‫صبمرحہاورانمرسکاتعلزم‬

‫اممابقکذککدہچدلئکروشم‬
‫اسدہ‪ :‬حمکلالی‬

‫“صب” اسمکماینن‪“،‬صب” دیکایبقعہ“مرس” ہ۔‬

‫“صب” تریکاس“عواق” کنمہجرسلالﷺ __ ماعومب‬
‫اع__ کاپزینہبآپﷺ کاپہتںپوانچھاوراسکای‬
‫ایایآپکاپدسمرکسل۔ناسمرسکاسدجکئاسداورن‬
‫اسمپھوالںجکئطلع۔ہبکطح‪،‬اسمکاگکئاینای‬
‫ہکجکبرےمکجسکاسکفدیکنﷺ ناپہتںبیاور‬
‫خدتاشاورجچہاسکصرتدیاوراپججیتککالکدیکج‬
‫طحسجرہہوہبلصسجرہہ‪،‬تصفاورصفوہصبکنہ۔‬
‫پدیکاصلوفوعکببصبکفحنہتککفحہ؟یپ‪،‬‬
‫دیکاسستیمئتکبب)جکچملآگآرہہ( ہت‬
‫قمایایتاورایایمکپتاورچڑتچجنہ؟!! نک‬
‫“اعدی” مک“طشہ” منہاورنکعمک؛یہمکہوقکب‬
‫نسآنوال‘دل’ کبدپچکاورزیبلیجسہ؟! صبکفکبو‬
‫سکچکنہرےندیہقکگاہکپخہ۔‬
‫اسمککئاینجکببیکجسکدیاترنوالنصفی‬
‫تنککاسنکجدیپوہبلصپب__ اپرسلکانکمب‬
 ‫ہنکنط__ اسبتکبیبیکوہجکاتررہہوہزمپصطح‬
‫سبجرہہ‪،‬توہصبکنہ۔‬
‫“آسنت” کیضناصبرسلالکسااسامککنکحص‬
‫ہ؟انکٹککاورانکتکنکتآسنسآیتاتآیکتت!‬
‫تپاہیاعدکںنرککصبمرحہ؟صبکفدیکاور‬
‫آجککمکفدیکایہسپرکآخکنرواہنل؟ ما لکم‬
‫کیف تحکمون؟‬
‫تراتکبع‪،‬قآنکتڑاتڑاکک ‪à‬ئی‪à‬سبسکعصماترا‬
‫تی‬
‫‪â ä‬‬
‫گ‪....‬تیاسلتہاکوہبہنسجکاصبرسلالکجتہ‪،‬اسکہہ‬
‫وحکستستاسماعسپھاورسجئاوراسکایایاشرہکپ‬
‫لمکئایبدقنپئ؟جوہماعﷺ انکمبہہاسلک‬
‫وہانقآنکمناورمہپھئاوراپاوپاتنوالحکانکگم‬
‫اترے؟!جکمہیںبنکگہک‪:‬یعلمہم الکتاب والحکمۃ۔جان‬
‫بگیہنسکسسبیتجہہیکوہعکاسپکہتیاورخلتی‬
‫سچﷺ سخاکدیسل؟!‬
‫یحتریمککاورنکبحصہسہ؟صبکفدیک‬
‫مبمکہکاورکفدیکبقباعءس؟؟؟‬
‫یتریکذہتیاوردینمتینسکایعجعجپرے‬
‫‪à‬ئی‪à‬سسلتحبنھکمرسلالﷺ سباہراسقآنپھرہاسک‬
‫تی‬
‫‪â ä‬‬
‫فقآنوساورمبکلگںکفقآنوسایبابکدیجئ؟؟؟وہمرس‬
‫جماصبرسلالپھاورپپھترہ‪،‬اسکنمرائواستہک“ف‬
‫دیکمر” منسہانرکدیجئ؟‬
‫پصباسمکوہپنہجمبنںکاساسسکحرکہ‬
‫جپاسمکعرتاوپساوپاٹئجنہنکہبریاسسنتسہئاور‬
‫لزائجنہ۔وہمرسجمصبندیخاونیپھاورپپھی‪،‬فدیکوہ‬
‫عصسہجاسامکبلابامرکدیگ)اورابامہرکجنچہ‬
‫ت(‪،‬اورجکابآگسآگہچہ۔فدیکیسجکنم“مرس‬
‫صب” ہ‪،‬شینزلکنوالکبقعہنانمرکگ؛اسمکئغاور‬
‫کہتتوحاسکخدہسھکدی۔آخکہماقایہئجںصبکت‬
‫کنکقآنکآیاتتیپرسلالﷺ بنوضحفمت۔غضوح‬
‫کدونںمرصبکصفدیپتنرہ‪،‬بجںضورتہئانکفو‬
‫عکدرسبکترہ۔چنایطفصبکرغکوہدیخاونیکاس‬
‫کصتیروحکستاسکمر__ رسلمبﷺ __ سسلاور‬
‫دوسیطفرسلمبﷺ کرغاورحصکوہانکدیکایایبتص‬
‫طحسدیاورانکایایغدرسکدی‪ ..‬کانہدوپس“مرس‬
‫صب” تریکہ‘دبن’ سمدنہجت؟‬
‫صبکایناورصبکاتعکبوالںکایمربدیجنالکف‬
‫سدیکانراظما مسہاوراسبتکوہش‘مزع’ جنگجکال‬
‫ش‬
‫ل_‬
‫نبتسآخیحتمومکرکہ۔‬
‫وہشجرسلالﷺ کپصبکنزپھرہہاوررسلالﷺ‬
‫کنہںکسمنزیپھچہ‪،‬جرسلالﷺ اپزیتباصبکت‬
‫اورتیکمممآخیدرجکحیہں‪،‬وہخشناسشکطح‬
‫کنہسہجنزککنصشیسازراہاسللواسطسرہہ؟! ی‬
‫ملدیکدیامتالئکہ۔مرسلالﷺ کزیتوزیتب‬
