XXI.

FEHIOJA

Jan t pakta vendet q kan zona kultivimi komercial t feihojave (Acca sellowiana) (Table 21.1). Nj fryt i lidhur me t, guava (Psidium guajava), sht m i rndsishm n nivel ndrkombtar. Q t dy bjn pjes n familjen Myrtaceae, e cila gjendet gjersisht n zonat nntropikale dhe tropikale, ku shum specie jan vendase t Australis.

POM AL sheqerka dhe konfeksione t tjera si dhe pr prodhimin e lngut t frytit dhe pijeve alkoolike. Bima

Feihoja sht vendase e Ameriks s Jugut, ndoshta me origjin nga Brazili jugor n nj lartsi prej 1000 m mbi nivelin e detit. Kultivohet n nj siprfaqe t kufizuar n Kaliforni, Uruguai dhe Zelandn e Re. Interes pr feihon si fryt i rrall n disa vende, prfshi vende t ish-Bashkimit Sovjetik, Japoni, Kin dhe Australi. N Shqipri e gjejm n oborre shtpish t vjetra veanrisht n jug t vendit si bim zbukuruese.

Fryti i pjekur i feihos, kur pritet, ka nj tul si krem t ngrnshm dhe erdhet jan t mbushura me nj palc xhelatinoze t tejdukshme. Nse nuk sht i pjekur, pjesa xhelatinoze sht gjysm e bardh/ gjysm e tejdukshme. Nse sht i tejpjekur, tuli dhe pjesa palcore ka shenja kafzimi. Feihoja mund t konsumohet e freskt, e przier n sallat me fruta t tjera, e zier ose e konservuar apo e prdorur pr prevede dhe lngje frutash. Sipas nj studimi pr prdorimin e feihos n Brazilin ju- Figura 21.1 Forma e pems s feihos gor, frutat jan prdorur pr prgatesa mjekuese, Tabela 21.1 Karakteristika botanike, anatomike dhe fiziologjike t feihos Emrtimi i zakonshm Emrat botanik

Feihoja Acca sellowiana (sin. Feijoa sellowiana) I prket familjes Myrtaceae, e cila prfshin Psidium guajava (guava), Emri botanik i specieve t Psidium cattleianum dhe Myrciaria cauliflora. Kjo familje prfshin edhe lidhura dhe t dobishme eukaliptin Pem e vogl ose shkurre; gjethembajtse; e gjat 2 5 m. Gjethet 3 7 cm t gjata; pjesa e siprme e llaps e gjelbr e errt ndrsa ajo e Madhsia dhe forma e pems poshtme e bardh dhe me pushzim. Lule sqetullore t spikatura q dalin t vetmuara. Fryti sht vezak, 4 7 cm i gjat, me lkur t gjelbr, tul ngjyr kremi me palc xhelatinoze Seksualiteti Lule dyseksore por n disa klone kemi vetshterpsi Pjalmimi Pjalmi bartet nga insektet dhe zogjt Sythat lulor formohen n sqetullat e gjetheve n bazn e lastarve Sythat lulor t sezonit n vazhdim. Ato lulzojn n pranvern dhe vern e vitit t ardhshm Periudha e eljes s sythave Gjethembajtse; episode rritje t bujshme gjat pranvers Periudha e lulzimit Fundi i pranvers, fillimi i vers; m von se shumica e drufrutorve Piqet 20 26 jav pas lulzimit, d.m.th. n fillim t dimrit. Pema ka Periudha e pjekjes s frutave fruta me shkall pjekje t ndryshme Rritja e frytit dhe lastarve Nuk ka informacion n literatur

165

FEIHOJA

Figura 21.2 Sythat e feihos

kan treguar se prdorimi i copave t gjelbra, t marra n kohn e duhur, mund t jet m i sukFeihoja ka vler edhe si bim zbukuruese. Faqja e sesshm. poshtme e llaps s gjethes dhe lastart me ngjyr t Ekzistojn disa seleksionime t emrtuara q kan bardh bjn kontrast me ngjyrn e gjelbr t errt nj diapazon tiparesh t frytit dhe pems. Pr fat t faqes s siprme t gjethes; edhe lulet e kuqe jan t keq, pr disa koh n t kaluarn, disa bim jan trheqse. Bima sht prdorur gjithashtu si gardh i emrtuar gabimisht. Pr pasoj, disa seleksionime t emrtuara koh m par mund t mos ken tigjall q i qndron ers. paret uniforme tipike t seleksionimeve t emrtuara. Kultivuesit duhet t marrin masa q t testo21.1 Przgjedhja e materialit het prejardhja e materialit mbjells dhe emrtimi i vrtet i tij. prdoret gjithashtu pr dru zjarri, vegla, shtylla dhe punime artistike. Farfilizat nuk i ruajn karakteristikat e bims mm. Pr t prftuar fruta me karakteristika t dshirueshme krkohet ose shartimi i farfilizave me seleksionime superiore ose prdorimi i copave t rrnjzuara t marra nga bim mm superiore. Rekomandohet shartimi anglez i nnshartesave farore pasi t ken arritur trashsin e lapsit. Formimi i lidhjes s shartimit mund t ndihmohet nse bimt mbahen n nj mjedis t ngroht (25C) me sprkatje/mjegullim. Rrnjzimi i copave drunore ka rezultuar i vshtir dhe krkimet

