), “Kadın” (2) biçiminde kodlanmışsa, bilgisayarda cinsiyet
kolonunda 1 ve 2‘den başka değer olup olmadığı kontrol edilir. Her soruya ait
kolon ve kod değerleri kontrol edilir. Buna MİN-MAX TUTARLILIK
DENETİMİ denir.
 Hedeflenen tablolar çıkarılır,
 Tablolara uygun istatistik teknikler ve önemlilik testleri uygulanır,
18
 Rapor ve makale haline getirilir,