‫پوانچھوالمرکنس‪،‬جکلنعبکمہ‪،‬ذہنوفنمی‪،‬تی‬
‫مبملاورعکپڑہ‪“،‬س” کایممرکہںاورآجککئشاپ‬
‫‘ت’ کبدپہ‘س’ کایممتیککدے؟! “این” کتیای‬
‫وہہجہاسمرسسمجن“این” کباہراسنﷺ سل‪،‬ج‬
‫‘این’ کایتیوہہجکئصحہآجککدی؟! م‘“تی” پ‬
‫نصکاقءاورنصکمبتفاورتایوہہجہمرس‘اصبرسل‬
‫السماورم‘تیکایوضحوہہجہآجلہریکاچککئشک‬
‫کدے! “الکصت” اینزکتیمپایوضحاورتہمرس‬
‫اصبرسلالسمہاورایتہآجککئ‘‪ ’genius‬ککدےاگچ‬
‫وہاپفپاپت‘شعدلئ’ کانرکںنرکہ)قری‪،‬جاورملب‬
‫اپت‘دلئشی’ کایہایانررکتجککصبوسکمرسس‬
‫ببدیکوعیسئگ‪،‬صبکراہسہہئہشہکاپبتشیس‬
‫‘نیواضاناز’ مثبہتنآتہ(۔‬
‫نصدیساسطواسللکایوہپنہجاصبرسلالناپ‬
‫اسدﷺ سساورپکلدینکستآگاپشگدوںکسئاوریں‬
‫نیکمبکستوہامکآئہنںکمککدیالایوہپنہج‬
‫آجککلگںکتہسہ۔کاندونںکمبہگکئفقنرکجئ‬
‫اوراصلسکایہاسرکجئ؟؟؟صبکماقسہکاگآجکئ‬
‫صحہاپمںککلتدکنچہہتکسےسہانکبتسک‬
‫پبہ؟کہشعاسبتکپبہکہایکشکخص‘اسللو ‪Ä‬‬
‫اس‪Ã‬طپ‬
‫‪Å‬‬
‫‘سحصب’ کی؟صبکمہاورماقسہکاممککہجل‬
‫اورعمکگاورشیکجترہگ۔کامپفضہکیسکسطمرپھ‬
 ‫اوراسپبقعہبکے؟ہنشاٹکجکپکے‪،‬یاسکپھاورس‬
‫اوراسکدلںکتکنکمکرکجئ؟‬
‫حیہکاسامکصبکفکہایتبہ۔انکمرسس‬
‫دیپھہاورفدیکمممانکجریکدہمراتکآگسآگچن‬
‫ہ۔وحتیکبوسہہموحکفکببوہمراتاورنئبحہ‬
‫سہجایبرمرس‘رسلمپھوالصبناپمبکنںکجری‬
‫کوادی۔یمرسجمصبپھترہاورمبکنںکاسدیکعامن‬
‫پریماورعقرییکستسنرہ‪،‬یمرسجمپھوالںکفیو‬
‫عوعتبکببصببقعہتکترہکانکشگدانسدیکی‬
‫امنصصوصلکچہ)کصباننپرسلالﷺ کشدتقئک‬
‫کگہ( ‪ ....‬اصبرسلالکتمہکیمرس“س” کنمسمب‬
‫ہ۔اسکہںچوالعمراتاورفقآنوسکنئ‪ precedents‬ب‬
‫والںکحاسسکحرکہاورانکالامامکآئہنںکای‬
‫لزممنکحرکہ۔‬
‫اسمرسکحہنکاسس‪ :‬چنصبکامماورانکفکح‬
‫ہ‪،‬لادیکسکمممصبکاتعاینیاہمہ۔جںمع‬
‫)جکپویہ( کطرپمررسلالﷺ ہوہںتب)پویکنوال(‬
‫کطرپمراصبرسلالہ۔ایسالتشکیبتہشوشس‬
‫بلتہ۔دیکساوراسپعپاہنکمممصبکمرجنک‬
‫مضعپیںہاممابقکشہآفقتاعمالقکجچرممدی‬
‫گچمحساسدہکیگ۔آئہکوقانشءالہاسمضعپامماب‬
 ‫تکبنکدہکمحسبعاسدہکیگاورائ‘سومبکائ‘ع‬
‫کبکاقالاورنصلکآئگ۔‬

‫اسبتکدلئکصبکاتعلزمہ‬

‫والسابقون الولون من المهاجرين والنصار والذين اتبعوهم بإحسان‬

‫رضي الل‪1‬ه عنهم ورضوا عنه وأعد لهم جنات* تجري تحتها النهار خالدين‬
‫فيها أبد‪:‬ا ذلك الفوز العظيم)الب‪(100 :‬‬
‫“سبناولنازمجیوانر‪،‬اوروہلگجںنانکاتعکبئک‬
‫ست‪،‬الانسراضہااوروہالسراضہئ‪،‬اوراسنترکرکہانک‬
‫ججکتنیبہںگ‪،‬ہرہوہانمتاب۔یہعکمب”۔‬
‫وجدلل‪ :‬آیکانرالتلنانلگںکقبسئٹایہجمجیوانرکسب‬
‫اولکاتعاخرکتہ۔چنفمی‪ :‬والذین اتبعوہم باحسان۔‬
‫چنصب)السابقون الولون من المہاجرین وال'نصار( اگکئقلک‪،‬تاسقلک‬
‫ص)دل( جنسپاسمانکاتعکنوالشہ السابقون الولون من المہاجرین‬
‫وال'نصار کمکئگاوروہلزماسپقبسئہگاورالکخشدیکمٹےگ)کن‬