Figura 21.3 Lastar vegjetativ t feihos

mbjelljes dhe shumimi

Przgjedhja e kultivarve sht br pr prshtatshmri vendore, madhsi dhe form fryti, cilsi t brendshme t frytit, fortsin e tij, rezistencn ndaj mavijosje, ruajtjen e cilsis, vetprputhshmrin, prodhimtarin e rregullit dhe periudhn e vjeljes. Nnkuptohet q bimt e seleksionuara pr prodhimin e, le t themi konservave t frutave, mund t mos japin fruta q jan t prshtatshm pr konsum t freskt. N disa vende jan licencuar seleksionime t emrtuara, prfshi Australin, SHBA dhe Zelandn e Re.

166

Tabela 21.2 Krkesat klimatike, gjeografike, pedologjike dhe hidrike t feihos Krkesat pr temperatur

Toleranca ndaj ngricave Nevojat pr uj Toleranca ndaj tokave t lagshta Toleranca ndaj lagshtis Toleranca ndaj thatsirs Toleranca ndaj ers Krkesa edafike Nevojat pr tok

Krkesat pr ushqyes

Megjithse shpesh konsiderohet nj fry nntropikal, feihoja i toleron ngricat dimrore. Sidoqoft, prodhimi m i lart dhe frutat e mdhenj i gjejm n rajonet e ngrohta t klims s but dhe klimn nntropikale Mund t mbijetoj n temperatura t ulta deri -11C. Pema sht relativisht tolerante ndaj ngricave. Ngricat e fundit t vjeshts mund t ndikojn mbi cilsin e brendshme t frutave Paraplqehet ujitja gjat muajve t that kur frutat jan n pem Rritet n vende me sezone shirash. Ka t dhna q nse kullimi sht i mir, mund t toleroj deri n 125 mm shi n muaj E mir Bima ka karakteristika t tolerancs ndaj thatsirs. Megjithat, n kushte thatsire mund t rrzoj fruta dhe gjethe Era shkakton mavijosje t frutave dhe shnjimin e tyre. Druri i brisht mund t thyhet. Paraplqehet mbrojtja e bimve nga era Paraplqen toka t sheshta Kultivohet n nj diapazon t gjer tokash me kusht q kullimi t jet i prshtatshm. Pr t ruajtur nj nivel t knaqshm t lagshtis s toks dhe prodhimin e frutave me madhsi t mir, paraplqehen tokat lymore ndaj atyre ranore Prdorimi i plehrave bhet n dy duar, n fund t dimrit dhe gjat lulzimit. Prmbajtja gjithsej e ushqyesve (pr ha): pemt e reja 25-30 kg N; 40 kg P; 20 kg K; pemt e rritura: 120 kg N, 80 kg P, 100 kg K. Kto doza duhet t zvoglohen nse analizat e rregullta t toks tregojn tepric t ndonjrit prej elementve

POM AL

Figura 21.4 Tipare t gjethes s feihos 167

FEIHOJA

Figura 21.5 Lulja e feihos

lia; Edenvale Supreme, Nazemetz dhe Trask jan kultivar t emrtuar t regjistruar n Kaliforni. Mammoth dhe Triumph jan seleksionime t vjetra n Zelandn e Re. Pemtart dhe shkenctart n Zelandn e Re kan vazhduar przgjedhjen e kultivarve t rinj pr t plotsuar ose zvendsuar kultivar m t vjetr. Apollo dhe Gemini jan przgjedhur n vitet 1980; m von kan hyr n treg Unique, Opal Star, Pounamu, Kakapo dhe Wiki Tu. Seleksionime t reja jan Kakariki, Kaiteri dhe Anatoki. sht sugjeruar q kultivart ekzistues vijn nga nj baz gjenetike e ngusht. Kjo nnkupton se lind nevoja pr ruajtjen e fondit gjenetik t materialit bimor vendas n Amerikn e Jugut. Pjekja e frutave mund t krkojn nga 5 deri 7 muaj nga lulzimi pr t arritur maturimin dhe pjekjen, n varsi t temperaturave sezonale. Tradicionalisht, feihojat jan vjel pas rrzimit n tok. Pavarsisht ksaj, m e mira sht t vilen n pem. Me afrimin e pjekjes kemi vetm nj ndryshim t vogl n ngjyrn e frytit. Prgjithsisht, ndryshimi i ngjyrs konsiderohet si shum i leht pr t qen nj tregues i vjeljes pr prdorim si udhzues pr vjeljen. Metoda e prdorur aktualisht pr prcaktimin e maturimit sht prdorimi i nj force minimale pr shkputjen e frytit. Nse sht u pjekur, fryti duhet t shkputet. Jan provuar rrjeta pr mbledhjen e frutave t pjekur q rrzohen por ato jan t kushtueshme dhe e bjn t vshtir lvizjen n pemtore. Gjithashtu krkohet inspektimi i rrjets do 1 ose 2 dit. Frutat piqen prgjat disa javve.