‫فمی‪ :‬رضی ال عنہم ورضوا عنہ(۔‬
‫صبکقلکص)دل( جنسپاسقلمانکاتعکاوپہنجذکک‪،‬ابہاسک‬
‫وجبنکتہ‪:‬‬
‫آیم والذین اتبعوہم باحسان کجالظآئہاسم“اتع” سماداگ‘تم’ ہت‪،‬‬
‫جکایعمکمیعلکتکلہ‪،‬تلزمآتکصبکاتعپخشدیخاونی)رضی ال‬
‫عنہم( کمتصفاسامکعمہت!!! رہگعئمیتانکتاسصرتمصبک‬
‫“اتع” جئہنہت! پواضہاکآیممکر“صبکاتع” سمادکئایچہجعمپبلزم‬
‫ہاورعلمپب۔‬
‫اشلت‪ :‬اوراگیکجئک‪:‬آیم والذین اتبعوہم سمادہ“دل” مصبکپوی‬
‫کن۔یجقلصبناخرکوہقلاخرکن‪،‬م)کبوس( سکئدلہنکبدپ۔یای‬
‫ممصبکاجداوراسللکصجنلکبہانکقلکل۔کنصبنوہقلکاجد‬
‫کبدپہاخرکہگ۔اساشلکپکنوالحاتککہکآیممکرل“باحسان”‬
‫)والذین اتبعوہم باحسان( اسبتکدلہکصبکاتع“دل” کبدپکجئنکبدل۔‬
‫کنجشصبکمتکےگ)بدلصبکپویکےگ( وہ“متبع باحسان” )والذین‬
‫اتبعوہم باحسان( کزمےمنآئگ۔‬
‫کناگصبکماتعہقبسئہتت“اتباع باحسان” اور“اتعباحن” کفقنک‬
‫جت)جقآنم“بحن” کشطذککدیگ(۔نمہآیمصبکاتعسماداصلدیکح‬
‫تہصبکاتعہ۔ایاشلیبپکجتہکآیم“بحن” سمادہفائکالاماور‬
‫ممتساجب۔یجںتتسباولکتہتانکمخشدیخاونیہاگچانس‬
‫بائکںنسزدہئہ)“احن” ینکریسچہکوقہتپکںنہگہ( کنانسب‬
‫اولکببرسلالﷺ نفمدیت‪ :‬وما یدریک ا'ن ال اطلع علی ا'ہل بدر فقال اعملوا ما‬
‫شئتم فقد غفرت لکم۔“تکجنکالناہبرکقبکجنلاورانکفمدیکجمضعکو‬
‫منتبدی”۔جبوالںکممم“بحن” )یپبیواجتاوراجبممت( کست‬
‫ہاپخشدیکممکمٹادی۔ایاشلیپکجتہکآیمجسئمکرہوہانسک‬
‫اتعپہ‪،‬جکصرتیہکجچپانںناجعکہباسمانکاتعکجئ۔ایاشلی‬
‫ہکآیم)والذین اتبعوہم باحسان( کجقبسئٹایگہوہاسکواجہنکدلن‬
‫بوہاسبتکدلہکانکتکلجئہ‪،‬جکدلہاسبتپکایعرکوالشک‬
‫تکلجئہجکایفیکقلہ‪،‬یاسبتکدلہکآدماپسا‪Z‬ع)زیدہعوال( ک‬
‫تکلجکایدوسےفیکقلہ۔الانحاتککہکآیمصبکاتعکوجبپت‬
‫کئدلہن۔‬
‫یساشلتذککدیکباممابقانمسایایاشلکجابدیہ۔ہبیںان‬
‫مسایایاشلاورابقکاسپجابنکیگ۔‬
‫اشل‪ :‬آیم والذین اتبعوہم سمادہ“دل” مصبکپویکن۔یجقلصبن‬
‫اخرکوہقلاخرکن‪،‬م)کبوس( سکئدلہنکبدپ۔یاجداوراسللکطیپ۔‬
‫ابقکجاب‪“ :‬اتع” کمماسبتکلزماورشطٹاندرسنکصبنج‘اجد’ ی‬
‫‘اسلل’ کہپاسکصممکجئ۔یصبنجقلاخرکہپاسکدلکصہنک‬
‫تکجئ۔اوریبتالکفسمدپؤںسواضہ‪:‬‬
‫ال‪“ :‬اتع” کذکجںکقآنمآیہ‪،‬ج فاتبعونی یحببکم ال “تپمیاتعکو”‬
‫اور واتبعوہ لعلکم تہتدون “اوراسکپویکوتکتہایپجؤ” ن ویتبع غیر سبیل‬
‫المؤمنین “اوروہاتعکےممںکراسکمساک”‪ ..‬وہں“اتع” اسبتپمقنہتکج‬
‫قلکاتعکنہاسکقئکحکنانازکتہئخداسقلہکصکدلڈھنیجئ۔‬
‫ب‪ :‬آیممکر“صبکاتع” سماداگیہتکانکقلکصپدلڈھنیجئ‪،‬ی‬
‫صبک“اتع” کممانکاسللواجدکچنبکلکبہکجئ‪ ..‬تپآیممکر‬
‫“سباولازانرومجی” کمباورانکمبآنوالجمقتکمبکئفقہنرہجت۔‬
‫بجدلپچکہصبکبتتکجئگتدلپچکتہککبتہتکلجئگ! پ‬
‫صبکخصک؟تتآیممکرصباوردیسلگایبابہگاورآیمخصانکاتع‬
‫کذکبمہگ! “دل” تباتخدواجالتعہاوراسکتجکبہںوہپئجئاسسلل‬
‫ضوریہگ۔ظہسبتہجشبصدلدےدےاسکبتتکلواجہ۔“اتع” سماد‬
‫اگیہپتکئتمہش‘واجالتع’ ہ!!! آیممکرصبکپکاخصبقرہجتہ؟!‬
‫ج‪ :‬اگیضوریہکپصبکاسللہدیجئ‪،‬تفضکآپنصبکاسللممکل۔‬
‫ابیاسقلکمممصبکملجئہگینجئہگ۔اگآپککنجئہتیہرابکہ‬
‫کصبکقلکملجئن۔اوراگآپککصبکقلکملجئہتآپنخصاسح‬
‫مصبکقلکملکاور‘درساسلل’ پئجنکصرتمہانکاتعکروادارہئ۔اب‬
‫جشکشطیہکاسکاپاسللصبکاسللکمافنآئتتجکہوہصبکقلک‬
‫اخرکےگاسکصبکمکنکجئجخصاسحماسنصبکقلکملقلاخرک‬
‫رکہ؟‬
‫د‪ :‬جشنصبکاخرکدہحکمممصبکخفجناپلرواٹالہاسک‬
‫صبکمکہنجس۔جشکممایمکاخرکدہقلکردکدےاوراسکخفجنروا‬
‫کلاسکبرےمیکنکجسہکاسشناسمکپویکہ؟اوراگکوقیکب‬
‫جئتاسکمکتہئیکضوریہگکوہشبطصاسللواجداسمکپویکتہن‬
‫کایممم۔) یاسکدلصنآئتاسکبتقلورنرد!(‬
‫ھ‪“ :‬اتع” بب“افل” سہ۔“اتع” مککپچاوراسکضورتمہنکایم‬
‫پیجتہ۔جدوماگایساسللکرہہںتمیدیککاندونںکاسللایسہانم‬
‫سکایکدوسےک“م” نکجت‪،‬جتکانمسایمدوسےکپچاوراسکبت‬
‫کپبیاخرکنکبقعہایاعدنرکہ۔اگاتقآپکبوہاجدنآتہجایدوسےشک‬
‫ہیآپکبوہ ‹‬
‫فیہجایدوسےشکہ‪،‬تیںآپکاسکمنکجئگ۔‬
‫و‪ :‬آیکمدسبنالولنکثکنہاورانکاسسبکبعانکیاسقبنکنکب‬
‫والںکابوہائمع)معیجکپویکجئ( قارپئ۔الاگیملجئکنتانک‬
‫اخرکدہقلکمافضوریہاورناسکملمہکئشعمنہباتعتہگدلاورقس‬
‫واجدوغہہک‪،‬تانکیمنرہکوہائمعہ۔توہاسمحاورثءکمنرہکب‬
‫والانکاتعکی۔‬
 ‫ذ‪ :‬جںتآیمآنوالل“بحن” کتہتاسکیمنکآدماپایاجد‬
‫کے‪،‬خاہوہاجدصبکقلکمافپےیمل۔کناگاسکاجدصبکقلکملنہ‬
‫اوروہاپاجدہکاخرکتہتوہآیممکرل “والذین اتبعوہم” ہکزمےمنآت‪،‬‬
‫“والذین اتبعوہم باحسان” کزمےمآنتخبدورکبتہ۔اپاسللیاجدککایقلک‬
‫اخرکناسقلمصبکاتعکنکہگ؟“مصب” کلتاسشپصدقآئگجاعداورقلم‬
‫صبہکمافاخرکے۔ہںاسکستست‪،‬خاکخشدی)رضالعکاسقپنک( ی‬
‫بضوریہکوہم)بئکنوال( ہیفائکاداکنوالاورممتساجبکنوالہتک‬
‫وہماسفیمنرہکوہقلکحتعاسراسپہجپصبت)بعمبوہاحنک‬
‫راہپہ(۔نیبضوریہکصبکپویکنوالصبکبرےمجالظبلانموہم)بئ‬
‫کنوال( ہ)یصبکخبالظاسلکے( اورانکعجئنکے۔التلناسبتک‬
‫ضوریٹای‪،‬اسلکاسکعتکبازاںایلگآئگجصبپ)مذال( لطکیگ۔‬
‫صبکستاحنکیممسر ‘ہحممکراسذکخکستججتہجصبکبوالںپلزمقار‬
‫دیگہ۔چنسر ‘ہحممجیاورانرکذککدیکب“والذین جاؤوا من بعدہم” کذکآیاور‬
‫انکوہاخالصوصبنہاکوہکہ‪“ :‬اےہرےپوردگر! بدےہکاورہرےانبئںک‬
‫جاینمہسپہئ)سنبلین‪ :‬یںباولصبکسبہکذکہاہ( اورنرہدے‬
‫ہرےدلںماینوالںکخفکئکورت”۔‬
‫ح‪ :‬رہگیکصبکاتعدیکاصلممصسجئاورفوعکانکاتعسمرک‬
‫جئ‪،‬تیبدرسن۔کنآیمصبکماتعکذکہاہ۔نوہشجاصلدیہمصب‬
‫کمہاسکاگمطرپصبکممنلجئتہپامںکاہاینکبمقارپئگ‬
‫)کناصلدیسآسنامںمایہرہہ(۔تاسامکسباوردیاہاینکمبکئ‬
‫فقنرہجئگ۔جآیمصبکماتعکذکہ۔لااساتعکمہرکجئگجاصلدیک‬
‫بشمہگاورفوعدیکب۔اگصفاصلمصبکاتعکجئگتگیصبکماممہن‬
‫تنک۔حلنصبہممائہ۔اصلمبوہاممہاورفوعمب۔‬
‫اشل‪ :‬جںتانکیکہکآیمجچقبسئٹائگہوہہانسکاتعکن۔‬