21.2 Vjelja dhe ruajtja e feihojave

168

Fryti i maturuar mund t ruhet n temperatura ndrmjet 0 dhe 4C pr 4 7 jav, shto ktu edhe nj jav tjetr pr ruajtjen n tezg n temperCoolidge dhe Choiceana kan origjin nga Austra- aturn e dhoms kohzgjatja e ruajtjes varet Figura 21.6 Fruta feihoje t pamaturuar t paraqi- shum nga kultivari. Ruajtja n atmosfer t kontur edhe n prerje trthore

Normalisht, frutat e pjekur n pem kan cilsin m t mir n ngrnie, megjithat fryti mund t piqet edhe pasi sht vjel. Fryti zbutet dhe vazhdon zhvillimi i brendshm. Nj fryt i pjekur i kputur duhet t ket nj tul si krem dhe erdhet t ken nj palc xhelatinoze t tejdukshme. Raporti i pjess s tejdukshme t frytit me siprfaqen kryq-trthore t prgjithshme mund t prdoret si tregues pr pjekjen e frytit. Krkimet pr veorit akustike t frytit t feihojave mund t ojn n nj metod jo-shkatrruese pr matjen e cilsis s brendshme t frytit.

Tabela 20.3 Aspekte agroteknike t kultivimit t feihos

Farrat mund t mbillen n kuti ose shtretr t fidanishteve. Copat me tre nyja gjysm t drunjzuara merren n vjesht dhe mund t vihen pr t rrnjzuar Shumimi n shtretr me sprkatje dhe ngrohtsi nga posht 21C. Trajtohen me IBA 2200 ppm. Prdoret terren q kullon lirisht. Gjithashtu mund t prdoret dhe shtimi me prpajna Farfilizat mund t prdoren si nnshartesa t kloneve mbishartes. Shartim Nnshartesa anglez mbi nnshartesa njvjeare. Nuk jan seleksionuar nnshartesa superiore Largesat (hapsirat, 2 4 m ndrmjet bimve, n varsi t sistemit t mbjelljes n form gardhi distancat) apo me pem individuale. 4 - 5 m ndrmjet rreshtave Hiqen thithakt dhe degt e ulta (veanrisht nga bimt e shartuara). Krasitja Formsimi dhe mund t prdoret pr t kufizuar prhapjen e pems, lejuar deprtimin e mir krasitja t sprkatjeve dhe parandaluar lartsin e kurors dhe gjatsin e panevojshme t lastarve. Megjithat, krasitja duhet t jet minimale Rrallimi Zakonisht nuk praktikohet Rrnjzimi i cekt nnkupton q duhet shmangur prashitja e thell e toks; Menaxhimi i dyshe- mund t prdoret mbulimi me bar ndrmjet rrnjve. Shmangia e bimve mes s pemtores t padshirueshme n zonat rreth pemve mund t bhet me herbicide ose mulrim Periudha e vjeljes s 2 4 vjet pas mbjelljes par Periudha deri n 10 vjet prodhimin e plot Rendimentet e Viti 2 4: 4 - 5 t/ha pritshme Viti 10: 20 - 25 t/ha Jeta produktive e Ndoshta 30 - 40 vjet zakonshme Shpesh vilen pas rrzimit natyror por kto fruta nuk jan t plqyeshm. M mir do t ishte t shpejtohej vjelja dhe t bhej drejtprdrejt nga pema. Kur Metoda e vjeljes jan t pjekur, frutat shkputen leht. Kemi nj far ndryshimi t ngjyrs n t gjelbr t elur dhe frutat zbuten pak Ruajtja Ruhet n 0C pr 4 5 jav Patogjent dhe dmBreshkza dyllore kineze, vemjet gjetheprdredhse tuesit kryesor

POM AL

trolluar ka treguar se e zgjat jetgjatsin n ruajtje me disa jav.

Frytzimi (lidhja e frutave) tek feihoja mund t jet e ndryshueshme. Faktort q konsiderohen si prgjegjs n lidhjen e dobt t frutave prfshijn paprputhshmrin e pjalmit dhe mungesn e agjentve pjalmues efikas. Disa shkenctar sugjerojn se pr feihon zogjt shrbejn si agjent pjalmues. Megjithat ka gjasa q edhe insektet t jen t prfshir. Provat me pjalmimin me dor (pjalm nga Gemini, Triumph ose Mammoth)

21.3 Frytzimi

t kultivarit vetpjellor Apollo kan treguar nj prmirsim t frytzimit, cilsis s frutave dhe numrit t farrave. Ekzistojn gjithashtu fakte pr vetshterpsi t disa kultivarve n disa rrethana. Kultivart Apollo dhe Unique njihen si vetpjellor. Megjithat, kshillohet pjalmimi i kryqzuar.

169

FEIHOJA

Figura 21.7 Pamja e frytit t pjekur n bim

Figura 21.8 Pamja e frytit n vjelje

Figura 21.9 Pamje e tulit t feihos 170

Figura 21.10 Farra t feihos