‫ابقکجاب‪ :‬ہکہآیکاقءیہکوہشقبسئٹایجئجانمسایای‬
‫کاتعکتہ‪،‬اسطحجطحآیممکرالظ)والسابقون ال'ولون اور والذین‬
‫اتبعوہم( السابقون اور والذین اتبعوہم مسایایکخشدیخاونیکخشیدیہ)ای‬
‫ایک رضی ال عنہم ورضواعنہ وا'عدلہم جنات تجری تحتہا ال'نہار کماقٹات‬
‫ہ(۔پجطح“السابقون” مسایایمعٹتہویہ والذین اتبعوہم مسای‬
‫ایتبٹتہ۔آیکالظانپمطرپبلگہتہاورانمسایایپب۔قعہیہ‬
‫کجاحماسئعمکستمٹائجئوہاناسءکتآنوالہہفدکحمثبہت‬
‫ہ۔ ا'قیموا الصلوۃکگتاسمایاینزآئگ۔لرضالعالمؤ‪¹‬مکگتش ‘ہرضان‬
‫‪â‬‬
‫کنبکنوالایایمماسکماقہگ۔کنامالدقسمادینہگکجتت‬
‫انسصدقکاکایجندیتتانکماخرکنتپلزمنہگ! ہںالوہاحمجای‬
‫معکستمٹائجتہانکوہالظلئجتہجاسکایمعکطرپہل؛وہں‬
‫ایایفدکوہحنہگجکاسمعکبرمع۔م وکذلک جعلناکم امۃ وسطا ۔اسطح کنتم‬
‫خیرامۃ ا'خرجت للناس۔اسطح ویتبع غیر سبیل المؤمنین۔ہںیںالل“ ا'مۃ” اورل‬
‫“سبیل المؤمنین” کانمشمافادپتنکجسی وکذلک جعلناکم امۃ وسطا اور کنتم‬
‫خیرامۃ ا'خرجت للناس مجح“ام” کہوہحامکایایفدکنہگ۔اسطحیب‬
‫درسنہگک“ویتبع غیر سبیل المؤمنین” مجحممک)برمع( ہوہحایممک‬
‫ہ۔بخفل“السابقون” ک‪،‬جک“السابقون” مآنوالایایفدپصدقآئگ۔نآی‬
‫س“سابقون” کعمہ؛جںیساکہںوہںانکاکںکپویہگجںانکایایفدپی‬
‫جئبطامنوہںانکایایفدکپویہگ۔پیمہںتانکپویہگ‪،‬افادہںتانک‬
 ‫پویہگبطانکاپمسہکدوسےناسکملنکہ۔نسبنمسکای‬
‫نﷺ کزنگمہفتہگت۔لااگشطیہکوہسکساکہںتآیکروسانک‬
‫پویدرسہگتیشطپریہنتویہملہ۔‬
‫اشل‪ :‬انکیککآیمالبنالولنکاتعکذکہمآیمانکاتعواجہنکت‬
‫ذکن‬
‫ابقکجاب‪ :‬ہکہآیکمیہکصبکاتعکنپآدمالکرض)رضالع( ک‬
‫مٹتہ۔جدیمعکبکئبتکدیحامہ۔پثبہاصبکاتعقلبعمن‬
‫آت۔نالکرضایچہکاسسبھککئغیہہنس۔صبکاتعپاگخاکراضہجن‬
‫کضنمہتپمیککدیکگئہبقنرہ۔‬
‫نیواضہ‪،‬صبکاتعاسزمےمنآتجعءومیکتکحہ۔ایمکت‬
‫چڑککدوسےکتاخرکلکہہگئرہہ۔صبکاتعباگاستسمجکئ‬
‫چہتتصبکاتعکحسسبھکامکعمطپتاورامکعءکتاتعصبمکئحہن‬
‫ہت! ظہہکیایغبتہ۔صبکاتعسخاکراضہناسآیسنیواضہ۔ناگی‬
‫ثبہجتہکصبکاتعخاکراضکنکمجہتیخدبدواضہجتہکصبکاتعنکنخا‬
‫کراضکنکمجنہ۔پآپکسمدوچیہ‪ :‬ایچخاکراضکنکمجہاور‬
‫دوسیچخاکراضکنکمجنہ۔سالیہکخاکراضکناگواجنہتپکچواج‬
‫ہ؟تہصرتہ‪ :‬یخاکرضہ۔یخاکنراضہ۔یخاکبہ۔خاکرضآیکانربن‬
‫ہچ۔رہگخاکباورمفتاسکضوریہکپاسقرکتہجپباورمفہ‪،‬جک‬
‫کنسہمہسہ۔تیچخاکنراضرہجتہجسبواجہ۔‬

‫ابقکمیدلئ‪:‬‬
‫اسکباممابقصبکاتعپکمیدلئاخرکستلتہ۔ہانکاورباخرک‬
‫ستبنکیگ‪:‬‬
‫‪ (1‬اتبعوا من ل يسألكم أجر‪:‬ا وهم م<هتدون‬
‫“پویکوانکجتسصنمناورجہںبراہراسپ”‬
‫آیکروسواجہکہانلگںکپویکیجاجخوانیکسادنککصکخاسر‬
‫نبطوہہاییفہں۔دنککشیکگوہکبرےمدعیکستیکہنجسکوہ‬
‫ہایپچسائصبکجکایناورجکراہراسپہنکشدتقآننبدیہاور‬
‫نﷺ نب۔‬
‫‪ (2‬قآنمالتلنصبک“الذین اوتوا العلم” کالظبلہ۔ی“وہلگجع‬
‫دےدیگہ”۔یبتظہہصبکساککاسقطی ‪à‬عتاوراستکستنکجس۔ابوہکن‬
‫‪ä‬‬
‫عہجصبکدےدیگہ؟ظہہجکئتکعتیںمدنبشیکعہمدہ۔‬
‫سرہممایہممپصبک“للذین اوتوا العلم” کلببلگی“وہلگجکع‬
‫دےدیگ”۔پ“والذین اہتدوا” کلب‪،‬ی“وہلگجہایپگ”۔پ“زادہم ہدی‪ M‬وآتاہم‬
‫تقواہم” کلب‪،‬ی“النانکاوربہایسنازااورانک ‹‬
‫تینفمی”۔بئاسامزم‬
‫صبکستکنشیہسہ؟‬
‫آیکالظیںہ‪:‬‬
‫ومنهم من يستمع إليك حتى إذا خرجوا من عندك قالوا للذين أوتوا‬
‫العلم ماذا قال آنف‪:‬ا أولئك الذين طبع الله على قلوبهم واتبعوا‬
‫تقواهم۔‬
‫‪ú‬‬ ‫هواءهم۔ والذين اهتدوا زادهم هد‪:‬ى وآتاهم‬
‫‪ú‬‬ ‫أ‬
‫اوران)مف( مبتیطفکنلئرکہحکجتےپسسنکلیےہتانلگں‬
‫‪ä Å‬‬
‫سجکعدےدیگہکہ‪“ :‬اسنابابککت؟” یوہلگہجکدلںپالنملدی‬
 ‫ہاوروہاپنکا‪Z‬ھاءپچہ۔الوہلگجہایپگہالنانکہایماضفکدیہاور‬
‫ان ‹‬
‫تینفمدیہ۔‬
‫سرہمہمذراآگچکپانلگںکجرسلالﷺ کممقلکرہتراہراس‬
‫پرکجنکپگئکگہ‪:‬‬
‫عمالهم۔ سيهديهم ويصلح‬
‫‪ú‬‬ ‫والذين قتلوا في سبيل الله فلن يضل أ‬
‫بالهم۔)م‪( 5-4:‬‬
‫‪ú‬‬
‫سرہعتمانمہہکنوالںکہایکراسدکئجنکیدہنکائگہ‪:‬‬
‫والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا‬
‫انآیتکنکنکباممابقلہ‪ :‬صبمسہشجنالکراسمقلک‬
‫اورجدک‪،‬خاہوہہتکستہیزبنکست‪،‬انآیتکروسالناسکہاییفکرکت۔ہوہش‬
‫جکالنہاییفکرکہوہراہراسپہ۔اورجراہراسپہاسکاتعواجہ۔‬
‫‪ (3‬صبک“الذین اوتوا العلم” کالظسرۃس‘)آی‪ (6‬مبآئہ۔‬
‫پیالظسرۃالدلمآئہ‪:‬‬
‫يرفع الله الذين آمنوا منكم والذين أوتوا العلم درجات*‬
‫“البکےگدرجبرجانلگںکجتمساینلئاورجکعدیگ”‬
‫یاسچکعہجکستنﷺ مثہئہ۔صبکاسچکعمجننصشیس‬
‫واضہ۔وہچجکسترسلالﷺ مثہئاسکعاورفقطرپجصبکپسہت‬
‫صبکاتعلزمکںنہگ؟‬
‫‪ (4‬وكذلك جعلناكم أمة‪ :‬وسط‪:‬ا ل‪R‬تكونوا شهداء على الناس ويكون‬
‫الرسول عليكم شهيد‪:‬ا‬
 ‫“اسطحہنتسسچہگوہبیتکتہجؤگاہسلگںپاوررسلہجئگاہت‬
‫لگںپ”۔‬
‫اممابقکہ‪ :‬یںوجاسللیہکالتلنصبکسسبگیہاورحبتکنوال‬
‫گوہبی‪،‬یاموس۔اپاقل‪،‬افل‪،‬اعل‪،‬اراداتاورنںمصبسسبھکعلپہ۔ل“وس”‬
‫کاصحیہ۔اپاسصکبجصبلگںپالکگاہہ۔گاہوہقبقلہتہجع‬
‫کستگاہدے۔صباننپالکشاءہتوہاپاسصکبعکالنانکاپرسلپ‬
‫اتریجنوالحکعاورفدےدیہاوراسپقئہنکتفعفمئہ‪،‬جکدمسوہانن‬
‫پخاکشدتقئکیگ۔اسبپہکہکصبماخفبہتحانسخرجبحلنہت۔‬
‫اننپخاکپمکگاہازروئقآنصبہںاورحکاورکہںپیجئ‪،‬یکہسہ؟؟؟‬
‫‪ (5‬سر ‘ہبہکاسآیکستاممابقسرہحکیآیلکآتہ‪:‬‬
‫وجاهدوا في الله حق جهاده هو اجتباكم وما جعل عليكم في الد‪R‬ين‬
‫من حرج* م‪R‬لة أبيكم إبراهيم هو سماكم المسلمين من قبل وفي هذا‬
‫ليكون الرسول شهيد‪:‬ا عليكم وتكونوا شهداء على الناس‬
‫“اورجدکوالکراہمجاسکراہمجدکنکحہ۔اسنتچلہاورنکتپ‬
‫دیکانرکئحج۔اپبپاباہکمکاخرکتہئ۔اسنترانمم)فمںبدار( رکہ‬
‫پباوراسمب۔تکرسلتپگاہہجئاورتاننںپگاہہجؤ”۔‬
‫آیمبنہنوالکملکتضکدیکبابقفمتہ‪ :‬پالتلصبکخدی‬
‫ہکاسن)انکیمماورانکیچؤ( اسلککرسلانپشدتقئکدےاوروہاننںپشدت‬
‫قئکدی۔پانکحمیخصشدتاسوجسہکرسلنانپشدتقئکدیہجک‬
‫بعابوہاہہکجاننپشدتقئکدی۔مدیکصبالکہںاگاسملپہتپی‬
‫ملہکایممالانکسکسکقلصئسمومرک‪،‬یانماگکاخفہگ‬
 ‫ہتانکدونںکدونںفیایغپم ‹‬
‫فیہدےرہہں‪،‬جانکبآنوالاسمک‬
‫انرہایاورحکراہکپنکاعازحصکدکئ!!! )خاایکفسبکرک(‬
‫‪ (6‬اسسماممابقسرہآلعانکیآیلآتہ‪:‬‬
‫كنتم خير أمة* أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر‬
‫وتؤمنون بالل‪1‬ه‬
‫“توہبیگوہہجاننکبپکگ‪،‬کتموفکحدیہ‪،‬مسروکہ‪،‬اورالپاین‬
‫رکہ”۔‬
‫پفمتہصبکہموفکحدیاورہمسروکبقآنثبہ۔پاگایواقانک‬
‫زمنمپآیہتیہہنسکاسممموفکننہکنوالگوہصبکمبنپیگہ۔‬
‫‪ (7‬اممابقمیفمتہ‪ :‬التلناصبمس‪D‬کماممبنکتہئفمی‪:‬‬
‫وجعلنا منهم أئمة‪ :‬يهدون بأمرنا لما صبروا وكانوا بآياتنا يوقنون‬
‫“اورہنٹایانکائ‪،‬جراہدکتتہرےحس‪،‬جوہصبہئ‪،‬اورتوہہریآیںپ‬
‫یرکوال”۔‬
‫مسعالمکمبماصبمس‪D‬کصاوریککوضحکنکباممابقلہ‪:‬‬
‫سکنکبھکہاوراولتہ۔انکیبان‬
‫یتممہہکاصبماسوصماصبم ‪D‬‬
‫سبھکہاورانکصب۔بصویمصبتریاننککبگوہسبھکہ۔پصباس‬
‫مامممبدنکہگوہسبھکہ۔یچبشوشثباورظہوبہہ‪،‬اورخدالتلک‬
‫اپہشدتاورصبکاسکاپہثاورسئسثبہ۔عوہازیصبکیافضلی ‪à‬ترسلالﷺ‬
‫‪ä Å‬‬
‫کاپشدتسثبہ۔پیملہککممجبتحہوہصبکتکایبفیکہت‬
‫نآئالبوالںکہتموہحآجئ! ایہتتممالہجت‪،‬تتمخیک‘ائ’ کنچہت‬
‫اورپوالںکانک ‹‬
‫فویاورانکاقالکجنرجعکپبہنچہت‪،‬جکعبملہاورحطرپ‬
‫ب۔حیہکعوحسپیشعملہ۔اورتفدیوالالہ۔‬
 ‫‪ (8‬پابقیآینکتہ‪:‬‬
‫والذين يقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذر‪R‬ياتنا قرة أعين* واجعلنا‬
‫للمتقين إمام‪:‬ا‬
‫“اوروہلگجکہ‪ :‬اےہرےپودگر! بدےہہریازواجاورہریاولدوںسہری‬
‫آنںکٹک۔اورکدےہمںکامم”‬
‫بکاماممہ۔جککمبہاسکچہصب‬
‫اسکبلہ‪ :‬قمتکمںکص ‘‬
‫کامممچاورصبکاقااخرکے۔مبواجہتصبکامماوراقااخرکنبواجہ۔‬
‫اورصبکقلکملکنصبکاقاءکستمرضہ۔‬
‫میبآںکہ‪ :‬اگکئشککہصبکاقاءصفاورصفاسللکمممکیگ‬
‫اوراصلدیکحتکیگ‪،‬تاسکجابپگرگہاوروہبکفہ۔‬
‫‪ (9‬پابقخالونقن“سسبما)صبوال( قنہ” والمرحیلتہ۔پ‬
‫اسککتضکنکبفمتہ‪ :‬اسحیکتضہکخکہببمصبکقنہکمممن‬
‫جئاوراسکبدبکآگبھجئ۔اگمرکلجئکقلصابصبکقنمتکایبش‬
‫یایبفیکہتنآپیالبمآنواللگںکاسپہتجپاہتاسسیلزمآئگکب‬
‫والںکقناسپسصبکقنسباورفمبھکہ۔ظہہجقنمقلصابام‬
‫کہتلوہاسقنسبہگجمامخپپئگ! جشکخلہککایممصبک‬
‫جقلپئجتہوہسکسغہاوراسکاپقلہصہاسکیخلہاروںمئکبببہ‬
‫سہ۔یبشرمئمیشصبکقلسبقلرکسہ! لایافضلی ‪à‬تاسکاپقنک‬
‫‪ä Å‬‬
‫حصہئنکصبکقنک! اوریتممہہکاصبگیگعوفکبگیگہجکاسش‬
‫کخلمصبکدورکناسکاپدورمپئجنلہ! کمومسمومہصی‪،‬فروق‪،‬‬
‫ئعتکرہہںکای‬
‫عن‪،‬ع‪،‬ابمد‪،‬سنفرس‪،‬عدہابالماورانجبحوحبا ‘‬
‫ممخاکنزلکدہحکماوراقفںاورفںبتہمیشسکنحانسکہتن‬
 ‫آسہ‪،‬بحوہہجکبوالںپمہگہبجخداسپمہگہ! سنھابن‬
‫ع۔‬
‫‪ (10‬اممابقمیلہ‪ :‬اسللاوراسطاورتجادلاینینزکمہ۔یںپاگ‬
‫اصبرسلالکاقالاور ‹‬
‫فویمجئتاسسبھککئمدنہگجقلصاباخرکنمای‬
‫مکمومونہس۔الکانسراضہنکسہواضطرپحصہ۔امکسداروہہ۔ع‬
‫کامماورقوہوہہ۔رباللکتیکاوراوراسکنکسکسسبھکعرکوالوہہ۔ی‬
‫وہلگہجںنآسنسقآنکاتتہئدیاوراسکتویاورتہتہئخداپآنںس‬
‫دیرہ۔جشبعحسکحرکہوہاپرائاورقسکانکعذخوںکآگکئچ‬
‫جنسبحاجبکتہانآئگ۔ایحعلکجتصبکقلمجنپہتہاسکادراک‬
‫وہکسہ۔‬
‫مییکصبکاپفوذکء‪،‬اورحکپناورسکببانکاپحصکعوہیبتبواض‬
‫رہککاشءخصصبہکحمپئجتہ۔ایبتجہصبسمرہہبحامنہکوہ‬
‫بتاسنرسلالﷺ سسرکہ۔یپکدیصبسسہجنوہبتنﷺ سسہ۔‬
‫ضورینکہصبنجکرسلالﷺ سسرکتوہسکسبقعہروایکصرتمہاس‬
‫نبنکہ)اسکبسبتجوہرسلالﷺ سروایکانازمہسبننکرہ‪،‬وہب‬
‫رسلالﷺ سہسہئہسہ(۔آخرسلالﷺ کصاببرضالعاورعرضالع‬
‫اوردیکرصبسبھککنکہگ؟لانبےبےصبسکئبزیدہاحدیموین۔ایت‬
‫نکجبتانکرصبنرسلالﷺ سبقعہروایکانازمہبنککدیانںن‬
‫باتہبترسلالﷺ سسہں۔اسامکصی)اببرضالع( سبھکبکن‬
‫نﷺ کستوقگاراہگ؟جاببکروایکدہاحدیکتادسکبنپ! یامکوہ‬
‫صبہجنبکوقسنﷺ کدامتماوروفتتنچڑا‪،‬ہہوقاورہہمحپآپک‬
‫سترہ۔بیآپکوہستہجبسپبآپکستہتت! نﷺ کشوروزکحکآپ‬
 ‫کماجاوراحالکاببسبھککنعرکسہ؟عکذخہاببسبھکبککپسپیجس‬
‫ہ؟پبچاحدیہاسصبسہبقعہروایکصرتممہ۔اببوعاگوہسکبقعہ‬
‫روایکصرتمہبنککدیجانںنرسلالﷺ سساوردیاورساورپیتانک‬
‫روایکدہذخےابہیہودیراویصبکذخوںسکبھجت۔ایہممدیکرعئصبک‬
‫ہ۔کآدمکیککصبکپساسمماگرسلالﷺ سسیجنہئکئچہتتصبک‬
‫چہتکوہ‘روای’ کصرتمہہبنککدی‪ ..‬یبتوہشکسہجصبکستاور‬
‫اطارسواقہن۔صرتحلیتکوہرسلالﷺ سبقعہروایکنکایخصہاپ‬
‫دلںپمسککتتاوراسکایبحبیاورعچجن۔انکنیخفہتککئایلب‬
‫انکاپپسسزیدہیکنہجئ۔ایبہتکایچجانںنمدمترسلالﷺ سس‬
‫رکہتاسکبنکت‪،‬لیصاحکتہئکانںنرسلالﷺ کیفمتہئسپب‬
‫ایخفمسکت۔یوہرسلالﷺ ہسسہئایبتکتاوریکسباوقتاحاز‬
‫کتکرسلالﷺ نیاوریلکہ۔‬
‫اپاسبنماممصحجببعالسمایواقبنکتہ‪ :‬خارجکایٹل‬
‫صبرسلجببعالکہںواردہااورانسکل‪ :‬ہتکبالکطفبتہ۔جبب‬
‫عالبل‪ :‬ت؟؟؟خارجکل‪ :‬ہںہ! جبپبل‪ :‬ت؟؟؟خارجکل‪ :‬ہںہ! جب‬
‫فمنل‪ :‬اےخاکختیمق! کہریاتعمتگاہنآنلہاورہرےطیک‬
‫چڑککتہایدکئدیلہ؟دفہجؤیںس۔‬
‫اسکباممصحلہ‪ :‬ظہہجشاسبتکدرسسہکصباپفویمغج‬
‫بوالانکنحکپنوالہسہ‪،‬یںوہشصبکاقالکخفجنکاپلرواجنہ‬
‫تبشاسکصبکطیکچڑککپہایدکئدیہاوراپتوہصبککبالکطف‬
‫بنیصبککبالسنکزعرکہ۔ییشصبکقآنپھسہ! آدمکجہہنک‬
‫یایبتکفہ۔‬
 ‫)اسدہاز‪ :‬اعلم الموقعین جلد ‪ ،4‬فصول‪:‬‬
‫فصل‪ :‬ال ا'دلۃ علی ا'ن اتباع الصحابۃ واجب‬
‫فصل‪ :‬اتباع الصحابۃ مجتمعین ومنفردین‬
‫فصل‪ :‬اتباع ا'قوال الصحابۃ‬
‫فصل‪ :‬ا'دلۃ ا'خری‪ U‬علی وجوب اتباع الصحابۃ(‬

‫‪http://www.eeqaz.com/main/articles/10/20100404.htm‬‬